Ынталандыру сипаттағы төлемдер
Жоспар
Кіріспе
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..3
1. Еңбекақы есебінің теориялық негіздерін ұйымдастыру
1.1 Еңбекақы есебінің экономикалық
мазмұны ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...6
1.2 Еңбекақының түрлері, жүйелері мен
нысандары ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... .8
1.3 Еңбекақының нормативтік – құқықтық
реттеуі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...12
2. ЖШС– тің қаржы – шаруашылык жағдайын талдау.
2.1 Кәсіпорынның қысқаша экономикалық
мінездемесі ... ... ... ... ... ... ... ..21
2.2 Кәсіпорынның каржылық жағдайын талдау (актив пен пассивтің
талдауы) ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... 32
2.3 Істелінген жұмыс уақытының тиімділігін талдау және еңбекақы төлеудің
түрі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... . .46
3. ЖШС – тің бухгалтерлік есебі мен аудиті.
3.1 Кәсіпорындағы еңбекақы есебінің
ұйымдастырылуы ... ... ... ... ... . ... ... ...53
3.2 Басқа төлемдердің есебі
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... 60
3.3 Кәсіпорындағы кәсіпкерлердің еңбек ақы есебінің ұйымдастырылуы ... 66
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..79
Қолданылған әдебиеттер
тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ..82
Кіріспе
Созылып қалған дағдарыстан Қазақстан экономикасын шығару проблемасын
өзара байланысты экономикалық міндеттерді, солардың ішінде аса актуальды
деп саналатын - кәсіпорындарда еңбекті ұйымдастыру және жалақыландыру
мәселелер комплексті шешуінде кәсіпорын басшылары, менеджерлер,
кәсіпкерлер сенімді және қол жеткізетін әдістерді қолдануға мәжбүрленді.
Еңбекті ұйымдастыру және жалақыландырудың экономикалық құрал
ретінде маңызы өте зор .
Қалыптасқан нарықтық қатынастар жағдайында еңбек ұйымдастыру мен ақы
төлеу мәселесіне қойылатын талаптар төмендетілген емес. Жұмыс күшіне деген
бағаның нарықтық реттелуіне сүйене отырып, үкімет мемлекеттің реттеуіші
функцияларын азайтуда. Қазіргі таңда шаруашылық құрылымдары еңбек
ұйымдастыру мен жалақыландыру саласында тәуелсіз. Мемлекет оларға тарифтік
ставкаларды белгілеу, сыйлық, үстемақы, қосымша ақы беру, сонымен қатар
өндіру, уақыт және қызмет көрсету нормаларын белгілеуге толығымен
сенім.білдіреді. Мемлекет акцияларының бақылау пакеттері бар материалдық
өндіріс кәсіпорындарының басшылары да Ресейдің еңбек министрлігінің
ұсыныстарын аз қолданады. Өндіріс құралдарының жекешелендіруі шаруа
субъектілерінің еңбек қатынастары мен еңбек ақысына қаржы жұмсау мәселесіне
көзқарасты өзгертті.
Не Қазақстан, не шетелдің қандай-да болмасын кәсіпорынның бухгалтерлік
қызметінің маңызды бағыттарының бірі - кәсіпорында еңбекшілердің еңбек
ақысына есеп жүргізу. Еңбек пен жалақы есебін жүргізу - бухгалтер
жұмысының аса қиын да жауапты учаскелерінің бірі болып саналады. Оның
кәсіпорындағы барлық есеп жүйесіндегі орталық орын алатындығы сөзсіз.
Жоғарыда айтылғанның бәрі таңдалынған “Еңбекақы бойынша персоналдармен
есеп айырысу есебі мен аудитін ұйымдастыру” тақырыбының маңызды екендігін
айқындайды.
Дипломдық жұмыстың зерттеу объектісі ретінде Ұлттық аккредиттеу
орталығы ЖШС алынды. Қойылған мақсаттар мен міндеттерге сәйкес жұмыстың
құрылымы зерттеу тақырыбын біртіндеп ашатын үш бөлімнен тұрады.
Бірінші бөлімде еңбек ақы экономикалық категория ретінде, сондай-ақ,
еңбек ақыны ұйымдастыруға, жалақы төлеудің үлгілері мен түрлеріне қойылатын
негізгі талаптар қаралды.
Екінші бөлімде Ұлттық аккредиттеу орталығы ЖШС мысалында еңбек ақы
төлеудің есептеуі көрсетілген, Ұлттық аккредиттеу орталығы ЖШС жалпы
мінездеме және де еңбек ақы бойынша қосулар мен ұстап қалуларға есеп
жүргізілді.
Үшінші бөлімде аудиттік тексерістің әдістемесі мен еңбек ақыны
есептеудің сараптамасы жүргізілді.
Дипломдық жұмыстың мақсаты - нақтылы бір кәсіпорында еңбек ақыға есеп
жүргізу, есептің анықтығын тексеру, заңдылыққа сәйкес есеп жүргізудің
дұрыстығын сақтау және еңбек ақы бойынша аудиттік тексерістің әдістемесі,
сонымен қатар еңбек ақы бойынша есептің талдауы.
Қойылған мақсатты жүзеге асыру үшін келесі мәселелерді шешу қажет:
- еңбек ақыны экономикалық категория ретінде қарау;
- қазіргі таңда қолданылып келе жатқан еңбек ақының төлеу үлгілері мен
түрлерімен танысу;
- еңбек ақы төлеудің ұйымдастыруында негізгі талаптарды қарастыру;
- Ұлттық аккредиттеу орталығы ЖШС шаруашылық қызметіне мінездеме беру;
- еңбек ақы шығыстарына ықпал ететін динамика мен факторларды, еңбек
ресурстарын пайдалану тиімділігін бағалау;
- еңбек ақы қаржысын тиімді пайдалану жөнінде негізгі бағыттарды әзірлеу
және ұйымның шығындарын басқару.
Дипломдық жұмысты дайындау барысында автор еңбек ақы төлеудің
проблемалары жөнінде қазақстандық зерттеушілердің еңбектерін зерттеді.
Сондай-ақ заңдылық пен нормативтік актілері, оқулық және тәжірибелік
құралдарымен қолданды.
Дипломдық жұмыс кіріспе, үш бөлім, қорытынды, библиографиялық тізім
мен қосымшалардан тұрады.
1. Еңбекақы есебінің теориялық негіздерін ұйымдастыру.
1.1 Еңбекақы есебінің экономикалық мазмұны.
Нарықтық қатынастарға көшу еңбек ақы төлеу деген экономикалық
категорияның мәнін өзгертті. Егерде, бұрын халық шаруашылығын жоспарлаудың
орталықтандырылған жүйесі бойынша еңбекшілерді материалдық-тіршілік
игіліктерімен қамтудың бір ғана жолы - оларды жарияланған еңбек мөлшері мен
қоғамның әр бір мүшесінің тұтыну мөлшері эквиваленттілік принципі
негізінде бөлінсе (іс жүзінде жүзеге асырылмайтын), ал нарықтық жүйе
бойынша бұл игіліктер кез келген орталықтан бөлінбей, әр нақтылы жағдайда
жұмыскердің мамандығы мен уақытының еңбекақысы мен кіріске қатысудан
табыстың тура айырбастау принципі негізінде анықталады. Әрине, мұндай
жүйеде – еңбекақы, бұрынғыдай, мемлекеттің еңбек ақыға бөлінген ұлттық
табыстың бөлігі емес, қазіргі кезде бұл тек қана, жалдау шарттары (еңбек
келісім шарты, контракт) және жұмыс нәтижесіне сай жалданба жұмыскерлердің
еңбегін төлеуге жұмсалатын кәсіпкердің (өндіріс құралдарының жеке меншік
иесі мен жұмыс берушінің) табысының бір бөлігі. Сондықтан, еңбек ақы –
еңбек келісімінің шарттарына сәйкес істелген жұмыс үшін (немесе көрсеткен
қызмет үшін) жалданба жұмыскерге оның тапқан қаражатын төлеу - жұмыс
берушінің міндеті 5. -214 б. .
Еңбек ақының кең мағынасы - бұл істелген жұмыстың белгілі бір мөлшері
мен сапасы үшін сыйақы берудің бір түрі. Әлеуметтік-экономикалық категория
ретінде еңбекақы оның жұмыскер мен жұмыс беруші үшін ролі мен маңыздылығы
тұрғысынан қарауды талап етеді. Жұмыскер үшін еңбекақы – оның жеке
табысының басты және негізгі статьясы, өзі және отбасы игілігінің дәрежесін
көтеру көзі, ал бұдан келіп алынатын сыйақының мөлшерін көтеру үшін
нәтижелерінде еңбекақы ынталандырушы ролі зор. Жұмыс беруші үшін
жұмыскердің еңбекақысы – бұл өндіріс тауарлары мен қызметтердің өзіндік
құнындағы шығыстың негізгі статьяларының бірін құрайтын, жалдам бойынша
қатыстырылған жұмыс күшін пайдаланғаны үшін жұмсалатын қаржылар. Бұндайда,
әрине, бір жағынан, жұмыс беруші өнімнің бірлігіне жұмсалатын жұмыс
күшінің жеке шығынын мүмкіндігінше төмендетуге мүдделі, ал, екінші жақтан
егерде, жұмыскерлердің еңбек және шығармашылық инициативасын ынталандыру
арқасында кәсіпорынның кірісі ұлғайса, жұмыстың сапалық дәрежесін арттыру
мақсатында жұмыс күшіне жұмсалатын шығындарды көтеруге орынды деуге де
болады. Одан басқа, еңбек нарығында жұмыс күшіне сұраныс пен ұсыныстың
қалыптасқан тең емес жағдайында олардың арасындағы қатынастарды реттеуге
байланысты, жұмыскер мен жұмыс берушінің мінез-құлқына еңбек ақы
дәрежесінің тигізетін ықпалы елеулі.
1.2 Еңбекақының түрлері, жүйелері мен нысандары.
Еңбек төлемінің нысаны. Жалақы – бұл еңбек үшін төлем, оны еңбек
келісім шартында және қызмет нұсқауында белгіленген көлеміне сай
еңбеккерлер орындаған жұмысы үшін алады.
Еңбек тиімділігін арттырудың әртүрлі ынталандыру жолдары бар, атап
айтанда: сыйлық, үстеме, кепілдік төлемдері. Жұмыс беруші нақты жағдайын
ескере отырып, "Еңбек ақы төлеу туралы" ережесін дербес әзірлей алады,
сондай-ақ онда еңбеккерлердің категориясын, жұмыс ауқымының тәртібін,
"Қызметкер туралы" ережесін белгілей алады. Аталған ереже жұмыс берушіге
еңбек тәртібін үйымдастыру мен еңбек келісім-шартын жасау үшін ғана емес,
сондай-ақ, ол шығыстар мен ұсталымдары негіздеу үшін де қажет. Төлем жеке
және (немесе) ұжымдық еңбек нәтижесі бойынша жасалуы мүмкін.
Бұл жағдайда жұмыс берушінің белгілеген жалақысының деңгейі заңда
белгілеген ең төменгі жалақының деңгейінен төмен болмау керек.
Іс жүзінде еңбек ақыны ұйымдастырудың екі негізгі нысаны пайдаланылады
– кесімді (өнім санына қарай аы төлеу) және мерзімді (істеген күніне қарай
төлеу).
Мерзімді еңбек ақысы деп, нақты істеген уақыты үшін еңбек ақының
айлығының мөлшері немесе тарифтік мөлшерлемесі бойынша еңбеккерлерге
есептелетін жалақының нысанын атайды. Мерзімдік еңбек ақының нысаны жай-
мерзімділік және сыйақылы-мерзімділік болып бөлінеді.
Жай мерзімділік жүйесінің кезінде өзіне берілген тарифтік
мөлшерлемесінемесе нақты істеген ауқыт бойынша еңбеккерлерге еңбек ақы
есептейді. Енді осы жүйеге сандық және сапалық көрсеткіштері үшін қосымша
еңбек ақы сыйақылы-мерзімділік төлем болып табылады.
Тариф мөлшерлемесін және бюджет сферасындағы еңбеккерлердің қызмет
иесінің айлығын белгілеген кезде жалақының минималды деңгейін және
бірыңғай тариф сеткасын пайдаланады. Бірыңғай тариф сеткасы еңбек ақының 21
разрядының негізінде құрылады және әрбір разряд үшін өзіндік коэффициенті
белгіленеді.
Тариф Тарифтік коэффициент Тариф сеткасының Тарифтік коэффициент
сеткасының (1 разрядқа қатынасы)бірыңғай разряды (1 разрядқа қатынасы)
бірыңғай
разряды
1 1,0 12 2,20
2 1,07 13 2,37
3 1,15 14 2,55
4 1,24 15 2,74
5 1,33 16 2,95
6 1,43 17 3,17
7 1,54 18 3,41
8 1,66 19 3,67
9 1,78 20 3,94
1 1,91 21 4,24
11 2,05
Жұмыс мамандығы негізінен бірішіден сегізінші разрядқа дейін
жіктеледі, ал қызметкерлердікі екінішіден жиырма біріншіге дейін бірынғай
тарифтік сетка бойынша тарификацияланады. Бірынғай тарифтік –
мамандандырылған (квалификацияланған) анықтама (БТМА) және мамандандырылған
анықтама (МА) бойынша еңбеккелердің тарификациясын жасайды 4, -146 б..
Тарифтік мөлшерлемесін және әртүрлі машықтық – мамандандырылған
топтарындағы қызмет иесінің (лауазымды адамның) айлығын жұмыс берушінің ең
төменгі жалақыны сақтаған кәсіпорын бекіткен разрядтың мөлшерлемесіне
сүйене отырып бірыңғай тарифтік сеткасында белгіленген тарифтік –
мамандандырылған коэффициенттер бойынша анықтайды.
Тарифтік – мамандандырылған анықтама жұмысшылардың жұмысын
тарификациялауға және оларға әртүрлі өндіріс пен жұмыс түрі бойынша разряд
беруге пайдаланылады.
Ал мамандандырылған анықтама қызметкерлердің жұмысының күрделілігін,
мамандығының деңгейі бойынша анықтауды қамтамасыз етеді. Бұл анықтамалар
бірыңғай және салалық болып келеді. Олардың негізінде нақты өндіріс
еңбеккерлері үшін жергілікті анықтамалар әзірленіп және белгіленуі мүмкін.
Ал меншік нысанына тәуелді кәсіпорындар еңбек ақы туралы мәселесін
ұжымдық – шарттың негізінде дербес түрде шеше алады. Ал тарифтік –
мамандандырылған анықтаманы қажет болған кезде ғана пайдаланады.
Кесімді еңбек ақы төлеген кезде алдын – ала белгіленіп қойған
деңгейде әзірленген өнімнің немесе орындалған жұмыстың әрбір бірлігіне
есептейді (дана, килограмм т.б.) Кесімді еңбек ақы нысаны келесідей еңбек
ақы жүйесіне бөлінеді:
Тікелей кесімді еңбек ақы жүйесі әрбір өнім бірлігі бойынша бағасын
қою (кесу) арқылы белгіленеді;
Кесімді сыйлық – бұл қосымша марапаттау төлемін қарастырады,
белгіленген көрсеткішті орындаған кезде ғана пайдаланылады;
кесімді прогрессивті (үдемелі) еңбекақы төлемі. Еңбек төлемінің бұл
жүйесі жұмысшылардың белгіленген нормадан артық өндіргені үшін көтермелеу
ретінде пайдаланылады. Норма мөлшерінде дайындалған өнім үшін жұмысшыларға
төлемді тікелей кесімді бағалар бойынша есептейді, ал нормадан асыра
дайындалған өнім үшін үдемелі (прогрессивті) бағалар бойынша есептейді.
жанама кесімді еңбек ақы төлемі. Мұнда қосалқы және басқа да
жүмысшылардың еңбек төлемі қызмет көрсететін учаскесін, цехтың негізгі
жұмысшылардың төлем – ақысына шаққандағы пайызымен анықталады;
еңбек ақы төлемінің аккордтық жүйесі. Бұл жүйеде жұмысшылардың еңбек
төлемін нормаланған тапсырманың немесе жұмыс көлемінің (уақытының, өндіріс
нормаларының) орындалуы жіне алдын ала кешендік жұмыстың тұтастай
орындалуына белгіленген жалпы кесімдік бағасы (расценкасы) бойынша
анықтайды. Еңбек төлемінің бұл жүйесі жұмысшылардың бөлек топтары немесе
бригадалардың бөлек ұжымдары үшін еңбек өнімділігін арттыруда және жұмыстың
орындалу мерзімдерін қысқартуда, олардың материалдық ынталылығын күшейтуге
ықпал ету үшін пайдаланады. Еңбек төлемінің аккордтық мөлшерін қолданыстағы
нормаланған тапсырмалар (уақыт нормалары, өнімдер) мен бағалар негізінде
белгілейді, ал олар болмаған жағдайда – онда ол осы тәріздес жұмыс үшін
қолданып жүрген, нормативтік тапсырмалар мен баға бойынша белгіленеді.
Еңбек төлемінің бұл жүйесі бойынша аккордтық тапсырманы мерзімінен бұрын
орындағаны үшін сыйақы беру тәртібі белгіленуі мүмкін.
Болашақта өндірісті кешенді түрде механикаландыру мен
автоматтандырудың дамуы, мамандықтарының жетілуі, еңбек төлемінде нақты
сараланудың кемуі кесімді жүйенің қолданыс аясын қысқартады, ал оларды
жұмысшылардың еңбек төлемінің мерзімділік – ұжымдылық және мерзімділік –
сыйақылық жүйелеріне алмастыруы мүмкін.
Мысал. Еңбекақы төлеудің әртүрлі жүйесін пайдаланған кезде жалақыны
есептеудің жолдарын қарастырып көрсетейік:
1. Мерзімді еңбек ақы төлеу жүйесі. Кәсіпорында 200 адам жұсмыс
істейді делік, оның 150 – і қызметкер. Кәсіпорынның қырықтай
еңбеккері кесімді белгіленген айлықпен жұмыс істеген, өйткені
атқаратын міндеттемесі мен машықтығы (квалификациясы) соған сәйкес
келген:
он адам (маман) - 9-шы разрядпен;
он бес адам (маман) - 11-ші разрядпен;
бес адам (маман) - 14-ші разрядпен;
бес адам (маман) - 16-шы разрядпен;
үш адам (маман) - 19-шы разрядпен;
екі адам (маман) - 21-ші разрядпен жұмыс
істеген.
Айлық жалақысын есептеу үшін әртүрлі разрядтар бойынша мына
формуланы пайдаланады:
Айлық Ұйымның 1 Тарифтік коэфициенттің 1
жалақысы = разрядқа * разрядқа
(оклады) белгіленген қатынасы (бірыңғай тарифтік
мөлшерлемесі сеткасының разрядтарына сәйкес)
1 – ші разрядтың мөлшерлемесін ұжымдық келісім – шартта 15000 теңге
мөлшерінде бекіткен. Кәсіпорнның жқмыс тәртібі бойынша аптаның бес күнін
жұмыс күні етіп белгіленген (ағамдағы айда күн жұмыс 21 күні болған).
Кәсіпорынның 14 - ші разряды барүш маманы ағымдағы айда 18- ақ күн жұмыс
істеген. Ағымдағы айдағы еңбеккерлердің жалақысын есептеп көрейік:
9-шы разрядтағы мамандардың жалақысы
=15000*1,78*10=267000
11-шы разрядтағы мамандардың жалақысы =15000*2,05*15=461250
14-ші разрядтағы мамандардың жалақысы =15000*2,55*2=76500
14 разряды бар үш маман, ағымдағы айда толық жұмыс істемеген,
сондықтан оларға нақты істеген күні үшін жалақы есептелген
=(15000*2,55)21*18*3=98357
16-шы разрядтағы мамандардың жалақысы =15000*2,95*5=221250
19-шы разрядтағы мамандардың жалақысы =15000*367*3=165150
21-ші разрядтағы мамандардың жалақысы
=15000*4,24*2=127200
Мерзімді еңбек ақы нысаны кезінде, еңбеккерлерге есептелген
жалақысының жиыны = 1416707
2.Кесімді прогрессивтік төлем ақысының жүйесі. Сату бөлімінің он
жұмыскеріне (еңбеккеріне) келесі еңбек ақы белгіленген: 100 тауар бірлігіне
1000 теңгеден және одан әрі сатылатын 100 тауар бірлігіне 200 теңгеден
төленетін бес жұмыскері 230 тауар бірлігін, үш жұмыскер – 190 тауар
бірлігін және екі жұмыскер – 160 тауар бірлігін сатқан.
Енді біз ағымдағы айда тауарды сатумен айналысқан еңбңккерлердің
жалақысын есептейміз.
230 тауар бірлігін сатқан еңбекерлердің жалақысы=(1000+(230-
100)*200)*5=135000 теңге;
190 тауар бірлігін сатқан еңбекерлердің жалақысы=(100+(190-
100)*200)*3=57000 теңге;
160 тауар бірлігін сатқан еңбекерлердің жалақысы=(100+(160-
100)*200)*2=26000 теңге;
Тауар сатумен айналысқан еңбеккерлердің жалақысының жиыны=218000
теңге.
3.Тікелей кесімді төлем ақысының жүйесі. Негізгі өндіріс цехында жұмыс
істейтін еңбеккерлерге (100 адам) тікелей кесімді төлем ақысы бойынша
әзірленген 100өнім бірлігіне 850 теңгеден жалақы есептелген. Әзірленген
өнім бірлігінің есебі әрбір еңбеккер бойынша жеке жүргізілген және солардың
әрқайсысына жеке жалақы есептелген. Ағымдағы айда еңбеккерлер 300 000
өнім бірлігін әзірлеген, олардың жалпы жалақысы: 300000100*850 = 2 550 000
теңге құраған.
Сонымен, негізгі өндіріс цехында жұмыс істейтін еңбеккерлердің
жалақысының жиынтығы – 2 550 000 теңге құраған.
4. Аккордты төлем жүйесі. Жөндеу цехында (көмекші өндіріс
цехында) жұмыс істейтіндерге аккордты төлем жүйесы бойынша еңбек ақы
төленген. Негізгі өндіріс цехының жалпы жалақысы 30000 теңге құраған,
жөндеуді орындауға жұмсалған уақыты адамсағаты – бес дәнекерлеушіге, 10
адамсағаты – үш энергетикке; 50 адамсағаты – жиырма бес салақшы –
майлаушыға; 10 адамсағаты – бес слесарьға кеткен. Топтағы жұмысшылардың
әрқайсысы бірдей жұмыс уақытын жұмсаған деп шартты түрде аламыз 7. 241
б..
Атқарған жұмысы үшін еңбеккерлердің жалақысы мынаны құрайды:
Ағаш ұстасы
=300000140*40=85714 теңге (бір жұмысшының жалақысы – 42857 теңге
(857142) )
дәнекерлеуші
=300000140*30=64286 теңге;
электрик
=300000140*10=21429 теңге;
штукатурщик
=300000140*50=107142 теңге;
слесарь
=300000140*10=21429 теңге;
Жөндеу цехы еңбеккерлерінің жалақысының жиыны =300000 теңге.
Кәсіпорында жұмысшы – жөндеушіге негізгі өндіріске қызмет
көрсеткені үшін негізгі өндіріс еңбеккерлерінің жалақысынан (2 550 000) 12%
мөлшерінде еңбек ақы есептелінетін болып белгіленген, яғни жанама – кесімді
еңбек ақы төлеу нысанын пайдаланған. Демек, жұмысшы – жөндеушінің жалақысы
306 000 теңге (2 550 000 * 12%) құраған. Топ ішінде жалақы нақты істеген
уақыты, не машықтығы бойынша таратылуы мүмкін.
Сонымен, көмекші өндіріс еңбеккерлерінің жалақысы 606 000 теңге
(300 000+306 000) құраған.
Ынталандыру сипаттағы төлемдер. Өндіріс тиімділігін және
орындалатын жұмыстың сапасын арттыру мақсатында еңбеккерлердің материалдық
мүлдесін күшейту үшін сыйлық пен марапаттау жүйесін енгізу керек, ал ол жыл
соңының нітижесі бойынша және басқа да көрсеткіштер бойынша берілуі мүмкін.
Сыйлық еңбеккерлердің жеткен жетістігі үшін ақшалай қолдап дем
беру және оның одан әрі өсу қарқының ынталандыру болып табылады. Сыйлық,
негізінен үстеме төлем ретінде берілуі мүмкін.
Жұмысшыларға жұмыстың негізгі нәтижелері үшін сыйлық беру
мынадай көрсеткіштері бойынша жүзеге асырылады: еңбе көнімділігіне, өнім
сапасының арттылуына және өндірістің соңғы нәтижелерінің жақсаруына
байланысты болады. Сыйлықтардың мөлшерлері істеген жұмыстарының маңыздылығы
мен күрделігіне қарай жұмысшылардың кәсіптері мен топтары бойынша сараланып
белгіленеді. Бригада ұжымдары бүкіл бригада ұжымының жұмыс нәтижелері үшін
төленетін қаражат мөлшерінде бригаданың әрбір мүшесіне жұмыстың жалпы
нәтижелеріне қосқан нақты үлесін, еңбек тәртібі мен ішкі тәртіб ережелерін
сақталуын ескере отырып, сыйлықтардың мөлшерін анықтауға қақылы. Сыйлық,
әдетте, айлық жұмыс нәтижелері бойынша беріледі.
Басшы қызметкерлерге, мамандарға және қызметкерлерге сыйлық беру. Бұл
категорияларға сыйлық кәсіпорын шаруашылық қызметінің негізгі нәтижелері
үшін беріледі. Кәсіпорын қызметкерлеріне: басшы қызметкерлерге бүтіндей
алғанда кәсіпорын жұмысының нәтижелері үшін; басқару аппараты
қызметкерлеріне – бөлімшелердің, басқару аппаратының қызметінің
қорытындыларын немесе жекелеген еңбек көрсеткіштерін ескере отырып,
бүтіндей алғанда кәсіпорын жұмысының нәтижелері үшін; құрымдылық
кәсіпорындардың қызметкерлеріне осы бөлімшелердің жұмыс нәтижелері үшін
сыйлық беріледі.
Сыйлықтардың жазу үшін басқару аппаратының басшы қызметкерлеріне
бухгалтерлік және статистикалық есептердің деректері, сондай – ақ жедел
есеп пен лабораториялық бакылау деректері; өндірістік бөліністер, цехтар
мен участкелер қызметінің қызметкерлеріне бухгалтерлік есептердің, жедел
есептің және лабораториялық бақылаудың деректері негіз болыптабылады.
Сонымен қатар, олардың моральдық факторлары да ескеріледі 9, -248 б.
Еңбек жағдайының өзгерген кезде жасалатын қосымша төлемдер. Бірнеше
қызметті қатарынан атқарған кезде (қызмет көрсететін аясы кеңейгенде)
немесе уақытша жұмысқа келмегендердің (қатысушылардың)и міндетін атқарған
кезде қосымша төлем жасалады. Егер олар бір ұйымның шеңберінде жұмыс
істейтін болса және уақытша жұмысқа келмегендер қызметтен босамаған болса,
еңбеккерлерді негізгі міндетінен босатпай, оларға қосымша міндеттемелер
жүктеледі. Оның мөлшері жұмыс берушімен жұмысты атқаратын еңбеккерлердің
келісім бойынша анықталады (негізгі айлығының бір айдағы айлығынан пайыздық
мөлшерлемесі алынады). Егер де уақытша жұмысқа келмегендердің міндетін
атқарса, онда олардың айлықтарының айырмасы алынады (бірақ бұл кезде оған
қосылған қосымша төлемдер мен үстемелер есепке алынбайды) және айлығындағы
айырмаға ынталандыру төлемі жасалмайды. Егер ол ваканттік қызметте болса,
онда ол уақытша жұмысқа келмеген болып саналмайды.
Мысал. 5 разрядтағы слесарь өзінің негізгі жұмысымен қоса, жөндеушінің
жұмысын да атқарған. Сондықтан оған тарифтік мөлшерлеменің 45% - тей
деңгейінде қосымша төлем қарастырылған.
Слесарь ағымдағы айда 168 сағаттың орнына 132 сағат жұмыс істеген, 1 –
ші разрядтағы тариф мөлшерлемесі 15000 теңге деңгейінде белгіленген.
Сонымен, слесардың ағымдағы айлығы мынаны құраған:
15000*1,33=19950 теңге – айлық тарифтік мөлшерлемесі,
19550 : 168 *132=15675 теңге – нақты жұмыс істеген уақтына есептелген
жалақысы,
15675 + 15 675 х 45% = 22 729 теңге –нақты жалақысы, уақытша жоқ
жұмыскердің орнын алмастырғаны қосымша төлемді қоса есептегенде.
Түнгі уақыттағы жұмыс үшін еңбек ақы. Түнгі уақыт кешкі 22 сағаттан
бастап, таңғы 6-ға дейін созылады. Бұкіл жұмысының 50%-ы түнгі алмасуға
сменаға келсе, онда ол түнгі уақытта жұмыс істеген болып саналады. Оңдай
еңбеккерлерге жарты тарифтік мөлшерлеменің деңгейінде қосымша еңбек ақы
төлемі жасалады.
Нормадан артық жұмыс істегені үшін еңбек ақы. Нормадан артық жұмыс
істегені үшін жарты тарифтік мөлшерлеменің деңгейінде қосымша төлем
жасалады. Кез келген жұмыс беруші аптасына 40 сағат жұмыс уаұқыты етіп
белгілейді. Ал жеке және ұжымды келісім-шартта бүл одан да төмен болып
белгіленуі мүмкін. Егер де кәсіпорын бір аптаның алты күнін 7 сағаттан
жұмыс істейтін күні етіп бікетсе, онда оның жұмыс уақытының ұзықтығы – 40
сағатқа тең болады, ал егер де күндігі 5 сағатқа тең болса, онда ол 30
сағатты құрайды. Енді осы кқрсетілген сағаттардан ( 40, 36, 30) артық
істегені болып саналады.
Демалыс және мереке күндеріндегі жұмыс істегені үшін жасалатын төлемі.
Егер ұызметкер өзіне белгіленген демалыс күнінде жұмысқа тартылса, онда
оған екі апта ішінде басқа бір демалыс күні берілуге тиіс, Егер кәсіпорын
әкімшілігінің оған қосымша демалыс беруге мүмкінлігі болмаса, ерекшелік
жағдай ретінде бұл күн үшін екі есе мөлшерінде: мерзімдік жұмысшыларға
және айлық аы алатын қызметкерлерге тарифтік төлем мөлшерменің (айлық
ақысының) екі еселенген төлем ақы төленеді 9.-310 б..
Мерекелік күндерде жұмыс істегені үшін жұмысшыларға екі еселенген
кесімді бағалар бойынша; еңбектері сағаттық не күндік төлем мөлшерінен
төленетін жұмысшыларға сағаттық не күндік төлем мқлшерінің екі еселенген
шамасында; айлық ақы алатын қызметкерлерге мерекелік күні, жұмыс істегені
үшін айлығының шегінде, сағаттық не күндік төлем мөлшерінің екі еселенген
шамасында еңбек ақы төленеді.
Тоқтаусыз жұмыс істейтін ұйымдарда (немесе олардың кейбір
бөлемшелерінде), сондай-ақ жұмыс уақытының есебін ынталандыру кезінде
демалыс пен мереке күндеріндегі жұмыс уақыты айлық жұмыс уақытының
нормасына енгіледі.
Мысал. Мерзімдік еңбек ақы бойынша жұмыс ңстейтін 9-шы және 11-ші
разрядтағы еңбеккерлер 21 сағаттан күндізгі 2 дейін 8 мамырда жұмыс істеді
делік, ал 9 мамырда тәңертеңгі сағат 9-дан бастап кешкі 8-ге дейін жұмыс
істеген. Кәсіпорын аптасына 5 күнді жұмыс күні етіп белгілеген және 1-ші
разрядқа 15000 теңге деңгейінде мөлшерлемесін бекіткен. Кәсіпорынның
ұжымдық келесәм-шартында, түнгі уақыттық тарифтік мөлшерлемсін, нормадан
артық арындаған әрбір сағат үшін сағаттық тарифтік мөлшерлемесінін
жартысын, ал демалыс пен мереке күндері үшін сағаттық тарифтік
мөлшерлемесінің екі еселенген мөлшерін алуды қарастырған.
9-шы разряд үшін сағаттық тарифтік 15000 х1,78: 168 = 159 теңге
мөлшерлемесі
11-ші разряд үшін сағаттық тарифтік - 15000 х 2,05:168 = 183
мөлшерлемесі теіге
Түңгі уақытта жұмыс істегені үшін ( 8 мамырда жұмыс істеген уақытының
50% түңгі уақытқа келетіндектен) еңбеккерлерге келесі мөлшерде еңбек ақы
есептеленген:
9-ші разрядтағы еңбеккерлері үшін 1590 (159 х 2 х 5)
11-ші разрядтағы еңбеккерлері үшін 1830 (183 х 2 х 5)
Мереке күндері үшін:
9-шы разрядтағы еңбеккерлері үшін:
Мейрам күндері жұмыс істеген уақыты - 159 х 2 х 8 = 1544 теңге
үшін
Нормадан артық істеген күндері үшін - 159 х 2 х 2 = 636 теңге
11-шы разрядтағы еңбеккерлері үшін:
Мейрам күндері жұмыс істеген үшін - 183 х 2 х 8 = 2928 теңге
Нормадан артық жұмыс істегені үшін - 183 х 2 х 2 = 732 теңге
Айрықша жағдайда төленетін еңбек ақы. Жеке және ұжымдық
келесімшарттарда ауа райы ауыр (құбылмалы) жағдаймен, қара жұмыспен,
қауіпті және денсаулығына зиян келтіретін жұмыспен, интенсивті еңбекпен
байланысты жұмыстарға жергілікті жерде қосымша еңбек ақы белгілеуі мүмкін.
Қара жұмыс, қауіпті және денсаулығына зиян келтіретін жұмыстар жұмыс орнын
аттаестациялаудың көмегімен және еңбек бойынша мемлекеттік органдардың
өкілеттілігінің қатысумен анықталады. Ал интенсивтік еңбек ақы салалық және
салааралық норматтвтердің негізінде анықталады.
Жұмыс уақытында орны алған тоқтатуларды төлеу жеке және ұжымдық
келесім-шарттарда анықталады. Егер де тоқтатулар еңбеккерлердің кінәсінен
болмаса, онда сол еңбеккерлерге төлеуге тура келеді. Сондай-ақ жұмыс беруші
төлемдердің басқа да түрлерін жасауға құқысы бар. Мысалға, тегін сүт, тамаұ
өнімдерін, тамақтандыру, витамин препараттын беру, денсаулығы төмендеуіне
байланысьы орташа жалақысын сақтау, арнайы киімдер беру тағы басқаларын.
Бұл аталған төлем шығыстары дайын өнімнің өзіндік құнына қосылады.
Сонымен қоса, жұмыс берушілер жеке не ұжымдық келесім-шартында
вахталық әдіс бойынша да еңбек ақы төлеуді қарастырады. Олар мерзімді де,
кесімді де болуы мүмкін. Олардың есебі алдын ала қаралған графиктердің
шегінде жүреді. Вахатлық әдісте еңбек ақы төлеудің негізіне – бір күндік
мөлшерлемесі алынады және сол сомадан үстеме жалақының мөлшері анықталады
немесе сағаттық тарифтік мөлшерлеме пайданалады. Егер де еңбеккер жұмыс
орнына өз күшімен барса, онда оған беруші транспорттық шығысын өтеп беруі
керек (егер ол орынды себептермен дәлелденсе).
2. ЖШС– тің қаржы – шаруашылык жағдайын талдау.
2.1 Кәсіпорынның қысқаша экономикалық мінездемесі.
KazMicroFinance МКҰ ЖШС– әлеуметтік бағытталған ұйым, орталық азия
аймағының микроқаржыландыру көшбасшысы
Құрылтайшысы – Қазақстан несиелеу қоры МКҰ
KazMicroFinance-тің Алматыда орналасқан Бас офисі, Астанада,
Алматыда, Талдықорғанда, Шымкентте, Таразда, Түркістанда, Қарағандыда,
Қызыл-Ордада филиалдары бар. KazMicroFinance филиалдарының жанында
негізінен ауыл тұрғындарына қызмет көрсететін қосалқы офистер (бөлімшелер)
жұмыс істейді.
Қызметі: микрокредиттер түрінде қаржылық қызмет көрсету болып
табылады.
Негізгі мақсаты микрокредиттеу бағдарламалары арқылы халықтың әл
ауқатын көтеру болып табылатын микроқаржы секторын білдіре отырып:
- микро және шағын кәсіпкерлікті дамытуға;
- халық өмірінің сапасын жақсартуға;
- ауыл шаруашылығын дамытуға қолдау көрсетеді.
Бүгіннің өзінде:
- 6 облыста
- 22 қалада
- 28 ауданда
- 464 селода, поселкеде және ауылда 27 000 астам клиенттерге қызмет
көрсетуде.
Қызмет барысында мынадай әдістерді қолданады:
- Клиенттерге бейімделу;
- Адами тілектес қарым қатынастар;
- Клиенттердің өсуі үшін мүмкіндіктер туғызу;
- Сапалы қызмет көрсету;
- Несие алудың қол жетерлігі: жеңілдетілген модель, мейлінше аз
құжат жинау, еліміздің ауылдық жерлерінде бөлімшелердің болуы
KazMicroFinance микрокредиттік ұйымның тарихы оның бас компаниясын -
Қазақстан несиелеу қорын (ҚНҚ) құрудан басталады. 1996 жылы Американың
халықаралық даму жөніндегі агенттігі (USAID) Қазақстанда микрокредиттеудің
жобасын ендіруге арналған тендерді жария етті, ACDIVOCA – американдық
үкіметтік емес ұйым оны ұтып алып, кейіннен Қазақстан несиелеу қоры
Корпоративтік қорының құрылтайшысы болды.
1997 жылғы 20 қарашада Талдықорғанда қала кәсіпкерлеріне алғашқы
несиелер берілді. Қызметкерлердің үйлесімді жұмысы және Республикамыздың
жағдайына жақсы бейімделген методологиясы Талдықорған қаласындағы жобаға
үлкен табысты қамтамасыз етті. Қор өзінің географиялық шекараларын кеңейте
отырып және қызмет көрсетілетін клиенттердің санын ұлғайта отырып өзінің
бет алысын күшейте түсті.
ҚНҚ Қазақстан Республикасының нарығындағы жұмысы кезеңінде клиентке
бейімделген тұрақты әрі айқын микроқаржы ұйымы ретінде өз ұстанымын бекітіп
те алды. Сөйтіп, 1997 жылдан бастап 2005 жылға дейін Қордың ҚР ірі
қалаларында 6 филиалы ашылды. Әрбір филиалдың жанында ауылдық бөлімшелер
қызмет ете бастады.
Қазақстан несиелеу қорының көзге түсер жетістіктері:
2002 жылы біз әлемдегі USAID-тің 15 ең үздік қаржы жобаларының бірі
деп аталып өтті, Қазақстанның Микроқаржыландыру Ассоциация Ұйымының
құраушысының бiрi болып шықты;
MixMarket (микроқаржы ұйымдарының қаламдық бүкіл әремдік желісі)
бағасы бойынша біз портфельдің сапасы бойынша әлемнің 100 МҚҰ-ның арасынан
3-орынға ие болды;
2 сыртқы рейтингтен өтіп, Альфа деген жоғары бағаны алды;.
2006 жылы Қазақстан несиелеу қоры Қазақстан несиелеу қоры
микрокредиттік ұйым болып, әрі бұл ретте коммерциялық емес ұйым болып
қалып, өз мәртебесін өзгертті. Трансформация стратегиясының шеңберінде 2006
жылдың соңында Қазақстанның бірінші микроқарды банкі. Қор KazMicroFinance
МКҰ ЖШС коммерциялық еншілес ұйымды құрды. Қазақстан несиелеу қорының
барлық клиенттері мен қызметкерлері жаңа ұйымға аударылды.
Қазақстан несиелеу қорының заңды мирасқоры болып табыла отырып,
KazMicroFinance МКҰ орталық азия аймағының микроқаржы нарығының
көшбасшысы ұстанымын сақтауға бел буып отыр.
Сапалы микрокредиттік қызметтерді пайдалану мүмкіндігін беру арқылы
клиенттердің жағдайын жақсартуына көмектеседі.
Мақсаты:
Қазақстанда бірінші микроқаржы банкі және Орталық Азияда көшбасшы болу
Міндеттері:
· Ауылдық аймақтарды қоса алғанда, бүкіл Қазақстан бойынша
микроқаржы қызметтерін пайдалануға жол беру
· Микроқаржы қызметтерінің мәдениетін дамыту
· Табыс әкеле отырып, қоғамға пайда әкелу
Мақсаты:
· Қоғамның әл-ауқатын көтеру
· Кәсіпкерліктің дамуына қолдау көрсету
· Сапалы микроқаржы қызметтерін көрсету
Құндылықтары:
· Әлеуметтік жауапкершілік
· Персонал
· Корпоративтік мәдениет
· Командалық рух
Қызмет қағидаттары:
· Адалдық, айқындылық және қол жетерлік
· Клиентке бағыт-бағдар ұстау
· Инновациялық әдіс пен кәсіпқойлық
· Клиенттер мен персонал жайында қамқорлық
· Сапалы қызмет көрсету
· Шешім қабылдауда демократиялылық
Әлеуметтік жауапкершілік
Әрбір ұйымның қоғам алдында, адамдарды алдында және мемлекеттің
алдында борышы бар. Біз өзіміздің әлеуеметтік жауапкершілігімізді көтереміз
әрі ол қазақстандық қоғамның тұрақты дамуына бағытталған.
Біздің әлеуметтік жауапкершілігіміз өз көрінісін сыртқы және ішкі
көріністерде тапты. Атап айтқанда:
• Қаржы қызметтері арқылы клиенттер өмірінің сапасын жақсарту
• Мемлекеттік органдармен үздіксіз өзара әрекеттесу
• Адал ниетті іскерлік этика
• Экологиялық бағдарламалар
• Салықтар мен жалақыны уақтылы төлеу бойынша міндеттемелер
• Жаңа жұмыс орындарын ұсыну
• Қызметкерлердің оқуына, жұмыс істеуіне, демалуына және бос
уақыттарын өткізуге оңтайлы жағдайлар жасау
Кәсіпкерліктің дамуына ықпал ете отырып, KazMicroFinance МКҰ
Бизнес БАҒДАРЛАМАСЫН пайдалануды ұсынады
Микрокредиттерді келесі мақсаттар үшін пайдалана аласыз:
тауарлар сатып алу;
жабдықтар сатып алу;
жаңа сауда орындарын ашу;
бизнестің жаңа түрін ұйымдастыру (жұмыс істеп тұрған бизнесіңіз болған
жағдайда);
өндірісті ұйымдастыру;
тұтынушылық мұқтаждықтарды қаржыландыру;
БИЗНЕС БАҒДАРЛАМАСЫНЫҢ ыңғайлылығы, Сіздің икемді шартта, жекеше
немесе топ құрамында бизнестің кез-келген түріне арналған микрокредитті
алуыңызда тұрады.
БИЗНЕС бағдарламасының микрокредиттері:
• Микробизнеске арналған: 2 000 000 теңге дейін
Топтылық микрокредит
Бизнес GROUP несиеледірудің шарттары
Жеке микрокредиттер
Бизнес СТАРТ несиеледірудің шарттары
Бизнес ПРОГРЕСС несиеледірудің шарттары
• Кіші бизнеске арналған: 8 000 000 тенге дейін
Жеке микрокредит
Бизнес ПРОФЕССИОНАЛ несиеледірудің шарттары
Микрокредиттер мыналарға беріледі:
жиһаз бен тұрмыстық техникасын сатып алуға
оқуды төлеуге
медициналық қызметтерді төлеуге
тұрғын үйді жөндеуге және құрылысын салуға
басқа тұтынушылық мұқтаждықтарға
Өзіңіздің сұраныстарыңыз бен мүмкіндіктеріңізге байланысты, өзіңіз
үшін неғұрлым ыңғайлы микрокредитті таңдай аласыз. Тұтынушылық
Несиелендіру БАҒДАРЛАМАСЫНЫҢ ыңғайлылығы, Сіздің икемді шартта, жекеше
немесе топ құрамында кез-келген тұтынушылық мақсаттарға арналған
микрокредитті алуыңызда тұрады.
Тұтынушылық Несиелендіру БАҒДАРЛАМАСЫНЫҢ артықшылықтары:
Кеңес алу үшін офиске келудің қажеті жоқ, Несиелік Сарапшылар қажетті
ақпаратты беру үшін Сізге өздері келеді
Сізге қажетті құжаттарды Сіздің тікелей бизнес жасайтын жеріңізде
ТЕГІН әзірлеуге көмектеседі
Құжаттар топтамасы – барынша аз
Тұрақты клиенттерге қолына алған несиелеріне қатар қосымша
микрокредиттер беріледі
Кеңес алуыңыз үшін қажеттісі:
Өз талаптарыңызға сай келетін микрокредитті таңдап алу
Төменде көрсетілген кез-келген телефон нөмері бойынша қоңырау шалу
Несиелік Сарапшымен кездесу туралы уәделесу
Тұтынушылық Несиелендіру БАҒДАРЛАМАСЫНЫҢ микрокредиттері:
2 миллион. теңгеге дейін:
Топтылық микрокредит
"Потреб GROUP" несиелендірудің шарртары
Жеке микрокредиттер:
СТАНДАРТ несиелендірудің шарртары
ОПТИМАЛЬНЫЙ несиелендірудің шарртары
УЮТ несиелендірудің шарртары
АвтоБУМ несиелендірудің шарртары
Семейный несиелендірудің шарртары
2 миллион теңгеден астам:
Жеке микрокредит
"Microтека" несиелендірудің шарртары
ауыл шаруашылық қызметінің келесі түрлерін қаржыландырамыз:
Мал шаруашылығында:
· ірі қара және ұсақ малды сатып алу және азықтандыру
· шошқа өсіру
· сүт және сүт өнімдерін өндіру
· құстарды сатып алу және өсіру
· жем-шөп пен азықтарды дайындау жәненемесе сатып алу
· омарташылық және балық өсіру
· өзгелер
Егін шаруашылығында:
· ауыл шаруашылығы дақылдарын өсіру
· тұқымдар мен тыңайтқыштар сатып алу
· жер өңдеу қызметіне ақы төлеу
· шаруашылықта пайдалану үшін құрал-саймандарды сатып алу
· жылыжайлар мен көшетханаларға арналған жабдықтар, керек-
жарақтар, материалдар сатып алу
· көкөніс шаруашылығы
· бағбаншылық
· егіншіліктің басқа да түрлері
Сонымен қатар, біз ауыл шаруашылық техникасы мен оларға қосалқы
бөлшектерді сатып алуды қаржыландырамыз.
Өзіңіздің сұраныстарыңыз бен мүмкіндіктеріңізге байланысты, өзіңіз
үшін неғұрлым ыңғайлы микрокредитті таңдай аласыз. АГРО БАҒДАРЛАМАСЫНЫҢ
ыңғайлылығы, Сіздің икемді шартта, жекеше немесе топ құрамында ауыл
шаруашылық бизнесінің кез-келген түріне арналған микрокредитті алуыңызда
тұрады.
АГРО БАҒДАРЛАМАСЫНЫҢ артықшылықтары:
Сізге кеңес алу үшін офиске келудің қажеті жоқ, Несиелік Сарапшылар
ақпарат беру үшін Сіздің бизнес жасайтын орныңызға өздері келеді.
Сізге қажетті құжаттарды Сіздің тікелей бизнес жасайтын жеріңізде
ТЕГІН әзірлеуге көмектеседі
Құжаттар топтамасы – барынша аз
Сіздің заңды тұлға (ЖК, ДК, ЖШС) құратын кәсіпкер болуыңыз міндетті
емес
Тұрақты клиенттерге қолына алған несиелеріне қатар маусымға байланысты
қосымша қарыздар беріледі
АГРО бағдарламасының микрокредиттері:
• 500 000 теңгеге дейінгі микрокредит
Топтық микрокредит
Агро GROUP несиедендірудің шарттары
• 8 000 000 теңгеге дейінгі микрокредит
Индивидуальный микрокредит
Фермер несиедендірудің шарттары
Микроқаржыландыру 20 ғасырдың 70-ші жылдары оны алуға өзгелей алуға
мүмкіндігі жоқ адамдарға несие беру әдісі ретінде пайда болды.
Микроқаржыландыру тар мағынада қолданылады – 20 ғасырдың 80-ші жылдарында
әлеуметтік бағытталған үкіметтік емес ұйымдарға әзірленген әдістемені
пайдалана отырып бейформалды микрокәсіпкерлердің немесе тұрмыс жағдайы
төмен адамдардың кең тобына микрокредиттерді беру.
Тұрмыс жағдайы төмен адамдарға арналған формалды қаржы қызметтері
несиелеудің көнерген түрі. Сөйтіп, 1950 жылдардан бастап көптеген даму
бағдарламалары экономикалық әлсіз аймақтарға қолдау көрсетуге арналған
субсидияланған несиелерді берді. Сол кезде үкіметтер мен донорлар ұсақ
фермерлердің өнімділігі мен кірістілігн арттыру мақсатында оларға
субсидияланған ауыл шаруашылық несиелерді ұсынуға бағытталған болатын.
Қолданылған субсидияланған нобай табысты болмады, өйткені алынған
қаражат кедей халыққа жетпей, бай фермерлердің қолдарында шоғырланып қалды.
Қайтару деңгейі де төмен болып, ауылдық банктер банкрот шегінде болды.
Субсидияланған несиелердің жетілмеген бағдарламасы өзгерістерге ұшырап,
дамып жатқан елдердің микрокәсіпорындарын әлеуметтік тұрғыдан дамытуға
қайта бағытталды.
Осы бағдарлама өз қолданылуын тұрмысы нашар адамдарға несие берудің
баламалы нұсқасы ретінде тапты. 1970 жылдардан бастап эксперименталды
бағдарламалар Бангладеште, Бразилияда және басқа да дамып жатқан елдерде
табысты қолданылды. Бағдарламалар қаражатты микрокәсіпорындарға
инвестициялау мақсатында тұрмысы нашар әйелдер топтарына шағын заемдар
беруді болжады. Микрокәсіпкерлік заемның мұндай түрі ортақ-жауапты топтарды
несиелеуге негізделген болатын, онда мүшелер әрбір заемшының заем бойынша
төлейтінін кепілдік береді.
1980-90 жж. микрокредиттеу бағдарламалары жетілдірілген болатын:
тиісті әдістеме әзірленді, және тұрмысы нашар адамдарды несиелеу туралы
қалыптасқан пікір жоққа шықты. Біріншіден, тұрмысы нашар адамдар және
тұрмыс жағдайы төмен әйелдер өз несиелерін төлеп отыратын көрсетілді.
Екіншіден, тұрмысы нашар адамдар пайыздарды төлей алды, бұл микроқаржы
ұйымдарына өз шығыстарын өтеуге мүмкіндік берді. Үшіншіден, жоғарыда
сипатталған себептер: жоғары өтеу деңгейі және шығыстарды өтейтін пайыз –
микроқаржы ұйымдарына өзін өзі ақтайтын деңгейге шығуға және клиенттердің
көп санын қамтуға мүмкіндік берді.
Микроқаржыландыру қағидаттары
Микронесиелеудің негізгі қағидаттарына мыналар кіреді: біріншіден –
бұл кең ауқымды бағдарламаның таралуы, және екіншісі – микроқаржы
ұйымдарының қаржылық тұрақтылығына қол жетуі. Бұл микрокредиттеу
әдістемесіне дамыған қаржы институттарының арасында бірегей болуына
мүмкіндік берді. Өйткені микроқаржы қызметтерінің ең басты артықшылығы олар
қысқа уақыт кезеңіне берілетіні және ұзақ қатынастарға бейімделгені болып
табылады.
Дүние жүзілік Банктің бағасы бойынша, қазіргі уақытта әлемде
микроқаржыландыру саласында әлемнің 56 елінде шамамен16 миллион адамға
қызмет көрсететін 7 000 астам ұйым бар. Қазіргі уақытта
микроқаржыландырудың әлемдік индустриясында жағдай өзгеріп жатыр – осы
секторда әр түрлі әдістемелер қолданылатын болды, қаржылық қызметтердің
диапазоны жинақ депозиттерінің, сақтандырудың, ақша аударудың есебінен
кеңейе бастады. Заемдар топтық, және жеке негізде ұсынылатын болды, ал
сомалар мен несиелерді өтеу мерзімі икемді әрі клиенттердің
қажеттіліктеріне бейімделген болды. Туындап жатқан қажеттіліктерге жауап
ретінде, микроқаржы мекемелері жаңа өнімдерді әзірлеуде. Жалпы
микроқаржыландыру донорлық қаражат есебінен тұрмысы нашар адамдарға
несиелік ресурстарды ұсыну жүйесі ретінде болуы қалып жатыр. Ол қаржылық
делдалдықтың нақты құралы болуда. Енгізілген жаңалықтар тек несиелеу
бағдарламаларына ғана қатысты емес. Жинақақша саласындағы жаңалықтар -
саудагерлерден салымдарды күнделікті жинайтын мобильді қызметкерлерді
пайдалану және ауылдық жерлерде саусақ іздерін танитын банкоматтарды
орнату, бұл сауатсыз клиенттерге өз шоттарын пайдалануға мүмкіндік береді.
Микрокәсіпорындардың тиімді қызметін қамтамасыз ету жөніндегі стратегия
жетілдіріліп жатыр және микроқаржыландыру көп жағдайда көптеген адамдарды
кедейліктен шығару қабілетін көрсетіп отыр.
Қазақстандағы микроқаржыландыру
Қазақстан Республикасында микроқаржыландыру 20 ғасырдың 90-шы жылдары
Микрокредиттеу бағдарламалары күйінде пайда болды. Осы бағдарламалар
қорлар, микрокредиттік ұйымдар, кредиттік одақтар арқылы ұсынылады.
Әдеттегідей, осы ұйымдар коммерциялық емес болып табылады.
ҚР микрокредиттік бағдарламалардың негізгі критериилері:
• несие мөлшері – үлкен емес
• мақсатты пайдаланушылар –шағын кіріс деңгейі бар үй шаруашылықтары
және шағын кәсіпкерлік субъектілері
• несие берілетін мерзім – негізінен қысқа мерзімді
• несиені пайдалану – кіріс алу мен бизнесті дамыту мақсатында, сондай-
ақ білім алу, медициналық қызметтерді алу мақсатында және т.б.
• несие шарттары – көп жағдайда сол не басқа қоғамдастықтардың
жергілікті жағдайларына сай келетін несие берудің икемді шарттары.
Қазіргі уақытта Қазақстан Республикасында қолданылатын микрокредиттеу
нобайларын екі негізгі түрге бөлуге болады:
Жеке несиелеу – банктік несиелеудің стандартты рәсіміне сай болатын
және бизнес клиенттің қабілетін, оның несие тарихын және ұсынымдарын
бағалауға негізделген микрокредиттеу нобайы. Несиелеудің мұндай нобайында
кепіл мүлкін қою қажеттілігі туындайды немесе дефолт болған жағдайда несие
бойынша ортақ (субсидиарлы) жауапты адамның болуы.
Топтық несиелеу – осы нобай Грэмин банкінің үлгісі деп те
аталады.Оның негізі топтық кепілдік болып табылады. Несие бір бірінің кепіл
берушілері болып табылатын адам топтарына беріледі. Топтар өз тобының
мүшелерін өздері таңдайды және мұндай қарым қатынастар топтағы серіктестік
қысымын құруға мүмкіндік береді, бұл несие бойынша уақтылы төлемдерді
қамтамасыз етуге көмектеседі, сондай-ақ микроқаржы ұйымының өз Клиенттерін
мұқият іріктеу мен мониторингі бойынша шығындарын қысқартады.
Қазақстан Республикасында Қазақстанның Микроқаржы ұйымдарының
қауымдастығы (ҚМҚҰҚ) бар, оның негізгі міндеттері мыналар болып табылады:
ҚМҚҰҚ мүшелерінің кедейлік деңгейін азайту және экономикалық өсімді қолдау
мақсатында халықтың, соның ішінде ауыл тұрғындарының қаржы қызметтерін
тұрақты пайдалану мүмкіндіктері үшін Қазақстанның микроқаржы секторы
саласындағы өзара әрекеттесу мәселелерін үйлестіру болып табылады; ҚМҚҰҚ
мүшелерінің жалпы құқықтары мен мүдделерін ұсыну, алға жылжыту және қорғау.
2.2 Кәсіпорынның каржылық жағдайын талдау (актив пен пассивтің
талдауы).
KazMicroFinance АҚ Қазақстан Республикасының Қаржы нарығы мен
қаржылық ұйымдарды реттеу және қадағалау агенттігі берген лицензия
шеңберінде номиналдық ұстаушы ретіндегі клиенттердің шотын жүргізу құқығы
бар бағалы қағаздар нарығындағы делдал-дилерлік компания болып табылады.
Сондай-ақ Компания Қазақстан Республикасының Халық Банкі берген
лицензия шеңберінде банктік операциялардың жекелеген түрлерін жүзеге
асыратын банктік емес қаржылық мекеме болып табылады.
2007 жылғы 1 сәуірдегі ахуал бойынша:
Компанияның жарияланған жарғылық капиталы – Т 3,6 млрд.
Компанияның жеке капиталы – Т 3,6 млрд.
Компанияның активтері – Т 55,2 млрд.
Компанияның несие қоржыны – Т 30,2 млрд.
Компанияның акциялары мен облигациялары Қазақстандық Қор биржасының
А санаты бойынша ресми парағына қосылған.
KazMicroFinance АҚ-ға Moody’s Investors Service халықаралық
рейтингтік агенттігінен Ва1 эмиссиялық рейтінгі берілген.
Fitch Ratings халықаралық рейтингтік агенттігі KazMicroFinance АҚ-ға
тұрақты болжамы бар ВВ+! деңгейіндегі ұзақ мерзімді кредиттік рейтинг
берді. Бұдан өзге агенттік KazMicroFinance АҚ-ға В деңгейіндегі қысқа
мерзімді кредиттік рейтинг, ДЕ - жеке және 3 - қолдау рейтингін берді.
Компанияның мынадай мемлекеттік лицензиялары бар:
Қазақстан Республикасының Қаржы нарығы мен қаржылық ұйымдарды реттеу
және қадағалау агенттігі номиналдық ұстаушы ретіндегі клиенттердің шотын
жүргізу құқығы бар бағалы қағаздар нарығындағы делдал-дилерлік қызметпен
айналысуға берген 2007 жылғы 28 наурыздағы № 0001201193 лицензия.
Қазақстан Республикасының Қаржы нарығы мен қаржылық ұйымдарды реттеу
және қадағалау агенттігі инвестициялық қоржынды басқару жөніндегі қызметпен
айналысуға берген 2007 жылғы 25 сәуірдегі № 0003200525 лицензия.
Қазақстан Республикасының Халық Банкі теңгеде және шетелдік валютада
банктік және өзге де операцияларды жүргізуге берген.
Қазақстан Республикасы Әділет министрлігінің жылжымайтын мүлікті және
заңды тұлғаларды тіркеу агенттігінің жылжымайтын мүлікті бағалау жөніндегі
қызметті жүзеге асыру құқығына берген лицензиясы.
Компанияның мақсаттары:
- қаржылық сервис пен көрсетілетін қызметтердің спектрін кеңейту,
қаржылық институтының бірігей моделін құру
- Қазақстанның жетекші компанияларының деңгейінде эмиссиялық рейтингін
қолдау
- бизнесті әртараптандыру және қайта құрылымдау
- компания қызметінің тиімділігін арттыру
- көшбасшылық ұстанымдарды жеңіп алу
Компанияның басты саясаты – Корпоративтік басқарудың айрықша жоғары
стандарттары, ашықтық пен кәсібилік, икемділік, ұтқырлық, шешімдерді
қабылдаудың жылдамдығы және әрбір клиентке жеке жұмыс.
Негізгі міндеттер:
ұсынылатын қызметтер кешенін кеңейту
жаңа өнімдерді әзірлеу және енгізу
бағалы қағаздар нарығында және кредиттік нарықта операцияларды одан
әрі дамыту
жаңа жобаларды жүзеге асыру
қызметінің негізгі бағыттары:
делдалдық қызмет көрсету
бағалы қағаздарды шығару және орналастыру
заемдік операциялар – кредиттерді ақша нысанында (теңгеде және
шетелдік валютада) беру
мүлікті ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..3
1. Еңбекақы есебінің теориялық негіздерін ұйымдастыру
1.1 Еңбекақы есебінің экономикалық
мазмұны ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...6
1.2 Еңбекақының түрлері, жүйелері мен
нысандары ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... .8
1.3 Еңбекақының нормативтік – құқықтық
реттеуі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...12
2. ЖШС– тің қаржы – шаруашылык жағдайын талдау.
2.1 Кәсіпорынның қысқаша экономикалық
мінездемесі ... ... ... ... ... ... ... ..21
2.2 Кәсіпорынның каржылық жағдайын талдау (актив пен пассивтің
талдауы) ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... 32
2.3 Істелінген жұмыс уақытының тиімділігін талдау және еңбекақы төлеудің
түрі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... . .46
3. ЖШС – тің бухгалтерлік есебі мен аудиті.
3.1 Кәсіпорындағы еңбекақы есебінің
ұйымдастырылуы ... ... ... ... ... . ... ... ...53
3.2 Басқа төлемдердің есебі
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... 60
3.3 Кәсіпорындағы кәсіпкерлердің еңбек ақы есебінің ұйымдастырылуы ... 66
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..79
Қолданылған әдебиеттер
тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ..82
Кіріспе
Созылып қалған дағдарыстан Қазақстан экономикасын шығару проблемасын
өзара байланысты экономикалық міндеттерді, солардың ішінде аса актуальды
деп саналатын - кәсіпорындарда еңбекті ұйымдастыру және жалақыландыру
мәселелер комплексті шешуінде кәсіпорын басшылары, менеджерлер,
кәсіпкерлер сенімді және қол жеткізетін әдістерді қолдануға мәжбүрленді.
Еңбекті ұйымдастыру және жалақыландырудың экономикалық құрал
ретінде маңызы өте зор .
Қалыптасқан нарықтық қатынастар жағдайында еңбек ұйымдастыру мен ақы
төлеу мәселесіне қойылатын талаптар төмендетілген емес. Жұмыс күшіне деген
бағаның нарықтық реттелуіне сүйене отырып, үкімет мемлекеттің реттеуіші
функцияларын азайтуда. Қазіргі таңда шаруашылық құрылымдары еңбек
ұйымдастыру мен жалақыландыру саласында тәуелсіз. Мемлекет оларға тарифтік
ставкаларды белгілеу, сыйлық, үстемақы, қосымша ақы беру, сонымен қатар
өндіру, уақыт және қызмет көрсету нормаларын белгілеуге толығымен
сенім.білдіреді. Мемлекет акцияларының бақылау пакеттері бар материалдық
өндіріс кәсіпорындарының басшылары да Ресейдің еңбек министрлігінің
ұсыныстарын аз қолданады. Өндіріс құралдарының жекешелендіруі шаруа
субъектілерінің еңбек қатынастары мен еңбек ақысына қаржы жұмсау мәселесіне
көзқарасты өзгертті.
Не Қазақстан, не шетелдің қандай-да болмасын кәсіпорынның бухгалтерлік
қызметінің маңызды бағыттарының бірі - кәсіпорында еңбекшілердің еңбек
ақысына есеп жүргізу. Еңбек пен жалақы есебін жүргізу - бухгалтер
жұмысының аса қиын да жауапты учаскелерінің бірі болып саналады. Оның
кәсіпорындағы барлық есеп жүйесіндегі орталық орын алатындығы сөзсіз.
Жоғарыда айтылғанның бәрі таңдалынған “Еңбекақы бойынша персоналдармен
есеп айырысу есебі мен аудитін ұйымдастыру” тақырыбының маңызды екендігін
айқындайды.
Дипломдық жұмыстың зерттеу объектісі ретінде Ұлттық аккредиттеу
орталығы ЖШС алынды. Қойылған мақсаттар мен міндеттерге сәйкес жұмыстың
құрылымы зерттеу тақырыбын біртіндеп ашатын үш бөлімнен тұрады.
Бірінші бөлімде еңбек ақы экономикалық категория ретінде, сондай-ақ,
еңбек ақыны ұйымдастыруға, жалақы төлеудің үлгілері мен түрлеріне қойылатын
негізгі талаптар қаралды.
Екінші бөлімде Ұлттық аккредиттеу орталығы ЖШС мысалында еңбек ақы
төлеудің есептеуі көрсетілген, Ұлттық аккредиттеу орталығы ЖШС жалпы
мінездеме және де еңбек ақы бойынша қосулар мен ұстап қалуларға есеп
жүргізілді.
Үшінші бөлімде аудиттік тексерістің әдістемесі мен еңбек ақыны
есептеудің сараптамасы жүргізілді.
Дипломдық жұмыстың мақсаты - нақтылы бір кәсіпорында еңбек ақыға есеп
жүргізу, есептің анықтығын тексеру, заңдылыққа сәйкес есеп жүргізудің
дұрыстығын сақтау және еңбек ақы бойынша аудиттік тексерістің әдістемесі,
сонымен қатар еңбек ақы бойынша есептің талдауы.
Қойылған мақсатты жүзеге асыру үшін келесі мәселелерді шешу қажет:
- еңбек ақыны экономикалық категория ретінде қарау;
- қазіргі таңда қолданылып келе жатқан еңбек ақының төлеу үлгілері мен
түрлерімен танысу;
- еңбек ақы төлеудің ұйымдастыруында негізгі талаптарды қарастыру;
- Ұлттық аккредиттеу орталығы ЖШС шаруашылық қызметіне мінездеме беру;
- еңбек ақы шығыстарына ықпал ететін динамика мен факторларды, еңбек
ресурстарын пайдалану тиімділігін бағалау;
- еңбек ақы қаржысын тиімді пайдалану жөнінде негізгі бағыттарды әзірлеу
және ұйымның шығындарын басқару.
Дипломдық жұмысты дайындау барысында автор еңбек ақы төлеудің
проблемалары жөнінде қазақстандық зерттеушілердің еңбектерін зерттеді.
Сондай-ақ заңдылық пен нормативтік актілері, оқулық және тәжірибелік
құралдарымен қолданды.
Дипломдық жұмыс кіріспе, үш бөлім, қорытынды, библиографиялық тізім
мен қосымшалардан тұрады.
1. Еңбекақы есебінің теориялық негіздерін ұйымдастыру.
1.1 Еңбекақы есебінің экономикалық мазмұны.
Нарықтық қатынастарға көшу еңбек ақы төлеу деген экономикалық
категорияның мәнін өзгертті. Егерде, бұрын халық шаруашылығын жоспарлаудың
орталықтандырылған жүйесі бойынша еңбекшілерді материалдық-тіршілік
игіліктерімен қамтудың бір ғана жолы - оларды жарияланған еңбек мөлшері мен
қоғамның әр бір мүшесінің тұтыну мөлшері эквиваленттілік принципі
негізінде бөлінсе (іс жүзінде жүзеге асырылмайтын), ал нарықтық жүйе
бойынша бұл игіліктер кез келген орталықтан бөлінбей, әр нақтылы жағдайда
жұмыскердің мамандығы мен уақытының еңбекақысы мен кіріске қатысудан
табыстың тура айырбастау принципі негізінде анықталады. Әрине, мұндай
жүйеде – еңбекақы, бұрынғыдай, мемлекеттің еңбек ақыға бөлінген ұлттық
табыстың бөлігі емес, қазіргі кезде бұл тек қана, жалдау шарттары (еңбек
келісім шарты, контракт) және жұмыс нәтижесіне сай жалданба жұмыскерлердің
еңбегін төлеуге жұмсалатын кәсіпкердің (өндіріс құралдарының жеке меншік
иесі мен жұмыс берушінің) табысының бір бөлігі. Сондықтан, еңбек ақы –
еңбек келісімінің шарттарына сәйкес істелген жұмыс үшін (немесе көрсеткен
қызмет үшін) жалданба жұмыскерге оның тапқан қаражатын төлеу - жұмыс
берушінің міндеті 5. -214 б. .
Еңбек ақының кең мағынасы - бұл істелген жұмыстың белгілі бір мөлшері
мен сапасы үшін сыйақы берудің бір түрі. Әлеуметтік-экономикалық категория
ретінде еңбекақы оның жұмыскер мен жұмыс беруші үшін ролі мен маңыздылығы
тұрғысынан қарауды талап етеді. Жұмыскер үшін еңбекақы – оның жеке
табысының басты және негізгі статьясы, өзі және отбасы игілігінің дәрежесін
көтеру көзі, ал бұдан келіп алынатын сыйақының мөлшерін көтеру үшін
нәтижелерінде еңбекақы ынталандырушы ролі зор. Жұмыс беруші үшін
жұмыскердің еңбекақысы – бұл өндіріс тауарлары мен қызметтердің өзіндік
құнындағы шығыстың негізгі статьяларының бірін құрайтын, жалдам бойынша
қатыстырылған жұмыс күшін пайдаланғаны үшін жұмсалатын қаржылар. Бұндайда,
әрине, бір жағынан, жұмыс беруші өнімнің бірлігіне жұмсалатын жұмыс
күшінің жеке шығынын мүмкіндігінше төмендетуге мүдделі, ал, екінші жақтан
егерде, жұмыскерлердің еңбек және шығармашылық инициативасын ынталандыру
арқасында кәсіпорынның кірісі ұлғайса, жұмыстың сапалық дәрежесін арттыру
мақсатында жұмыс күшіне жұмсалатын шығындарды көтеруге орынды деуге де
болады. Одан басқа, еңбек нарығында жұмыс күшіне сұраныс пен ұсыныстың
қалыптасқан тең емес жағдайында олардың арасындағы қатынастарды реттеуге
байланысты, жұмыскер мен жұмыс берушінің мінез-құлқына еңбек ақы
дәрежесінің тигізетін ықпалы елеулі.
1.2 Еңбекақының түрлері, жүйелері мен нысандары.
Еңбек төлемінің нысаны. Жалақы – бұл еңбек үшін төлем, оны еңбек
келісім шартында және қызмет нұсқауында белгіленген көлеміне сай
еңбеккерлер орындаған жұмысы үшін алады.
Еңбек тиімділігін арттырудың әртүрлі ынталандыру жолдары бар, атап
айтанда: сыйлық, үстеме, кепілдік төлемдері. Жұмыс беруші нақты жағдайын
ескере отырып, "Еңбек ақы төлеу туралы" ережесін дербес әзірлей алады,
сондай-ақ онда еңбеккерлердің категориясын, жұмыс ауқымының тәртібін,
"Қызметкер туралы" ережесін белгілей алады. Аталған ереже жұмыс берушіге
еңбек тәртібін үйымдастыру мен еңбек келісім-шартын жасау үшін ғана емес,
сондай-ақ, ол шығыстар мен ұсталымдары негіздеу үшін де қажет. Төлем жеке
және (немесе) ұжымдық еңбек нәтижесі бойынша жасалуы мүмкін.
Бұл жағдайда жұмыс берушінің белгілеген жалақысының деңгейі заңда
белгілеген ең төменгі жалақының деңгейінен төмен болмау керек.
Іс жүзінде еңбек ақыны ұйымдастырудың екі негізгі нысаны пайдаланылады
– кесімді (өнім санына қарай аы төлеу) және мерзімді (істеген күніне қарай
төлеу).
Мерзімді еңбек ақысы деп, нақты істеген уақыты үшін еңбек ақының
айлығының мөлшері немесе тарифтік мөлшерлемесі бойынша еңбеккерлерге
есептелетін жалақының нысанын атайды. Мерзімдік еңбек ақының нысаны жай-
мерзімділік және сыйақылы-мерзімділік болып бөлінеді.
Жай мерзімділік жүйесінің кезінде өзіне берілген тарифтік
мөлшерлемесінемесе нақты істеген ауқыт бойынша еңбеккерлерге еңбек ақы
есептейді. Енді осы жүйеге сандық және сапалық көрсеткіштері үшін қосымша
еңбек ақы сыйақылы-мерзімділік төлем болып табылады.
Тариф мөлшерлемесін және бюджет сферасындағы еңбеккерлердің қызмет
иесінің айлығын белгілеген кезде жалақының минималды деңгейін және
бірыңғай тариф сеткасын пайдаланады. Бірыңғай тариф сеткасы еңбек ақының 21
разрядының негізінде құрылады және әрбір разряд үшін өзіндік коэффициенті
белгіленеді.
Тариф Тарифтік коэффициент Тариф сеткасының Тарифтік коэффициент
сеткасының (1 разрядқа қатынасы)бірыңғай разряды (1 разрядқа қатынасы)
бірыңғай
разряды
1 1,0 12 2,20
2 1,07 13 2,37
3 1,15 14 2,55
4 1,24 15 2,74
5 1,33 16 2,95
6 1,43 17 3,17
7 1,54 18 3,41
8 1,66 19 3,67
9 1,78 20 3,94
1 1,91 21 4,24
11 2,05
Жұмыс мамандығы негізінен бірішіден сегізінші разрядқа дейін
жіктеледі, ал қызметкерлердікі екінішіден жиырма біріншіге дейін бірынғай
тарифтік сетка бойынша тарификацияланады. Бірынғай тарифтік –
мамандандырылған (квалификацияланған) анықтама (БТМА) және мамандандырылған
анықтама (МА) бойынша еңбеккелердің тарификациясын жасайды 4, -146 б..
Тарифтік мөлшерлемесін және әртүрлі машықтық – мамандандырылған
топтарындағы қызмет иесінің (лауазымды адамның) айлығын жұмыс берушінің ең
төменгі жалақыны сақтаған кәсіпорын бекіткен разрядтың мөлшерлемесіне
сүйене отырып бірыңғай тарифтік сеткасында белгіленген тарифтік –
мамандандырылған коэффициенттер бойынша анықтайды.
Тарифтік – мамандандырылған анықтама жұмысшылардың жұмысын
тарификациялауға және оларға әртүрлі өндіріс пен жұмыс түрі бойынша разряд
беруге пайдаланылады.
Ал мамандандырылған анықтама қызметкерлердің жұмысының күрделілігін,
мамандығының деңгейі бойынша анықтауды қамтамасыз етеді. Бұл анықтамалар
бірыңғай және салалық болып келеді. Олардың негізінде нақты өндіріс
еңбеккерлері үшін жергілікті анықтамалар әзірленіп және белгіленуі мүмкін.
Ал меншік нысанына тәуелді кәсіпорындар еңбек ақы туралы мәселесін
ұжымдық – шарттың негізінде дербес түрде шеше алады. Ал тарифтік –
мамандандырылған анықтаманы қажет болған кезде ғана пайдаланады.
Кесімді еңбек ақы төлеген кезде алдын – ала белгіленіп қойған
деңгейде әзірленген өнімнің немесе орындалған жұмыстың әрбір бірлігіне
есептейді (дана, килограмм т.б.) Кесімді еңбек ақы нысаны келесідей еңбек
ақы жүйесіне бөлінеді:
Тікелей кесімді еңбек ақы жүйесі әрбір өнім бірлігі бойынша бағасын
қою (кесу) арқылы белгіленеді;
Кесімді сыйлық – бұл қосымша марапаттау төлемін қарастырады,
белгіленген көрсеткішті орындаған кезде ғана пайдаланылады;
кесімді прогрессивті (үдемелі) еңбекақы төлемі. Еңбек төлемінің бұл
жүйесі жұмысшылардың белгіленген нормадан артық өндіргені үшін көтермелеу
ретінде пайдаланылады. Норма мөлшерінде дайындалған өнім үшін жұмысшыларға
төлемді тікелей кесімді бағалар бойынша есептейді, ал нормадан асыра
дайындалған өнім үшін үдемелі (прогрессивті) бағалар бойынша есептейді.
жанама кесімді еңбек ақы төлемі. Мұнда қосалқы және басқа да
жүмысшылардың еңбек төлемі қызмет көрсететін учаскесін, цехтың негізгі
жұмысшылардың төлем – ақысына шаққандағы пайызымен анықталады;
еңбек ақы төлемінің аккордтық жүйесі. Бұл жүйеде жұмысшылардың еңбек
төлемін нормаланған тапсырманың немесе жұмыс көлемінің (уақытының, өндіріс
нормаларының) орындалуы жіне алдын ала кешендік жұмыстың тұтастай
орындалуына белгіленген жалпы кесімдік бағасы (расценкасы) бойынша
анықтайды. Еңбек төлемінің бұл жүйесі жұмысшылардың бөлек топтары немесе
бригадалардың бөлек ұжымдары үшін еңбек өнімділігін арттыруда және жұмыстың
орындалу мерзімдерін қысқартуда, олардың материалдық ынталылығын күшейтуге
ықпал ету үшін пайдаланады. Еңбек төлемінің аккордтық мөлшерін қолданыстағы
нормаланған тапсырмалар (уақыт нормалары, өнімдер) мен бағалар негізінде
белгілейді, ал олар болмаған жағдайда – онда ол осы тәріздес жұмыс үшін
қолданып жүрген, нормативтік тапсырмалар мен баға бойынша белгіленеді.
Еңбек төлемінің бұл жүйесі бойынша аккордтық тапсырманы мерзімінен бұрын
орындағаны үшін сыйақы беру тәртібі белгіленуі мүмкін.
Болашақта өндірісті кешенді түрде механикаландыру мен
автоматтандырудың дамуы, мамандықтарының жетілуі, еңбек төлемінде нақты
сараланудың кемуі кесімді жүйенің қолданыс аясын қысқартады, ал оларды
жұмысшылардың еңбек төлемінің мерзімділік – ұжымдылық және мерзімділік –
сыйақылық жүйелеріне алмастыруы мүмкін.
Мысал. Еңбекақы төлеудің әртүрлі жүйесін пайдаланған кезде жалақыны
есептеудің жолдарын қарастырып көрсетейік:
1. Мерзімді еңбек ақы төлеу жүйесі. Кәсіпорында 200 адам жұсмыс
істейді делік, оның 150 – і қызметкер. Кәсіпорынның қырықтай
еңбеккері кесімді белгіленген айлықпен жұмыс істеген, өйткені
атқаратын міндеттемесі мен машықтығы (квалификациясы) соған сәйкес
келген:
он адам (маман) - 9-шы разрядпен;
он бес адам (маман) - 11-ші разрядпен;
бес адам (маман) - 14-ші разрядпен;
бес адам (маман) - 16-шы разрядпен;
үш адам (маман) - 19-шы разрядпен;
екі адам (маман) - 21-ші разрядпен жұмыс
істеген.
Айлық жалақысын есептеу үшін әртүрлі разрядтар бойынша мына
формуланы пайдаланады:
Айлық Ұйымның 1 Тарифтік коэфициенттің 1
жалақысы = разрядқа * разрядқа
(оклады) белгіленген қатынасы (бірыңғай тарифтік
мөлшерлемесі сеткасының разрядтарына сәйкес)
1 – ші разрядтың мөлшерлемесін ұжымдық келісім – шартта 15000 теңге
мөлшерінде бекіткен. Кәсіпорнның жқмыс тәртібі бойынша аптаның бес күнін
жұмыс күні етіп белгіленген (ағамдағы айда күн жұмыс 21 күні болған).
Кәсіпорынның 14 - ші разряды барүш маманы ағымдағы айда 18- ақ күн жұмыс
істеген. Ағымдағы айдағы еңбеккерлердің жалақысын есептеп көрейік:
9-шы разрядтағы мамандардың жалақысы
=15000*1,78*10=267000
11-шы разрядтағы мамандардың жалақысы =15000*2,05*15=461250
14-ші разрядтағы мамандардың жалақысы =15000*2,55*2=76500
14 разряды бар үш маман, ағымдағы айда толық жұмыс істемеген,
сондықтан оларға нақты істеген күні үшін жалақы есептелген
=(15000*2,55)21*18*3=98357
16-шы разрядтағы мамандардың жалақысы =15000*2,95*5=221250
19-шы разрядтағы мамандардың жалақысы =15000*367*3=165150
21-ші разрядтағы мамандардың жалақысы
=15000*4,24*2=127200
Мерзімді еңбек ақы нысаны кезінде, еңбеккерлерге есептелген
жалақысының жиыны = 1416707
2.Кесімді прогрессивтік төлем ақысының жүйесі. Сату бөлімінің он
жұмыскеріне (еңбеккеріне) келесі еңбек ақы белгіленген: 100 тауар бірлігіне
1000 теңгеден және одан әрі сатылатын 100 тауар бірлігіне 200 теңгеден
төленетін бес жұмыскері 230 тауар бірлігін, үш жұмыскер – 190 тауар
бірлігін және екі жұмыскер – 160 тауар бірлігін сатқан.
Енді біз ағымдағы айда тауарды сатумен айналысқан еңбңккерлердің
жалақысын есептейміз.
230 тауар бірлігін сатқан еңбекерлердің жалақысы=(1000+(230-
100)*200)*5=135000 теңге;
190 тауар бірлігін сатқан еңбекерлердің жалақысы=(100+(190-
100)*200)*3=57000 теңге;
160 тауар бірлігін сатқан еңбекерлердің жалақысы=(100+(160-
100)*200)*2=26000 теңге;
Тауар сатумен айналысқан еңбеккерлердің жалақысының жиыны=218000
теңге.
3.Тікелей кесімді төлем ақысының жүйесі. Негізгі өндіріс цехында жұмыс
істейтін еңбеккерлерге (100 адам) тікелей кесімді төлем ақысы бойынша
әзірленген 100өнім бірлігіне 850 теңгеден жалақы есептелген. Әзірленген
өнім бірлігінің есебі әрбір еңбеккер бойынша жеке жүргізілген және солардың
әрқайсысына жеке жалақы есептелген. Ағымдағы айда еңбеккерлер 300 000
өнім бірлігін әзірлеген, олардың жалпы жалақысы: 300000100*850 = 2 550 000
теңге құраған.
Сонымен, негізгі өндіріс цехында жұмыс істейтін еңбеккерлердің
жалақысының жиынтығы – 2 550 000 теңге құраған.
4. Аккордты төлем жүйесі. Жөндеу цехында (көмекші өндіріс
цехында) жұмыс істейтіндерге аккордты төлем жүйесы бойынша еңбек ақы
төленген. Негізгі өндіріс цехының жалпы жалақысы 30000 теңге құраған,
жөндеуді орындауға жұмсалған уақыты адамсағаты – бес дәнекерлеушіге, 10
адамсағаты – үш энергетикке; 50 адамсағаты – жиырма бес салақшы –
майлаушыға; 10 адамсағаты – бес слесарьға кеткен. Топтағы жұмысшылардың
әрқайсысы бірдей жұмыс уақытын жұмсаған деп шартты түрде аламыз 7. 241
б..
Атқарған жұмысы үшін еңбеккерлердің жалақысы мынаны құрайды:
Ағаш ұстасы
=300000140*40=85714 теңге (бір жұмысшының жалақысы – 42857 теңге
(857142) )
дәнекерлеуші
=300000140*30=64286 теңге;
электрик
=300000140*10=21429 теңге;
штукатурщик
=300000140*50=107142 теңге;
слесарь
=300000140*10=21429 теңге;
Жөндеу цехы еңбеккерлерінің жалақысының жиыны =300000 теңге.
Кәсіпорында жұмысшы – жөндеушіге негізгі өндіріске қызмет
көрсеткені үшін негізгі өндіріс еңбеккерлерінің жалақысынан (2 550 000) 12%
мөлшерінде еңбек ақы есептелінетін болып белгіленген, яғни жанама – кесімді
еңбек ақы төлеу нысанын пайдаланған. Демек, жұмысшы – жөндеушінің жалақысы
306 000 теңге (2 550 000 * 12%) құраған. Топ ішінде жалақы нақты істеген
уақыты, не машықтығы бойынша таратылуы мүмкін.
Сонымен, көмекші өндіріс еңбеккерлерінің жалақысы 606 000 теңге
(300 000+306 000) құраған.
Ынталандыру сипаттағы төлемдер. Өндіріс тиімділігін және
орындалатын жұмыстың сапасын арттыру мақсатында еңбеккерлердің материалдық
мүлдесін күшейту үшін сыйлық пен марапаттау жүйесін енгізу керек, ал ол жыл
соңының нітижесі бойынша және басқа да көрсеткіштер бойынша берілуі мүмкін.
Сыйлық еңбеккерлердің жеткен жетістігі үшін ақшалай қолдап дем
беру және оның одан әрі өсу қарқының ынталандыру болып табылады. Сыйлық,
негізінен үстеме төлем ретінде берілуі мүмкін.
Жұмысшыларға жұмыстың негізгі нәтижелері үшін сыйлық беру
мынадай көрсеткіштері бойынша жүзеге асырылады: еңбе көнімділігіне, өнім
сапасының арттылуына және өндірістің соңғы нәтижелерінің жақсаруына
байланысты болады. Сыйлықтардың мөлшерлері істеген жұмыстарының маңыздылығы
мен күрделігіне қарай жұмысшылардың кәсіптері мен топтары бойынша сараланып
белгіленеді. Бригада ұжымдары бүкіл бригада ұжымының жұмыс нәтижелері үшін
төленетін қаражат мөлшерінде бригаданың әрбір мүшесіне жұмыстың жалпы
нәтижелеріне қосқан нақты үлесін, еңбек тәртібі мен ішкі тәртіб ережелерін
сақталуын ескере отырып, сыйлықтардың мөлшерін анықтауға қақылы. Сыйлық,
әдетте, айлық жұмыс нәтижелері бойынша беріледі.
Басшы қызметкерлерге, мамандарға және қызметкерлерге сыйлық беру. Бұл
категорияларға сыйлық кәсіпорын шаруашылық қызметінің негізгі нәтижелері
үшін беріледі. Кәсіпорын қызметкерлеріне: басшы қызметкерлерге бүтіндей
алғанда кәсіпорын жұмысының нәтижелері үшін; басқару аппараты
қызметкерлеріне – бөлімшелердің, басқару аппаратының қызметінің
қорытындыларын немесе жекелеген еңбек көрсеткіштерін ескере отырып,
бүтіндей алғанда кәсіпорын жұмысының нәтижелері үшін; құрымдылық
кәсіпорындардың қызметкерлеріне осы бөлімшелердің жұмыс нәтижелері үшін
сыйлық беріледі.
Сыйлықтардың жазу үшін басқару аппаратының басшы қызметкерлеріне
бухгалтерлік және статистикалық есептердің деректері, сондай – ақ жедел
есеп пен лабораториялық бакылау деректері; өндірістік бөліністер, цехтар
мен участкелер қызметінің қызметкерлеріне бухгалтерлік есептердің, жедел
есептің және лабораториялық бақылаудың деректері негіз болыптабылады.
Сонымен қатар, олардың моральдық факторлары да ескеріледі 9, -248 б.
Еңбек жағдайының өзгерген кезде жасалатын қосымша төлемдер. Бірнеше
қызметті қатарынан атқарған кезде (қызмет көрсететін аясы кеңейгенде)
немесе уақытша жұмысқа келмегендердің (қатысушылардың)и міндетін атқарған
кезде қосымша төлем жасалады. Егер олар бір ұйымның шеңберінде жұмыс
істейтін болса және уақытша жұмысқа келмегендер қызметтен босамаған болса,
еңбеккерлерді негізгі міндетінен босатпай, оларға қосымша міндеттемелер
жүктеледі. Оның мөлшері жұмыс берушімен жұмысты атқаратын еңбеккерлердің
келісім бойынша анықталады (негізгі айлығының бір айдағы айлығынан пайыздық
мөлшерлемесі алынады). Егер де уақытша жұмысқа келмегендердің міндетін
атқарса, онда олардың айлықтарының айырмасы алынады (бірақ бұл кезде оған
қосылған қосымша төлемдер мен үстемелер есепке алынбайды) және айлығындағы
айырмаға ынталандыру төлемі жасалмайды. Егер ол ваканттік қызметте болса,
онда ол уақытша жұмысқа келмеген болып саналмайды.
Мысал. 5 разрядтағы слесарь өзінің негізгі жұмысымен қоса, жөндеушінің
жұмысын да атқарған. Сондықтан оған тарифтік мөлшерлеменің 45% - тей
деңгейінде қосымша төлем қарастырылған.
Слесарь ағымдағы айда 168 сағаттың орнына 132 сағат жұмыс істеген, 1 –
ші разрядтағы тариф мөлшерлемесі 15000 теңге деңгейінде белгіленген.
Сонымен, слесардың ағымдағы айлығы мынаны құраған:
15000*1,33=19950 теңге – айлық тарифтік мөлшерлемесі,
19550 : 168 *132=15675 теңге – нақты жұмыс істеген уақтына есептелген
жалақысы,
15675 + 15 675 х 45% = 22 729 теңге –нақты жалақысы, уақытша жоқ
жұмыскердің орнын алмастырғаны қосымша төлемді қоса есептегенде.
Түнгі уақыттағы жұмыс үшін еңбек ақы. Түнгі уақыт кешкі 22 сағаттан
бастап, таңғы 6-ға дейін созылады. Бұкіл жұмысының 50%-ы түнгі алмасуға
сменаға келсе, онда ол түнгі уақытта жұмыс істеген болып саналады. Оңдай
еңбеккерлерге жарты тарифтік мөлшерлеменің деңгейінде қосымша еңбек ақы
төлемі жасалады.
Нормадан артық жұмыс істегені үшін еңбек ақы. Нормадан артық жұмыс
істегені үшін жарты тарифтік мөлшерлеменің деңгейінде қосымша төлем
жасалады. Кез келген жұмыс беруші аптасына 40 сағат жұмыс уаұқыты етіп
белгілейді. Ал жеке және ұжымды келісім-шартта бүл одан да төмен болып
белгіленуі мүмкін. Егер де кәсіпорын бір аптаның алты күнін 7 сағаттан
жұмыс істейтін күні етіп бікетсе, онда оның жұмыс уақытының ұзықтығы – 40
сағатқа тең болады, ал егер де күндігі 5 сағатқа тең болса, онда ол 30
сағатты құрайды. Енді осы кқрсетілген сағаттардан ( 40, 36, 30) артық
істегені болып саналады.
Демалыс және мереке күндеріндегі жұмыс істегені үшін жасалатын төлемі.
Егер ұызметкер өзіне белгіленген демалыс күнінде жұмысқа тартылса, онда
оған екі апта ішінде басқа бір демалыс күні берілуге тиіс, Егер кәсіпорын
әкімшілігінің оған қосымша демалыс беруге мүмкінлігі болмаса, ерекшелік
жағдай ретінде бұл күн үшін екі есе мөлшерінде: мерзімдік жұмысшыларға
және айлық аы алатын қызметкерлерге тарифтік төлем мөлшерменің (айлық
ақысының) екі еселенген төлем ақы төленеді 9.-310 б..
Мерекелік күндерде жұмыс істегені үшін жұмысшыларға екі еселенген
кесімді бағалар бойынша; еңбектері сағаттық не күндік төлем мөлшерінен
төленетін жұмысшыларға сағаттық не күндік төлем мқлшерінің екі еселенген
шамасында; айлық ақы алатын қызметкерлерге мерекелік күні, жұмыс істегені
үшін айлығының шегінде, сағаттық не күндік төлем мөлшерінің екі еселенген
шамасында еңбек ақы төленеді.
Тоқтаусыз жұмыс істейтін ұйымдарда (немесе олардың кейбір
бөлемшелерінде), сондай-ақ жұмыс уақытының есебін ынталандыру кезінде
демалыс пен мереке күндеріндегі жұмыс уақыты айлық жұмыс уақытының
нормасына енгіледі.
Мысал. Мерзімдік еңбек ақы бойынша жұмыс ңстейтін 9-шы және 11-ші
разрядтағы еңбеккерлер 21 сағаттан күндізгі 2 дейін 8 мамырда жұмыс істеді
делік, ал 9 мамырда тәңертеңгі сағат 9-дан бастап кешкі 8-ге дейін жұмыс
істеген. Кәсіпорын аптасына 5 күнді жұмыс күні етіп белгілеген және 1-ші
разрядқа 15000 теңге деңгейінде мөлшерлемесін бекіткен. Кәсіпорынның
ұжымдық келесәм-шартында, түнгі уақыттық тарифтік мөлшерлемсін, нормадан
артық арындаған әрбір сағат үшін сағаттық тарифтік мөлшерлемесінін
жартысын, ал демалыс пен мереке күндері үшін сағаттық тарифтік
мөлшерлемесінің екі еселенген мөлшерін алуды қарастырған.
9-шы разряд үшін сағаттық тарифтік 15000 х1,78: 168 = 159 теңге
мөлшерлемесі
11-ші разряд үшін сағаттық тарифтік - 15000 х 2,05:168 = 183
мөлшерлемесі теіге
Түңгі уақытта жұмыс істегені үшін ( 8 мамырда жұмыс істеген уақытының
50% түңгі уақытқа келетіндектен) еңбеккерлерге келесі мөлшерде еңбек ақы
есептеленген:
9-ші разрядтағы еңбеккерлері үшін 1590 (159 х 2 х 5)
11-ші разрядтағы еңбеккерлері үшін 1830 (183 х 2 х 5)
Мереке күндері үшін:
9-шы разрядтағы еңбеккерлері үшін:
Мейрам күндері жұмыс істеген уақыты - 159 х 2 х 8 = 1544 теңге
үшін
Нормадан артық істеген күндері үшін - 159 х 2 х 2 = 636 теңге
11-шы разрядтағы еңбеккерлері үшін:
Мейрам күндері жұмыс істеген үшін - 183 х 2 х 8 = 2928 теңге
Нормадан артық жұмыс істегені үшін - 183 х 2 х 2 = 732 теңге
Айрықша жағдайда төленетін еңбек ақы. Жеке және ұжымдық
келесімшарттарда ауа райы ауыр (құбылмалы) жағдаймен, қара жұмыспен,
қауіпті және денсаулығына зиян келтіретін жұмыспен, интенсивті еңбекпен
байланысты жұмыстарға жергілікті жерде қосымша еңбек ақы белгілеуі мүмкін.
Қара жұмыс, қауіпті және денсаулығына зиян келтіретін жұмыстар жұмыс орнын
аттаестациялаудың көмегімен және еңбек бойынша мемлекеттік органдардың
өкілеттілігінің қатысумен анықталады. Ал интенсивтік еңбек ақы салалық және
салааралық норматтвтердің негізінде анықталады.
Жұмыс уақытында орны алған тоқтатуларды төлеу жеке және ұжымдық
келесім-шарттарда анықталады. Егер де тоқтатулар еңбеккерлердің кінәсінен
болмаса, онда сол еңбеккерлерге төлеуге тура келеді. Сондай-ақ жұмыс беруші
төлемдердің басқа да түрлерін жасауға құқысы бар. Мысалға, тегін сүт, тамаұ
өнімдерін, тамақтандыру, витамин препараттын беру, денсаулығы төмендеуіне
байланысьы орташа жалақысын сақтау, арнайы киімдер беру тағы басқаларын.
Бұл аталған төлем шығыстары дайын өнімнің өзіндік құнына қосылады.
Сонымен қоса, жұмыс берушілер жеке не ұжымдық келесім-шартында
вахталық әдіс бойынша да еңбек ақы төлеуді қарастырады. Олар мерзімді де,
кесімді де болуы мүмкін. Олардың есебі алдын ала қаралған графиктердің
шегінде жүреді. Вахатлық әдісте еңбек ақы төлеудің негізіне – бір күндік
мөлшерлемесі алынады және сол сомадан үстеме жалақының мөлшері анықталады
немесе сағаттық тарифтік мөлшерлеме пайданалады. Егер де еңбеккер жұмыс
орнына өз күшімен барса, онда оған беруші транспорттық шығысын өтеп беруі
керек (егер ол орынды себептермен дәлелденсе).
2. ЖШС– тің қаржы – шаруашылык жағдайын талдау.
2.1 Кәсіпорынның қысқаша экономикалық мінездемесі.
KazMicroFinance МКҰ ЖШС– әлеуметтік бағытталған ұйым, орталық азия
аймағының микроқаржыландыру көшбасшысы
Құрылтайшысы – Қазақстан несиелеу қоры МКҰ
KazMicroFinance-тің Алматыда орналасқан Бас офисі, Астанада,
Алматыда, Талдықорғанда, Шымкентте, Таразда, Түркістанда, Қарағандыда,
Қызыл-Ордада филиалдары бар. KazMicroFinance филиалдарының жанында
негізінен ауыл тұрғындарына қызмет көрсететін қосалқы офистер (бөлімшелер)
жұмыс істейді.
Қызметі: микрокредиттер түрінде қаржылық қызмет көрсету болып
табылады.
Негізгі мақсаты микрокредиттеу бағдарламалары арқылы халықтың әл
ауқатын көтеру болып табылатын микроқаржы секторын білдіре отырып:
- микро және шағын кәсіпкерлікті дамытуға;
- халық өмірінің сапасын жақсартуға;
- ауыл шаруашылығын дамытуға қолдау көрсетеді.
Бүгіннің өзінде:
- 6 облыста
- 22 қалада
- 28 ауданда
- 464 селода, поселкеде және ауылда 27 000 астам клиенттерге қызмет
көрсетуде.
Қызмет барысында мынадай әдістерді қолданады:
- Клиенттерге бейімделу;
- Адами тілектес қарым қатынастар;
- Клиенттердің өсуі үшін мүмкіндіктер туғызу;
- Сапалы қызмет көрсету;
- Несие алудың қол жетерлігі: жеңілдетілген модель, мейлінше аз
құжат жинау, еліміздің ауылдық жерлерінде бөлімшелердің болуы
KazMicroFinance микрокредиттік ұйымның тарихы оның бас компаниясын -
Қазақстан несиелеу қорын (ҚНҚ) құрудан басталады. 1996 жылы Американың
халықаралық даму жөніндегі агенттігі (USAID) Қазақстанда микрокредиттеудің
жобасын ендіруге арналған тендерді жария етті, ACDIVOCA – американдық
үкіметтік емес ұйым оны ұтып алып, кейіннен Қазақстан несиелеу қоры
Корпоративтік қорының құрылтайшысы болды.
1997 жылғы 20 қарашада Талдықорғанда қала кәсіпкерлеріне алғашқы
несиелер берілді. Қызметкерлердің үйлесімді жұмысы және Республикамыздың
жағдайына жақсы бейімделген методологиясы Талдықорған қаласындағы жобаға
үлкен табысты қамтамасыз етті. Қор өзінің географиялық шекараларын кеңейте
отырып және қызмет көрсетілетін клиенттердің санын ұлғайта отырып өзінің
бет алысын күшейте түсті.
ҚНҚ Қазақстан Республикасының нарығындағы жұмысы кезеңінде клиентке
бейімделген тұрақты әрі айқын микроқаржы ұйымы ретінде өз ұстанымын бекітіп
те алды. Сөйтіп, 1997 жылдан бастап 2005 жылға дейін Қордың ҚР ірі
қалаларында 6 филиалы ашылды. Әрбір филиалдың жанында ауылдық бөлімшелер
қызмет ете бастады.
Қазақстан несиелеу қорының көзге түсер жетістіктері:
2002 жылы біз әлемдегі USAID-тің 15 ең үздік қаржы жобаларының бірі
деп аталып өтті, Қазақстанның Микроқаржыландыру Ассоциация Ұйымының
құраушысының бiрi болып шықты;
MixMarket (микроқаржы ұйымдарының қаламдық бүкіл әремдік желісі)
бағасы бойынша біз портфельдің сапасы бойынша әлемнің 100 МҚҰ-ның арасынан
3-орынға ие болды;
2 сыртқы рейтингтен өтіп, Альфа деген жоғары бағаны алды;.
2006 жылы Қазақстан несиелеу қоры Қазақстан несиелеу қоры
микрокредиттік ұйым болып, әрі бұл ретте коммерциялық емес ұйым болып
қалып, өз мәртебесін өзгертті. Трансформация стратегиясының шеңберінде 2006
жылдың соңында Қазақстанның бірінші микроқарды банкі. Қор KazMicroFinance
МКҰ ЖШС коммерциялық еншілес ұйымды құрды. Қазақстан несиелеу қорының
барлық клиенттері мен қызметкерлері жаңа ұйымға аударылды.
Қазақстан несиелеу қорының заңды мирасқоры болып табыла отырып,
KazMicroFinance МКҰ орталық азия аймағының микроқаржы нарығының
көшбасшысы ұстанымын сақтауға бел буып отыр.
Сапалы микрокредиттік қызметтерді пайдалану мүмкіндігін беру арқылы
клиенттердің жағдайын жақсартуына көмектеседі.
Мақсаты:
Қазақстанда бірінші микроқаржы банкі және Орталық Азияда көшбасшы болу
Міндеттері:
· Ауылдық аймақтарды қоса алғанда, бүкіл Қазақстан бойынша
микроқаржы қызметтерін пайдалануға жол беру
· Микроқаржы қызметтерінің мәдениетін дамыту
· Табыс әкеле отырып, қоғамға пайда әкелу
Мақсаты:
· Қоғамның әл-ауқатын көтеру
· Кәсіпкерліктің дамуына қолдау көрсету
· Сапалы микроқаржы қызметтерін көрсету
Құндылықтары:
· Әлеуметтік жауапкершілік
· Персонал
· Корпоративтік мәдениет
· Командалық рух
Қызмет қағидаттары:
· Адалдық, айқындылық және қол жетерлік
· Клиентке бағыт-бағдар ұстау
· Инновациялық әдіс пен кәсіпқойлық
· Клиенттер мен персонал жайында қамқорлық
· Сапалы қызмет көрсету
· Шешім қабылдауда демократиялылық
Әлеуметтік жауапкершілік
Әрбір ұйымның қоғам алдында, адамдарды алдында және мемлекеттің
алдында борышы бар. Біз өзіміздің әлеуеметтік жауапкершілігімізді көтереміз
әрі ол қазақстандық қоғамның тұрақты дамуына бағытталған.
Біздің әлеуметтік жауапкершілігіміз өз көрінісін сыртқы және ішкі
көріністерде тапты. Атап айтқанда:
• Қаржы қызметтері арқылы клиенттер өмірінің сапасын жақсарту
• Мемлекеттік органдармен үздіксіз өзара әрекеттесу
• Адал ниетті іскерлік этика
• Экологиялық бағдарламалар
• Салықтар мен жалақыны уақтылы төлеу бойынша міндеттемелер
• Жаңа жұмыс орындарын ұсыну
• Қызметкерлердің оқуына, жұмыс істеуіне, демалуына және бос
уақыттарын өткізуге оңтайлы жағдайлар жасау
Кәсіпкерліктің дамуына ықпал ете отырып, KazMicroFinance МКҰ
Бизнес БАҒДАРЛАМАСЫН пайдалануды ұсынады
Микрокредиттерді келесі мақсаттар үшін пайдалана аласыз:
тауарлар сатып алу;
жабдықтар сатып алу;
жаңа сауда орындарын ашу;
бизнестің жаңа түрін ұйымдастыру (жұмыс істеп тұрған бизнесіңіз болған
жағдайда);
өндірісті ұйымдастыру;
тұтынушылық мұқтаждықтарды қаржыландыру;
БИЗНЕС БАҒДАРЛАМАСЫНЫҢ ыңғайлылығы, Сіздің икемді шартта, жекеше
немесе топ құрамында бизнестің кез-келген түріне арналған микрокредитті
алуыңызда тұрады.
БИЗНЕС бағдарламасының микрокредиттері:
• Микробизнеске арналған: 2 000 000 теңге дейін
Топтылық микрокредит
Бизнес GROUP несиеледірудің шарттары
Жеке микрокредиттер
Бизнес СТАРТ несиеледірудің шарттары
Бизнес ПРОГРЕСС несиеледірудің шарттары
• Кіші бизнеске арналған: 8 000 000 тенге дейін
Жеке микрокредит
Бизнес ПРОФЕССИОНАЛ несиеледірудің шарттары
Микрокредиттер мыналарға беріледі:
жиһаз бен тұрмыстық техникасын сатып алуға
оқуды төлеуге
медициналық қызметтерді төлеуге
тұрғын үйді жөндеуге және құрылысын салуға
басқа тұтынушылық мұқтаждықтарға
Өзіңіздің сұраныстарыңыз бен мүмкіндіктеріңізге байланысты, өзіңіз
үшін неғұрлым ыңғайлы микрокредитті таңдай аласыз. Тұтынушылық
Несиелендіру БАҒДАРЛАМАСЫНЫҢ ыңғайлылығы, Сіздің икемді шартта, жекеше
немесе топ құрамында кез-келген тұтынушылық мақсаттарға арналған
микрокредитті алуыңызда тұрады.
Тұтынушылық Несиелендіру БАҒДАРЛАМАСЫНЫҢ артықшылықтары:
Кеңес алу үшін офиске келудің қажеті жоқ, Несиелік Сарапшылар қажетті
ақпаратты беру үшін Сізге өздері келеді
Сізге қажетті құжаттарды Сіздің тікелей бизнес жасайтын жеріңізде
ТЕГІН әзірлеуге көмектеседі
Құжаттар топтамасы – барынша аз
Тұрақты клиенттерге қолына алған несиелеріне қатар қосымша
микрокредиттер беріледі
Кеңес алуыңыз үшін қажеттісі:
Өз талаптарыңызға сай келетін микрокредитті таңдап алу
Төменде көрсетілген кез-келген телефон нөмері бойынша қоңырау шалу
Несиелік Сарапшымен кездесу туралы уәделесу
Тұтынушылық Несиелендіру БАҒДАРЛАМАСЫНЫҢ микрокредиттері:
2 миллион. теңгеге дейін:
Топтылық микрокредит
"Потреб GROUP" несиелендірудің шарртары
Жеке микрокредиттер:
СТАНДАРТ несиелендірудің шарртары
ОПТИМАЛЬНЫЙ несиелендірудің шарртары
УЮТ несиелендірудің шарртары
АвтоБУМ несиелендірудің шарртары
Семейный несиелендірудің шарртары
2 миллион теңгеден астам:
Жеке микрокредит
"Microтека" несиелендірудің шарртары
ауыл шаруашылық қызметінің келесі түрлерін қаржыландырамыз:
Мал шаруашылығында:
· ірі қара және ұсақ малды сатып алу және азықтандыру
· шошқа өсіру
· сүт және сүт өнімдерін өндіру
· құстарды сатып алу және өсіру
· жем-шөп пен азықтарды дайындау жәненемесе сатып алу
· омарташылық және балық өсіру
· өзгелер
Егін шаруашылығында:
· ауыл шаруашылығы дақылдарын өсіру
· тұқымдар мен тыңайтқыштар сатып алу
· жер өңдеу қызметіне ақы төлеу
· шаруашылықта пайдалану үшін құрал-саймандарды сатып алу
· жылыжайлар мен көшетханаларға арналған жабдықтар, керек-
жарақтар, материалдар сатып алу
· көкөніс шаруашылығы
· бағбаншылық
· егіншіліктің басқа да түрлері
Сонымен қатар, біз ауыл шаруашылық техникасы мен оларға қосалқы
бөлшектерді сатып алуды қаржыландырамыз.
Өзіңіздің сұраныстарыңыз бен мүмкіндіктеріңізге байланысты, өзіңіз
үшін неғұрлым ыңғайлы микрокредитті таңдай аласыз. АГРО БАҒДАРЛАМАСЫНЫҢ
ыңғайлылығы, Сіздің икемді шартта, жекеше немесе топ құрамында ауыл
шаруашылық бизнесінің кез-келген түріне арналған микрокредитті алуыңызда
тұрады.
АГРО БАҒДАРЛАМАСЫНЫҢ артықшылықтары:
Сізге кеңес алу үшін офиске келудің қажеті жоқ, Несиелік Сарапшылар
ақпарат беру үшін Сіздің бизнес жасайтын орныңызға өздері келеді.
Сізге қажетті құжаттарды Сіздің тікелей бизнес жасайтын жеріңізде
ТЕГІН әзірлеуге көмектеседі
Құжаттар топтамасы – барынша аз
Сіздің заңды тұлға (ЖК, ДК, ЖШС) құратын кәсіпкер болуыңыз міндетті
емес
Тұрақты клиенттерге қолына алған несиелеріне қатар маусымға байланысты
қосымша қарыздар беріледі
АГРО бағдарламасының микрокредиттері:
• 500 000 теңгеге дейінгі микрокредит
Топтық микрокредит
Агро GROUP несиедендірудің шарттары
• 8 000 000 теңгеге дейінгі микрокредит
Индивидуальный микрокредит
Фермер несиедендірудің шарттары
Микроқаржыландыру 20 ғасырдың 70-ші жылдары оны алуға өзгелей алуға
мүмкіндігі жоқ адамдарға несие беру әдісі ретінде пайда болды.
Микроқаржыландыру тар мағынада қолданылады – 20 ғасырдың 80-ші жылдарында
әлеуметтік бағытталған үкіметтік емес ұйымдарға әзірленген әдістемені
пайдалана отырып бейформалды микрокәсіпкерлердің немесе тұрмыс жағдайы
төмен адамдардың кең тобына микрокредиттерді беру.
Тұрмыс жағдайы төмен адамдарға арналған формалды қаржы қызметтері
несиелеудің көнерген түрі. Сөйтіп, 1950 жылдардан бастап көптеген даму
бағдарламалары экономикалық әлсіз аймақтарға қолдау көрсетуге арналған
субсидияланған несиелерді берді. Сол кезде үкіметтер мен донорлар ұсақ
фермерлердің өнімділігі мен кірістілігн арттыру мақсатында оларға
субсидияланған ауыл шаруашылық несиелерді ұсынуға бағытталған болатын.
Қолданылған субсидияланған нобай табысты болмады, өйткені алынған
қаражат кедей халыққа жетпей, бай фермерлердің қолдарында шоғырланып қалды.
Қайтару деңгейі де төмен болып, ауылдық банктер банкрот шегінде болды.
Субсидияланған несиелердің жетілмеген бағдарламасы өзгерістерге ұшырап,
дамып жатқан елдердің микрокәсіпорындарын әлеуметтік тұрғыдан дамытуға
қайта бағытталды.
Осы бағдарлама өз қолданылуын тұрмысы нашар адамдарға несие берудің
баламалы нұсқасы ретінде тапты. 1970 жылдардан бастап эксперименталды
бағдарламалар Бангладеште, Бразилияда және басқа да дамып жатқан елдерде
табысты қолданылды. Бағдарламалар қаражатты микрокәсіпорындарға
инвестициялау мақсатында тұрмысы нашар әйелдер топтарына шағын заемдар
беруді болжады. Микрокәсіпкерлік заемның мұндай түрі ортақ-жауапты топтарды
несиелеуге негізделген болатын, онда мүшелер әрбір заемшының заем бойынша
төлейтінін кепілдік береді.
1980-90 жж. микрокредиттеу бағдарламалары жетілдірілген болатын:
тиісті әдістеме әзірленді, және тұрмысы нашар адамдарды несиелеу туралы
қалыптасқан пікір жоққа шықты. Біріншіден, тұрмысы нашар адамдар және
тұрмыс жағдайы төмен әйелдер өз несиелерін төлеп отыратын көрсетілді.
Екіншіден, тұрмысы нашар адамдар пайыздарды төлей алды, бұл микроқаржы
ұйымдарына өз шығыстарын өтеуге мүмкіндік берді. Үшіншіден, жоғарыда
сипатталған себептер: жоғары өтеу деңгейі және шығыстарды өтейтін пайыз –
микроқаржы ұйымдарына өзін өзі ақтайтын деңгейге шығуға және клиенттердің
көп санын қамтуға мүмкіндік берді.
Микроқаржыландыру қағидаттары
Микронесиелеудің негізгі қағидаттарына мыналар кіреді: біріншіден –
бұл кең ауқымды бағдарламаның таралуы, және екіншісі – микроқаржы
ұйымдарының қаржылық тұрақтылығына қол жетуі. Бұл микрокредиттеу
әдістемесіне дамыған қаржы институттарының арасында бірегей болуына
мүмкіндік берді. Өйткені микроқаржы қызметтерінің ең басты артықшылығы олар
қысқа уақыт кезеңіне берілетіні және ұзақ қатынастарға бейімделгені болып
табылады.
Дүние жүзілік Банктің бағасы бойынша, қазіргі уақытта әлемде
микроқаржыландыру саласында әлемнің 56 елінде шамамен16 миллион адамға
қызмет көрсететін 7 000 астам ұйым бар. Қазіргі уақытта
микроқаржыландырудың әлемдік индустриясында жағдай өзгеріп жатыр – осы
секторда әр түрлі әдістемелер қолданылатын болды, қаржылық қызметтердің
диапазоны жинақ депозиттерінің, сақтандырудың, ақша аударудың есебінен
кеңейе бастады. Заемдар топтық, және жеке негізде ұсынылатын болды, ал
сомалар мен несиелерді өтеу мерзімі икемді әрі клиенттердің
қажеттіліктеріне бейімделген болды. Туындап жатқан қажеттіліктерге жауап
ретінде, микроқаржы мекемелері жаңа өнімдерді әзірлеуде. Жалпы
микроқаржыландыру донорлық қаражат есебінен тұрмысы нашар адамдарға
несиелік ресурстарды ұсыну жүйесі ретінде болуы қалып жатыр. Ол қаржылық
делдалдықтың нақты құралы болуда. Енгізілген жаңалықтар тек несиелеу
бағдарламаларына ғана қатысты емес. Жинақақша саласындағы жаңалықтар -
саудагерлерден салымдарды күнделікті жинайтын мобильді қызметкерлерді
пайдалану және ауылдық жерлерде саусақ іздерін танитын банкоматтарды
орнату, бұл сауатсыз клиенттерге өз шоттарын пайдалануға мүмкіндік береді.
Микрокәсіпорындардың тиімді қызметін қамтамасыз ету жөніндегі стратегия
жетілдіріліп жатыр және микроқаржыландыру көп жағдайда көптеген адамдарды
кедейліктен шығару қабілетін көрсетіп отыр.
Қазақстандағы микроқаржыландыру
Қазақстан Республикасында микроқаржыландыру 20 ғасырдың 90-шы жылдары
Микрокредиттеу бағдарламалары күйінде пайда болды. Осы бағдарламалар
қорлар, микрокредиттік ұйымдар, кредиттік одақтар арқылы ұсынылады.
Әдеттегідей, осы ұйымдар коммерциялық емес болып табылады.
ҚР микрокредиттік бағдарламалардың негізгі критериилері:
• несие мөлшері – үлкен емес
• мақсатты пайдаланушылар –шағын кіріс деңгейі бар үй шаруашылықтары
және шағын кәсіпкерлік субъектілері
• несие берілетін мерзім – негізінен қысқа мерзімді
• несиені пайдалану – кіріс алу мен бизнесті дамыту мақсатында, сондай-
ақ білім алу, медициналық қызметтерді алу мақсатында және т.б.
• несие шарттары – көп жағдайда сол не басқа қоғамдастықтардың
жергілікті жағдайларына сай келетін несие берудің икемді шарттары.
Қазіргі уақытта Қазақстан Республикасында қолданылатын микрокредиттеу
нобайларын екі негізгі түрге бөлуге болады:
Жеке несиелеу – банктік несиелеудің стандартты рәсіміне сай болатын
және бизнес клиенттің қабілетін, оның несие тарихын және ұсынымдарын
бағалауға негізделген микрокредиттеу нобайы. Несиелеудің мұндай нобайында
кепіл мүлкін қою қажеттілігі туындайды немесе дефолт болған жағдайда несие
бойынша ортақ (субсидиарлы) жауапты адамның болуы.
Топтық несиелеу – осы нобай Грэмин банкінің үлгісі деп те
аталады.Оның негізі топтық кепілдік болып табылады. Несие бір бірінің кепіл
берушілері болып табылатын адам топтарына беріледі. Топтар өз тобының
мүшелерін өздері таңдайды және мұндай қарым қатынастар топтағы серіктестік
қысымын құруға мүмкіндік береді, бұл несие бойынша уақтылы төлемдерді
қамтамасыз етуге көмектеседі, сондай-ақ микроқаржы ұйымының өз Клиенттерін
мұқият іріктеу мен мониторингі бойынша шығындарын қысқартады.
Қазақстан Республикасында Қазақстанның Микроқаржы ұйымдарының
қауымдастығы (ҚМҚҰҚ) бар, оның негізгі міндеттері мыналар болып табылады:
ҚМҚҰҚ мүшелерінің кедейлік деңгейін азайту және экономикалық өсімді қолдау
мақсатында халықтың, соның ішінде ауыл тұрғындарының қаржы қызметтерін
тұрақты пайдалану мүмкіндіктері үшін Қазақстанның микроқаржы секторы
саласындағы өзара әрекеттесу мәселелерін үйлестіру болып табылады; ҚМҚҰҚ
мүшелерінің жалпы құқықтары мен мүдделерін ұсыну, алға жылжыту және қорғау.
2.2 Кәсіпорынның каржылық жағдайын талдау (актив пен пассивтің
талдауы).
KazMicroFinance АҚ Қазақстан Республикасының Қаржы нарығы мен
қаржылық ұйымдарды реттеу және қадағалау агенттігі берген лицензия
шеңберінде номиналдық ұстаушы ретіндегі клиенттердің шотын жүргізу құқығы
бар бағалы қағаздар нарығындағы делдал-дилерлік компания болып табылады.
Сондай-ақ Компания Қазақстан Республикасының Халық Банкі берген
лицензия шеңберінде банктік операциялардың жекелеген түрлерін жүзеге
асыратын банктік емес қаржылық мекеме болып табылады.
2007 жылғы 1 сәуірдегі ахуал бойынша:
Компанияның жарияланған жарғылық капиталы – Т 3,6 млрд.
Компанияның жеке капиталы – Т 3,6 млрд.
Компанияның активтері – Т 55,2 млрд.
Компанияның несие қоржыны – Т 30,2 млрд.
Компанияның акциялары мен облигациялары Қазақстандық Қор биржасының
А санаты бойынша ресми парағына қосылған.
KazMicroFinance АҚ-ға Moody’s Investors Service халықаралық
рейтингтік агенттігінен Ва1 эмиссиялық рейтінгі берілген.
Fitch Ratings халықаралық рейтингтік агенттігі KazMicroFinance АҚ-ға
тұрақты болжамы бар ВВ+! деңгейіндегі ұзақ мерзімді кредиттік рейтинг
берді. Бұдан өзге агенттік KazMicroFinance АҚ-ға В деңгейіндегі қысқа
мерзімді кредиттік рейтинг, ДЕ - жеке және 3 - қолдау рейтингін берді.
Компанияның мынадай мемлекеттік лицензиялары бар:
Қазақстан Республикасының Қаржы нарығы мен қаржылық ұйымдарды реттеу
және қадағалау агенттігі номиналдық ұстаушы ретіндегі клиенттердің шотын
жүргізу құқығы бар бағалы қағаздар нарығындағы делдал-дилерлік қызметпен
айналысуға берген 2007 жылғы 28 наурыздағы № 0001201193 лицензия.
Қазақстан Республикасының Қаржы нарығы мен қаржылық ұйымдарды реттеу
және қадағалау агенттігі инвестициялық қоржынды басқару жөніндегі қызметпен
айналысуға берген 2007 жылғы 25 сәуірдегі № 0003200525 лицензия.
Қазақстан Республикасының Халық Банкі теңгеде және шетелдік валютада
банктік және өзге де операцияларды жүргізуге берген.
Қазақстан Республикасы Әділет министрлігінің жылжымайтын мүлікті және
заңды тұлғаларды тіркеу агенттігінің жылжымайтын мүлікті бағалау жөніндегі
қызметті жүзеге асыру құқығына берген лицензиясы.
Компанияның мақсаттары:
- қаржылық сервис пен көрсетілетін қызметтердің спектрін кеңейту,
қаржылық институтының бірігей моделін құру
- Қазақстанның жетекші компанияларының деңгейінде эмиссиялық рейтингін
қолдау
- бизнесті әртараптандыру және қайта құрылымдау
- компания қызметінің тиімділігін арттыру
- көшбасшылық ұстанымдарды жеңіп алу
Компанияның басты саясаты – Корпоративтік басқарудың айрықша жоғары
стандарттары, ашықтық пен кәсібилік, икемділік, ұтқырлық, шешімдерді
қабылдаудың жылдамдығы және әрбір клиентке жеке жұмыс.
Негізгі міндеттер:
ұсынылатын қызметтер кешенін кеңейту
жаңа өнімдерді әзірлеу және енгізу
бағалы қағаздар нарығында және кредиттік нарықта операцияларды одан
әрі дамыту
жаңа жобаларды жүзеге асыру
қызметінің негізгі бағыттары:
делдалдық қызмет көрсету
бағалы қағаздарды шығару және орналастыру
заемдік операциялар – кредиттерді ақша нысанында (теңгеде және
шетелдік валютада) беру
мүлікті ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz