Бухгалтерлік есепті ұйымдастыруы

Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 26 бет
Таңдаулыға:

Жоспар:

І. Кіріспе.

ІІ. Бухгалтерлік есепті ұйымдастырудың негізі.

а) бухгалтерлік есеп туралы түсінік және оның атқаратын қызметі.

б) бухгалтерлік ақпаратты пайдаланушылар және оның рөлі.

ІІІ. Еңбекақы және оның есебі.

1. қызметшілердің еңбек ресурстарының пайдалану есебі.
2. істеген жұмыс уақытының есебі.
3. еңбекақы жүйелері және тариф жүйесі.
4. еңбекақының түрлері мен нысандары.
5. қосымша еңбекақы есебі.
6. орташа еңбекақыны есептеу тәртібі.
7. еңбекақыдан ұсталынатын және шегерілетін соммалар есебі.
8. еңбекақының талдамалық (аналитикалық) және топтамалық (синтетикалық)
есебі.
IV. Қорытынды.
V. Пайдаланған әдеби кітаптар.

Кіріспе .
Бухгалтерлік есеп көптеген жылдар бойы басқа ғылымдар сияқты дамып,
қоғамның экономикалық - әлеуметтік жағдайларына сай өзгерістерге ұшырап
келе жатқан, сондай-ақ өмірде өзінің ерекшелігімен оқшауланатын ғылым болып
табылады. Белгілі ғылым Б.Де Солазано осы ғылым туралы Бухгалтерлік есеп
барлық ғылымдар мен өнердің ең алдында тұрады, басқалары онсыз өмір сүре
алмаса, бухгалтерлік есеп үшін олардың ешқайсысы қажет емес-деген болса,
оның әріптесі Р.А. Фаулки Есеп- бұл барлық бизнестің тілі, яғни
философиясы- деп атаған.
Бухгалтерлік есеп ұйымының қаржылық ақпараттарын өлшейтін, өңдейтін,
есептейтін және оны пайдаланушыларға жеткізіп отыратын жүйе болып табылады.
Бухгалтерлік есеп басқару жүйесінде ең маңызды орындардың бірін иеленеді.
Бұған дәлел ретінде Біріккен Ұлттар Ұйымының 1992 жылы өткізілген
конференциясында, Есептей алмаған, басқара алмайды- деген сөздің бекер
айтылмағандығын атап өтуге болады. Жалпы бухгалтерлік есеп ұйымға оның
қаржылық жағдайын жоспарлау, бағалау, бақылау және талдау секілді
функцияларды орындауы үшін қажет. Сонымен қатар бухгалтерлік есеп
кәсіпорынның активтері мен міндеттемелері, капиталы және өндірілген
өнімдері мен олардың сатылғандығы туралы ақпараттарды жинақтап көрсетеді.
Тек қана бухгалтерлік есеп арқылы ұйымның табыстары мен шығындарын және
шаруашылық қызметінің соңғы қаржылық нәтижесін анықтауға болады.
Бухгалтерлік есептің ақпараттық жүйесі қаржылық (сыртқы) және басқарушы
(ішкі) есеп болып екіге бөлінеді. Басқарушы есеп кәсіпорынның қаржылық
ақпараттарын ішкі пайдаланушыларға жеткізіп отыратын жүйе болса, ол
қаржылық есеп жоғарыда айтылған қаржылық ақпараттарды ішкі пайдаланушыларға
қатар сыртқы пайдаланушыларға жеткізіп отыратын жүйе. Яғни, басқарушы
есептің мәліметін кәсіпорын басшылары қандай да бір шешім қабылдау үшін
пайдаланса, қаржылық есептің мәліметін бұлармен қоса жабдықтаушы (мердігер)
кәсіпорындар, банк мекемелері, салық органдары және тағы да басқалар
пайдаланады. Кез-келген ұйым үшін қаржылық есеп міндетті түрде жүргізілетін
болса, басқарушы есептің жүргізуі және оның тәртібі әрбір кәсіпорынның
экономикалық саясатына байланысты.
Бүгінгі таңда ел экономикасының нарықтық жолға көшуіне байланысты жаңа
кәсіпкерлік қазметтердің пайда бола бастауына сәйкес бухгалтерлік есептің
маңызы мен рөлі арта түсуде. Осыған орай бухгалтерлік есептің мазмұны мен
құрлымына өзгерістер енгізіледі. Еліміздегі жүргізіліп отырған бухгалтерлік
есеп жұмысы толығымен халықаралық қаржылықы есеп беру жұмысы толығымен
халықаралық қаржылық есеп беру талаптарына сай орындалады. Міне, осыларды
ескере отырып бұрын есепші деп саналып келген бухгалтер маманы кәсіпорынның
қаржылық жағдайын анықтап, бағалап, есептеп отыруымен қатар кәсіпорынның
алдағы уақыттағы экономикалық әлауқатын дамыту жодарын жоспарлай білуі
қажет. Сондықтан да кез-келген елде бухгалтер мамандарын барынша білімді
етіп даярлау сол елдегі ұйымдардың экономикалық жағынан тұрақты дамыуына
кепілдік береді. Осы жоғарыда аталған бухгалтерлік есептің ұйымдастырылуы
және оның жүргізілуі жолдарымен оқырмандарды таныстыру мақсатында жазылған
бұл оқу құралы бухгалтерлік есептің принциптері мен негіздерін толық ашып
көрсетеді. Жалпы, осы оқу құралы бухгалтерлік есеп және аудит мамандығы
бойынша білім беретін жоғары және арнаулы орта оқу орындарының
студенттеріне арналған. Сонымен қатар жоғарыда айтылып өткен әлемге аты
белгілі ғалымдар Б.Де.Солозано мен Р.А.Фаулкидің сөздерін ескерсек, бұл оқу
құралының Бухгалтерлік есеп және аудит мамандығынан басқа да салаларда
қызмет атқаратын қызметкерлер үшін қажет екендігі сөзсіз.
ІІ. Бухгалтерлік есепті ұйымдастырудың негізі.
Бухгалтерлік есеп ұйымының қаржылық ақпаратын белгілі бір әдістері мен
тәсілдері бойынша есептейтін, өлшейтін және оны өңдеп, тасымалдайтын жүйе.
Ол кәсіпорынның жұмысын толығымен бақылап, оны басқару үшін бағыт-бағдар
беріп, алдағы уақытта істелінетін жұмысын жоспарлап және сонымен қатар ол
ұйымның болашақта атқарылатын жұмысына экономикалық талдау жасауға өте
қажетті ғылым болып табылады. Сондықтан бухгалтерлік есеп бүтіндей халық
шаруашылығы есебінің ең басты негізгісі болып саналады. Бухгалтерлік есеп
көптеген жүзжылдықтар бұрын пайда болып, бүгінгі күнге дейін дамып келеді.
Қазақстан Республикасының Бухгалтерлік есеп және қаржылық есеп беру
туралы заңы еліміздегі бухгалтерлік есепті жүргізу жүйесін анықтайды,
қаржылық есеп беру мен оның пайдаланылуын және есепке алудың негізгі
принциптері мен жалпы тәртібін, ішкі бақылау және сыртқы аудит жөніндегі
талаптарды, сондай-ақ ұйымдардың құқықтары мен міндеттерін белгілейді.
Қазақстан Республикасының аумағында жұмыс істейтін барлық кәсіпрын
бухгалтерлік есептеу мен қаржылық есеп беруді осы заңға сәйкес жүргізуге
міндетті.
Бухгалтерлік есеп және финанстық есеп беру жұмыстарының негізгі
принциптері мен жалпы ережелерін және ішкі бақылау мен сыртқы аудиторлық
тексеруді жүргізудің әдістерін негізгі ережелерін тағайындайтын өкілетті
орган қаржы министрлігінің қарамағындағы бухгалтерлік есеп және аудит
методологиясының департаменті. Ол департамент қаржы министрлігінің құрамына
кіреді, заңды тұлға статусы бар. Бұл департамент бухгалтерлік есеп және
аудит стандарттарын бекітіп, өзгертіп немесе жойып, жаңа түрлерін
тағайындап отырады. Республиканың барлық экономика саласының есеп және
аудит жүргізу әдістерін дайындайды және аудиторлық қызметтерді жүргізуге
профессионалды бухгалтерияға лицензиялық тексеру жүргізіп, сертификат
береді.
Бухгалтерлік есептің негізгі нормативтік құқықтық базасына мыналар
жатады:
1. Бухгалтерлік есеп заңы бұл заң 1995 жылы 26 желтоқсанда №2732 нөмірлі,
президенттің указы бойынша бекітілген.
2. Бухгалтерлік стандарттар
3. Әдістемелік нұсқаулар, ережелер
4. Бухгалтерлік есептің типтік счеттары.
5. Есеп саясаты.
Республиканың Азамат кодексі қаралары бойынша заңды тұлғаларға мыналар
жатады:
- шаруашылық серіктестіктері.
- Акционерлік қоғамдар
- өндірістік кооперативтер.
- ммлекеттік мекемелер.
- Коммерциялық емес кәсіпорындар.
Бұл заңды тұлғалар және жеке тұлғалар кәсіпкерлікпен айналысатын
Қазақстан резиденттер және резидент емес (заңды түрде Республикада
кәсіпкерлік жасайтын шетел компаниялары, мекемелер, фирмалары) міндетті
түрде бухгалтерлік есеп және финанстық есеп жүргізуге тиісті. Бухгалтерлік
заң негізінде бухгалтерлік есеп принциптерін, оның сапасын және жалпы
ережелерін белгілейді және тағайындайтын.
Бухгалтерлік есеп заңы негізінде Қазақстан Республикасының Конституциясына
сүйене отырып, есеп заңдарын шығарады. Бұл заң бойынша бухгалтерлік есеп
және финанстық есеп жүйелерін мемлекеттік басқару ретінде жүргізіледі.
Мемлекеттік басқару органнан басқа нормативтік құқықтық актілерді
Республиканың ұлттық банкісінде шығарады және бекітеді. Бухгалтерлік
стандартта негізінде есептің жеке-жеке объектілерінде есеп жүргізудің
ережелерін және қағидаларын анықтайды. Бухгалтерлік есептің типтік жоспары
шаруашылық операцияларының бухгалтерлік счеттар да көрсету үшін
пайдаланатын құралдар. Жалпы типтік бухгалтерлік счеттар бойынша әрбір
шаруашылық субъектілері өздерінің шаруашылығының көлемі, орындайтын
жұмыстары және оларда болатын шаруашылық операцияларына байланысты жұмыстық
счеттар жоспарын жасайды. Әр шаруашылықтың өзінің бухгалтерлік есебін
жүргізу үшін, сол шаруашылықтың бас бухгалтері есеп саясатын жасайды.
Шаруашылықтың есеп саясаты, бухгалтерлік есеп заңына, бухгалтерлік
стандарттарға методикалық рекомендацияларға, типтік бухгалтерлік счеттарды
және де басқа үкіметтің және ұлттық банктің шығарған ережелерін басшылыққа
ала отырып, солардың негізінде жасалады. Шаруашлықтардың есеп саясаты, сол
шаруашылықтың бухгалтерлік және финанстық есебін жүргізу тәртібін есеп
жүргізу үшін қолданылатын әдістерін және негізгі есеп қағидаларын
анықтайды. Барлық шаруашылықта бухгалтерлік және финанстық есеп, сол
шаруашылықтың есеп саясатына сәйкес жүргізуге тиісті. Шаруашылықтың есеп
саясатымен бухгалтерлік счеттардың жұмыс жоспар, сол шаруашылықтың
жетекшісі бекітеді. Шаруашылықтың есеп саясатына сәйкес жүргізуге тиісті.
Шаруашылықтың есеп саясатымен бухгалтерлік счеттардың жұмыс жоспары, сол
шаруашылықтың жетекшісі бекітеді. Щаруашылықтың есеп саясатымен
бухгалтерлік счеттардың жұмыс жоспары, сол шаруашылықтың есеп саясаты
мынадай негізгі 3 аспектіні қамтиды:
1. Бухгалтерлік есепті методикалық жағынан қамтамасыз етуі;
2. Бухгалтерлік есепті ұйымдастыруы;
3. Бухгалтерлік есепті техникалық жағынан қамтамасыз етуі;
Бухгалтерлік есепті методикалық жағынан қамтамасыз ету. Негізінде
бухгалтерлік есептің басқару жүйелерін көрсетеді. Негізінде методикалық
басқару 4 деңгейлі нормативтік құқықтық құжаттардан (базадан) тұрады;
1) методикалық басқарудың бірінші деңгейі есеп заңы;
2) екінші деңгейі, бухгалтерлік есеп және аудит департаментінің шығарған
стандарттары. Стандарт негізінде мемлекеттің бағдарламаларын орындау үшін
қолданылатын халықаралық бухгалтерлік есеп тәжірбиесінде қолданылатын
принциптерді қолдана (пайдалану) арқылы жүргізу.
3) Үшінші деңгейі, бухгалтерлік стандарттарды қолданылатындығы методикалық
ркомендациялармен инструкциялармен;
4) Төртінші деңгейлі, есеп саясатын құрастырудағы қолданылатын негізгі
нормативтік құжаттар.
Бухгалтерлік есепті методикалық қамтамасыз етуде мыналар анықталады:
а) типтік план бойынша, бухгалтерлік жұмыстардың жұмыс счет жоспарын
жасау, сол жұмыс счеттары бойынша шаруашылықты басқару, ұйымдастыруүшін
және олардың мәліметтерін сыртқы пайдаланушылар үшін аналитикалық және
синтетикалық, субсчеттарда анықтау;
б) шаруашылықта қолданылатын арнайы және әр салаларда қойылатын бастапқы
құжаттарды белгілейді;
в) шаруашылықтың күнделікті ағымдағы бақылау жұмысын жүргізу модельдерін
жасау;
г) шаруашылық мүліктері мен міндеттерін бағалау және инвестиция жүргізудің
технологиясын жасау;
д) Құжат айналымының ережесін мәліметтерді қортындылау және мәлімет жинау
жолдрын анықтау\,
шаруашылықта бухгалтерлік есепті аспекті ұйымдастыру негізінде, сол
шаруашылықтың есептің қай формада жүргізуді анықтау. Бухгалтерияның
құрлымын, қандай бөілмнен тұратындығын және бухгалтерлік персоналын
орындайтын міндеттерін анықтау.
Бухгалтерлік есеп негізінде басқару және финанстық есепті ұйымдастыру
бөлімінде негізінде мына объектілер есепке алынады:
1. Негізгі құралдар;
2. Материалдық емес активтер;
3. Тауар-материалдық запастар;
4. Ақша қаражаттары;
5. Есеп айырысу жұмыстары;
6. Уставтық капиталды есептеу;
7. Және де басқа кітап толтырылуы, баланс жасау, финанстық есеп жасау,
салық есебін жүргізу, бюджетпен есептелінетін жұмыстарын жүргізеді
Финанстық бухгалтерия басқару бухгалтериясына өнім өндірумен байланысты
шығындарды қорытындылап береді. Басқару есеп бөлімінде, сол шаруашылықты
басқару үшін керекті мәліметтер дайындап, өндіріс және өндірістік емес
жүргізуді өндірістік негізінде шаруашылықта өндіретін өнімдеріне,
орындайтын жұмыстарымен қазметтерімен, кеткен шығындарды есептеп, олардың
калькуляциясын жасайды. Бухгалтерлік есепті дұрыс ұйымдастыру үшін әрбір
бухгалтердің орындайтын есеп жұмыстарын, міндеттерін дұрыс бөлу. Негізінде
есеп қызметкерлердің орындайтын міндеттерін тағайындау мынадай 3 түрде
болады:
1. міндеттері, әрбір есеп бөлімдеріне қарай бөлінеді;
а) есеп айырысу бөлімдері.
б) өндірістің бөлімі;
в) сату бөлімі;
г) жалпы бөлімі;
Негізінде бұл әдіс, үлкен ірі шаруалықтарда қолданылады.
2. Функцианалды есеп, персаналдардың бөлу; бұл әдісте белгілі бір есепші
топтары, біріңғай есеп жұмыстарын бірге жүргізеді. Персоналардың
орындайтын міндеттердің тағайындау үшін, олардың орындайтын
қызметтерін инвестициясын жасау.
Бухгалтерия жұмыстарын ұйымдастыру түрлері және онда істейтін есеп
қызметкерлердің саны, сол шарушылықтың көлеміне, саласына және техникалық
құралдармен қамтамасыз етуне байланысты.
3. Техникалық қамтамасыз ету, бухгалтерін техникамен қамтамасыз ету, дз
– есеп саясатының методикалық және ұйымдастыру аспектілерін орындау
үшін қолданылатын процедуралардың қорытындысы, ал процедураға
жататындар:
а) Шаруашылықта жасалған бухгалтерлік есеп счеттарынның пайдалану үшін
жасалған инвистициялар. Бухгалтерияның әрбір бөлімнде толтырылатын
бастапқы құжаттардың формасы мен альбомы. Есеп жұмысында қолданылатын
техникалық құралдар, шарушылықта тағайындалған синтетикалық және
аналитикалық есептің кардифакторы, бухгалтердің профессионалдық
деңгейлері – квалификациясы, есеп процесін аптилизациялаудағы әртүрлі
техникалық ұйымдастыру және санитарлы гигиеналық қарарлар;
б) шаруашылық ішінде қолданылатын өндірістің (техникалық қамсыздандару
аспектісіне жатады)
Бухгалтерлік ақпаратты пайдаланушылар және олардың рөлі.
Бухгалтерлік есеп кәсіпорындар мен ұйымдардың пайдаланушыларға
берілетін қаржылық ақпараттық мәліметінің көлеиіне және мінездемесі
байланысты болып келеді. Бұл ақпараттық мәліметті пайдаланушылардың
қатарына қаржы салымшыларын (инвесторларды), несие берушілерді (банк және
банктен тыс мекемелер) және бірлесіп экономикалық қызмет жасаушыларды
жатқызуға болады. Осы жоғарыда аталған кәсіпорындардың ақпаратын
пайдаланушылар маңызды басқарушылық шешім қабылдау барысында кәсіпорынның
қаржылық есебіне сүйенеді. Кәсіпорындар мен ұйымдардың қаржылық-ақпараттық
мәліметін пайдаланушылар негзінен мынадай екі топқа бөлінеді:
1. Ішкі пайдаланушылар;
2. Сыртқы пайдаланушылар;
Сондай-ақ осы қаржылық ақпараттық мәліметтерді пайдаланушылардың өзі
төмендегідей санатқа бөлінеді:
- Кәсіпорынды басқарушылар (басшылар);
- Кәсіпорыннан тыс орналасқан, бірақ оның қаржылық жағдайына тікелей
мүдделер;
- Кіспорынның қаржылық қызметіне жанама мүдделер;
Кәсіпорынды басқарушыларға осы ұйымның алдына қойған мақсатына жетуіне
және оның қызметіне толықтай жауапты адамдар жатқызылады. Бұндай адамдарға:
кәсіпорынның иесі, кәсіпорынның басшысы, директорлар кеңесінің мүшелері,
менеджер, бөлім басшылары, тағы да басқалар жатқызылады. Бұл аталған
санатқа жататын адамдарды кәсіпорынның:
- Соңғы есепті жылдағы таха пайдасының көлемі;
- Нақты алынған табыс көлемінің жоспар есеп сәйкестілігі;
- Өндірген әрбір түрлі өнімнің өзіндік құны;
- Қызметінің қандай түрінен табыс көбірек алынатындығы және тағы да басқа
жағдайлар қызықтарды.
Кәсіпорыннан тыс орналасқан, бірақ оның қаржылық жағдайына (инвесторлар),
несие берушілер, жабдықтаушылар және басқалар есептелінеді. Бұл тұлғалар
өздерінің салған салымдары мен сатқан тауарлары, көрсеткен қызметтері,
сондай-ақ берген несиелерінің уақыты қайтарлатындығын білу үшін ұйымның
қаржы тұрақтылығы мен төлем қабілеттілігін зерттейді. Ал кәсіпорынның
қаржылық қызметіне жанама мүдделі тұлғалардың қатарына: салық органы,
министірлітер мен агенттіктер, аудиторлар, сақтандыру компаниялары, сатып
алушылар мен тапсырыс берушілер және тағы да да басқа заңды немесе жеке
тұлғалар жатқызылады. Кәспорынның бюджет және бюджеттен тыс мекемелерге
берешек төлемдерін уақытылы төлейтіндігін, қаржылық ақпараттық
мәліметтерінің дұрыстығын және өз жұмысшы- қызметтерімен еңбекақы бойынша
уақытылы есеп айырысатындығын қадағалау олы, яғни кәсіпорынның қаржылық
қызметіне жанама мүдделі тұлғалардың жұмысы болып табылады.
Кәсіпорындар мен ұйымдардың қыржылық ақпараттық мәліметін
пайдаланушылардың әр түрлі топтарының болуы, біртұтас бухгалтерлік есеп
жүйесін екі бөлікке бөледі.
Соңғы жылдары біздің елімізде де халықаралық бухгалтерлік есеп
стандартына сәйкес бухгалетрлік есепті қаржылық есеп және басқарушылық есеп
деп екіге бөліп қарастыра бастады. Бұндағы қаржылық есеп ұйымның ішкі және
сыртқы пайдаланушылар қолданатын қаржылық-ақпараттық мәліметтерді толық
қамтитын болса, басқарушылық есеп тек қана кәсіпорынның ішкі
пайдаланушыларға керекті өнім өндіру, табыс табу және оның алдағы кезеңдегі
нәтижесінің артуына байланысты ақпараттық мәліметтерді қарастырады.
Белгіленген заңға сәйкес, дұрыс жасалған қаржылық ақпараттық мәліметтерді
дер кезінде пайдаланушыларға жеткізіп беріп отыру кез-келген кәсіпорындағы
бухгалтердің кәсіби міндеті болып табылады.

Еңбекақы және оның есебі.
Жұмысшылар мен қызметкерлердің құрамының есебі- кәспорындар мен
ұйымдардың мамандар бөлімінде (кадр бөлімі) жүргізіледі мамандар бөлімінде
мынадай алғашқы құжаттары пайдаланылады.
- жұмысқа алу жайы бұйрық (өнім) үлгілі түрі Т-1;
- басқа жұмысқа ауысу жайлы бұйрық (өкім) үлгілі түрі Т-1
- демалыс берілуі жайлы бұйрық (өкім) үлгілі түрі Т-8
Бірінші рет жұмысқа орналасқан жұмысшылар мен қызметкерлерге ұйымның
мамандар бөлімі еңбек кітапшасын толтырады.
Еңбек кітапшасы- мамандар бөлімініде сақталып оағн жұмысшылар мен
қызметкерлердің қызмет орның өзгеруі, алған мақтаулары мен сыйлықтары,
сондай-ақ ескертулері, сөгістері және т.б. деректер жазылады.
Жұмысқа алу жайлы хат негізінде жұмысшылар мен қызметкерлердің еңбек
кітапщасына төл құжаттарындағы тиісті жазулар жазылып және оған үлгілі түрі
Т-2 және карточкасы ашылады. Ол кітапшада жұмысшылар мен қызметкерлердің
білімі, жұмыс орны, аты-жөні, ұлты, еңбек стажы, дүниеге келген күні, айы
және жылы, мекен-жайы, т.б. керекті мәліметтер толтырылады.
3. Еңбек есебінің маңызды элементі болып еңбектің күрделілігіне, жұмыстар
мен қызметтердің мамандық дәрежесіне қарай жұмыстың әр түріне кететін
жұмыс уақытының мөлшерін анықтау болып саналады.
Жұмыстың күрделілігіне қарай еңбекақының мөлшері тарифтік жүйеде қаралады.
Тариф жүйесінің негізгі элементтері болып мыналар табылады.
Тарифтік кесте.
Тарифтік еңбек ақы мөлшері.
Тарифтік мамандық анықтамалары.
Тарифтік кесте- жұмысшы мен қызметкердің әрбір топтарынынң арасында
төленуге тиісті еңбек мөлшерінің арақатынасына айқындалады. Тарифтік
кестеде: тарифтік еңбек ақы (сағаттық, күндік, айлық) осы өндіріс саласында
өте қарапайым және жеңіл бірнеше дәрежесі болып саналатын жұмысқа төленетін
мөлшерде бекітіледі.
4. Жалпы жұмысшылар мен қызметкерлерге есептелінетін еңбекақы негізгі және
қосымша деп аталатын екі түрге бөлінеді.
Негізгі еңбекақы – жұмысшылар мен қызметкерлердің нақтылы жұмыста болған
уақытына, яғни олардың істеген жұмысына, атқарған қызметіне төленеді.
Негізгі еңбек ақыға мына төмендегі аталғандар жатады:
1. Мерзімді және келісімді е.а.
2. сыйлықтар мен сыйақылар.
3. үстеме сыйлықтар.
Қосымша еңбек ақыға- еңбек заңына сәйкес шарттарда қаралып белгіленген,
жұмысшылар мен қызметкерлердің жұмыс істеген, қызмет атқарылған уақытына
төленетін төлемдер жатады.
Өндіріс пен құрылыста халық шаруашылықтың басқа да салаларында е.а.
есептеудің және оны төлеудің мерзімді және кесімді деп аталатынт екі
формасы қолданылады.
Мерзімді е.а. – жұмысшылар мен қызметшінің жұмыс істеген уақытына,
сағаттың немесе күндік е.а. мөлшері бойынша өнім өндіргені немесе
өндірілмегені қарамастан, яғни оның жұмыста болған уақытына төленеді.
Кесіді е.а.- жұмысшылар мен қызметшілердің еңбек өнімділігін өсіруге,
өнімді өндіруге кеткен еңбек уақытын қысқартуға ынталандыру мақсатына
қоданылады.
Кәсіпорын е.а. мынадай жүйелері бар:
1. Тікелей келісімді.
2. Кесімді сыйлықты.
3. Ақапарттық
4. Жанама кесімді
5. Үдемелі кесімді.
4. Жас өспірімдерге 6 күн жұмыс күні, 1 күн демалыс күні болып
белгіленген жағдайда осы ұйымда жұмыс істейтін 16-18 жас аралығындағы
жасөспірімдерге белгіленген жұмыс күннің ұзақтығы 6 сағаттан, 15-16
жас аралығындағы жас өспірімдерге 4 сағаттан аспауы тиіс. Егер
кәсіпорындар аптасына 5 күн жұмыс істеп 2 күн дамалатын жағдайында
жұмыс күннің ұзақтығы 16-18 жас аралығындағы жас өспірімед үшін 7
сағаттан, 15-16 жас аралығындағы жас өспірімдер үшін 5 сағаттан
аспауы керек.

санаттарына (категорияларына) жататын адамдарды санын алып тастау
керек. Ондай жұмысшылар мен қызметкерлердің қатарына жататындар:
- жүкті (екі қабат) және босануға байланысты демалыстағы әлдер, сондай –
ақ бала асырап алған әйелдер.
- Заңда қаралған жасқа дейін баланы қарауға демалыс алған әйелдер.
- Оқу демалысындағы еңбекақылары түгел, жартылай сақталған жұмысшылар мен
қызметкерлер, сондай-ақ жалары және арнаулы оқу орындарына түсуге
емтихан тапсыру үшін еңбекақысы сақталмай жіберілген жұмысшылармен
қызметкерлер.
- әкімшіліктің ұйғарымы бойынша еңбекақысы сақталмай демалысқа кеткен
жұмысшылар мен қызметкерлер және басқалар.
Кәсіпорындағы орташа еңбек ақыны табу есепке алынатын жұмысшылар мен
қызметкерлер санын анықтау барысында нақтылы жұмыс істегеніне қарай
үйлесімге (пропорционалды) түрде күніне емес аптасына толық жұмыс
істемейтін жұмысшылар мен қызметкерлер кіргізіледі. Алдымен жұмыс істеген
адамкүні табылады. Ол үшін жұмысшылар мен қызметкерлердің барлық істеген
жұмыс сағатына, белгіленген жұмыс күннің ұзақтығына бөлінеді. Содан кейін
барлық жұмыс істеген сағатын, күнін, айлық күнтізбесін күнге бөлу арқылы
жұмыс істейтін жұмысшылар мен қызметкерелердің саны табылады.
Орташа еңбекақы есептеу үшін есепке ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.