БЮДЖЕТАРАЛЫҚ ҚАТЫНАСТАРДЫ РЕФОРМАЛАУ ҮРДІСІ

Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 6 бет
Таңдаулыға:

3.2. БЮДЖЕТАРАЛЫҚ ҚАТЫНАСТАРДЫ РЕФОРМАЛАУ ҮРДІСІ
Тәуелсіздік алғаннан кейін Қазақстан Республикасы өзінің жеке бюджет
саясатын қалыптастыра бастады. Алғаш қабылданған тәуелсіз мемлекетіміздің
заңдарының бірі Бюджет жүйесі туралы болды. Республикадағы бюджетаралық
қатынастарды реттеу заңдылықтарының негізі осы заң болып табылды. Бұл заңға
сәйкес жергілікті бюджет республикалық бюджеттен тәуелсіз, сонымен қатар
төменгі деңгейдегі бюджеттердің қалыптасу үрдісіне жоғарғы органдардың
араласуына шектеу қойылған, жергілікті органдарға қолда бар қаражаттарын
еркін пайдалануға құқық берілген.
Қазақстандағы бюджеттік үрдіс Бюджет жүйесі туралы Заңның үш рет
(1991, 1996, 1999 жылдар) қабылдануына куә болып, сонымен іргелесе келе
жатыр. Соңғы қабылданған (1999 жылғы) жаңа заң негізінде республикалық және
жергілікті бюджеттерді әзірлеу, қарау, бекіту, орындау және бақылаудың жаңа
тәртібі анықталды. Осы заңмен бюджет қаражаттарын қалыптастыру мен
жұмсаудың қағидаларына өзгерістер енгізілді, атап айтқанда:
1. Орталық және жергілікті билік органдарының функциялары
бөлінді, республикалық және жергілікті бюджеттерден қаржыландырылатын
бағдарламалардың тізімі анықталды;
2. Аймақтар бюджетінің жеткіліктілігін қамтамасыз ету үшін олардың
орындайтын функцияларына сәйкес бюджет деңгейлерінің арасында
табыстарды бөлу белгіленді.
3. Бюджеттің кредиторлық қарызының өсуінің алдын алу механизмдері
жасалынды.
4. Барлық бюджеттен тыс қорлар қысқартылды.
Бүл заң шынайы тенденцияларға едәуір жақын болғанмен де, бюджет үрдісін
жеткілікті деңгейде реттеуге дәрменсіздеу, кемеліне жетпеген болып шықты.
Сонымен 2004 жылдың 24 сәуірінде Бюджет Кодексі қабылданды (2005 жылдың 1
қаңтарынан бастап күшіне енеді). Бұл Кодекс бюджеттік және бюджетаралық
қатынастарды реттейтін және бюджет жүйесінің жұмыс істеуінің негізгі
ережелерін, қағидалары мен механизмдерін, бюджет қаражатының құрылуы мен
пайдаланылуын белгілейтін болады.
Бюджетаралық қатынастар - бұл бюджет үрдісіндегі жоғары және төмен
тұрған бюджеттердің арасындағы қатынас. Бюджет мемлекеттің өз фуикцияларын
орындауды қамтамасыз ету, мемлекеттік саясат шараларын жүзеге асыру
жөніндегі негізгі құралы болып табылады. Сондықтан мемлекеттік басқарудың
барлық деңгейлері жүктелген функцияларын жүзеге асыру үшін жеткілікті қаржы
құралдарымен қамтамасыз ететіндей, өзара қарым-қатынастың тұрақтылығы мен
айқындылығы қағидасына негізделген, сондай-ақ тиімді бюджет саясатын
жүргізуге ынталандыратындай бюджетаралық қатынастардың оңтайлы моделін
қалыптастыру талап етіледі.
Бюджетаралық қатынастарды реформалау мемлекет пен экономиканың
ілгерілеуі үшін аса қажет және соған орай қазіргі кезеңдегі өзекті
мәселелердің біріне айналып отыр.
Қазақстанда бюджетаралық қатынастарды, соның ішінде бюджет деңгейлері
арасында табыстарды бөлуді реформалау 1998 жылы басталған еді. Табыстарды
бөлу тұрғысынан бюджеттік үрдісті жетілдіру үш кезеңнен өтті.
Бірінші кезең. 1995 жылдың 1 шілдесінде қабылданған Салықтық Кодексте
салықтар мемлекеттік бюджет деңгейлері бойынша бөлінді. Онда салықтарды
бөлудің жылдар бойы өзгеріп отырған әр түрлі тәсілдері қолданылды. 1996
жылы жергілікті бюджеттерге:
- акциздер (Павлодар облысы мен Алматы қаласынан басқа) - жалпы
түсімдердің 100 пайызы;
- қосымша құн салығы -10 пайыздан 100 пайызға дейін;
- заңды тұлғалардан алынатын табыс салығы барлық аймақтарда дерлік 40
пайыз мөлшерінде;
- жеке тұлғалардан алынатын табыс салығы.
1997 жылдан бастап қосымша құн салығы тұтасымен республикалық бюджетке
түсті. 1997-1998 жылдары бюджетаралық реттеу заңды және жеке тұлғалардан
алынатын табыс салығы есебінен жүргізілді.
Екінші кезең. 1999 жылдан бастап барлық облыстар бойынша республикалық
және жергілікті бюджеттер арасында табыстарды бөлудің бірыңғай нормативі
белгіленді. Осы уақыттан бастап заңды тұлғалардан алынатын табыс салығы мен
ішімдік өнімдері бойынша акциздердің 50 пайызы, занды тұлғалардан алынатын
табыс салығы мен әлеуметтік салық - 100 пайыз жергілікті бюджеттерге түсті.
Үшінші кезең. 2002 жылдан бастап бюджет деңгейлері арасында салықтың
нақты түрін бөлшектеуді жүзеге асырмай-ақ, салықтардың түрлері бойынша
республикалық және жергілікті бюджеттердің табыс көздері дәл айқындалды.
Елдің әлеуметтік-экономикалық даму қарқынын ескере отырып, мемлекеттік
басқару жүйесін одан әрі оңтайландыру қажеттілігі туындайды. Қазіргі
уақытта осы бағытта бірқатар ілгері қадамдар жасалуда. Атап айтқанда,
Республика Президентінің 2001 жылғы 24 қазанындағы №713 Жарлығымен
мемлекеттік басқару деңгейлері және бюджетаралық қатынастарды жетілдіру
арсында өкілеттіліктерді ажырату жөнінде Мемлекеттік комиссия құрылды.
Комиссия жұмысының мақсаты мем-лекетгік басқару деңгейлері арасында
мемлекеттік қызметтерді тиімді бөлу, сондай-ақ ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.