Жалға алушы кәсіпорында

Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 37 бет
Таңдаулыға:

Жалға алудың есебі.
Шаруашылық жасаушы субъект үшін өзінің қаржылық жағдайын және төлем
қабілетгілігін бағалай келіп, өз меншігіне сатып алғанша, басқа
субьеклілерден негізгі құралдар объектілерін уақытша пайдалануға, яғни
жалға алған тиімді болуы мүмкін.
Жалға жасалатын келісім шартта: жалға берілетін мүліктің құрамы мен
құны; жал ақысының мөлшері, жалдың мерзімі; жалға алынған мүліктің жөндеу
шарты және қалпына келтіру бойынша тараптардың міндеттері; жал ақысын
төлеудің және мүлікті қайтарудың тәртібі және т.б. қарастырылады.
Негізінен алғанда, жалға алу нысаны оның мәнін белгілейді, демек, жалға
алу нысаны мен жал бойынша жасалған келісім-шарттың жағдайы есепте
көрсетілетін операцияға да әсер етеді.
Жалгерлікті есеп №7-ші "Жалгерлік есеп" деп аталатын бухгалтерлік
есептің стандартымен ұйымдастырылып реттеледі және сонымен сәйкес жал
мерзіміне байланысты қаржылық және ағымдағы болып бөлінеді.
Жал келісім шарты қол қойылған күннен бастау алады.

Жал мерзімі - көпке дейін өзгертуге жатпайтын кезеңімен ерекшеленеді
және сол жалға алынған мүлік келісім-шартпен рәсімделеді, сондай-ақ кез
келген келесі кезеңге оның ақысы төленіп немесе төленбей-ақ ұзартылуы
мүмкін.
Ағымдағы жалгерлік. Ағымдағы деп қаржыландырылатын жалгерліктен басқа,
кез келген жалгерліктің түрін айтады. Ағымдағы жалгерлікте жалгерлік төлемі
бүтін жалгерлік мерзімінің бойында жүйелі түрде әрбір есеп беру кезеңінің
шығысы болып табылады. Ағымдағы жалгерлікте, активке деген меншік құқымен
байланысты тәуекелділік пен марапаттау жағдайы жалға берушінің өзінде
қалады. Сондықтан олардың жалға берген активтері амортизацияланатын мүлік
ретінде қарастырылады және бүкіл жал мерзімінің бойында алынған жал ақысы
табысқа енгізіледі. Ағымдағы жалгерлікті жалға алушының мүлікті тек уақытша
иемденуі деп түсіндіріледі. Жалға берілген негізгі құрал, жалға берушінің
бухгалтерлік есебіндегі 12 "Негізгі құралдар" бөлімшесінің тиесілі
субшоттарында, яғни негізгі құралдардың құрамында көрініс табады.
Алынуға жататын жал ақысы келісілген келісім-шартқа сәйкес 1254 "Басқа
да" шоттың дебетінде және 6160, (жалға субъектінің негізгі қызметі болса)
шотгарынын кредитінде көрініс табады.
Жалға берілген мүліктер жалға берушінің балансында көрініс табатын
болғандықтан, олар бойынша есептелген тозу сомасына 7450 шоты дебеттеліп,
шоттары кредиттеледі.
Жал ақысы келіп түссе тиесілі ақша қаражаттарының шоттары дебеттеліп,
1254 шоты кредиттеледі.
Жал ақысы тиесілі өндіріс шоттарында, яғни келесі шоттардың дебетінде:
847- егер де негізгі құралдар әлеуметтік сферада пайдаланылса;
7110 - егер де негізгі құралдар тауарды сату мен байланысты болса;
7210— егер де негізгі құралдар жалпы шаруашылық қажеттілігі үшін
пайдаланылса, 3390 шоттың, кредитінде көрініс табады.
Жалға алынған негізгі құралдар жалға алушының талаптарына сай келе
бермейді, сондықтан олар ондай негізгі құралдарға жөндеу жұмысын жүргізеді,
бірақ ол үшін алдымен жалға берушінің келісімін алады.
Жалға алушының жүргізген күрделі жөндеу жұмыстарының есебі жалға алған
мүлік бойынша келісілген шарт жағдайына байланысты болып келеді. Егер де
жал ақысы келешектегі есеп кезеңдеріне жатқызылатын болса, онда 1630 "Жалға
ақысы" шоты дебеттеліп және тиісті ақша қаражаттарының шоты кредиттеледі.
Олардың есептік кезеңі жеткен кезде, тиесілі жал ақысы өндіріс шоттарына
ауыстырылады.
Енді біз ағымдағы жалгерлікке байланысты операциялар бойынша шоттар
корреспонденциясын құрастырамыз.

ҚатарШаруашылық операцияларының Сомасы, теңге Шоттар корреспонденциясы
№ мазмұны
дебет кредит
1 2 3 4 5
Жалға беруші кәсіпорында
1 Ағымдағы жалгерлік келісім 500000 2412-2416 2412-2416
шарты боынша негізгі Жалдағы Жалдағы
құралдар 12 айға берілді негізгі негізгі
құралдар, құралдар,
субшоты субшоты
2 Жал ақысы есептелінеді
Ай саын жыл бойына ҚҚС 3000 1410 6030
есептелінеді (16%) 480 1410
3 Жалға алушыдан жал ақысы 3480 1060, 1010, 1410
келіп түсті (ай сайын)
4 Аванс ретінде алынған жал
ақысы болашақ кезеңде
беретін айлары бойынша
көрсетіледі (11айға) 38280 1060, 1010 3520
5 Ай сайын есеп беру кезінде
болашақ кезеңнен түсетін
табыс жабылып отырады:
есептік кезеңнің табысы 3000 3520 6030,6160
есептелген ҚҚ (16%) 480 3520 3130
6 Жалға алушының жүргізген 17000 2412-2416, 6160
күрделі жөндеку жұмысының Жалдағы
шығындары жалға берушіге негізгі
тегін берліді құралдар,
субшоты
7 Жасалған күрделі жөндеу 17000 2412-2416, 3370
шығындары негізгі құралдың Жалдағы
қызмет ету мерзімін ұзартады негізгі
және ол сомаға жал төлемі де құралдар,
азаяды субшоты
Жасалған күрделі жөндеу 2720 1420 3370
бойынша ҚҚС слмасы да азаяды
8 Бір-біріне қарызы зачет 19720 3390 2180
жатқызылады
9 Жалға берілген негізгі
құралдар бойынша
амортизацися есептелінді
(бір қалыпты әдісі бойынша, 2500 7450 2421
ол 2500 тенге құраған)
10 Жалға мерзімі біткен соң, 517000 2412-2416, 2412-2416,
негізгі құрал өз иесіне Меншігіндегі Жалдағы
қайтарылды: негізгі негізгі
объектінің қызмет ету құралдар, құралдар,
мерзімі ұзартылған, яғни субшоты субшоты
күрделі жөндеуден өткен
неггізгі құрал ретінде
- күрделі жөндеуден өтпеген 500000 2412-2416, 2412-2416,
негізгі құрал рерінде Меншігіндегі Жалдағы
негізгі негізгі
құралдар, құралдар,
субшоты субшоты
Жалға алушы кәсіпорында
1 Негізгі құралдар ағымдағы 50000 001, Жалғаға
жалғаға қабылданады алынған
негізгі
құралдар

1 2 3 4 5
2 Жал ақысы есептелінді 3000 8047, 4240
(36000:12) 7110,7210
Сонымен бір мезгілде ҚҚС-ғы
да есептелінді
(шот-фактурада көрсетілген 480 1420 4430
сомасы бойынша)
3 Жал ақысы жалға берушіге 3480 4430 1040,1010
төленді
4 Төленетін жал ақысы болашақ
кезеңдердің шығысына
жатқызылады (11 айға)
38280 1630 1040,1010
5 Жал ақысы есептік кезеңдері
жеткеннен кейін есептік 8047,
кезеңнің шығыстарына 3000 7110, 7210 2940
жатқызылды
Сонымен бір мезгілде ҚҚС-ғы
есептелінді 480 1420 1630
6 Жалға алынған негізгі
құралдарға мердігерлер 2000 7440 3310
жөндеу жұмысын
7 ҚҚС-ның сомасына
(мердігерлердің
шот-фактурасында көрсетілген
сомасы бойынша) 320 1420 3310
8 Жөндеу бойынша көрсеткен
қызмет ақысын мердігерлерге 1050 ,1010
төледі 2320 3310
9 Мердігерлердің күшімен
негізгі құралға күрделі 17000 7440 4110
жөндеу жұмысы жүргізілген
10 ҚҚС-ның сомасы (16%), 4110
мердігерлердің ұсынған
шот-фактурасы бойынша 2720 1420
11 Күрделі жөндеу жұмысы 1050
бойынша мердігерлердің
шоттары төленді 19720 4110
12 Жүргізілген күрделі жұмыстар
жалы берушіге тегін берген
жағдайда, есептелген ҚҚС-ның
сомасы (17000х16% =2720) 2720 7210 3130
13 Жалға алушы өзінің
жүргізген күрделі жөндеу
жұмысы бойынша жұмсалған
шығындарына жалға берушінің
жал төлемін азайту үшін
шотын ұсынды. 17000 2940 6160
14 ҚҚС-ғы есептелінді (16%) 2720 2940 3130
15 Бір-бірінің арасында пайда
болған қарыздар зачетқа
жатқызылды 19720 3350 2160
16 Жал мерзімі біткеннен кейін
негізгі құрал өз иесіне
қайтарылды 500000 -

Қаржыландырылатын жалгерлік. Қаржыландырылатын жал өз мәні бойынша
жалға алушының есебінен ұзақ мерзімге алынатын несиелеудің нысаны болып
табылады.
Қаржыландырылатын жал - мүлікке меншіктік құқымен байланысты, жалға
берушінің олжасымен қоса, онымен байланысты болатын тәуекелділіктің де
үлкен бір бөлігін жалға алушы өз жауапкершілігіне алады. Бұл кезде жалға
алушы алынған мүліктерді өз балансында көрсетеді. Ал жалгерлік кезеңдегі
құқықтан өзі берілуі немесе берілмеуі мүмкін.
Жалға алушының қаржылық есебінде келесі жайттар айқын көрсетілуі тиіс:
қаржыландырылатын жалгерлікке алынған мүліктің жалпы құны; мүлікті жалға
алу бойынша ағымдағы және ұзақ мерзімді міндеттемелер; қаржыландырылатын
жалгерлік және мерзімі бір жылдан артық біртұтас (кері қайтарымсыз)
ағымдағы жалгерлік кезіндегі ең төмен жалгерлік төлемдер (төлемдердің
жүзеге асырылу мерзімі мен сомалары қысқаша формада көрсетілуі тиіс)
бойынша міндеттемелер; жалгерлікті немесе мүлікті сатып алу уақытын
ұзартуды таңдау құқығы, келісім-шарттардан туындайтын күтпеген жалгерлік
төлемдер және басқа да күтпеген жағдайлар.
Жалға берушінің қаржылық, есебінде келесі жайттар айқын көрсетілуі
тиіс: қаржыландырылатын жалгерлікке жалпы капитал салымы (ақша қаражатан
жұмсау); жалға берілген мүліктен түскен пайдаланбаған табыс; активтердің
құны, сондай-ақ осыған байланысты есепті кезең ішіндегі активтердің түрлері
бойынша жинақталып қалған амортизациялық аударымдар.
Жалға берілген мүліктің пайдалану құқының басым бөлігі мынадай жағдайда
берілуі мүмкін:
- жалға алынған мүлікті тұрақталған (тіркелген) бағасы бойынша немесе
жал соңында анықталған бағасы бойынша жалға алушының сатып алу құқығы бар
болса;
- егер де жалға берілген мүліктің пайдалану қызметінің мерзімі 80%-ке
жетсе;
- егер де негізгі құралдың жал мерзімі біткен кезде бастапқы құны оның
20%-тін ғана құраса;
- бүкіл жал кезеңінде оның дисконтталған құны төленетін жал ақысының
90% құраса;

- жал мерзімі біткен соң жалға алушы жалға берушіден негізгі құрал
объектісін сатып алуға немесе алмауға құқы бар болса.
Қаржыландырылатын жал мерзімінің ішінде жалға берілген мүлік баланста
бір ғана баға бойынша көрініс табады.
Жал төлемі екі төлемнен тұрады қаржыландырудан (яғни, пайыз бойынша
төленетін шығысынан) және жалгерлік міндеттемесінен, демек объектінің
баланстық құнын азайтатын төлемнен (негізгі міндеттемесін өтеуден).
Жалгерлік төлем: ағымдағы бағасы бойынша немесе дисконтталған құн
бойынша (активті пайдаланғаны үшін төленетін пайызын ескере отырып)
есептелінуі мүмкін.
Дисконтталған құн бойынша есептеген кезде жал ақысының өте аз
(минималды) деңгейін анықтау үшін қарастырылған пайыздық мөлшерлемесін
пайдаланады, ал егер де оны анықтау мүмкін болмаған жағдайда қарыз
капиталына пайдаланатын өсіп (артып) отыратын пайыздық мөлшерлемесін
қолданады.
Қарастырылған пайыздық мөлшерлемесі ақша ағынының болашақтағы құнын
анықтайтын арнайы кестесінен алынып анықталады және ол келесідей формула
бойынша есептелінеді:
FV = PV (1+r )n

Мұндағы ,
FV - n жылдарынан кейін ақша ағынының болашақтағы құны;
PV — есептеу кезінде салынған сомасы;
r — пайыздық мөлшерлемесі

n — есептеу кезеңіне алынған жылдар саны.
Жалға алушының қарыз капиталына өсіп (артып) отыратын пайыздық,
мөлшерлеме — бұл пайыз мөлшерлемесі, оны осы тәріздес жал үшін жалға алушы
төлейді; немесе бұл мөлшерлемені жал алушы жал басында басшылыққа алады.
Жалгерлік мерзімінің барысында келісім шартқа сәйкес жалға берушіге
минималды жал ақысын төлейді.

Минималды жал ақысы - бұл төлем түрі, оны жалгерлік мерзімінің
барысында жалға алушы жүзеге асырады (көрсетілген қызмет құны мен салық
сомасы шегеріледі, негізінде олар жалға берушіге өтелуі керек).
Қаржыландырылатын жал жағдайында қабылданған жалгерлік бөлімшенің
тиесілі шоттарының дебеті бойыншажәне 4150 "Жалгерлік міндеттемесі" шотының
кредиті бойынша көрініс табады.
Жалгерлікке берілген активтер үшін төленетін пайыздар сомасына 7310
"Пайыздар бойынша шығыстар" шоты дебттеліп және 3380 "Төленуі тиіс
пайыздар" шоты кредиттеледі. Ал олар өтелген кезде 3380 шоты дебеттеледі
де, ақша қаражаттарының шоттар бөлімшесі кредиттеледі.
Қаржыландырылатын жалдың жағдайы бойынша, жалға алушы жалға алынған
активтердің тозуын есептеуді жүзеге асырады.

Активтердің пайдалану аясына байланысты мына шоттар дебеттеледі:
8045 — егер де негізгі құралдар мен материалдық емес активтер өндіріс
аясында пайдаланылса;
8048— егер де негізгі кұралдар мен материалдық емес активтер әлеуметтік
аясында пайдаланылса;
7110 — егер де негізгі кұрал тауарды (жұмысты, кызметті) сату
процесімен байланысты болса;
7210 — егер де негізгі құрал жалпы шаруашылық қажетгілігі не арналған
болса, шоттары кредиттеледі.
Жал мерзімінің барысында жалға алушы жалға алынған активтерді
мерзімінен бұрын сатып алуына болады. Ол кезде ақша қаражаттарының шоттары
кредиттеліп, 4150 шоты дебеттеледі. Бұл кезде 4150 шоты шоттарының тиісті
аналитикалық шотгарымен жабылады. Қаржыландырылатын жал бойынша
опсрацияларды есепке алу үшін жалға беруді мынадай синтетикалық шоттарды
пайдаланады:
- 2940 "Басқа да" шоты, "Түсетін жал міндеттемесі" субшоты;
- 2170 "Есептелген пайыздар";
- 6120 "Акция бойынша дивидендтер мен пайыз түріндегі табыстар"
"Қаржыландырылатын жал келісім-шарты бойынша пайыздары" субшоты.
Жалға берілген мүліктің құны есепке түсетін жал міндеттемесі ретінде
дисконтталған құн бойынша көрініс табады, яғни активті пайдаланғаны үшін
төленетін пайыз сомасы қоса есептелінеді. Қаржыландырылатын жал бойынша
төлем жалға беруші инвестицияланған капиталдың қайтарылғаны ретінде
қарастырады және табыс алған болып есептелінеді. Ал минималды жал төлемі
жалға салған күрделі салымдарынан түскен табыс ретіңде танылады. Әрекет
етіп тұрған негізгі құралды қаржыландырылған жалға берген кезде - активтің
қалдық құнына дебеттеледі; сол берілген активтң жинақталған тозу сомасына
шоттары дебеттеліп, шоттары кредиттеледі. Ал келісім шартта қаралған
(ескертілген) активтің құны 1410 дебетінде және 6010 кредитінде көрініс
табады.

Болашақта алынатын жал пайызына 1270 дебеттеліп және 3520 шоты
кредиттеледі. Егер сол сомасы алынса, онда 3520 шоты дебеттеліп және 6120
шоты кредиттеледі.
Егер де жалға алушы жалға берілген активті өз мерзімінен бұрын сатып
алса, онда одан алдағы кезеңдерде түсетін табысты жалға беруші қызыл
жазумен жазады, ол кезде 1270 дебеттеліп, 3520 шоты кредиттеледі.
Мысал. Жал төлемнің аз (минималды) дисконтталған құнын есептеу үшін
қарастырылған пайыздың мөлшерлемесін қолдану арқылы қаржыландырылған жал
операцияларын көрсету жолын қарастырып көрейік. Шаруашылық жүргізуші
субъектілер құрал-жабдықты жалға беру үшін, өзара мынадай жағдайлар бойынша
келісім-шартқа отырды делік, онда: құрал-жабдық бес жылға берілетін болып
шешілді; жал төлемі әр жылдың соңында төленетін болды; құрал-жабдықтың
ағымдағы құны, яғни жалға бергенге дейінгі құны 220000 теңге, ал бастапқы
құны 230000 теңге; жинақталған тозу сомасы 10000 теңге; жал берушінің
қойған пайыздық мөлшерлемесі 8%; жал мерзімінің соңында оның дисконтталған
құны 250000 теңге құрайды деп болжаған, демек құрал-жабдықтың кепілденбеген
сомасы 20000 теңге құраған; жал мерзімі біткен соң құрал-жабдық иесіне
қайтарылатын болып келісілген; есептік саясатта оның тозуы бірқалыпты әдіс
бойынша есептелінетін болып қарастырылған.
Енді осы келісілген екі тараптың жағдайы бойынша жал төлемінің сомасын
есептеп көрейік.
Кезең Өтелмеген Минималды Қарастырылған Жалгерлік Амортизацияны
жалгерлік Жалгерлік пайыздық міндеттемеесептеу
міндеттемелетөлем мөлшерлемесі ні өтеу
р бойынша үшін
марапаттау жасалтын
сомасы (8%) төлем
Бірінші 200 50 000 16 000 34 000 40 000
жыл 000
Екінші 166 000 50 000 13 280 36 720 40 000
жыл
Үшінші 129 280 50 000 10 342 39 658 40 000
жыл
Төртінші 89 622 50 000 7 170 42 830 40 000
жыл
Бесінші 46 792 50 000 3 208 46 792 40 000
жыл
Жиыны 250 000 50 000 200 000 200 000

Келісілген келісім шартқа сәйкес жалға алынған мүлік үшін жыл сайын 50
000 теңге деңгейінде төлем жасап тұруға кепілдік берілген.
ҚатарШаруашылық операцияларының Сомасы, теңге Шоттар корреспонденциясы
№ мазмұны
дебет кредит
1 2 3 4 5
1 Құрал-жабдық бес жылға 1 000 2423 2413
берілді: 220 000 7010 2413
бұрындары есептелген тозу 220 000 1430 6010
сомасына 35 200 1430 3130
баланстық құнына, яғни
келісім-шартта көрсетілген
құнына
ҚҚС-ның сомасына (16%)
2 Жалғаны тұтастай алғанда, 50 000 2170 3520
сол кезеңі ішінде төленуі
тиіс марапаттау сомасына
3 Жалға алынған актив құнының
бір тбөлігі жалға төленетін
өтеу үшін, келіп түскен жал
төлемі және ҚҚС-да:
Бірінші жыл
-құнды өтеу 34 000 1060,1050,10102180
- ҚҚС 5 440 - -
екінші жыл
құнды өтеу 36 720 - -
ҚҚС 5 875
Үшінші жыл
-құнды өтеу 39 658 - -
- ҚҚС 6 345
төртінші жыл
-құнды өтеу 42 830 -
- ҚҚС 6 853 -
бесінші жыл
құнды өтеу 46 792 - -
ҚҚС 7 487
Түскен жалға төлемнің жиыны 232 000 - -
4 Жал төлемінің түсуіне
қарамастан, әрбір есептік
кезеңде жал пайызы табыс
ретінде есептелінеді:
-бірінші жыл 16 000 3520 6120
- екінші жыл 13 280 - -
- үшінші жыл 10 342 - -
- төртінші жыл 7 170 - -
- бесінші жыл 3 208 - -
5 Жал пайызының бір бөлігі
ретінде келіп түскен жалға
ақысы:
-бірінші жыл 16 000 1040, 2170
- екінші жыл 13 280 1050,1010 -
- үшінші жыл 10 342 - -
- төртінші жыл 7 170 - -
- бесінші жыл 3 208 - -
-
6 Жалға мерзімнің соңында
құрал-жабдықты жалға алушы
жалға берушіге қайтарады:
есептелген амортизация 200 000 2413 2427
сомасына
кепілденбеген қалдық құнының20 000 2413 2810
сомасына
жалға алушының шот-фактурасы
бойынша есептелген ҚҚС-ның
сомасына 3 200 2413 2810

Бухгалтерлік есепте жалға берушінің келесідей жазбалары көрініс табады.

ҚатарШаруашылық операцияларының Сомасы, теңге Шоттар корреспонденциясы
№ мазмұны
дебет кредит
1 2 3 4 5
1 Құрал-жабдық бес жылға 2415 Жалғаға
жалғаға алынды алынған
құрал-жабдықтың келісілген негізгі
құнына 220 000 құралдар 3360
- ҚҚС-ның сомасына (16%) 35 200 субшоты
2 Жал жөніндегі келісім-шарт
бойынша есептелген жал
пайызы: 16 000 7320 4160
-бірінші жыл 13 280 7320 4160
- екінші жыл 10 342 7320 4160
- үшінші жыл 7 170 7320 4160
- төртінші жыл 3 208 7320 4160
- бесінші жыл
3 Жалға алынған
құрал-жабдықтың құнының бір
бөлігін өтеу үшін жал төлемі
жалға берушіге төленді және
ҚҚС-да: 39 440 3360 1050,1040,101
-бірінші жыл 42 595 3360 0
- екінші жыл 46 003 3360 1050,1040,101
- үшінші жыл 49 683 3360 0
- төртінші жыл 54 279 3360 1050,1040,101
- бесінші жыл 0
1050,1040,101
0
4 1050,1040,101
0
Аударылған соманың жиынтығы 232 000 х х

Марапаттаудың бір бөлігін
өтеу үшін (жал пайызы үшін)
жал төлемі аударылды:
-бірінші жыл 16 000 4160 1010,1040,105
- екінші жыл 13 280 4160 0
- үшінші жыл 10 342 4160 1010,1040,105
- төртінші жыл 7 170 4160 0
- бесінші жыл 3 208 4160 1010,1040,105
0
1010,1040,105
0
1010,1040,105
0
Аударылған соманың жиынтығы 50 000
5 Жалға алынған құрал-жабдық 200 000 7110 2427 Жалға
бойынша оның тұтас кезеңіне 8045 алынған
есептелген амортизация негізгі
сомасы құралдар
субшоты
6 Құрал-жабдық иесіне 2413 Жалға 2413 Жалға
қайтарылды: алынған алынған
есептелген амортизация 200 000 негізгі негізгі
сомасы құралдар құралдар
субшоты субшоты
кепілденбеген қалдық құнының20 000
сомасына 2413 Жалға
алынған
негізгі
ҚҚС сомасына 3 200 3360 құралдар
субшоты
3130

Қаржылық лизингісі. Қаржылық лизинг - бұл мүліктің толық құнын төлеп
алатын мүліктің түрін жалға алу, онда уақытша пайдалануға берілген мүліктің
мерзімі шамамен мүліктің амортизацияланатын және пайдаланатын мерзіміне
жақын болады. Лизингтік мәміленің тараптары:
-лизинг беруші (жалға беруші);
- лизинг алушылар (жалға алушылар) болып табылады.
Басқаша сөзбен айтқанда, қаржылық лизинг-бұл инвестициялық қызметтің
бір түрі;онда:
- лизинг беруші сатып алушыдан лизинг бұйымын лизинг келісім-шарты
бойынша өз меншігіне алуды, сосын оны лизинг алушыға белгілі бір ақыға,
белгілі бір мерзімге, белгілі бір уақытта иелік ету жағдайына және
кәсіпкерлік мақсаты үшін пайдалануына беруді міндетіне алады. Бұл кезде
лизинг бұйымы лизинг алушыға берілгенде, оның мерзімі амортизацияланатын
мерзіммен шамалас немесе оның 80% бөлігіне сәйкес келуі тиіс;
- лизинг алушы келісім-шартқа сәйкес төленуге жататын төлемдерді
кезеңімен тиянақты түрде төлеп тұруды өз міндетіне алады. Келісім-шарттың
мерзімі өткен соң, лизинг бұйымы лизинг алушының меншігіне өтуі мүмкін,
егер бұндай жағдай шартта қарастырылған болса.
Лизинг бұйымдарына: ғимараттар, қондырғылар, машиналар, құрал-
жабдықтар, транспорт құралдары, жер телімі т.б. мүліктер жатады. Лизинг
бұйымына бағалы қағаздар, табиғи ресурстар жатпайды.
Лизинг лизингтік мәмілеге қатысушылардың қарастырған жағдайына
байланысты және олар әрқилы болып бөлінеді:
- қайтарылатын лизинг – лизингтің бір түрі, онда сатушы осы бұйымды
(нәрсені) кері қайтарып ала алатын болса ғана лизинг алушыға лизинг
ретінде сатады;

- банкі лизингі - лизингтің бір түрі, онда лизингті беруші ролін банк
атқарады;
- толық лизинг - лизингтің бір түрі, онда лизинг беруші ағымдағы
жендеу және онвд лизинг бұйымына (нәрсесіне) техникалық қызмет көрсету
жұмысын атқарады;
- таза лизинг – лизингтің бір түрі, онда лизинг алушы ағымдағы жөндеу
және оның лизинг бұйымына (нәрсесіне) техникалық; қызмет көрсету жұмысын
атқарады.
Лизинг өз нысаны бойынша ішкі және халықаралық болып бөлінуі мүмкін.
Ішкі лизингте лизинг беруші де, лизинг алушы да және сатушы да Қазақстан
Республикасының резиденті бопып табылады. Халықаралық лизингті, негізінен
Қазақстан Республикасының резиденттері емес тұлғалары жүзеге;асырады.
Лизинг берушінің де, лизинг алушының да және сатушының да жауапкершілігі
лизинг келісім-шартамен, сатып алу-сату келісім-шартымен және Қазақстан
Республикасының заң актілерімен белгіленеді. Лизинг келісім-шарты мынадай
міндетті мәңді жағдайлардан тұруы тиіс, онсыз ол келісілген деп саналмайды:
келісім шарт жасалатын нәрсесі; лизинг нерсесінің сатушының аты – жөні
және сатушыны таңдауды кім жүзеге асырғаны көрсетіледі; лизинг нәрсесін
лизингті алушыға берудің мерзімі мен жағдайы; лизинг төлемінің
мерзімділігі мен мөлшері;
лизинг нәрсесінің құны; келісім-шарттың әрекет ету мерзімі; лизинг
нәрсесінің лизинг алушының меншігіне өту жағдайы; лизинг нәрсесін суреттеу
(сипаттау); лизинг нәрсесін ұстау мен жөндеу тәртібі; сақтандыру; лизинг
берушінің атына лизинг нәрсесін мемелекеттік тіркеуден өткізуін екі
жақтың біріне жүктеу; лизинг келісім –шарты бойынша лизинг алушының
міндеттемесін орындауын бақылау үшін лизинг берушінің жүзеге асыратын
шаралары; тараптардың жауапкершілігі.
Қозғалмайтын мүліктер бойынша жасалатын келісім-шарттар міндетті түрде, заң
актілерімен анықталған тәртіпте мемлекеттік тіркеуден өтеді. Қозғалыстағы
мүліктер қойылған кепілдік ретінде міндетті түрде мемлекеттік тіркеуге
жатады. Лизинг нәрсесін сатушы тікелей лизинг-алушының алдында сатып алу-
сату келісім-шарты бойынша жауапты болады. Егер де сатушы лизинг алушының
қойған талабымен келіссе, онда лизинг алушыға берілетін лизинг нәрсесінің
шартын өзгерту үшін, міндетті түрде лизинг берушімен келісуі тиіс. Лизинг
алушының да, лизинг берушінің де сатушымен қарым-қатынасы, ынтымақтасқан
кредиторлар ретінде жүреді.
Лизинг бойынша марапаттау өз кезегінде екі әдісті пайдаланады: не өсіп
(артып) отыратын пайыздық мөлшерлемесін, немесе алдын-ала қарастырылған
пайыздық мөлшерлемесін.
Бухгалтерлік есепте қаржылық лизинг бойынша жасалатын операциялар онда
қарастырылған келісім-шарттың жағдайына байланысты көрініс табады.
Енді біз бір мысал келтіріп көрейік. Бұл мысалдың шарты бойынша негізгі
құрал лизинг алушының балансына берілген. Бұл жағдайда мынадай шоттар
корреспонденциясы жасалады:

ҚатарШаруашылық операцияларының Сомасы, теңге Шоттар корреспонденциясы
№ мазмұны
дебет кредит
1 2 3 4 5
Лизинг берушідегі операциялар көрінісі
1 Негізгі құрал лизингіге
беріледі:
құрал-жабдықтың баланстық 700 000 7410 2411-2416
құнына
берілген лизинг мүлігінің 900 000 2160, 2110 6030
келісім-шарттық құнына
ҚҚС –ның сомасына (16%) 144 000 2160, 2110 3130
2 Лизингіге берілген негізгі
құралдың құнымен жалпы
лизингтік төлем сомасының
арасындағы айырмасы болашақ
кезеңнің табысы ретінде
көрсетілген 300 000 1210 3520
3 Лизингтік қызметтен
марапаттау мөлшерінде
алынған табыс ағымдағы
кезеңге жатқызылып 300 000 3520 6010
көрсетіледі
4 Лизинг алушының лизинг
бойынша алынған міндеттемесі
төленді 1 344 000 1060,1010 1210,1410
Лизинг алушыдағы операциялардың көрінісі
5 Лизинг ретінде алынған
негізгі құрал кірістелді:
алынған мүліктің келісім
–шарттағы құны бойынша 900 000 2411-2416 3360
ҚҚС сомасына (16%) 144 000
6 Лизинг ретінде алынған мүлік
үшін марапаттау есептелінді 300 000 7320 3380

7 Лизинг берушіге берген 1 344 000 4150,4160 1040
міндеттемесі төленді
8 Лизинг ретінде қабылданған
негізгі құралдар бойынша 108 000 8045, 7110, 2421-2428
амортизация есептелінді 7440

Негізгі құралдарды есептен шығару. Жиынтық есеп
Шаруашылықты жүргізуші субъект қолданылып жүрген заңдарға сәйкес, өзіне
тиісті үйлерді, ғимараттарды, құрал-жабдықтарды, көлік құралдары мен құрал-
саймандарды басқа субъектілерге беруге, айырбастауға, жалға беруге, уақытша
тегін пайдалануға беруге, сондай-ақ баланстан шығарып тастауына болады.
Негізгі құрал-жабдықтарды есептен шығару : табиғи және моральдық
(сапалық) тозуына байланысты жою қажет болғанда; құрылыс жүргізгенде;
кәсіпорында, цехтарда немесе басқа объектілерді техникалық жағынан қайта
жабдықтағанда; кеңейткенде; негізгі табыннан малдарды жарамсыз деп
тапқанда; табиғи қиыншылықтар мен апаттардың нәтижесінде, пайдаланудың
қалыпты жағдайлары өзгергенде; баланстан тегін бергенде; сыйлағанда;
шаруашылық аралық және басқа кәсіпорындарға, қоғамдық ұйымдарға бергенде
(сатқанда), өткізгенде және айырбастағанда жүзеге асады.
Объектілер толық немесе ішінара (объектіні қайта жабдықтау және
жаңалау кезінде) жойылады. Субъектінің балансынан жою тәртібіне сәйкес,
пайдалану мерзімі біткен, табиғи зіл-залалының және апаттардың нәтижесінде
өзінің өндірістік мәнін жойған, қайта қалыпқа келтіру экономикалық жағынан
тиімсіз немесе мүмкін болмаған жағдайда және оларды іске асыруға немесе
басқа шаруашылық жүргізуші субъектіге беруге болмайтын тозығы жеткен
ғимараттар, құрылыстар, құрал-жабдықтар, сондай-ақ басқа да тозығы жеткен
мүліктер шығарылып тасталынады.
Негізгі құрал-жабдықтардың, жарамсыздығын анықтау үшін, сондай-ақ
қажетті құжаттарды дайындау үшін (құрылтайшылардың немесе уәкілдіктердің
жиналысында қабылданған шешімімен) басшының бұйрығымен комиссия құрамы
тағайындалады, оның құрамында бас инженер немесе субъект жетекшісінің
орынбасары, бас бухгалтер немесе оның орынбасары; материалдық
жауапкершілігі бар тұлғалар, меншік иесінің өкілі, мемлекеттік көлік
инспекциясының өкілі (автокөліктерді есептен шығарғанда) бар тұрақты жұмыс
істейтін комиссиялар құрылады. Негізгі құрал-жабдықтардың кейбір түрлерін
баланстан шығарғанда комиссия арнайы салалық мамандар да қатыстырылады.
Айталық, инженер-механиктер, инженер-энергетиктер, инженер-гидрологтар,
инженер-жылу техниктер, инженер-технологтар, мал дәрігерлері, мал
шаруашылығы мамандары және т.б. мамандар.
Тұрақты жұмыс істейтін комиссиялар есептен шығарылатын қажетті
объектілермен тікелей танысып, оларды қайта қалыпқа келтіру немесе одан әрі
пайдалануға жарамсыздығын; есептен шығару себептерін, қажетті жағдайда
объектілердің уақытынан бұрын есептен шығаруға кінәлілі тұлғаларын;
кейбір тораптардың, тетіктер мен материалдың пайдаланылу мүмкіндіктерін
және олардың бағасын анықтайды; негізгі құрал-жабдықтардың есептен шығару
актілерін жасайды. Комиссия актілерді дайындағанда төл құжаттарын, этаптық
жоспарларын, ақау белгілерінің тізімін, машиналардың апатқа ұшырауы
жөніндегі актілерін және тағы басқа қолда бар құжаттарды пайдаланады.
Үйлер мен ғимараттар негізгі құрастырушы бөлшектері тозғанда, қайта
қалпына келтіріп жөндеу мүмкін болмаған жағдайда немесе тиімсіз болғанда,
тракторлар, автомобильдер, өздігінен жүретін машиналар — тек негізгі
тетіктері, тораптары мен агрегаттарының көпшілігі істен шыққанда; көп жылғы
ағаштар — биологиялық өсіп-өнуі біткенде, өндірістік мәнін толығымен
жоғалтқанда, сондай-ақ оларды пайдаланудың экономикалық тиімсіздігіне көз
жеткізгенде есептен шығарылады. Бұл кезде субъектілер үйлерді,
ғимараттарды, машиналарды, құрал-жабдықтарды, көлік құралдарын және басқа
мүлікті қалыптық (нормативті) пайдалану мерзімі біткенге дейін ұстайды,
апаттар мен табиғи зіл-заланың нәтижесінде жарамсыз болған жағдайда ғана
есептен шығарады.
Негізгі құрал-жабдықтарды (автокөлік құралдарынан басқа) толық және
ішінара есептен шығару пайдаланылатын Негізгі құрал-жабдықтарды жою туралы
Акт арқылы жүзеге асады. Актіні субъектінің басшысы тағайындаған комиссия
немесе соған уәкілетті адам екі дана етіп дайындайды. Актінің 1-ші данасы
бухгалтерияға беріледі де, екіншісі негізгі құрал-жабдықтардың сақталуына
жауапты тұлғада болады және ол есептен шығарғаннен кейін қалған қосалқы
бөлшектерді, материалдарды, металл сынықтарын және тағы басқаларын қоймаға
өткізуге негіз болып табылады.
Есептен шығаруға жұмсалған, сондай-ақ жоюдан және үйлерді, ғимараттарды
бұзғаннан, құрал-жабдықтарды бөлшектегеннен түскен материалдық
құндылықтардың бағасы актінің "Объектіні есептен шығару нәтижелерінің
есебі" деген бөлімінде қарастырылады. Акт төменде көрсетілген.
Баланстан автокөлік құралдарының барлық түрін есептен шығару "Автокөлік
құралдарын есептен шығару актісінде" көрсетіледі, Актіні комиссия екі дана
етіп дайындап, субъектінің басшысы немесе өкілетті уәкілі бекітеді. Бір
данасы бухгалтерияға берілсе, екіншісі негізгі, құрал-жабдықтардың
сақталуына жауапты тұлғаға беріледі де, ол автокөлік техникасын есептен
шығарудан кейін қалған материалдық құндылықтар мен металл сынықтарын
қоймаға тапсыруға негіз болып табылады.
Автокөлік құралдарын жоюдан және бөлшектеуден түскен материалдық
құндылықтар бағасы "Автомобильді (тіркемені, жартылай тіркемені) есептен
шығару нәтижесінің есебі" деген бөлімшесінде көрсетіледі.

Шу ААҚ
Бекітемін
кәсіпорын, мекеме
кәсіпорын жетекшісі

қолы ______ Бабажан Шәймерденов

16 мамыр 2002 жыл

Негізгі құралдарды Құжаттың Толтырған
мерзімі Операция
есептен шығару актісі нөмірі
түрінің қолы
75 16. 05.
2002 38

Цех, бөлім, Дебет Кредит Сомасы,
участок, линия теңге
(желі)
Шоты, аралықТалдамалықШоты, Талдамалық
шоты аралық
есеп коды шоты есеп коды
1 2 3 4 5 6
1 132 - 123 312 349 860
2 842 - 123 312 5 140
Жинағы 355 000
Нөмірі Амортизациял
ық
аударымдар
нормасы
инвентарлзаводтық
ық
7 8 9
0573 5788 6,7

Шу ААҚ президенті бұйрығымен Комиссия тағайындалды
жарлығымен
14 мамыр 2002 жылы № 75 №1 цех бастығы өтінішінің негізінде
РНН 20
түсірген
объектінің аты
тексереді және мынадай себептермен есептен шығаруға тиіс деп шешім
қабылдады:
1. Шығарылған мерзімі: 1992 ж.
2. Пайдалануға берілді: 20 сәуір 1992 жыл.
3. Кәсіпорынға түсуі: 15 сәуір 1992
сомасы
4. Жөндеу саны: 3
5. Бағалы металл: жоқ
6. Техникалық жағдайы және шығару себептері: түстері тозған,
пайдалануға жарамсыз, моральдық жағынан ескірген
7. Комиссия шешімі: цемент түсірішті балансатн шығару
код

29

Құрал-жабдық Шығарылған Пайдалануға
(салынған) қосылған
жылы мерзімі
(ай, жылы)
Түрі Коды
10 11 12 13
өндіріс143 1982 20. 04. 82
тік

Қосымша құжаттар тізімі техникалық мүліктік карточка, № 147 жөнелтпе
(тіркеме)

Комиссия төрағасы бас инженер __________
Нығмет Көшеров
(қызметі)
(қолы) аты-
жөні
Комиссяи мүшелері бас бухгалтер __________
Қасымбек Асылбеков
(қызметі)
(қолы) аты-
жөні
механик
__________ Жұбан
Омарбеков
(қызметі)
(қолы) аты-
жөні

Объектіні есептен шығарған кезде, оған қысқаша сипаттама беріледі, және
оның есептен шығу себептері, негізгі запас бөлшектерінің жағдайы
көрсетіледі және олардың жөндеуге жарамдылығы да айтылады. Егер де объект
табиғат аппаттарының, аварияның және тағы басқа да күтпеген жағдайдың
салдарынан есептен шығарылатын болса, онда актіге қоса тиісті құжаттары да
бірге тіркеледі. Актіні кәсіпорын басшысы бекітеді. Тек бекігеннен кейін
объектіні жоюға кіріседі. Жоюдан алынған запас бөлшектері пайдалануы мүмкін
болатын бағасы бойынша құндылықтар тиісті шоттар бойынша кірістеледі.
Негізгі құралдарды есептен шығарудың қабылданған тәртібін ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.