Жалға алушы кәсіпорында

Жалға алудың есебі.

Шаруашылық жасаушы субъект үшін өзінің қаржылық жағдайын және төлем қабілетгілігін бағалай келіп, өз меншігіне сатып алғанша, басқа субьеклілерден негізгі құралдар объектілерін уақытша пайдалануға, яғни жалға алған тиімді болуы мүмкін.

Жалға жасалатын келісім шартта: жалға берілетін мүліктің құрамы мен құны; жал ақысының мөлшері, жалдың мерзімі; жалға алынған мүліктің жөндеу шарты және қалпына келтіру бойынша тараптардың міндеттері; жал ақысын төлеудің және мүлікті қайтарудың тәртібі және т. б. қарастырылады.

Негізінен алғанда, жалға алу нысаны оның мәнін белгілейді, демек, жалға алу нысаны мен жал бойынша жасалған келісім-шарттың жағдайы есепте көрсетілетін операцияға да әсер етеді.

Жалгерлікті есеп №7-ші "Жалгерлік есеп" деп аталатын бухгалтерлік есептің стандартымен ұйымдастырылып реттеледі және сонымен сәйкес жал мерзіміне байланысты қаржылық және ағымдағы болып бөлінеді.

Жал келісім шарты қол қойылған күннен бастау алады.

Жал мерзімі - көпке дейін өзгертуге жатпайтын кезеңімен ерекшеленеді және сол жалға алынған мүлік келісім-шартпен рәсімделеді, сондай-ақ кез келген келесі кезеңге оның ақысы төленіп немесе төленбей-ақ ұзартылуы мүмкін.

Ағымдағы жалгерлік. Ағымдағы деп қаржыландырылатын жалгерліктен басқа, кез келген жалгерліктің түрін айтады. Ағымдағы жалгерлікте жалгерлік төлемі бүтін жалгерлік мерзімінің бойында жүйелі түрде әрбір есеп беру кезеңінің шығысы болып табылады. Ағымдағы жалгерлікте, активке деген меншік құқымен байланысты тәуекелділік пен марапаттау жағдайы жалға берушінің өзінде қалады. Сондықтан олардың жалға берген активтері амортизацияланатын мүлік ретінде қарастырылады және бүкіл жал мерзімінің бойында алынған жал ақысы табысқа енгізіледі. Ағымдағы жалгерлікті жалға алушының мүлікті тек уақытша иемденуі деп түсіндіріледі. Жалға берілген негізгі құрал, жалға берушінің бухгалтерлік есебіндегі 12 "Негізгі құралдар" бөлімшесінің тиесілі субшоттарында, яғни негізгі құралдардың құрамында көрініс табады.

Алынуға жататын жал ақысы келісілген келісім-шартқа сәйкес 1254 "Басқа да" шоттың дебетінде және 6160, (жалға субъектінің негізгі қызметі болса) шотгарынын кредитінде көрініс табады.

Жалға берілген мүліктер жалға берушінің балансында көрініс табатын болғандықтан, олар бойынша есептелген тозу сомасына 7450 шоты дебеттеліп, шоттары кредиттеледі.

Жал ақысы келіп түссе тиесілі ақша қаражаттарының шоттары дебеттеліп, 1254 шоты кредиттеледі.

Жал ақысы тиесілі өндіріс шоттарында, яғни келесі шоттардың дебетінде:

847- егер де негізгі құралдар әлеуметтік сферада пайдаланылса;

7110 - егер де негізгі құралдар тауарды сату мен байланысты болса;

7210- егер де негізгі құралдар жалпы шаруашылық қажеттілігі үшін пайдаланылса, 3390 шоттың, кредитінде көрініс табады.

Жалға алынған негізгі құралдар жалға алушының талаптарына сай келе бермейді, сондықтан олар ондай негізгі құралдарға жөндеу жұмысын жүргізеді, бірақ ол үшін алдымен жалға берушінің келісімін алады.

Жалға алушының жүргізген күрделі жөндеу жұмыстарының есебі жалға алған мүлік бойынша келісілген шарт жағдайына байланысты болып келеді. Егер де жал ақысы келешектегі есеп кезеңдеріне жатқызылатын болса, онда 1630 "Жалға ақысы" шоты дебеттеліп және тиісті ақша қаражаттарының шоты кредиттеледі. Олардың есептік кезеңі жеткен кезде, тиесілі жал ақысы өндіріс шоттарына ауыстырылады.

Енді біз ағымдағы жалгерлікке байланысты операциялар бойынша шоттар корреспонденциясын құрастырамыз.

Қаржыландырылатын жалгерлік. Қаржыландырылатын жал өз мәні бойынша жалға алушының есебінен ұзақ мерзімге алынатын несиелеудің нысаны болып табылады.

Қаржыландырылатын жал - мүлікке меншіктік құқымен байланысты, жалға берушінің олжасымен қоса, онымен байланысты болатын тәуекелділіктің де үлкен бір бөлігін жалға алушы өз жауапкершілігіне алады. Бұл кезде жалға алушы алынған мүліктерді өз балансында көрсетеді. Ал жалгерлік кезеңдегі құқықтан өзі берілуі немесе берілмеуі мүмкін.

Жалға алушының қаржылық есебінде келесі жайттар айқын көрсетілуі тиіс : қаржыландырылатын жалгерлікке алынған мүліктің жалпы құны; мүлікті жалға алу бойынша ағымдағы және ұзақ мерзімді міндеттемелер; қаржыландырылатын жалгерлік және мерзімі бір жылдан артық біртұтас (кері қайтарымсыз) ағымдағы жалгерлік кезіндегі ең төмен жалгерлік төлемдер (төлемдердің жүзеге асырылу мерзімі мен сомалары қысқаша формада көрсетілуі тиіс) бойынша міндеттемелер; жалгерлікті немесе мүлікті сатып алу уақытын ұзартуды таңдау құқығы, келісім-шарттардан туындайтын күтпеген жалгерлік төлемдер және басқа да күтпеген жағдайлар.

Жалға берушінің қаржылық, есебінде келесі жайттар айқын көрсетілуі тиіс: қаржыландырылатын жалгерлікке жалпы капитал салымы (ақша қаражатан жұмсау) ; жалға берілген мүліктен түскен пайдаланбаған табыс; активтердің құны, сондай-ақ осыған байланысты есепті кезең ішіндегі активтердің түрлері бойынша жинақталып қалған амортизациялық аударымдар.

Жалға берілген мүліктің пайдалану құқының басым бөлігі мынадай жағдайда берілуі мүмкін:

- жалға алынған мүлікті тұрақталған (тіркелген) бағасы бойынша немесе жал соңында анықталған бағасы бойынша жалға алушының сатып алу құқығы бар болса;

- егер де жалға берілген мүліктің пайдалану қызметінің мерзімі 80%-ке жетсе;

- егер де негізгі құралдың жал мерзімі біткен кезде бастапқы құны оның 20%-тін ғана құраса;

- бүкіл жал кезеңінде оның дисконтталған құны төленетін жал ақысының 90% құраса;

- жал мерзімі біткен соң жалға алушы жалға берушіден негізгі құрал объектісін сатып алуға немесе алмауға құқы бар болса.

Қаржыландырылатын жал мерзімінің ішінде жалға берілген мүлік баланста бір ғана баға бойынша көрініс табады.

Жал төлемі екі төлемнен тұрады қаржыландырудан (яғни, пайыз бойынша төленетін шығысынан) және жалгерлік міндеттемесінен, демек объектінің баланстық құнын азайтатын төлемнен (негізгі міндеттемесін өтеуден) .

Жалгерлік төлем: ағымдағы бағасы бойынша немесе дисконтталған құн бойынша (активті пайдаланғаны үшін төленетін пайызын ескере отырып) есептелінуі мүмкін.

«Дисконтталған құн бойынша» есептеген кезде жал ақысының өте аз (минималды) деңгейін анықтау үшін қарастырылған пайыздық мөлшерлемесін пайдаланады, ал егер де оны анықтау мүмкін болмаған жағдайда қарыз капиталына пайдаланатын өсіп (артып) отыратын пайыздық мөлшерлемесін қолданады.

Қарастырылған пайыздық мөлшерлемесі ақша ағынының болашақтағы құнын анықтайтын арнайы кестесінен алынып анықталады және ол келесідей формула бойынша есептелінеді:

FV = PV (1+r ) ⁿ

Мұндағы,

FV - n жылдарынан кейін ақша ағынының болашақтағы құны;

PV - есептеу кезінде салынған сомасы;

r - пайыздық мөлшерлемесі n - есептеу кезеңіне алынған жылдар саны.

Жалға алушының қарыз капиталына өсіп (артып) отыратын пайыздық, мөлшерлеме - бұл пайыз мөлшерлемесі, оны осы тәріздес жал үшін жалға алушы төлейді; немесе бұл мөлшерлемені жал алушы жал басында басшылыққа алады.

Жалгерлік мерзімінің барысында келісім шартқа сәйкес жалға берушіге минималды жал ақысын төлейді.

Минималды жал ақысы - бұл төлем түрі, оны жалгерлік мерзімінің барысында жалға алушы жүзеге асырады (көрсетілген қызмет құны мен салық сомасы шегеріледі, негізінде олар жалға берушіге өтелуі керек) .

Қаржыландырылатын жал жағдайында қабылданған жалгерлік бөлімшенің тиесілі шоттарының дебеті бойыншажәне 4150 "Жалгерлік міндеттемесі" шотының кредиті бойынша көрініс табады.

Жалгерлікке берілген активтер үшін төленетін пайыздар сомасына 7310 "Пайыздар бойынша шығыстар" шоты дебттеліп және 3380 "Төленуі тиіс пайыздар" шоты кредиттеледі. Ал олар өтелген кезде 3380 шоты дебеттеледі де, ақша қаражаттарының шоттар бөлімшесі кредиттеледі.

Қаржыландырылатын жалдың жағдайы бойынша, жалға алушы жалға алынған активтердің тозуын есептеуді жүзеге асырады.

Активтердің пайдалану аясына байланысты мына шоттар дебеттеледі:

8045 - егер де негізгі құралдар мен материалдық емес активтер өндіріс аясында пайдаланылса;

8048- егер де негізгі кұралдар мен материалдық емес активтер әлеуметтік аясында пайдаланылса;

7110 - егер де негізгі кұрал тауарды (жұмысты, кызметті) сату процесімен байланысты болса;

7210 - егер де негізгі құрал жалпы шаруашылық қажетгілігі не арналған болса, шоттары кредиттеледі.

Жал мерзімінің барысында жалға алушы жалға алынған активтерді мерзімінен бұрын сатып алуына болады. Ол кезде ақша қаражаттарының шоттары кредиттеліп, 4150 шоты дебеттеледі. Бұл кезде 4150 шоты шоттарының тиісті аналитикалық шотгарымен жабылады. Қаржыландырылатын жал бойынша опсрацияларды есепке алу үшін жалға беруді мынадай синтетикалық шоттарды пайдаланады:

- 2940 "Басқа да" шоты, "Түсетін жал міндеттемесі" субшоты;

- 2170 "Есептелген пайыздар";

- 6120 "Акция бойынша дивидендтер мен пайыз түріндегі табыстар" "Қаржыландырылатын жал келісім-шарты бойынша пайыздары" субшоты.

Жалға берілген мүліктің құны есепке түсетін жал міндеттемесі ретінде дисконтталған құн бойынша көрініс табады, яғни активті пайдаланғаны үшін төленетін пайыз сомасы қоса есептелінеді. Қаржыландырылатын жал бойынша төлем жалға беруші инвестицияланған капиталдың қайтарылғаны ретінде қарастырады және табыс алған болып есептелінеді. Ал минималды жал төлемі жалға салған күрделі салымдарынан түскен табыс ретіңде танылады. Әрекет етіп тұрған негізгі құралды қаржыландырылған жалға берген кезде - активтің қалдық құнына дебеттеледі; сол берілген активтң жинақталған тозу сомасына шоттары дебеттеліп, шоттары кредиттеледі. Ал келісім шартта қаралған (ескертілген) активтің құны 1410 дебетінде және 6010 кредитінде көрініс табады.

Болашақта алынатын жал пайызына 1270 дебеттеліп және 3520 шоты кредиттеледі. Егер сол сомасы алынса, онда 3520 шоты дебеттеліп және 6120 шоты кредиттеледі.

Егер де жалға алушы жалға берілген активті өз мерзімінен бұрын сатып алса, онда одан алдағы кезеңдерде түсетін табысты жалға беруші қызыл жазумен жазады, ол кезде 1270 дебеттеліп, 3520 шоты кредиттеледі.

Мысал. Жал төлемнің аз (минималды) дисконтталған құнын есептеу үшін қарастырылған пайыздың мөлшерлемесін қолдану арқылы қаржыландырылған жал операцияларын көрсету жолын қарастырып көрейік. Шаруашылық жүргізуші субъектілер құрал-жабдықты жалға беру үшін, өзара мынадай жағдайлар бойынша келісім-шартқа отырды делік, онда: құрал-жабдық бес жылға берілетін болып шешілді; жал төлемі әр жылдың соңында төленетін болды; құрал-жабдықтың ағымдағы құны, яғни жалға бергенге дейінгі құны 22 теңге, ал бастапқы құны 23 теңге; жинақталған тозу сомасы 1 теңге; жал берушінің қойған пайыздық мөлшерлемесі 8%; жал мерзімінің соңында оның дисконтталған құны 25 теңге құрайды деп болжаған, демек құрал-жабдықтың кепілденбеген сомасы 2 теңге құраған; жал мерзімі біткен соң құрал-жабдық иесіне қайтарылатын болып келісілген; есептік саясатта оның тозуы бірқалыпты әдіс бойынша есептелінетін болып қарастырылған.

Енді осы келісілген екі тараптың жағдайы бойынша жал төлемінің сомасын есептеп көрейік.

Келісілген келісім шартқа сәйкес жалға алынған мүлік үшін жыл сайын 50 000 теңге деңгейінде төлем жасап тұруға кепілдік берілген.

Бухгалтерлік есепте жалға берушінің келесідей жазбалары көрініс табады.

Қаржылық лизингісі. Қаржылық лизинг - бұл мүліктің толық құнын төлеп алатын мүліктің түрін жалға алу, онда уақытша пайдалануға берілген мүліктің мерзімі шамамен мүліктің амортизацияланатын және пайдаланатын мерзіміне жақын болады. Лизингтік мәміленің тараптары:

-лизинг беруші (жалға беруші) ;

- лизинг алушылар (жалға алушылар) болып табылады.

Басқаша сөзбен айтқанда, қаржылық лизинг-бұл инвестициялық қызметтің бір түрі; онда:

- лизинг беруші сатып алушыдан лизинг бұйымын лизинг келісім-шарты бойынша өз меншігіне алуды, сосын оны лизинг алушыға белгілі бір ақыға, белгілі бір мерзімге, белгілі бір уақытта иелік ету жағдайына және кәсіпкерлік мақсаты үшін пайдалануына беруді міндетіне алады. Бұл кезде лизинг бұйымы лизинг алушыға берілгенде, оның мерзімі амортизацияланатын мерзіммен шамалас немесе оның 80% бөлігіне сәйкес келуі тиіс;

---

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.

• Іс жүргізу
• Автоматтандыру, Техника
• Алғашқы әскери дайындық
• Астрономия
• Ауыл шаруашылығы
• Банк ісі
• Бизнесті бағалау
• Биология
• Бухгалтерлік іс
• Валеология
• Ветеринария
• География
• Геология, Геофизика, Геодезия
• Дін
• Ет, сүт, шарап өнімдері
• Жалпы тарих
• Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
• Журналистика
• Информатика
• Кеден ісі
• Маркетинг
• Математика, Геометрия
• Медицина
• Мемлекеттік басқару
• Менеджмент
• Мұнай, Газ
• Мұрағат ісі
• Мәдениеттану
• ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
• Педагогика
• Полиграфия
• Психология
• Салық
• Саясаттану
• Сақтандыру
• Сертификаттау, стандарттау
• Социология, Демография
• Спорт
• Статистика
• Тілтану, Филология
• Тарихи тұлғалар
• Тау-кен ісі
• Транспорт
• Туризм
• Физика
• Философия
• Халықаралық қатынастар
• Химия
• Экология, Қоршаған ортаны қорғау
• Экономика
• Экономикалық география
• Электротехника
• Қазақстан тарихы
• Қаржы
• Құрылыс
• Құқық, Криминалистика
• Әдебиет
• Өнер, музыка
• Өнеркәсіп, Өндіріс