Өндірістік емес негізгі құрал жабдықтар тұтынуға арналған құрал жабдықтар

Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 24 бет
Таңдаулыға:

Жоспар:

Кіріспе
Негізгі бөлім
1.1. Капиталдың түрлері
1.2. Капиталдың көздері және жарғылық капитал
1.3. Меншікті капитал есебі.
1.4. Жарғылық капиталдың есебі
Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер

Кіріспе

Капитал деп келешек игілікті өндіруді молайту үшін пайдаланатын
қазіргі игілікті айтуға болады. Капитал латын сөзінен басты мүлік деген
ұғымды білдіреді.
Капиталдың өсуі капиталистердің ақысыз иемденетін жалдамалы
жұмыстарының еңбектерінен өндірілетін қосымша құн. Заттай және моральдық
жағынан тозған, ескерген құрал-жабдықтарға кеткен шығындары амортизация
жолы арқылы өтеліп отырады.
Нарықтық капиталға көшкен кезде капитал сөзі жиі айтылатын болады,
бірақ капитал деп кез келген ақшаны айтады. Қандай да бір капитал болмасын
өз қозғалысын белгілі ақша сомасы түрінде бастайды. Алайда ақшаның ақшамен
және ақшаның капитал ретіндегі айырмашылығы бар. Ақшалар өз бетінше
капитал бола алмайды. Мысалы егер ақшалар тауар айырбасын Т-А-Т
формуласымен қызмет көрсетсе онда олар бұл бір жерде айналым қызметін
орындайды.
Егер ақшаларды құнды еселеу құралы ретінде қолданса, яғни алғашқы
салынғанға қарағанда көп құн алу үшін көп болса, онда ақшалар капитал бола
алады.
Ақша ақша ретінде және айналым ақша капитал ретінде алғашқыда бірінен
тек біркелкі емес айналым түрінде өзгешеленеді.
Ақшаның капиталға айналуының басты шарты ақша иегерінің нарықта
сондай тауарды табу мүмкіндігі болып, ол жаңаша құнды жасауға қабілетті,
одан да көп өзінің бай тұрғысынан құнды жасайды. Сондай тауарға жұмыс күші
тауары жатады.
Экономикалық теория классикалық мектебінің негізін слаған А. Смит пен
Д.Рикардо және қазіргі белгілі американ экономистері П.Самульсон мен
У.Нордхауздың ойынша, капитал – бұл өндіріс құрал-жабдығы. Француз
экономисі Жан Батист Сэй және ағылшын экономисі Джон Робинсон капиталды бұл
ақша сомасы, бағалы қағаздар, қаржылар деп есептеген. Капиталға бұдан басқа
да көзқарастар бар: капитал бұл өндіріс қолданылатын адамның білімі,
қалыптасқан әдеті, энергиясы. Капитал бұл уақыт. Уақыт фактор ретінде
табысты жасаушы. Әртүрлі уақыт кезеңіндегі көптеген экономистердің
көзқарасын жинақтап қарасақ, онда өндіріс құрал-жабдығы адамдар және
ақшалар да капитал бола алады.
Бірақ капиталдың мәнін толыққанды етіп К.Маркс ашқан. Маркс былай деп
жазған: сырттай капитал әртүрлі жақты формада өндіріс құрал-жабдығында
(тұрақты капитал), адамдар (өзгермелі капитал), ақшалай капитал (ақша
капиталы) болып келеді. К. Маркс осыдан соң капиталды күрделі ұғым деп
санаған. Барлық аталған материалдық игіліктер өз бетінше капитал бола
алмайды, олар сонда ғана капиталға айнала алады, егер иегерлері оларды
құнды еселеу үшін немесе қосымша құнды жасауға қолданылса.
Өзінің басты еңбегі "Капиталда" К.Маркс капиталдың бірқатар
анықтамасын берген. Бұл кездейсоқ емес. "Капиталдың" бірінші томында
капитал - бұл күн, бұл өзін-өзі өсіретін күн деп көрсетілген.
"Капиталдың" екінші томында: "капитал бұл қозғалыс" екенін дәлелдеген.
Капиталдың мәні толыққанды "Капиталдың" үшінші томында ашылған. Ол
капиталды заттар жиынтығы (өндіріс құрал-жабдығы) ретінде қарастыруды
жоққа шығарып, капитал – бұл зат еместігін, ол адамдар арасындағы белгілі
қоғамдық қатынастар екенін айтқан.
Шаруашылық қызметте пайдалануға арналған негізгі құралдарды қайта
сатуға немесе ақшаға айналдыруға болмайды.
Ақшалай бағаланған негізгі қорлар негізгі құралдар деп аталады. Олар
бухгалтерлік есепте осы бағамен көрінеді және субъект балансында көрініс
табады. Негізгі құралдар ұзақ уақыт бойы, көптеген өндіріс цикл барысында
пайдаланады, олар бірте-бірте тозады және өзінің қасиеті мен түрін сақтай
отырып, өз құнын бірте-бірте жаңадан өндірілген өнімге аударады. (станок
немесе автомашина өндірісте бірнеше жыл бойы пайдаланылады).
Айналым қаражаты бір өндіріс процесінде пайдаланылады және өз құнын
тұтастай жаңадан өндірілген өнімге аударады. (ұн өз құнын тұтастай жаңадан
өндірілген өнім нанға және басқаларға аударады)
Негізгі құралдар өндірістік және өндірістік емес болып бөлінеді.
Өндірістік негізгі құралдар (машиналар, көлік құралдары, ғимараттар,
құрылыстар) дегеніміз мөлшері мен техникалық деңгейіне кәсіпорынның
техникалық жарақтандырылуы тікелей байланысты болатын өндірістік құралдар.
Негізгі өндірістік құралдардың пайдалануын сипаттайтын жинақтаушы
экономикалық көрсеткіш-негізгі құралдардың бір өлшеміне шаққандағы
өндірілетін заттай немесе ақшалай түрдегі өнім болып табылатын қор
қайтарымы.
Өндірістік емес негізгі құрал жабдықтар тұтынуға арналған құрал
жабдықтар. Олар ұжымның мәдени-тұрмыстық (ғимараттар, тұрғын үй,
коммуналдық шаруашылық, денсаулық сақтау мүлкі т.б.) қажеттіліктерін ұзақ
мерзім бойы өтеуге арналған. Иеленуге қарай (тиесілігіне) негізгі
құралдар меншікті және жалға алынған болып бөлінеді.
Меншікті дегеніміз – субъектіге тиесілі және оның балансындағы
көрініс табатын негізгі құралдар – белгіленген мерзімге шарт бойынша басқа
субъектіден алынған негізгі құралдар жалға алынған құралдар болып саналады.
оларды жалға берушінің балансында есептейді. Жалға алу мерзімі аяқталған
соң немесе ол аяқталмай тұрып, жалға алушы келісілген бағамен сатып алуына
болады.
Пайдалану сипатына қарай негізгі құралдарды жұмыс істеп тұрған,
істемей тұрған және қорда тұрған деп бөлінеді.
Жұмыс істемей тұрғандар – бұл тоқталып қоюына немесе басқа
жағдайларға байланысты уақытына пайдаланбайтын негізгі құрал жабдықтар.
Қорда сақтаулы негізгі құрал жабдықтарға жұмыс істеп тұрғандарды жоспарлы
түрде ауыстыру үшін құрылған қордағы объектілер жатады. Заттық құрамына
қарай негізгі құралдар мүліктік және мүліктік емес болып бөлінеді.
Мүліктікке заттай көрнісі бар, санауға және өлшеуге болатындар (үйлер,
ғимараттар, машиналар, жабдықтар) жатады. Мүліктік еместерге пайдаланылатын
жер, орман, суға (ғиматтардан басқа) күрделі қаржы салымы, яғни заттық
нысаны жоқ шығындары (жер учаскелерін, егістік үшін пайдаланатын жерді
өңдеу, жалға алынған негізгі құралдарға күрделі қаржы жұмсау т.б.)
жатады. Негізгі құралдар объектілері бойынша бухгалтерлік есепті
ұйымдастыру экономика салалары бойынша мына топтамаларда ақпарат алуды
қамтамасыз етуі керек.
Әр субъектіде негізгі құралдар пайдалану мақсатына және атқаратын
қызметтеріне қарай мынадай түрлерге (топтарға) бөлінеді: машиналар, құрал
жабдықтар (соның ішінде автоматты машина және құрал жабдық) күш беретін
машиналар мен жабдықтар; жұмысшы машиналар және жабдықтар, өлшеу және
реттеу аспаптары және қондырғылары мен лабораториялық жабдықтар; есептеу
техникасы; басқа машиналар мен құрал жабдық; көлік құралдары; құрал
саймандар; өндірістік мүлік және жабдықтар; шаруашылық мүлкі; жұмысшы өнім
жабдықтар; жұмысшы өнім беретін мал; көп жылдық екпе ағаштар; жерді
жақсартуға шыққан күрделі шығын, басқа да негізгі қорлар.

1.1. Капиталдың түрлері

Құнның өзінің өсуі қалай болады? Алғашқы кезде былай көрінуі
мүмкін: құнның өсуі тауардың айырбастау процесінде болмақ, ол болса
кәсіпкер табысы мен пайдасының қайнар көзі болып табылады. Тауарды бір
бағаға сатып алып, оны қымбатқа сату: міне, сонда құнның өсімшесі пайда
болады. Шын мәнінде бұл бір кәсіпкердің басқаның есебінен байығандығын
көрсетеді, ал қоғам масштабында құнның еселенуі болмайды.
Капиталдың сонымен қатар мынадай түрлеріне тоқталайық:
Қарыз капиталы дегеніміз белгілі бір мерзімге % үстемесін өсіру
шартымен берілетін ақша капиталы.
Мемлекеттік капитал дегеніміз мемлекет бюджетінен берілетін ақша.
Кәсіпкерлік капитал дегеніміз инвестор белгілі бір мерзімге өнім
өндіру үшін берілетін капитал.
Портфельді капитал – бұл инвестор белгілі бір елдің инвестициясына
иелік етуі.
Жекеменшік капитал – жеке тұлғаның мемлекеттік емес формасы немесе
кәсіпорыны.
Тұрақты капитал – өндірісте өз құнын бірден өзгертпейтін капиталдың
бөлігі
Өзгермелі капитал – өндіріс процесінде өз құнын дереу өзгертетін
жұмысшы күшіне сіңген капитал бөлігі.
Капиталдың техникалық құрылымы дегеніміз өндіріс құрал жабдықтар
массасының оларлың іске қосатын жұмысшыларының санына қатынасы.
Негізгі капитал бұл шаруашылық жүргізуші субьектіге келешекте табыс
табу мақсатында өндірістік қызмет үшін қажетті бастапқы капитал.
Бұл капитал кәсіпорынның мөлшерін және жай-күйін анықтайтын негізгі
көрсеткіш болып табылады. Ол құрылтайшылар құжаттарында қатысушылар
салымдарының жиынтығы ретінде немесе акцияларға жүргізілген жазулар
сомасына тең тіркелген сомаларда көрсетіледі. Капиталдың шамасы
кәсіпорынның қызмет барысында тұрақты болады және кей жағдайларда ғана оның
шамасы өзгеруі мүмкін. Капиталдың өзгеруі оның шамасын құрылтайшы
құжаттарында қайта бекітуі және қайта тіркеу процедурасымен келістірілген.
Капиталдың мөлшеріне өзгерту жөніндегі шешім заңдарда белгіленген тәртіп
бойынша қабылданады.
Субьектінің капиталының жағдайы және қозғалысы жөнінде ақпараттарды
жалпылау және есептеу үшін Негізгі капитал бөлімшесінің шоттары арналған.
Ол мына шоттарды қамтиды: Қарапайым акциялар, Артықшылығы бар акциялар,
Негізгі капиталға салымдар мен жарналар.
Құрылтайшылардың акционерлік қоғамның негізгі капиталына салымдары
бойынша қарыздарын есептеу үшін Төленбеген капитал бөлімшесінің
Төленбеген капитал шоты арналған. Мұның дебеті бойынша оның
құрылтайшылармен енгізілуге тиіс, капиталдың шамасы көсретіледі.
Құрылтайшылардың салымдарының нақты түскен сомалары ақшалай қаражаттар
болып көрсетіледі.
Шаруашылық жүргізуші субьектілер іс жүзіндегі қолданыстағы заңдарға
және құрылтайшы құжаттарына сәйкес резервтік капитал құра алады. Заңмен
белгіленген резервтік капитал есебі шаруашылық серіктестіктердің резервтік
капиталының шамасы олардың құрылтайшы құжаттарында анықталады және
белгіленген тәртіп бойынша анықталады және белгіленген тәртіп бойынша
мемлекеттік тіркеуден өтуге тиіс. Осы құжаттарда есеп беру жылында табысты
бөлу тәртібі анықталады, яғни табыстың резервтік капиталға жіберілуі
мүмкін.
Шаруашылық серіктестіктер резервтік капитал құруға міндетті.
Резервтік капиталдың құрылуы және пайдалану тәртібі жарғымен анықталады.
Өндіріс көлемінің өсуі, инфляция және басқа себептерге байланысты жарғылық
капиталдың көбеюі кезінде сәйкесінше резервтік капитал да көбеюі керек.
Резервтік капитал бөлінбеген табыстан аударулар есебінде құрылады.
Резервтік капиталдың есебінен төленетін дивиденттер мен табыстардың
есептелген сомаларының реті қарастырылады.
Басқа да резервтік капитал есебі арнайы шотта жүргізіледі. Бұл шотта
заңдарда қарастырылған төменгі мөлшерден арты құрылған резервтік капитал
есепке алынады.
Акционерлік қоғамдар әрі қарай айналымнан алу мақсатында өз
акционерлерімен сатып алынған меншікті акцияларының есебін Қайтарып
алынған капитал шотында жүргізеді.
Кәсіпкердің қолдағы негізгі капиталды сатып алысымен пайдалану міндет
емес, өйткені негізгі құралдар қоймада резерв ретінде жатуы, ұзақ уақыт
бойы сақталуы немесе жалға берілуі мүмкін.
Басқаша айтқанда, негізгі капитал сатып алу жолындағы кез келген
жұмыс, кәсіпкер мен негізгі құралдар иесі арасындағы келісім шарт немесе
келісімге қол қоюдан басталады. Негізгі құралдарды есепке алу үшін талапқа
сай ресімделген бастапқы құжаттар керек. Ол қабылдау актілері, кіріс
қағаздары, есеп-фактуралары, сатып алу, сату шарттары мен тағы басқалары
болуы мүмкін.
Негізгі құралдар көптеген өндіріс құралдары бойына пайдаланылады,
қасиеті мен нысанын сақтай отырып, жанама түрде тозады, өзінің құнын
жаңадан жасалған өнімге біртіндеп көшіреді.
Айналым құралдары бір ғана өндірістік процесте тұтынылады және өзінің
құнын жаңадан жасалған өнімге толықтай көшіреді.
Пайдалану сипатына қарай негізгі құралдар былайша бөлінеді:
Қолданыстағы – бұл пайдалану сатысындағы негізгі құралдар
қолданылмаған консервацияға немесе басқа да себептерге байланысты уақытша
қолданылмай тұрған негізгі құралдар.
Запаста тұрған – қолданылып жүрген негізгі құралдардың жөнделуі,
жойылуы, апатқа ұшырауы жағдайында оларды алмастыру үшін запас құрайтын
негізгі құралдар.
Өндіріске қатысатын әртүрлі құрал-жабдық пен айналымды біркелкі
жасалмайды, сондықтан оларды негізгі және айналмалы деп жіктейміз.
Негізгі капитал өнімді капиталдың бір бөлігі болып табылады. Әдетте ол
жабдықтар машина, станок, үйлер мен алып құрылыстың құнынан еніп кетеді.
Оның ерекшелігі сонда, ол дайындалатын өнімге өзінің құнын бөлшектеп
енгізіп отырады. Егер станок 10 жыл қызмет етсе, ал оның құны 100 мың
долларға тең болса, ол 1 жылда өндірілген өнімге 01,-ге өзінің құнын
бөлшектеп жайлап енгізу процесін амортизация дейміз. Табиғи тозу өндіріс
процесінің әсерінен ғана болып қоймайды, оған табиғат күші де әсер етеді.
Станок шіриді, ірі үйлер қолайды. Ал моральдық тозудың екі түрі бар:
1. бұрынғы конструкциядағыдай машинаның пайда болуы, бірақ одан
арзандау;
2. бұрынғы конструкциядағыдай машинаның пайда болуы, бірақ содан
өнімділеу және үнемділеу;
Техникалық прогресс негізгі капиталдың табиғи тозуына дейін оның
моральдық тозуын жеделдетеді. Моральдық тозуға кеткен шығынды азайту үшін
және жабдықтарға жұмсалған шығынды қысқа мерзімде қайтару үшін кәсіпкерлер
жедел амортизациялық жүйені кеңінен қолдануға мәжбүр. Негізгі капиталдың
құны кәсіпкерге бірнеше шеңбер айналымынан соң қайтарылады.
Амортизациялық төлемдер өнімнің өндірістік шығындарына енеді және
оның өткерілуінен кейін кәсіпорын есебінде ақшалай қор түрінде қорланып,
амортизациялық қорды құрайды. Амортизациялық қор негізгі капиталды толық
қалпына келтіруінде немесе ремонт процесінде оның бөлшегінің қалпына
келтіруінде қолданылады.

1.2. Капиталдың көздері және жарғылық капитал

Өндірістік саудадан немесе кәсіпорынның басқадай түрімен айналысатын
шаруашылық субьектілері қайсысынын болса да, шаруашылық қызметпен айналысу
үшін белгілі бір мөлшерде материалдық құндылықтарды ақшалай қаражаттары
қаржылық салыммен алдағы уақытта да табыс табу мақсатында жұмсалынған
шығындары және алашақтары болуы қажет. Осы жоғарыда аталғандардың ақшалай
жиыны капитал деп аталады. Қазақстан Республикасының заңында қаралған
шаруашылық субъектілердің алғашқы құралған капиталы заңда көрсетілген
мөлшерден аспау немесе төмен болмау керек. Капитал бухгалтерлік баланстын
пассивтерінде көрсетіледі.
Капиталдың көздері болып мыналар саналады:
1. Жарғылық капитал-меншік иесі субъектісінің жарғысында қаралған
қызметпен қамтамасыз ету үшін инвестицияланған қаржылардың соммасы болып
саналады.
Жарғылық капитал мөлшері субъектінің жарғысында және тағы басқа
құрылымды құжаттарда белгіленген өкіметтің атқарушы органдардарында
тіркелуі керек. Оның мөлшері құрылымдық құжаттарға тиісті өзгерістер
енгізілгеннен кейін ғана өзгеруі мүмкін.
2. Төленген капитал-қозғалыстың өзінің акциясын олардың атаулы
құнынан сатылған пайда болған құн айырмашылығынан туындайды.
Төленбеген капитал-негізгі құралдар мен инвестицияларды қайта
бағалауда олардың құндылығының өскен соммасын және тағы басқа туындайды.
3. Резервтік капитал-келешекте болуы мүмкін зияндар мен шығындардың
орнын толтыруға арналып, шаруашылық субъектісі өзінің таза пайдасынан
бөлінген меншікті капиталының бір бөлігі. Резервтік капиталдың мөлшері мен
құрылу тәртібі Қазақстан Республикасының заңында және жарғысында қаралған
мөлшерде бекітіледі.
Осындай бағалау кезіңен бастап, бес жыл бойы шаруашылық жүргізуші
субъектілердің құрылтайшылары өздері қосқан сомаларының шегінен артық
бағаланған салымдарына субъекті кредиторларының алдында бірлесіп жауап
береді.
Егер де салым ретінде субъектіге мүлікті пайдалану құқы берілсе, онда
бұл салым үшін төленетін төлемніңмөлшері, құрылтайшылардың құжаттарында
көрсетілген барлық мерзімі үшін есептелген сомадан анықталады.
Мүліктік құқы жоқ және басқа да материалдық емес игіліктерді жеке
салым ретінде жасауға рұқсат етілмейді, сондай-ақ қатысушылар серіктестікке
бір-бірінің қарызын өзара есептесуге жатқызуына болиайды.
Қосымша және жауапкершілігі шектелген серіктестіктерінің
жарғылық капиталының бастапқы мөлшері құрылтайшылардың салым сомасына тең
болады және құжаттарын мемлекеттік тіркеуден өту үшін берген күнінде , оның
мөлшері жүз айлық есепті көрсеткіштен кем болмауы керек.
Аталған серіктестіктер тіркеуге дейін өздерінің жарғылық капиталының
жалпы сомасының 25% -дай мөлшерінде соманы төлеуге міндетті. Бірақ ол
жарғылық капиталының минималды сомасынан кем болмауы керек. Жалпы
жиналыстың шешімімен бекітілген мерзімде серіктестіктерінің барлық
қатысушылары жарғылық капиталына берешегін толығымен өтеуі тиіс.
Ол мерзім серіктестіктің тіркелген күнінен бастап саналады және ол
бір жылдан аспауы керек. Егер де серіктестіктердің қатысушыларға берілген
мерзімде өз үлестері бойынша міндеттемесіне орындамаса, онда қатысушылар
өзінің есебінен бермеген үлесінің бір бөлігін қосуы керек, болмаса жарғылық
капиталы үлесіне дейін азайтылады.
Акционерлік қоғамның жарияланған жарғылық капиталының мөлшері
бірыңғай көрсетілген баплық шығарылған акцияның номиналды құнына тең
болады. Қоғам өзінің шығады деп жариялап қойған акционарының барлығын
немесе тек бір бөлігін ғана шығаруы және орналастыруы мүмкін. Ол жағдайда
жабық акционерлік қоғамы мемлекеттік тіркеуден өтпес бұрын жарияланған
жарғылық капиталының толық төленуін қарстырады. Ашық акционерлік қоғамы
өзінің жарияланған жарғылық капиталының кем дегенде 25% тіркеместен бұрын
төлеуі тиіс.
Жарияланған жарғылық капиталының минималды ашық акционерлік
қоғам үшін – бес-мың минималды есепиік көрсеткішін құрайды.
Акционерлердің жалпы жиналысында анықталған әрі жарияланған
санының шегінде акцияны шығарудың жағдайы, мерзімі, саны директорлар
кеңесінің шешімімен белгіленеді.
Қоғамның шығарылған жарғылық капиталының деңгейі шығарылатын
акцияның номиналдық құнына тең болады. Шығарылған жарғылық капитал жаңадан
шығарылған немесе сатып алынған және жойылған акция орнына сәйкес өзгеруі
мүмкін. Бұл жерде шығарылған акцияның номиналды құнының жиынтық сомасы
әрбір қоғам типіне белгіленген минималды деңгейден төмен болмауы керек.
Қоғамның жарияланған жарғылық капиталын ұлғайту және азайту
туралы шешім акционерлердің жалпы минималды қабылданады, бірақ оларды
минималды деңгейден төмендетуге рұқсат етілмейді.
Барлық кредиторларға кем дегенде 30 күн бұрын хабарланған соң,
жарияланған жарғылық капиталын азайтуға рұқсат етіледі. Бұл жағдайда
кредиторлар өзінің алашағын толық деңгйде, әрі тез арада талап етуге
құқылы.
Қоғам ақшалары жай және айрықша болып келеді.
Заңға сәйкес акциялар акционерлердің келесі құқықтарын
қанағаттандырады:
- дивидендтер алуын;
- қоғамды басқаруына қатысуын ;
- қоғам жойылғаннан кейін одан қалған мүлікті бөлісуге қатыса алатындығын.

Қоғам тек жазулы акцияны шығаруға құқы бар. Иесі жазулы акцияның
қозғалысы, яғни акцияның өз ұстаушысының ауыстыру, қатаң тәртіпте арнайы
құжатта – акционерлік қоғамның акционерлерінің тізімінде белглінеді. Иесі
жазулы акцияның құқын, тек тізімге енгендер ғана пайдалана алады.
1.3. Меншікті капитал есебі.

Шаруашылық қызметпен айналысу үшін белгілі бір мөлшерде материалдық
құндылықтары, ақшалай қаражаттары, қаржылық салымдары мен алдағы
уақыттарда табыс табу мақсатында жұмсалған шығындары белгіленген мөлшерден
кем болмауы тиіс және де ол сол субъектінің, құрылтайшының, акционерлердің
ақшалай, заттай және басқадай түрде қоғамға қосқан үлестерінен құрылады.
Кейінгі уақыттарда субъектінің капиталы өзінің қызметі барысында тапқан
таза табысы және сондай – ақ басқа да көздерден тегін түскен мүліктер мен
ақшалай қаржылар есебімен өсіп отырады.
Жалпы шаруашылық субъектінің есебін жүргізу барысында жұмыс істеп
тұрған қызмет атқарушы, яғни қолданыстағы капиталы және оның құрамы мен
құрылымы бухгалтерлік баланстың активінде көрсетіледі, ал капиталдың
қаржыландыру көздері баланстың пассивінде көрсетіледі.
Субъектің мүлкінің құрамы. Субъектің барлық мүлкі (қызмет
атқарушы капитал) айналыстан тыс және айналымдағы активтер болып 2
бөлінеді. Мүліктерді қызмет атқару мерзіміне қарай негізгі (айналымнан
тыс) активтер болып бөлінеді.
Негізгі (айналымнан тыс) активтер негізгі құралдардан, материалдық
емес активтерден, қаржылық ұзақ мерзімді инвестициядан, аяқталмаған
құрылыстан құрылады. Жалпы айналымнан тыс активтер шаруашылық объектінің
материалдық техникалық базасын жасауға және дамытуға арналады.
Шаруашылық субъектілері өздерінің меншікті қаржыларынан басқа қарыз
қаражаттарында пайдаланады. Ал олардың қатарына қысқа және ұзақ мерзімді
несиелер қарыздар, авнанстар және кредиторлық борыштар жатқызылады.
Жарғылық қор меншік иесі субъектілерінің кәсіпорынның жарғысында қаралған
қызметтерін қамтамасыз ету үшін инвестицяланған қаржыларының сомасы болып
табылады. Жарғылық қор мөлшері субъектің жарғысында немесе басқада
құрылтайшылық құжаттарда тиісті өзгерістер жеткізілгеннен кейін ғана
өзгеруі мүмкін.
Қосымша төленген капитал – қоғамның өзінің акцияларын олардың атаулы
(номиналдық) құнынан артық құнмен сатқаннан пайда болған құн
айырмашылығымен туындайды.
Қосымша төленбеген капитал – негізгі құралдар мен инвестицияны қайта
бағаланады, олардың құнының өскен сомасынан және тағы басқалардан
туындайды.
Резервтік сақтық, сақтаулы капитал – келешекте (алдағы уақытта)
болуы мүмкін. Шығындардың орнын толтыруға арнайы шаруашылық субъектісі
өзінің таза пайдасынан, табысынан бөлінген меншікті капиталының бір бөлігі.
Резервтік капиталдың мөлшері мен құрылу тәртібі Қазақстан Республикасының
заңдары шаруашылық субъектінің қоғамның жарқысында қаралады.
Бөлінбеген пайда (табыс) –шаруашылық субъектінің кәсіпорының жалпы
табысынан (пайданың) барлық шығындарын өтегеннен, бюджетке төленген салық
сомасынан және табыстан (пайдадан) басқадай бағыттарға пайдаланғаннан
қалған бөлігі болып табылады.
Кәсіпорынның жарғылық капиталының мөлшері сол ұйымның шығарған
акцияларының түрлері жәй артықшылығы бар акциялардың сандары, сондай-ақ бір
акцияның номиналдық құнына сәйкес акционерлік қоғамның, серіктестердің,
өндірістік кооперативтердің жалпы жиналысында бекітіледі. Жалпы кез-келген
ұйымның жарғысы тиісті мемлекеттік органдарда, әділет министрлігі тіркеуден
өткізілуі тиіс, қандай да болмасын қоғамның акциясын сатып алатын мүшесі
ол акцияларды қоғамға немесе үшінші тұлғаға сатуға ұсыныс жасауына құқы
бар. Кәсіпорында жарғылық капиталдың есебі жарғылық қор бөлімінің
5010-жәй акциялар
5010-артықшылығы бар акциялар
5010-Салымдар мен жарналар
ДТ- Төленбеген капитал 5020 шоты
КТ – Жай акциялар 1150 шоты түрінде бухгалтерлік жазу жазылады.
Егер үлес қосушылар мен акционерлер қоғамға өз үлесін ақшалай түрде
салған жағдайда.
ДТ- ақшалар 1010 шоты
КТ –Төленбеген капитал 5020 шоты түріндегі екі жақты жазу жазылады.
Бұл жағдайда еліміздегі бас шоттар кестесіне сәйкес.
Шетелдегі валютадағы шоттардағы ақшалар.
Есеп айрысу шотындағы ақшалар
Ел ішіндегі валюталық ақшалар
Кассадағы ұлттық валюта түріндегі ақшалар
Кассадағы шетелдік валюта түріндегі ақшалар
Ал егер үлес қосушылармен акционерлер қоғамға өз үлесін материалдық
емес актив, 2730 негізгі құрал, 2410 тағы да басқа түрде салатын
болса.
ДТ- материалдық ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.