Бюджеттің шығындары - қайтарылмайтын негізде бөлінетін бюджет қаражаттары

Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 30 бет
Таңдаулыға:

МАЗМҰНЫ

Кіріспе 3

1 ҚАЗАҚСТАН МЕМЛЕКЕТІНІҢ БЮДЖЕТІ: ҚАЛЫПТАСУ ЖӘНЕ ЖҰМСАЛУ МӘСЕЛЕЛЕРІ
2.1 Бюджеттік құрылымның қалыптасуы 5
2.2 Бюджеттің қызмет етуі мен атқарылуын талдау 5
13
2 ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДАҒЫ БЮДЖЕТТІК ИНВЕСТИЦИЯ
2.1 Бюджет және бюджеттік инвестиция ұғымы
2.2 Республикалық және жергілікті бюджеттердің инвестициялық жобаларын19
қарау және бекіту рәсімі 19

3 ҚАЗАҚСТАННЫҢ ЖАҢА ДАМУ КЕЗЕҢІНДЕГІ БЮДЖЕТТІК ИНВЕСТИЦИЯ САЯСАТЫН 24
ЖЕТІЛДІРУ

Қорытынды 25
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
28
31

Кіріспе

Курстық жұмыстың өзектілігі. Рыноктық қатынастарға көшу жағдайында
республикалық бюджет шығыстарының құрылымы да айтарлықтай өзгерістерге
ұшырауда ұлттық шаруашылықтың, ең алдымен орталықтандырылған күрделі
жұмсалымдарға жұмсалатын бюджет қаражаттары шұғыл қысқаруда. Жекешелендіру
бағдарламасын жүзеге асыруға байланысты мемлекеттік кәсіпорындардың едәуір
бөлігі акционерлік қоғамдарға өзгерді, олар ұлғаймалы ұдайы өндірісті қаржы
рыногында жұмылдырылған меншікті қаражаттар мен ресурстар есебінен жүзеге
асыруы тиіс.
Алайда нарықтық механизмдердің іс-әрекеті жағдайында да жеке салалар
мен аумақтарды, мемлекеттік инвестициялық бағдарламаларды, экономиканың
мемлекеттік секторын бюджеттен қаржыландыру өзінің шешуші маңызын сақтап
қалуда.
Бұрынғы кезеңмен салыстырғанда шығыстардың құрылымында бюджеттік
ресурстардың әлеуметтік бағыттылығы арта түсуде. Республикалық деңгейдегі
білім беруді, денсаулық сақтауды, әлеуметтік сақтандыру мен қамсыздандыру
және басқа бағдарламаларды қамтитын әлеуметтік-мәдени шараларға жұмсалатын
тікелей шығындар барлық шығыстардың 60 пайызынан асып отыр. Сонымен бірге
өнімсіз мақсаттардың: басқаруға, армияға, құқық қорғау органдарына,
үкіметтік борышқа қызмет көрсетуге, дипломатиялық мекемелерді ұстауға,
дүниежүзілік қоғамдастыққа біріккен шараларды жүргізу квоталары бойынша
жарнамаларға және т.с.с. жұмсалатын шығындар да өсуде. Бұл мақсаттарға жыл
сайын бюджет қаражаттарының 13 бөлігі жұмсалады.
Сөйтіп, жалпы мемлекеттік мәні бар шараларды қаржыландыруды қажетті
ақша қаражаттарымен қамтамасыз ететін республикалық бюджет елдің
экономикалық процесін реттеуде аса маңызды рол атқарады. Сонымен бірге
республикалық бюджеттің жоғары маңыздылығы жергілікті бюджеттердің ролін
төмен түсірмейді. Тап солар биліктің жергілікті органдарының өздерінің
функцияларын орындауын қажетті қаржы ресурстарымен қамтамасыз етеді,
халықтың тұрмыстық әлеуметтік қажеттіліктерін қанағаттандыруға, тиісті
аймақтың азаматтарының материалдық және мәдени дәрежесіне айтарлықтай ықпал
етеді.
Рынок жағдайында бюджет жүйесінің барлық дербес буындары жалпы
мемлекеттік қажеттіліктерді қанағаттандыру үшін қоғамдық өндірістің құндық
ара қатынастарын жақсартуға ықпал етеді, рыноктың инфрақұрылымды дамыту
және азаматтардың әлеуметтік кепілдерін қанағаттандыру үшін ұлттық табысты
қайта бөлудің белсенді құралы болуы тиіс. Бұл тек салықтардың ынталандырушы
ролін күшейту, бюджеттен қаржыландырудың және қаражаттарды пайдаланудың
прогрессивті нысандарын, әдістерін қолдану жолымен бюджет ресурстарын
қалыптастырып, жұмсау кезінде жоғары тиімділікке қол жеткізу жағдайында
ғана мүмкін. Сонымен қатар бюджет рәсімін, барлық деңгейлердегі бюджеттер
арасындағы, сондай-ақ мемлекет пен шаруашылық жүргізуші субъектілер
арасындағы қаржылық өзара қарым-қатынастарды одан әрі демократияландыру мен
жетілдіруді қажет етеді.
Курстық жұмыстың мақсаты Қазақстан Республикасының бюджеттік
инвестициясы: қалыптасу және жұмсалу мәселелерін анықтау.
Қойылған мақсатқа жету үшін келесі негізгі міндеттерді шешу керек:
- бюджеттің экономикалық мәні мен ролін анықтау;
- бюджеттің құрылымын талдау;
- бюджеттік инвестиция жүйесін зерттеу және бюджеттің атқарылуын талдау;
-бюджетаралық қатынастардың дамуының ерекшеліктері мен проблемаларын
айқындау;
- бюджеттік инвестицияны жоспарлау механизмінің жетілдіру жолдарын анықтау.
Зерттеу объектісі болып курстық жұмыста ҚР-да бюджеттік инвестицияның
қалыптасуы мен атқарылудың экономикалық механизмі болып табылады.
Курстық жұмысты орындау барысында ақпараттық база ретінде ҚР-ның
бюджеттік саясат бойынша құқықтық-нормативтік актілері, бюджеттік құрылым
және бюджетаралық қатынастар бойынша мәселелерге байланысты отандық және
шетелдік ғалым-экономистердің еңбектері, ҚР-ның қаржы министрлігі мен
экономика және бюджеттік жоспарлау министрлігінің мәліметтері, мерзімдік
басылымдардың материалдары пайдаланылды.
Курстық жұмыс кіріспеден, үш бөлімнен, қорытындыдан және әдебиеттер
тізімінен тұрады. Жұмыс бетте орындалған, кесте мен суреттермен
мазмұндалған.

1 ҚАЗАҚСТАН МЕМЛЕКЕТІНІҢ БЮДЖЕТІ: ҚАЛЫПТАСУ ЖӘНЕ ЖҰМСАЛУ МӘСЕЛЕЛЕРІ
1.1 Бюджеттік құрылымның қалыптасуы

Мемлекеттің орталықтандырылған ақша қорын қалыптастырумен және
пайдаланумен байланысты болып келетін бюджеттің жұмыс жасауы ерекше
экономикалық нысандар- бюджеттің кірістері мен шығыстары арқылы болып
отырады. Олар құндық бөліністің жеке көздерін білдіреді. Категориялардың
екеуі де бюджеттің өзі сияқты объективті және олардың өзгеше қоғамдық
арналымы болады: кірістер мемлекетті қажетті ақша қаражаттарымен қамтамасыз
етеді, шығыстар орталықтандырылған ресурстарды жалпымемлекеттік
қажеттіліктерге сәйкес бөледі. Бюджеттің түсімдері кірістер, бюджеттік
кредиттерді өтеу, мемлекеттің қаржы активтерін сатудан түсетін түсімдер,
сондай-ақ мемлекеттік қарыздар, ал оның шығыстары, бюджеттік кредиттер,
қаржы активтерін сатып алу, қарыздар бойынша негізгі борышты өтеу болып
табылады.
Кірістер мен шығыстардың құрамы мен құрылымы нақты әлеуметтік-
экономикалық және тарихи жағдайларда жүзеге асырылатын мемлекеттік бюджет
және салық саясатын жүргізудің бағыттарына байланысты болады. Бұл кезде
мемлекет белгілі бір жағдайларда кірістерді қалыптастырудың және шығыстарды
жұмсаудың қолайлы нысандары мен әдістерін пайдаланады.
Кірістердің көзі салықтар немесе оларға пара-пар төлемдер болып
табылады. Қазақстан Республикасының мемлекеттік бюджеті кірістерінің құрамы
мен құрылымы салық төлемдерінің қолданыстағы жүйесімен және салыстырмалы
тұрақсыз сипаттағы салықтық емес қаражаттардың түсімдерімен айқындалады.
Бюджет кодексіне сәйкес бюджеттің құрылымы мына бөлімдерден тұрады:
1) кірістер:
- салықтық түсімдер;
- салықтық емес түсімдер;
- негізгі капиталды сатудан түскен түсімдер;
- ресми трансферттер түсімдері;
2) шығыстар;
3) операциялық сальдо;
4) таза бюджеттік кредит беру:
- бюджеттік кредиттер;
- бюджеттік кредиттерді өтеу;
5) қаржы активтерінен жасалатын операциялар бойынша сальдо:
- қаржы активтерін сатып алу;
- мемлекеттік қаржы активтерін сатудан түсетін түсімдер;
6) бюджет тапшылығы (профициті);
7) бюджет тапшылығын қаржыландыру (профицитін пайдалану):
- қарыздар түсімі;
- қарыздарды өтеу;
- бюджет қаражаты қалдықтарының қозғалысы.
Бюджеттерді бекіту және бюджеттердің атқарылуы туралы есептерді түзу
осы көрсетілген құрылым бойынша жүзеге асырылады.
Бюджеттердің кірістері салықтық және басқа міндетті төлемдер
(салықтар және бюджетке төленетін басқа міндетті төлемдер), ресми
трансферттер, мемлекетке өтеусіз негізде берілетін, қайтарылатын сипатта
болмайтын және мемлекеттің қаржы активтерін сатумен байланысты емес,
бюджетке есептелуге тиісті ақшалар болып табылады. Салықтық емес түсімдер -
бюджетке төленетін міндетті қайтарылмайтын төлемдер, сондай-ақ ресми
трансферттерден басқа, бюджетке өтеусіз негізде берілетін ақша. Негізгі
капиталды сатудан түсетін түсімдерге мемлекеттік мекемелерге бекітіліп
берілген мемлекеттік мүлікті, мемлекеттік материалдық резервтен тауарларды,
мемлекет меншігіндегі жер учаскелерін жеке меншікке сатудан немесе оларды
тұрақты немесе уақытша жер пайдалануға беруден, мемлекетке
тиесіліматериалдық емес активтерді сатудан түсетін ақшалар жатады. Ресми
трансферттердің түсімдері – бұл бюджеттің бір деңгейінен екіншісіне Ұлттық
қордан бюджетке түсетін трансферттердің түсімдері.
Мақсатты ресми трансферттерді қоспағанда, кірістердің нысаналы
мақсаты болмайды.
Бюджеттің шығындары – қайтарылмайтын негізде бөлінетін бюджет
қаражаттары. Шығыстардың қатаң мақсатты арналымы болады.
Бюджет шығындары мынадай түрлерге бөлінеді:
1) мемлекеттік мекемелердің қызметін қамтамасыз ететін шығынтар;
2) тұрақты сипаты жоқ іс-шараларды ұйымдастыру мен өткізуге байланысты
шығындар;
3) мемлекеттік тапсырысқа арналған шығындар – мемлекеттік саясатты іске
асыру мақсатында (мемлекеттік органдардың өздерінің тұтынуына арналмаған)
өндірілетін тауарларға (жұмыстарға, көрсетілетін қызметтерге), мемлекеттік
органдардың ақы төлеуі;
4) жеке тұлғаларға ақшалай төлемдер – қызметкерлерге еңбегі үшін ақшалай
төлемдерден басқа, Қазақстан Республикасының заңнамалық актілеріне сәйкес
жеке тұлғаларға ақша нысанындағы төлемдермен байланысты;
5) заңды тұлғаларға субсидиялар - мемлекеттік мекемелер және қоғамдық
бірлестіктер болып табылмайтын заңды тұлғаларды өтеусіз және қайтарусыз
негізде қаржыландыру;
6) ресми трансферттер – бюджеттің бір деңгейінен екіншісіне, сондай-ақ
Ұлттық қорға трансферттер төлеу және мемлекеттік міндеттемелерді орындауға
арналған шығындардың өзге де түрлері.
Заңды тұлғаларға субсидиялар нақты саланы немесе қызмет аясын
әлеуметтік-экономикалық дамыту міндеттерін іске асырудың басқа, неғұрлым
тиімді тәсілі болмаған реттерде ғана Қазақстан Республикасының заңнамалық
актілерінде көзделген жағдайларға берілуі мүмкін. Заңды тұлғаларға субсидия
берудің басым бағыттары орта мерзімді фискалдық саясатпен айқындалады.
Ресми трансферттердің жалпылама сипаты да, нысаналы мақсаты да болуы
мүмкін. Нысаналы сипаты ресми трансферттер нысаналы трансферттер болып
саналады.
Республикалық және жергілікті бюджеттерді болжауға болмайтындықтан
жоспарланбаған және ағымдағы қаржы жылында кейінге қалдыруға болмайтын
қаржыландыруды талап ететін шығындарды қаржыландыру үшін республикалық және
жергілікті бюджеттердің құрамында Үкімет пен жергілікті атқарушы
органдардың резервтері құрылады.
Үкіметтің, жергілікті атқарушы органдардың резервтері:
1) төтенше резервтер;
2) шұғыл шығындарға арналған резервтер;
3) облыстық бюджеттердің, республикалық маңызы бар қалалар, астана
бюджеттерінің, аудандар (облыстық маңызы бар қалалар) бюджеттерінің
кассалық алшақтығын жабуға арналған резервті кірістіреді.
Үкімет резервінің және жергілікті атқарушы орган резервінің жалпы
көлемі тиісті бюджет түсімдері көлемінің екі пайызынан аспауға тиіс.
Үкіметтің және жергілікті атқарушы органдардың резервтерінен ақша
бөлуге тиісті қаржы жылына арналған республикалық немесе жергілікті
бюджеттерге бекітілген көлемдер шегінде тиісінше Үкіметтің және жергілікті
атқарушы органдардың ағымдағы қаржы жылы аяқталғаннан кейін күшін жоятын
шешімдері бойынша жүзеге асырылады.
Резерв құрамында көзделген ақша толық көлемінде пайдаланылған
жағдайда Үкіметтің немесе жергілікті атқарушы орган қажет болған кезде
Парламентке немесе тиісті маслихатқа тиісті қаржы жылына арналған
республикалық бюджет туралы заңға немесе жергілікті бюджет туралы
маслихаттың шешіміне өзгерістер мен толықтырулар енгізу арқылы Үкімет
немесе жергілікті атқарушы орган резервтерінің мөлшеріне ұлғайту туралы
ұсыныстар енгізеді. Үкімет немесе жергілікті атқарушы органның
резервтерінен бөлінген ақша қаржы жылының соңына дейін тиісті бюджетке
қайтаруды қамтамасыз етеді.
Үкімет немесе жергілікті атқарушы органдардың резервтерін пайдалану
тәртібін Үкімет белгілейді.
Операциялық сальдо бюджет кірістері мен шығындары арасындағы айырма
ретінде айқындалады.
Бюджет шығындарының бюджет кірістерінен асып түскен сомасы теріс
операциялық сальдо, ал бюджет кірістерінің бюджет шығындарынан асып түскен
сомасы оң операциялық сальдо болып табылады.
Ағымдағы бюджеттік инвестициялық бағдарламалардың жалпы көлемі бюджет
кірістерінің кредит беру бюджеттік кредиттердің және бюджеттік кредитді
өтеудің арасындағы айырма ретінде айқындалады.
Бюджет тапшылығы (профициті) таза бюджеттік кредит беруді және қаржы
активтерімен жасалатын операциялар бойынша сальдоны шегеріп тастағандағы
операциялық сальдоға тең.
Теріс белгімен алынған шама бюджет тапшылығы, оң белгімен алынған
шама бюджет профициті болып табылады.
Бюджет тапшылығының жол берілетін шекті мөлшері әлеуметтік-
экономикалық дамудың орта мерзімді жоспарымен белгіленеді.
Бюджет тапшылығын қаржыландыру – қарыз алу және бюджет қаражатының
бос қалдықтары есебінен бюджет тапшылығын жабуды қамтамасыз ету. Оның
көлемі алынған қарыздар сомасының, бюджет қаражаты қалдықтары қозғалысының
қарыздар бойынша негізгі борышты өтеу сомасынан асып түсуі ретінде
белгіленеді.
Бюджет тапшылығын қаржыландыру мәні оң белгімен белгіленеді және
бюджет тапшылығының шамасына сай келеді.
Бюджет профицитін пайдалану - қарыздар бойынша негізгі борышты өтеуге
бюджет профицитін, қарыздар қаражатын, бюджет қаражатының бос қалдықтарын
жұмсау. Оның көлемі қарыздар бойынша негізгі борышты өтеу сомасының алынған
қарыздар және бюджет қаражаты қалдықтарының қозғалысы сомасынан асып түсуі
ретінде белгіленеді.
Бюджет профицитін пайдалану мәні теріс белгімен белгіленеді және
бюджет профицитінің шамасына сай келеді.
Қазақстан Республикасының экономикасы басынан өткізіп отырған
рыноктық қатынастарға көшу кезеңі оның бюджетінің мазмұнына, кірістері мен
шығыстарына айтарлықтай ықпал етіп отыр. Бюджеттің, әсіресе оның
шығыстарының абсолютті және қатысты тез өсуі оған тән сипат болып отыр. Бұл
инфляцияның процестерден және егеменді мемлекеттің функцияларының
кеңеюінен, Қазақстанның өзі қамтамасыз ету қажеттілігінен туып отыр.
Республикалық бюджеттен сонымен бірге барлық мемлекеттік органдардың
және басқа мемлекеттік мекемелердің қызметін қамтамасыз етуге (кадрларды
қайта даярлауды және бұл мемлекеттік мекемелердің қызметкерлерінің
біліктілігін арттыруды қоса алғанда), бюджеттік инвестициялық жобалар мен
бағдарламаларға, халықаралық ынтымақтастыққа, сондай-ақ қолданбалы ғылыми
зерттеулер, мемлекеттік басқарудың орталық органдардың заңнамалық актілері
мен көзделген өзге де функцияларына жұмсалатын шығындар қаржыландырылады.
Орталық мемлекеттік органдарды және олардың аумақтық бөлімшелерін
ұстауға жұмсалатын шығындар Қазақстан Республикасы Презитентінің және
Үкіметінің актілерімен бекітілетін штат саны лимиті мен Үкімет бекітетін
натуралдық нормалар негізінде жоспарланады.

Кесте 1.
Қазақстан Республикасының мемлекеттік бюджеті
2005 2006 2007 2008
ЖІӨ млрд.теңге 8 725,0 9 738,8 1 013,8
өткен кезеңге %108,3 110,6 2,3
Тауарлардың млрд. АҚШ долл.29,4 38,3 8,9
экспорты (ФОБ)
ЖІӨ-ге % 42,8 49,5 6,7
Тауарлардың импортымлрд. АҚШ долл.21,0 23,7 2,7
(ФОБ)
ЖІӨ-ге % 30,6 30,7 0,1
Тұтыну бағаларының Жылына орташа %5,7-7,6 8,6 2,9-1,0
индексі
Долларға шаққанда Жылына орташа 127,0 126,1 -0,9
теңгенің бағамы %
Мұнайға АҚШ долл. 55,0 65,4 10,4
дүниежүзілік баға баррель
(Brent маркасы)

Қазақстан Республикасының әлеуметтік-экономикалық дамуының 2014-2016
жылдарға арналған орта мерзімді жоспарының негізгі көрсеткіштерін болжау
елдің экономикалық дамуының 2010-2012 жылдардағы негізгі үрдістерін, сондай-
ақ дүниежүзілік тауар нарықтарында мұнайға (Brent маркасы) және металға
бағаның өзгерістерін есепке алуға негізделді.
Орта мерзімді жоспарда 2014 жылға арналған ЖІӨ 8 065,4 млрд.теңгені,
негізгі капиталға салынатын инвестициялардың көлемін болжау – 2 528,0
млрд.теңгені құрады, мұнайға дүниежүзілік баға бір баррель үшін 47 АҚШ
доллары деңгейінде алынды.
Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2014 жылғы 15 мамырдағы № 395
қаулысымен Орта мерзімді жоспардың болжамды көрсеткіштеріне мынадай
өзгерістер енгізілді: 2014 жылғы ЖІӨ бағалау арттыру жағына
660 млрд.теңгеге нақтыланды және 8 725 млрд.теңгені құрады; негізгі
капиталға салынатын инвестициялар 74,1 млрд.теңгеге арттырылды және 2 602,1
млрд.теңгені құрады; нақтылау кезінде қабылданған мұнайға дүниежүзілік баға
бір баррель үшін 55 долларды құрады.
Негізгі көрсеткіштердің болжамын түзету мұнайға әлемдік бағаның одан
әрі өсуімен, сондай-ақ Қазақстан Республикасы Статистика агенттігінің
2013 жылғы есепті деректерді нақтылауымен шартталған.
Қазақстан Республикасының әлеуметтiк-экономикалық дамуының 2012-2012
жылдарға арналған орта мерзiмдi жоспары (екiншi кезең) туралы Қазақстан
Республикасы Үкіметінің 2014 жылғы 25 тамыздағы № 822 қаулысымен (бұдан әрі
– Орта мерзімді жоспар) мамырда жүргізілген 2014 жылға арналған маңызды
көрсеткіштерді бағалау қайта нақтыланған болатын. Маңызды көрсеткіштерді
нақтылауды жүргізудің негізгі себебі дүниежүзілік тауар нарықтарындағы
ахуалға қарағанда анағұрлым қолайлы болды. Сондай-ақ Қазақстан Республикасы
Статистика агенттігінің 2013 жылғы және 2014 жылдың бірінші жарты
жылдығындағы ЖІӨ көлемі жөніндегі деректері, Қазақстан Республикасы Ұлттық
Банкінің 2014 жылдың бірінші жарты жылдығындағы төлем балансының деректері,
мұнайға дүниежүзілік баға бойынша есепті деректер ескерілді.
Орта мерзімді жоспарға сәйкес мамырда жүргізілген 2014 жылғы ЖІӨ
бағалау 1 037,7 млрд.теңгеге арттырылды және 9 762,2 млрд.теңгені құрады.
2014 жылғы ЖІӨ іс жүзіндегі көлемі Қазақстан Республикасы Статисика
агенттігінің жедел деректері бойынша 9 738,8 млрд.теңгені құрады және нақты
шамада 2013 жылмен салыстырғанда (7 457,1 млрд.теңге) 10,6%-ке өсті.
Дүниежүзілік тауар нарықтарындағы және елдің ішіндегі ахуалдық
өзгеруін ескере отырып, бұрын жүргізілген мұнайға әлемдік бағаны бағалау
бір баррель үшін 11,5 АҚШ долларына арттыру жағына түзетілген болатын және
бір баррель үшін 66,5 АҚШ долларын құрады. 2014 жылда мұнайға (Brent
маркасы) іс жүзіндегі әлемдік баға бір баррель үшін 65,4 АҚШ долларын
құрады, бұл болжамдалғаннан қарағанда 1,1 АҚШ долларына төмен.
Бастапқыда 5-7% шегінде айқындалған инфляция деңгейін болжау
мамырдағы болжамды көрсеткіштерді нақтылау кезінде 5,7-7,6% деңгейіне
дейін, ал Орта мерзімді жоспармен – 6,9-8,5%-ке дейін түзетілген болатын.
Бағалау 2014 жылғы қаңтар-тамыз кезеңінде тұтыну нарығындағы баға
серпінінің өзгеруін ескере отырып жүргізілді. 2014 жылы инфляция деңгейінің
іс жүзіндегі орташа жылдық көрсеткіші Қазақстан Республикасы Статистика
агенттігінің деректері бойынша 8,6%-ті құрады.
Қазақстан өнімі экспортының құрылымы былайша қалыптасты: экспорттың
жалпы өнімінде минералдық өнімдер – 71,9%, бағалы металдар мен олардан
жасалған бұйымдар – 16,1%, өндіріс тауарлары – 2,8%, химиялық және онымен
байланысты өнеркәсіп салаларының өнімі – 4,2%, машиналар мен жабдықтар –
1,8%, өзге өнімдер – 3,3%.
Ұйымдастырылмаған сауда-саттықты есепке алмағанда Қазақстанның сыртқы
сауда айналымы 2014 жылы 61,9 млрд.АҚШ долларын құрады және 2013 жылмен
салыстырғанда 37,0%-ке артты, оның ішінде экспорт – 38,3 млрд.АҚШ доллары,
бұл 2013 жылдан 37,3%-ке көп, импорт – 23,7 млрд.АҚШ доллары немесе 2013
жылдан 36,4%-ке көп.
Елдің экономикасының өсуіне бұрынғысынша жыл сайын өсіп отырған
инвестициялардың көлемі елеулі әсерін тигізіп отыр. 2014 жылда негізгі
капиталға салынатын инвестициялардың көлемі 2 810,3 млрд.теңгені құрады
және 2013 жылмен салыстырғанда 10,6%-ке өсті. Инвестициялардың басым
бағыттары негізгі капиталға салынатын инвестициялардың жалпы көлемінің
32,9%-і мұнай мен табиғи газды өндіру, жылжымайтын мүлікпен жасалатын
операциялар – 21,0%, көлік және байланыс – 13,5%, өңдеуші өнеркәсіп – 11,3%
болып отыр.
Өткен жылдардағыдай, 2014 жылы экономиканың өсуіне өнеркәсіп елеулі
үлес қосты, онда жоғары даму қарқынын оны құрайтын барлық секторлардың
тұрақты жұмыс істеуін қамтамасыз ету болды. 2014 жылы 2013 жылмен
салыстырғанда өнеркәсіптік өндірістің өсімі 107,0%-ті, оның ішінде тау-кен
өндіру өнеркәсібінде өнімдер шығару көлемін арттыру есебінен – 7%-ті,
өндіруші өнеркәсіп – 7,35-ті, электр энергиясын, газ бен суды өндіру мен
тарату 3,6%-ті құрады. Электр энергиясын өндіру 71,7 млрд.кВс құрады.
Өнідірістің өсуімен қатар өнеркәсіптің экспорттық-бағдарлы
салаларында елдің ішкі нарығында тұтыну және өндірістік мақсаттағы түпкі
тауарларға сұраныстың артуы болды. 2014 жылы сусындарды қоса алғанда тамақ
өнімдерін өндіру 5,8%-ке, коксты, мұнай өнімдері мен ядролық материалдарды
өндіру – 4,4%-ке, көлік құралдары мен жабдықтарды шағыру – 33,4%-ке өсті,
машина жасауда 14,2%-ке өсу байқалды.
2013 жылмен салыстырғанда ауыл шаруашылығы өнімін өндірудің өсуі
өндіріс көлемін өсімдік шаруашылығында 9,4%-ке, мал шаруашылығында – 4,3%-
ке аттыру салдарынан 107%-ті құрады.
Құрылыс жұмыстарының (қызметтерінің) көлемі 2014 жылы тұрғын үйге
ішкі сұранымның артуы салдарынан 2013 жылдың деңгейінен 1,2 есеге асты.
2014 жылы жүк тасымалдаулар көлемі 5,0%-ке, оның ішінде темір жол
көлігімен жүк тасымалдау көлемін арттыру есебінен 10,2%-ке, автомобильмен –
4,7%-ке өсті.
Байланыс қызметтері көлемінің өсу қарқыны (Қазақстан Республикасы
Статистика агенттігінің жедел деректері бойынша) 2013 жылдың деңгейіне
шаққанда 20,4%-ті құрады, бұл ретте ұялы байланыс қызметтерінің көлемі
58,5%-ке артты.
Экономикалық өсудің негізгі факторы негізінен халықтың табысының
артуынан туындаған тұтыну нарығындағы тауарлар мен қызметтерге ішкі
сұраныстың артуы болды. 2014 жылдың қаңтар-желтоқсанында республика бойынша
еңбекақы қоры 2013 жылмен салыстырғанда 25,6%-ке өсті және 1 448 335 9
млн.теңгені құрады. бір қызметкердің орташа айлық атаулы жалақысы 2014 жылы
40 775 теңгені құрады, бұл 2013 жылдың деңгейінен 19,7%-ке жоғары.
Шетелдік жер капиталының ауқымды ағынымен бірге экспорттан түсетін
валюта пайдасының түсімі ішкі валюта нарығында шетел валютасының артық
ұсынысын шарттады, соның салдарынан АҚШ долларына шаққанда теңге бағамының
тұрақтануы байқалды.
Тұтастай алғанда 2014 жылда теңгенің орташа салмақты айырбас бағамы
бір АҚШ доллары үшін 126,1 теңгені құрады.
Елдің халықаралық резервтері тұтастай алғанда 33,2 млрд.АҚШ долларына
өсті (2,2 есе), оның ішінде Қазақстан Республикасы Ұлттық қорының ақшасы
(Ұлттық Банктің алдын ала дерктері бойынша) жылына 74,5%-ке арта отырып,
14,1 млрд.АҚШ долларына жетті.
2014 жылдың қорытындысы бойынша республика халқының саны 2013 жылмен
салыстырғанда 175,3 мың адамға арттырыла отырып, 15 394,6 адамды құрады.
Іскерлік белсенділігін жандандыру салдарынан экономикадағы еңбекпен
қамтылған халық саны 2013 жылғы 7,2 млн.адамға қарағанда 2014 жылы 7,4
млн.адамды құрады.
2014 жылы жұмыссыздардың деңгейі 2013 жылғы 8,1%-ке қарағанда 7,8%
деңгейінде қалыптасты.
2014 жылғы желтоқсанда Fitch Rating’s Ltd халықаралық тәуелсіз
агенттігі Қазақстан Республикасының тәуелсіз кредит рейтингі болжамының
тұрақтыдан оңға дейін артқандығы туралы хабарлады және елдің
инвестициялық кредит рейтингін растады.
Қазақстан ТМД елдерінің арасында көшбасшы бола отырып, жаһандық
бәсекеге қабілеттілік рейтингінде 56 орында болып отыр. Айталық, Әзірбайжан
64 орында, Ресей 62 орында, Украина 78 орында, Армения 82 орында, Грузия 85
орында, Молдова 86 орында, Тәжікстан 96 және Қырғызстан 107 орында.
Республикадағы саяси және экономикалық тұрақтылық, оң инвестициялық
климат Қазақстанның жоғары рейтингінің сақталуына ықпал етті.
2014 жылы республикалық бюджетке 1 847 225 001,8 мың теңге немесе
есепті қаржы жылына арнап түзетілген бюджеттің 109,8%-і, оның ішінде
салықтық түсімдер 1 667 822 595,9 мың теңгені (115,9%), салықтық емес
түсімдер – 49 160 160,6 мың теңгені (125,0%), негізгі капиталды сатудан
түсетін түсімдер – 8 298 911,6 мың теңгені (101,4%), трансферттердің түсімі
– 121 943 333,7 мың теңгені (62,2%) құрады. Шығындар 1 686 342 199,3
мың теңге сомаға (99,9%) жүргізілді. Операциялық сальдо 160 882 802,5
мың теңгені құрады. Таза бюджеттік кредит беру 15 842 163,9 мың теңге
сомасында анықталды, оның ішінде – бюджеттік кредиттер – 36 940 249,9
мың теңге (97,6%), бюджеттік кредиттерді өтеу – 21 098 086,0 мың теңге
(97,6%). Қаржы активтерімен жасалатын операциялар бойынша сальдо
90 344 990,1 мың теңгені құрады, оның ішінде: қаржы активтерін сатып алу
103 524 976,8 мың теңге сомаға жүзеге асырылды (100,0%), мемлекеттің қаржы
активтерін сатудан бюджетке 13 179 986,7 мың теңге (90,5%) түсті.
Салық саясаты саласында орта және шағын бизнесті дамытуға
инвестициялар көлемін арттыру есебінен ел экономикасының теңгерімділігін
қамтамасыз ету, экспортқа бағытталған, ең алдымен экономиканың өңдеуші
секторында өндірістерді дамытуды одан әрі ынталандыру, жеке және заңды
тұлғалар мен шағын бизнес субъектілерінің мүлкін жария ету үрдісін
жандандыру үшін Қазақстан Республикасының кейбір заңнамалық актілеріне
салық салу мәселелері бойынша өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы
Қазақстан Республикасының 2013 жылғы 22 қарашадағы № 89 Заңы қабылданды.
Осы өзгерістер 2014 жылға арналған республикалық бюджеттің кіріс бөлігін
жоспарлау және іске асыру кезінде ескерілді.
2014 жылы бюджет қаражатын жұмсаудың негізгі басымдықтары мыналар
болып табылды: индустриялық-инновациялық даму саясатын одан әрі іске асыру,
білім беру және денсаулық сақтау жүйелерін дамыту, әлеуметтік реформаларды
тереңдету, тұрғын үй құрылысын, аграрлық кешенді, шағын және орта
кәсіпкерлікті дамыту.
2014 жылы Қазақстан Республикасының 2011-2015 жылдарға арналған
индустриялық-инновациялық даму стратегиясын іске асыру жөніндегі 2014-2011
жылдарға арналған іс-шаралар жоспары бекітілді және Индустриялық аймақтар
құру туралы тұжырымдама туралы Қазақстан Республикасы Үкіметінің қаулысы
қабылданды.
Өндірістік инфрақұрылымды дамытуды мемлекеттік ынталандыру құралы
ретінде мынадай еркін экономикалық аймақтар жұмыс істейді: Ақпараттық
технологиялар паркі ЕЭА, Ақтау теңіз порты ЕЭА, Ұлттық индустриялық
мұнайхимия технопаркі ЕЭА. Инжиниринг және технологиялар трансферті АҚ
Солтүстік Қазақстан, Оңтүстік Қазақстан, Шығыс Қазақстан облыстарында және
Астана қаласында өңірлік технопарктерді құру және дамыту инвестициялық
жобасының техника-экономикалық негіздемелерін әзірлеуді жүргізуде.
Павлодар облысында металлургиялық кластер құру жөніндегі жұмыс
құрылды. Жобаны іске асыру Қазақстан электролиз зауыты АҚ және Қазақстан
алюминийі АҚ тікелей жақын жерде металл өңдеу жөніндегі жаңа өндірістерді
құруға ықпал ететін болады.
Қазақстан Республикасында Білім беруді дамытудың 2013-2013 жылдарға
арналған мемлекеттік бағдарламасына, Ел Президенті Н.Ә.Назарбаевтың 2013
жылғы 18 ақпандағы және 2014 жылғы 1 наурыздағы Қазақстан халқына
жолдауларына сәйкес білім беру жүйесін одан әрі нығайту жөніндегі жұмыс
жүргізілді.
Есепті кезеңде мектепке дейін тәртбиелеу және оқыту саласында
мектепке дейінгі ұйымдардың желісін кеңейту, оқу-материалдық базаны
нығайту, 5(6) жастағы балаларды мектепке дейін даярлауды одан әрі дамыту
жөніндегі жұмыс жүргізілді.
Жалпы орта білім беру жүйесінде 12 жылдық оқытуға көшу жөніндегі
дайындау жөніндегі жұмыс жалғастырылды: 12 жылдық орта білім беруге көшу
жөніндегі іс-шаралар жоспары, 12 жылдық оқытудың мемлекеттік жалпыға
міндетті стандарты (негізгі ережелер) бекітілді. 2014 жылғы 1 қыркүйектен
бастап республиканың 69 мектебінде бейінді оқытудың мазмұнын, нысандары мен
әдістерін сынақтан өткізу жөніндегі сынау алаңдары режимінде жұмыс
басталды. Мемлекеттік бюджеттің қаражаты есебінен 94 білім беру объектісін
салу жүзеге асырылды. 2012 жылдың басына 40 жаңа мектеп ашылды, 792 мектеп
жөндеуден өтті. Аз қамтылған отбасынан шыққан балаларды материалдық
қолдауды қамтамасыз ету мақсатында жалпыға бірдей оқыту қорларында 1,6
млрд.теңге шоғырландырылды (2013 жылы – 1,2 млрд.теңге).
2014 жылы экономиканың басым секторларына отандық және тікелей
шетелдік инвестициялар ағынын ынталандыру, мемлекеттік инвестицияларды
тиімділігін оңтайландыру, арттыру және ішкі жинақтауларды жұмылдыру, сондай-
ақ мемлекеттің бюджет-салық базасының заңнамалық және нормативтік құқықтық
базасын жетілдіру жөніндегі жұмыс жалғастырылды.

2 ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДАҒЫ БЮДЖЕТТІК ИНВЕСТИЦИЯ
2.1 Бюджет және бюджеттік инвестиция ұғымы

Бюджеттік инвестиция – экономикалық стратегиялық маңызы бар салалардан
кіріс алу үшін негізгі және айналмалы капиталға салынатын және заңды
тұлғаларға бюджеттік қаржыны беру формасы.
Бюджеттік инвестицияның бюджеттік несиеден айырмашылығы – қайтарымсыз
негізде беріледі. Бюджеттік инвестиция капиталдық шығыстарға жатады және
мемлекеттік бюджеттен атқарушы органдардың және өзін-өзі басқару
органдарының шығарған шешіміне байланысты қаржыландырылады. Бюджеттік
инвестицияның бөлу үрдісі инвестиция берілетін заңды тұлғаның капиталы
немесе басқа да мүлігіне меншік құқығын рәсімдеу арқылы жүргізіледі.
Қазіргі кезде Қазақстанда жүзеге асырылып жатқан мемлекеттік басқару
саласындағы қайта құрулар қоғамның қазіргі заманғы қажеттіліктеріне жауап
беретін тиімді және бәсекеге қабілетті мемлекет құруға бағытталады.
Мемлекеттік басқарудың жаңа тәсілі мемлекеттік құрылымдардың жеке
меншік компаниялар өздерінің нарықтағы бәсекеге қабілеттілігін арттыру үшін
қолданатын технологиялар мен рәсімдерді пайдалануына негізделеді.
Осы парадигманың шеңберінде мемлекеттік ұйымдар тұтынушыларға
қызметтер көрсететін құрылымдар ретінде қарастырылады. Демек, олардың
жұмысының тиімділігі ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.