Бухгалтерлік есептің стандарттары және тұжырымдамалық негізі

Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 29 бет
Таңдаулыға:

1.0. ҚР бухгалтерлік есеп туралы заңы.

24 маусым 2002 жыл №32-1 Қазақстан Республикасының қаулысы бойынша
бухгалтерлік есеп заңына өзгерістер енгізілген.Бухгалтерлік есеп шоттары
Қазақстаның стандартына көшкен, сонымен қатар бухгалтерлік есеп бас жоспары
өзгерген. Екі санды кодтан үш санды кодка көшкен Қазақстан Республикасының
қаржы министрлігінің бұйрығы бойынша 2005жылы 22 желтоқсанда №426 халық
аралық қаржылық есеп беру стандартына сәйкес Қазақстан Республикасының
бухгалтерлік, есеп стандартына көшкен.
Бухгатерлік есеп туралы заңында 5- тарауы.
1-тарауда жалпы ережелер жазылған, бұл заң барлық жеке кәсіпкерлерге
заңды тұлғаларға Қазақстан Республикасының аумағында тіркелген міндетті
түрде бухгатерлік есеп және қаржылық есеп беру осы заңға сәйкес тапсырлады.
Бұл заң конститутцияға сәйкес жазылған. Бұл заңда бухгалтерлік стандарттары
шоттардың типтік жоспары ұсынған, және бухгалтерлік есеп негізгі
принціптері мен функциялары бекітілген. Бұл заңның 6-шы бабында
бухгалтерлік құжаттардың анықтамасы түрлері регистрлары оларға
қабылданған талаптары мен міндеті реквезиттер бекітілген мыналар жатады:
1) құжаттың аты-жөні
2) толтырылған күні
3) мекеменің аты-жөні
4) операцияның мазмұны
5) өлшем бірлігі
6) жауапты адамның аты-жөні мен қолтаңбасы
7) бабында бухгалтерлік есепті ұйымдастыру туралы жазған 1)басқарушылар
Кәсіпорынның есеп саясатын құрайды. Бухгалтерлік есеп басшылар бас
бухгалтер қызметінің шотына кіргізіледі немесе өзі жеке бухгалтерлік есеп
жүргізеді.
8 бабында бухгалтерлік есеп жүргізетін ішкі бақылау туралы жазылған.

2.0. Бухгалтерлік есептің стандарттары және тұжырымдамалық негізі
Стандарт сөзі ағылшын тілінен аударғанда үлгі, норма деген мағынаны
білдіреді. Ал бухгалтерлік есеп стандартгары дегеніміз кәсіпорындағы есеп
жұмысын дұрыс жүргізудің және құжатгарды дұрыс толтырудың ережесі болып
табылады. Әрбір осындай ереже бухгалтерлік есептің әдістері мен тәсілдерін,
мәні мен мағынасын және терминологиясьш анықғайды. Бухгалтерлік есеп пен
қаржылық есеп беру стандарттарының қай-қайсының болмасын өз мақсаты,
қолданылу аясы (орны), анықтамасы, қолданысқа (күшіне) енген уақыты және
мазмұны болады . Мақсаты Бұл бапта стандарттың қандай мақсатқа арналып
шығарылғандығы және есеп мәселелері қысқаша баяндалады.
Қолданылу аясы Стандарттың пайдаланылатын жерлері мен қандай жағдайда
(жерлерде) қолданылмайтындығы осы бапта жазылады.
Анықтамасы. Стандарттағы келтірілген негізгі терминдерге түсініктеме
берілетін бап болып табылады.
Қолданысқа (күшіне) енгеп уақыты. Стандарттың қай уақыттан бастағы күшіне
енетіндігі осы бапта жазылады.
Мазмұны Бүл бапта кәсіпорынның есеп саясатына түсінік беріледі.
Кей кездерде стандарттың қосымшалары да жарыққа шығуы мүмкін. Бүл қосымшада
жаңа стандарттың басқа қай елдерде қолданылғандығы жазылып және оған қоса
мысалдар берілуі де мүмкін. Бухгалтерлік есеп пен қаржылық есеп беру
стандарттары халықаралық және ішкі болып екі түрге бөлінеді. Халықаралық
стандартты қаржылық есеп беру стандартын дайындаудың
(жасаудың) халықаралық комитеті жасап шығарады. Ал ішкі бухгалтерлік есеп
пен қаржылық есеп беру стандарттары әр елде бухгалтерл ік есепті жүргізу
үшін, сол елдің ішінде жасалынады, Бұл жоғарыда аталған халықаралық
бухгалтерлік есеп стандарты мен ішкі бухгалтерлік есеп стандартының
арасында тікелей байланыс болуы қажет. Халықаралық бухгалтерлік есеп
стандартын дайындау (құру) барысында әрбір елдердегі тәжірибеде кездескен
мәселелер жан-жақты талданып, оны шешу жолдары іздестірілетін болса, әрбір
ел өзінің ішкі бухгалтерлік есеп стандартың жасауы (құруы) барысында
халықаралық бухгалтерлік есеп стандарттарын негізге алады. Бүкіл әлемдегі
елдерде қаржылық есеп беруде қолданыл атын бухгалтерлік есеп принциптерін
бір ізге салуга (унификациялауға) қол жеткізу үшін 1973 жылғы 29 маусымда
Қаржылық есеп беру стандартының халықаралық комитеті құрылды. Жалпы бұл
ұйымның құрылуы АҚШ, Австрия, Германия, Голландия, Жагюния, Ирландия,
Канада, Мексика, ¥лыбритания және Франция сынды елдердің бухгалтерлерінің
келісімге келуімен іске асырылды. Алғашқы уақытта, яғни Қаржылық есеп беру
стандартының халықаралық комитеті құрылған кезде оның құрамына жоғарыда
аталған елдерден жеті білікті маман алынған болатын. Ал бүгінгі күні оның
құрамында бұл аталған елдерден басқа Үндістан, Малайзия, Оңтүстік Африка
Республикасы, Швейцария, Зимбабве және тағы да басқа елдердің өкілдері бар.
Қаржылық есеп беру стандартының халықаралық комитеті өздерінің жарыққа
шыққан жаңа стандарттары мен басқадай нұсқаулары, ережелері әэне
түсініктері үшін табыс алып отырады. Сонымен қатар бұл комитетке
бухгалтерлердің халықаралық федерациясы, қаржылық институттар, бухғалтерлік
фирмалар және басқадай ұйымдар қаржылық көмек көрсетіп отырады. Халықаралық
қаржылық есеп беру стандартының негізгі мақсаты - мына төмендегілерді
орындай отырып, қаржылық есеп беруге қол жеткізу:
• қаржылық ақпаратты құру барысында қажетті міндеттер;
• ақпараттық жүйені қүру принциптері;
• осы ақпараттардың сапалық сипаттамалары;
• қаржылық есеп берудің элементтері;
• өлшеу және мойындау критерийлері.
Қаржылық есептің мақсаты – кәсіпорынның қаржылық жағдайы туралы және
қаржылық жағдайының өзгеруі туралы ақпараттар беру. Сондай-ақ ұйымның
каржылық есебін; мыналарға қажетті ақпаратық мәліметтердің болуы қажет:
• қаржы салымын жасау және несие беру туралы шешім қабылдауға қажетті
мәлімет;
• ұйымның алдағы кезеңдегі ақшалай айналымын бақылауға қажетті мәлімет;
• ұйымға берілген ресурстармен байланысты міндеттерін бағалауға
қажетті мәлімет;
• басқару органдарының жұмысын бағалауға қажетгі мәлімет.
Қаржылық есеп ұйымның бухғалтерлік ақпараттарының алғашқы таратылым құрал
болып есептеледі. Ал бүл қаржылық есеп бухғалтерлік есептің жеті
элементінен құралады.Элемееттердің алғашқы үштігінің қатарына ұйымның
балансында көрсетілетін активтері, меншікті капиталы және міндеттемесі
жатқьпылады. Қалған төрт элементі кәсіпорынның қаржы-шаруашыльгқ қыз-меті
туралы есебінде көрсетілетін табыс, шығын, пайда және зиян деп аталатын
топтардан түрады. Қаржылық есеп беру тұжырымдамалары (концепциялары) шешім
қабылдау үдерісінде көрсетілетін бухгалтерлік ақпараттардың қажеттілігін
аымқтайды және оны бекітеді. Есеп түжырымдамасын (концепциясын) жалпы және
жеке — деп аталатын екі түрге бөлуге болады.
• Жалпы тұжырымдама бұл бірнеше елдің бухғалтек есеп туралы көзқарасын
білдіреді.
• Жеке тұжырымдама тек қана бір елдің өз ішігде жүргізілетін бухғалтерлік
есеп туралы көзқарасын білдіреді.
Тұжырымдамалар халықаралық бухгалтерлік есеп және қаржылық есеп беру
стандартында қарастырылған бухалтерлік есеп принциптері, есеп саясаттары,
есеп берулер егізінде құрастырылады. Бұған дейін айтылып жүргендей қазіргі
танда бухгалтерлік есептің әлемдіктеориясында, сондай-ақтәжіри бесінде екі
негізгі, жалпы деп аталатын континенттік (еуропалық) және америкалық
тұжырымдама қатар жүргізіліп келеді.
Бухғалтерлік есептің континенттік (еуропалық тұжырымдамасы кәсіпорынның
жұмысына мемлекеттің ықпал етуімен және араласуымен түсіндіріледі. Бұл
бойынша сол елде қызмет атқаратын барлық ұйымдар мемлекет бекіткен шоттар
жоспары және басқа да нормативті құжаттар бойынша жүмыс істеуі тиіс. Сондай-
кәсіпорынның буғалтерлік есеп берудегі қолданылатын ақпараттық мәлімеітері
бұл континенттік (еуропалық) тұжырм дамасы бойынша салық органының және
басқа да мемлекеттік органдардың қажеттілігін қамтамасыз ететіндей болуы
керек. Дүнйе жүзінде бұл модельде кәсіпорынның отырған және онын негізінде
өзінің кәсіпорындары жұмыс жүргізіп отырған елдердің атарына Австрияны,
Германияны, Жапонияны және басқа да Еуроп елдерін жатқызуға болады.
Америкалық тұжырымдаманың континентік (еуропалық) тұжырымдамадан
өзгешелігі, бұл модельде кәсіпорының бухғалтерлік есеп берудегі мәліметтері
негізінен қаржы салымшылары мен несие берушілердің қажеттілігін қамтамасыз
етуге арналған. Бұл жағдайда ұйымның салық жүйесі қаржылық есептен бөлек
және оған тәуелсіз шешімін тауып отырады, Бүгінгі таңда бұл модельді АҚШ,
Канада, Ұлыбритания, Голландия,Авс стралия, Үндістан (Индия), Оңтүстік
Африка Республикасы және тағы басқа елдер қолданып отыр.
Міне, осы жоғарыда айтылғандарды қорытындылайтылн болсақ әрбір ел өзінің
бухғалтерлік есебін континенттік (еуропалық) немесе америкалық тұжырымдама
бойынша жүргізлуі мүмкін екендігі анықталады. Біздің еліміздегі ұйымдардағы
буғалтерлік есеп Кеңес Одағы тұсында континенттік (еуропалық) тұжырымдама
(концепция) бойынша жүргізгендігі белгіл Бүгінгі күннің өзінде осы
қалыптасып қалған модель өз күшін жоймай келеді. Яғни барлық
кәсіпорындардың есеп жұмысымен мемлекеттің басшылығымен салық органының
қажеттілігін қанағаттандыру мақсатында жасалынып отырылады.

3.0. Есеп саясатының мазмұны
Кәсіпорынның есеп саясаты сол кәсіпорында қолданылатын бухгалтерлік есеп
жүйесінің тұтастығын және оны құраушы әдістемелік, техникалық,
үйымдастырушылық жақтардың барлығын қамтиды.
Есеп саясатының әдістемелік жағына мына элементгер кіреді: мүлік пен
міндеттемелерді бағалау әдістері, мүліктің әрбір түрлері бойынша
амортизация (тозу) есептеу әдістері, табысты (түсімді) есептеу әдістері
және тағы сол сияқты.
Осылайша белгіленген заңға сәйкес кез келген заңды тұлға болып табылатын
ұйым өзінің есеп саясатын құрастырған уақытта төменде аталған бухгалтерлік
есептің негізгі әдістемелік аспектілерін айқындауы қажет.
• Негізгі құралдарына амортизациялық аударым сомасын есептеу
әдістері.
• Материалдық емес активтеріне амортизациялық счдарым сомасын есептеу
және оларды есептен шығару жолдары.
• Шығындарды топтау мен өндіріс шығындарына жатқызу (апару) әдістері.
• Өндіріс шығындарын және өнімнің өзіндік құнын есептеу , яғни
калькуляциялау жүйесі.
• Жанама шығындарды анықтау және оларды объктілер арасында тарату
әдісі.
• Дайын өнімдерді кіріске алудың есебі.
• Аяқталмаған өндірісті анықтау және бағалау жолдары .
• Материалдық қорларды бағалау әдістері.
• Негізгі құралдарды жөндеу бойынша шығындар есебін ұйымдастыру.
• Курстық айырманы есептеу.
• Тағы да басқалар.
шахматтық тізімдеме құрылады. Ал бұл шахматтық тізімдеімедегі эліметтер
негізінде кәсіпорынның айналым тізімдемеск бухалтерлік балансы және есеп
беру нысандарының басқа да түрлері жасалады.

Ақ –қайың Кәсіпорынның мүліктік құрлымы мен құрамы.

Кесте №1
№ Мүліктің түрлері 2005 жыл 2006 жыл 2007 жыл өзгеруі
Мың теңге % Мың теңге %
мың теңге % мың теңге %
мың теңге % мың теңге
1 2 3 4 5
1. Қоймаға дайын өнім250000 1320 8010
кірстелді
-А бұйымы
Б-бұйымы
2. Дайын өнім сатылды170000 7010 1320
-А бұйымы 630000 7010 1320
Б-бұйымы

Есептік кезеңнің соңында және калькуляциялық процесс аяқталысымен
дайын өнімнің өзіндік құны анықталды, ол мынаны құрады:
- А бұйымы - 230000 теңге;
- Б бұйымы - 870000 теңге.
Ауытқудың пайызы мынаны құрады:

Сатылған өнімнің ауытқу сомасы мынаны құрады:
— А бұйымы бойынша = 170000 х 8% = 13600 теңге — экономия (үнемделген);
— Б бұйымы бойынша = 630000 х 8,05%= 50715 теңге — артық жұмсалған.
Ауытқу пайызын есептеу және ауытқу сомасына бухгалтерлік есепте келесі
жазбалар жазылады:
— қызыл жазу әдісімен: 1320 шоты дебеттеледі де, 8010шоты кредиттеледі
-(20000)теңгеге;
Содан соң осы операциямен бір мезгілде 7010 шоты дебеттеліп, 1320
ІІІоты кредиттелелі — (13600) тенгеге;
— өнімнің нақты өзіндік құнына жеткізу үшін әдеттегі (дағдылы) жазу
жазылады: ол кезде 1320 шоты дебеттеліп, 8010 шоты кредиттеледі - 70000
теңгеге, содан соң осымен бір мезгілде 801 шоты дебеттеліп, 1320 шоты
кредиттеледі - 50715 теңгеге.
Дайын өнімді қабылдау-тапсыру накладной бойынша немесе өнімді шығару
жиынтығы бойынша өндірістен қоймаға кірістеледі.
Қабылдау-тапсыру құжаты (накладнойы) цехта екі дана етіп жазылады.
Дайын өнімді қоймаға тапсырғаннан кейін, накладнойдың бір данасы қоймада,
екіншісі цехта қалады. Экономиканың әр түрлі салаларында қабылдау-тапсыру
құжатының (накладнойының) арнайы (немесе арнаулы) бланкілері қолданылуы
мүмкін. Солардың бірі жоғарыда келтірілді.
Қабылдау-тапсыру құжаты аспаптық, радиотехникалық кәсіпорындарында,
жаппай және сериялық өндірістерде, басқа да өнеркәсіп салаларында өндіріс
есебінің тапсырыстарын есептеу үшін қолданылады. Қабылдау-тапсыру құжатын
өнімді шығару көрсеткіштерімен қатар, өнімді өткізу үшін де пайдаланады.
Бұл нысан жекелеген тапсырыс берушілердің бірлесіп әкелінген үлкен
номенклатурада дайындалатын өнім тетіктерін есепке алу үшін де қолданылады.
Өндірістік тапсырмалардың орындалу барысын жедел байқап отыру үшін
және шығарылған дайын өнімнің құнын жедел есептеп отыру үшін өнеркәсіптің
барлық салаларында "Өнім шығару жиынтығы" деген құжаттың нысаны
қолданылады.
Осы жиынтық бойынша бір айдағы өнімді кірістеуге болады. Бұл жағдайда
оған тиісті накладнойлар қоса тіркеледі.
Қоймаларда дайын өнім есебін, материалдар есебі сияқты қойма есебінің
карточкаларында жүргізіледі. Айдың аяғында карточкалардағы шығарылған
қалдықтарды қойма меңгерушісі дайын өнім қалдықтарының кітабына көшіреді.
Дайын өнімнің кірісі мен шығысы жөніндегі құжаттар, оның тізімдемесімен
(реестрімен) бірге бухгалтерияға түседі.
Дайын өнімнің кірісі мен шығысы жөніндегі құжаттарды тапсыру тізімінің
деректерін келіп түсулеріне қарай дайын өнімнің жинақтау есебінің жинак
ведомосына есептік топтар бойынша шығарады. Жинақ ведомосының деректерін
дайын өнім қалдықтарының кітабымен салыстырып тексереді, бұл қойма
есебінің бухгалтерияда жүргізілетін синтетикалық есебімен бірдей болып
шығуын камтамасыз етеді.
Айдың аяғында есеп беру калькуляциясын жасағаннан кейін, барлық
өнімнің нақты өзіндік құны және нақты өзіндік құны мен жоспарлы өзіндік
құнының арасындағы, немесе нақты өзіндік құны мен кәсіпорынның келісімді
бағалары бойынша есептелген өзіндік құнының арасындағы айырмашылықтары
анықталады. Дайын өнімді шығарғаны туралы синтетикалық деректері 1320
"Дайын өнім" шотының дебетінде жинақталып, 8010 "Негізгі өндіріс", 8030
"Қосалқы өндіріс" және 8020 "Өз өндірісінің шала өнімдері" деген (егер шала
өнімдердің немесе фабрикаттарының бір бөлігі сату үшін шығарылса)
шоттарының кредитінде көрініс табады.
Сатып алынған тауарлардың есебі мен бағалауы
Тауар - материалдардық бұйымдар, олар тұтыну немесе пайдалану үшін
сатып алынады. Сатып алынған тауарлардың есебі үшін 1320 "Алынған тауарлар"
және 1330 "Басқа да тауарлар" шоттары қолданылады.Бұлар мүліктік-активті
шоттар. 1320-шотты негізінен сауда, қоғамдық тамақтандыру, жабдықтау-сату,
делдалдық және сыртқы экономикалық ұйымдар пайдаланады.
Тауарды бағалау есептік бағаны таңдау болып табылады, яғни бағаның
көмегімен тауар кірістеледі және есептен шығарылады. Бұл ретте сату бағасы
да, сатып алу бағасы да пайдаланылуы мүмкін. Есептік бағаны тандау
шаруашылық жүргізуші субъектінің есептік саясатында тіркеледі, ол
шаруашылық жүргізуші субъектінің бірыңғай тауарларына қатысты үйлестірілуі
керек.
Сатып алынған құны өзіне: сатып алу құнын, баж салығын, комиссиондық
марапаттауын; жабдықтаушыларға, делдал ұйымдарға төлейтін төлемдерін;
транспорттық-дайындау және басқа да шығыстарын, яғни алынған запастармен
тікелей байланысты шығыстарын енгізеді. Сауда жеңілдіктерін, артық төленген
сомаларын және басқа да осы тәріздес түзетулерін, әкелінген шығындарды
анықтау кезінде шегеріледі. Көтерме сауда кәсіпорындарында тауардың сатып
алынған құны, әдетте, есептік баға ретінде бола алады.
Сату бағасы — бұл тауардың сол бойынша ең соңғы тұтынушыға сатылатын
бағасы. Сату (бөлшек) бағасының құрамына мыналар кіреді:
- сатып алынған құны — бұл құжаттармен қуатталған (шоты, тауарлы-
транспорттық накладнойы, кедендік декларациясы)
тауардың жабдықтаушылардан сатып алынған құны;
- акциз — бұл тек кейбір тауар түрлеріне белгіленеді: алкоголь өнімдеріне
және, темекі бұйымдарына, жеңіл автомобильдерге, зергерлік бұйымдарға т.б.;
акциздің : мөлшерлемесін үкімет белгілейді, проценттік деңгейде тауардың
құнына бөліп немесе натуралды түрде оның физикалық көлеміне бөліп
анықтайды, ал алкогольдік өнімдер бойынша акциздің мөлшерлемесі оның
құрамындағы спиртке тәуелді етіп белгіленуі мүмкін;
- қосылған құн салығы - келесі мөлшерлеме бойынша әртүрлі тауар түрлеріне
белгіленеді: 0% (нольдік пайызы бойынша) - экспортталған тауарларға (занда
қаралғандардан басқасы), 16% — барлық тауар түрлері бойынша (ҚҚС —
босатылғандардан басқасы);
- сауда үстемесі — бұл бөлшек сауда кәсіпорындарының шығысын жабу үшін және
сату операцияларынан табыс алуға арналған үстеме.
Дегенмен де, көптеген бөлшек сауда магазиндері тауарды сауда үстемесі
бойынша емес, сату (бөлшек) бағасы бойынша ескереді. Бұл жауапты тұлғаның
жауапкершілігінен туындайды, егер де тауар жетіспей қалған жағдайда, сол
тауарды өтеуіне тура келеді.
Келіп түскен тауарды есепке алу айтарлыктай қиындық туғызбайды,
өйткені келіп түскен тауардың әрбір партиясы тиесілі құжаттармен
рәсімделеді (шоттармен, тауарлы – транспорттық накладноймен т.б.
құжаттармен). Коймадағы тауардың шығысы да үлкен мәселе туғызбайды, өйткені
әрбір босатылған тауар үшін тиесілі құжаттар жазылады. Қиындық тек, бөлшек
сауда магазиндерінде сату барысында пайда болады. Бұның басты себебі: сатып
алынған тауардың сомасына тек бақылау - кассалық машинасынан алынған чек
беріледі, онда сатылған тауардың сату бағасы бойынша құны көрсетіледі,
бірақ бір күнде қанша тауар сатып алынған бағасы бойынша сатылғаны туралы
мәлімет көрінбей қалады. Ол мынадай есептеу жолымен шығарылады:

Бұл кезде калдықтын деңгейін тұрақты түрде түгелдеудің көмегімен
анықтауға тура келеді, ал ол көп уақытты қажет етеді. Басқадай жағдайда,
қалдықтың деңгейін аныктау мүмкін емес.
Көптеген бөлшек сауда кәсіпорындарында тауар есебін ұйымдастырудың
күрделі жағдайынан алшақ болу үшін тауардың сату бағасы бойынша есеп әдісін
пайдаланады. Өйткені ол сатылған тауардың есептік бағасы бойынша сомасын
жеңіл анықтауға мүмкіндік береді,ол үшін бүкіл сомадан чек бойышиа жиынтық
сомасын алып тастаса, айырмасы саудадан түскен түсім болып саналады. Осы
жағдайда, тауардың да қалдығын кез келген кезеңге анықтау мүмкіндігі туады.
Бұл тәсіл тек қана көтерме саудаға тән деп ойлауға болмайды, оны бөлшек
саудамен айналысатын кәсіпорындар да штрих кодтарының көмегімеи жүзеге
асыруына болады. Штрихтық кодтар, әдетте, он үш саннан (цифрдан) тұрады,
оның алғашқы екеуі өнімді - дайындаушы (немесе өнімді - сатушы) мемлекетін
көрсетеді; келесі бесеуі — өнімді әзірлеуші - кәсіпорынды, одан кейінгі
бесеуі – тауарға сипаттама береді (атауы, мөлшері т.б.) және ең соңғы
біреуі — бақылаушы болып саналады.
Магазинге тауар келіп түскен кезде оның атауы, айрықша белгісі, саны
және сатып алынған бағасы туралы ақпарат көшірме (сканирующей)
қондырғысының арқасында компьютердің жадында сақталады. Одан әрі қарай
тауарды сату кезінде компьютер кандай тауардың қандай санда (мөлшерде)
сатылғаны туралы мәліметті тіркейді, осының негізінде, сатылған тауардың
сатып алынған құнын анықтайды. Тауардың есептен шығарылғаны туралы
ақпараттар, егер олар ресми құжатталмаса, немесе компьютерде тіркелмесе,
онда ол туралы мәліметті түгелдеудің көмегімен алынады.
Кейбір тауарлар озінің техникалық себептері бойынша штрихтық кодтауға
жатпайды (қалам, қаламсап т.б.), онда олардың сатып алу бағасын жоғарыда
көрсетілген формула бойынша анықтайды.
Есептік құнын тандау - алынған күні бойынша немесе сату құны бойынша
мәселенің шаруашылық жүргізуші субъекті үшін де маңызы зор. Осы мақсатта
бухгалтерлік есеп стандартында төрт әдіс қарастырылған:
- арнайы (тұтастай) идентификациялау әдісі;
- орташа өлшемдік құн әдісі;
- ФИФО әдісі запастарды алғашқы сатып алынғандардың бағасы
бойынша бағалау әдісі;
- ЛИФО әдісі запастарды соңғы сатып алынғандардың бағасы бойынша
бағалау әдісі.
Бұл аталған әдістердің қолдану тәртібі жоғарыда "Тауарлы - материалдық
құндылықтардың есебі" деген тарауда толығымен қарастырылған болатын.
Бөлшек сауда кәсіпорындарында бухгалтерлік есепті ұйымдастырудың
ерекшеліктері. Бөлшек саудадағы тауарлар есебі 1330 Алынған тауарлар"
шотында жүргізіледі, оған мынадай субшоттары ашылады:
13301 субшоты - "Бөлшек сауда кәсіпорындарының қоймаларындағы
тауарлар", онда бөлшек сауда кәсіпорындарының қоймаларындағы сақталып
тұрған тауарлар есепке алынады. Есеп дайын өнім және материалдар есебі
сияқты санына және құнына қарай, сатып алу бағалары бойынша жүргізіледі.
13302 субшоты - "Бөлшек саудада сату үшін алынған, сатып алынған
тауарлар", онда материалдық жауапты адамдардың (аға сатушылардың, бөлім
меңгерушілерінің т.б.) жауапкершіліктерінде тұрған тауарларды есепке алады.
Есепке алу сату бағалары бойынша (сатып алу бағасы, ҚҚС және сауданың
үстеме бағасы қосылады) жүргізіледі. Есепке алу сол тауардың құны бойынша
жүргізіледі.
13303 субшоты - "Тауардың үстеме бағасы". Бұл субшотта сату үшін
берілген тауарлардың барлық түрі (тауар топтары бойынша сараланып)
белгіленген мөлшердегі үстеме бағасы бойынша есепке алынады. Соның
нәтижесінде сатуға берілген тауарлардың бағасы үстеме бағасынан асып
түседі. Тауарлар сатылғаннан кейін тауардың үстеме баға қызылмен жазылып,
олардың құнын кемітеді; үстеме баға кәсіпорынның тауарларды сатқаннан
тапқан табысы болып табылады. Сатылған тауардың үстеме бағасын белгіленген
үлгі бойынша есептен шығарады.
13304 субшоты - "Тауар бағасына қосылған құн салығы". Бұл субшотта
сатуға берілген тауар бағасына енгізілген ҚҚС сомасын көрсетеді. Тауар
бағасына үстеме бағасы мен ҚҚС қосылады да, сөйтіп ол тауардың сатылу құнын
құрайды (қалыптастырады). Осы бағалар бойынша тауарлар тұтынушыларға және
басқа сатып алушыларға сатылады.
Тауарлар сатылғаннан кейін тауар бағасы ҚҚС сомасынан "тазартылады,
яғни табыс сомасы шығарылады, ол үшін ҚҚС сомасын қызылмен жазады. ҚҚС
жалпы табыстан есептелінеді де, тауарлар түскен және кірістелген кезде
шегерімге койылған (1420 шотының дебеті) сомаларды алып тастағаннан кейін
қалғаны бюджетке аударылады.
Сөйтіп 13303 және 13304 субшоттары тек тауардың сатылу құнын
қалыптастыруға арналған, яғни көмекші қызмет атқарады және олардың дербес
арналымы жок. Бірак көмекші қызметсіз бөлшек сауда кәсіпорындары сатылған
тауардың түсіміне бақылау жасаудан айырылады, сондықтан да сатушы да, сатып
алушы да тауардың сатылататын бағасын білуге мүдделі.
Сонымен қоса, көмекші субшоттар жүйесін қолдану синтетикалық есептің
дұрыс жүруіне өз септігін тигізеді, яғни халыққа сатылған тауардың
мөлшерін, арналымын, үстеменің есептеу тәртібін, нарық бағасын анықтауға
көмектеседі.
Казақстан Республикасында әрекет етіп тұрған заңмен сәйкес,
бухгалтерлік есепте де, салық есебінде де есептеу әдіс пайдаланады, соған
сәйкес тауар сатып алушыға босатылысымен, оның төлем мерзіміне қарамастан,
тауардың сатылған кезеңі болып саналады. Ал бөлшек сауда кәсіпорындарында
тауардың сатылған кезеңі болып, қолма-қол ақша түскен кезең саналады,
өйткені онсыз тауар босатылмайды.
Сонымен, бухгалтерлік есепте тауардың сатылған кезеңі, магазиннің бас
кассасына ақшаның келіп түскен кезеңнен бастап 1010 шоттың дебетінде, және
1330 шоттардың кредитінде көрініс табады.
Тауарды есептен шығару сатушының есеп беруінің негізінде жасалады,
онда тауардың сатылған құнының бірыңғай қағидасына сай етіп көрсетіледі.
Енді сатылған тауардың сатып алынған бағасын көрсету үшін, әдетте, тауар
бағасындағы сатылған ҚҚС сәйкес және сатылған сауда үстемесіне ай соңында
бөлшек сауда кәсіпорындарында есебі шығарылады.
Алдымен, белгіленген нысан бойынша, сатылған сауда үстемесін
есептейді, ал ол өз кезегінде келесі процедурадан тұрады:
1. Бухгалтерлік жазбалардың негізінде сауда үстемесі тауардың сатылу (сату)
бағасына қосылатын болғандықтан, тауардың барлық партиясына 1330 шотының 2
субшоты дебеттеліп, 1330 шотының 3 субшоты кредиттеледі, бұл арада 1330
шотының 3 субшотында сатылған тауар бойынша айдан айға тек сатылған
тауардың сатып алынған құнын алу үшін, ол қызылмен жазылып отырады,
нәтижесінде 1330 шоты бойынша кредиттік қалдықтың пайда болуы мүмкін.
2. Тауардың ай ішіндегі айналымы мен ай басындағы тауардың құнына сауда
үстемесінің қалдығын қосып, сауда үстемесінің "болжамды сальдосы" деп
аталатын жағдайын аламыз (бұл жағдайда 1330 шотының 3 субшотының дебеті
бойынша операцияларын шегереміз).
3. Ай барысында сатылған тауардың жалпы құнынан (сатылған өнімнен ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.