Оқушылардың білімді ұғыну сатылары

Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 32 бет
Таңдаулыға:

Жоспар:

Кіріспе

1. БАҒАЛАУДЫҢ ЖАҢАША ФОРМАЛАРЫ
1.1 Оқыту процесінде білімді есепке алу, бақылау және бағалаудың
маңызы, қызметі
2. Білімді бақылау және бағалаудың түрлері, әдістері мен формулалары

2 ҚАЗІРГІ КЕЗДЕГІ ОҚЫТУ ЖҮЙЕСІНДЕГІ БІЛІМДІ ТЕКСЕРУ, БАҚЫЛАУДЫҢ ЖАҢА
ТЕХНОЛОГИЯСЫ
2.1 Оқыту жүйесіндегі білімді бақылау және бағалаудағы немқұрайлылықты
(формализмді) жою

Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер

Кіріспе

Оқыту процесінде оқушылардың білім, білік, дағдыларын есепке алу,
бақылау және бағалау оның аса қажет құрамдас бөлігі болып есептеледі.
Мұғалімнің сабақтар жүйесінде оны дұрыс ұйымдастыра білуі, көптеген
жағдайда оқу-тәрбие процесінің табысты болуының оң кепілі. Ол үшін, мұғалім
оқушының оқу материалын меңгеру дөрежесін, сапасы мен көлемін үнемі анықтап
отыруы тиіс. Бұл бағытта оқушылардың, сабақтар жүйесінде білім, білік,
дағдыларын есепке алу, бақылау және бағалаудың маңызы ерекше. Бақылаудың
көмегімен теориялық білімді меңгерудегі сапа, біліктілік пен дағдының
қалыптасу дәрежесі анықталады.
Осы тұрғында білім, білік, дағдыны есепке алу және багалау мәселесіне
теориялык және практикалық талдау жасаудың маңыздылығы ерекше.
Бақылаудың тақырыптық түрін ұйымдастырудың практикалық мәселелері П.
Горбунов, Е. С. Березняк, В. И. Иващенко, А. К. Исақов, Е. И. Перовский,
С.Ф. Сухорский, Н. В. Чертинский, В. О. Онищуктің -Ғылыми педагогикалық
еңбектерінде талданған.
Бақылауды ұйымдастырудың жекеленген әдістемелік мәселелері жайында М.
Р. Львов, Н. Н. Светловский, А. П. Пышкало, Т. Л. Коган және т.б. теориялық
таддау жасаган.
Осылардың негізінде қаралып отырған педагогикалық мәселенің теориялық
аспектісі жеткілікті дәрежеде зерттелгсн деп қорытынды шығаруға болады,
себебі "есепке алу", "бақылау", "бағалауды" ұйымдастырудың мәні, олардың
оқу-тәрбие процесіндегі қызметі, форма-лары мен төсілдері анықталған.
Екіншіден, оқыту сапасын тексерудің "5" балдық жүйесі оқушылар
білімдерінің нақтылы дайындык. дережесін барлық жағдайда дұрыс көрсетпейді.
Ондағы негізгі кемшілік, оның жеткілікгі түрде ішкі және сыртқы кері
байланысты қамгамасыз ете алмауында, соның нәтижесінде оқыту процесінің
сапасын артшруда мұғалім әркезде бағалау жүйесін дұрыс қолдана алмайды.
Жоғарыда айтылған тұжырымдамаға сүйене отыра, білім, білік пен дағды
нетижесін есепке алу, бақылау мен бағалаудың теориялық талдауы жөне
практикада қоддану төжрибесі арасында өлі де болса қарама қайшылықтың бар
екендігін байқаймыз.
Ғылыми-педагөгикалық өдебиеттерге талдау жасау негізінде бұл мөселенің
қалыптасуы мен даму динамикасын бірнеше кезеңге бөлуге болады.
20 жылдары үй тапсырмасын беру, білімді және емтиханды бағалауды оқыту
процесі жүйесінде қарастырмайды, соның нәтижесівде оқушының үлгерім
сапасына мұғалімнің бақылау жасау орнына "бригадалық-лабораториялық" әдіс
жүйесіне негізделген "өздігінен бақылаудың" түрлері кең көлемде тартыдды.
Ол бір жағдайда үлгерім нәтижесін бақылауда иесіздік, жауап-кершілсіздікке
әкелсе, екінші жағдайда, оқу сапасының төмендеуіне кері ықпалын тигізді.
30 жылдары білім, білік пен дағды нәтижесін есепке алуцы бақылау (Е.
В. Гурьянов) және тәрбиелік қызметіне (П. Г. Ананьев) көптеп көңіл аударыла
бастады.
40-60 жылдары бұл меселе теңірегінде отандық ғылым мен практика
тәжрибесін жинақтау жұмыстары қолға алынды. Онда білімді бақылау (Е. И.
Перовский), оқушыларды бақылау ретінде қарастырылды. Оқушыларды бақылау:
өрі оқыту, әрі тәрбиелеуді көздесе, кейіннен оның дамыту қызметі
ойластырылды (Н. Т. Дайри).
Осы мәселені дұрыс шешудегі оң қадам 70 жылдары Педагогика ғылымы
Академиясының оқыту мазмұны мен әдістері ғылыми зерттеу институты
қызметкерлерінің зерттеулері негізінде бастама алды. Мұнда оқу-тәрбие
процесінің барлық буындарын басқару және тексерудің диагностикалық қызметі
айқындадды.
80 жыддардан бастап оқыту нәшжесін есепке алу, бақылау және бағалаудың
мазмұны, амаі-тәсілдері мен қызметінің дидактикалық-әдістемелік негіздерін
талдап, жасау қолға алынды. Оның әділдігін, дәлдігін көтеруге бағытталған
мәселелер, үлгерім нәтижесін есепке алуды қатаң және төртшке келтіру
жүйесіне арналган жұмыстар қолға алына басгады. Бұл бағытгағы жұмыстар кұні
бүгін де өз жалгасын табуда.
Дегенменде, бүгінгі таңда оқыгу теориясында бақылау немесе бағаның
мәні, тәсілдері жайлы әлі де болса ортақ пікір қалыптаспай отыр.
Бақылау - кең келемде бір нәрсені тексеру деген мағынаны білдіреді.
Бақылау оқыту процесінде оқушы-лардың оқу әрекетіне басшылық жасау қызметін
атқарады, олардың творчестволық күші мен қабілетінің дамуына ықпал етеді.
Бағалау - оқытудың құрамдас бөлігі және қорытындылау сатысы. Бағалау,
бір нәрсенің деңгейін, сапасын, дәрежесін белгілеу. Оны оқушының оқу-таным
әрекетінде қарастырсақ оқыту процесінің міндеттерін оқушылардың қандай
дәрежеде меңгеруі, дайындық деңгейі мен дамуын, білімдерінің сапасын, білік
пен дағды көлемін анықтайтын құрал.
Келесі кезекге білім, білік және дағдыны бақылау және бағалау
кызмегіне тоқталамыз. Ол негізінен үш жақш сшшта болын келеді: білім беру,
тәрбиелеу және дамыту.
Бақылаудық білім беру қызметі негізінде оқушылар жаңа білімдерді
қабылдайды, бұрын алған білімдерін толықтырын, жетіддірш, белііш бір жүйеге
келтіреді.
Тәрбиелік қызметі оқушыларды жүйелі түрде жұмыс істеуге үйретеді.
Бақылаудың нәтижесінде олар күвделікгі сабаққа үзбей дайындалады,
жауапкершілдік сезімдері артады.
Дамыту қызметінің маңызы сол, оқушылар өз бетінше оқу тапсырмаларын
орындауда жаңа білімдерді қабылдайды, қорытынды жасайды, баяндамалар
әзірлейді, хабарламалар жасайды.
Бағалаудың да қызметі үш топқа бөлінеді: хабарлаушылық
(информирующие), басқарушылық (управляющие), тәрбиелеушілік
(воспитывающие).
Бірінші топ өз аддына: белгілеп қоюшылық (фиксирующая), бағдарлаушы
(ориентирующая), бақылаушы (контролующая) болып келеді. Бұл топтың қызметі
білім, білік және дағдыны бағалауды, әрбір бағаның көрсет-кіштері мен
өлшемдеріне мұғалім мен оқушылардың арқа сүйеуі жағдайында іске асады.
Екінші топ: ұйымдастырушылық (организующая), реттеушілік
(регулирующая), дәлдеп түзетушілік (коррек-тирующая) болып келеді. Осы
топты жүзеге асырудың қажетті шарты бағадағы көрініс тек қана оқытудағы қол
жеткізілген нәтиженің мөлшері ғана емес, сонымен бірге сапасын белгілейтін
көрсеткіш.
Үшінші топ: қалыптастырушылық (формирующая), дамытушылық
(развивающая), ынталандырушылық (стимулирующая) болып келеді. Бұл топтың
қызметінің нәтижелі болуының кепілі, баға оқытудың нәтижесін нақты бейнелей
білуде.

1. БАҒАЛАУДЫҢ ЖАҢАША ФОРМАЛАРЫ

1.1 Оқыту процесінде білімді есепке алу, бақылау және бағалаудың
маңызы, қызметі

Педагогака ғылымы саласыңда білім, білік, дағдыны бақылаудың кептеген
түрлері кең тараған. Мысалы, ғалым-педагогтар Ю. К. Бабанский, Н.А. Сорокин
бақылауды күнделікті, оқтын-оқтын, қорытынды деген пікірлер айтады. Ал Г.И.
Щукина - күнделікті, тақырыптық, оқтын-оқтын, қорытынды және емтихан деген
көзқарастарын білдіреді. Е. А. Дмитриев - күнделікті, тақырыптық және
қорытынды, нәтижесі деген тұжырымға келген.
Профессорлар Ж.Б. Қоянбаев, Р.М. Қоянбаевтың "Педагогика" оқулығында
ол тақырыптық, тараулар бойынша, оқтын-оқтын және қорытынды бақылау деп
бөлінген.
Күнделікті бақылау оқыту процесінде күнделікті қодданылады және сабақ
барысывда оқуиіылардың оқу-танымдық әрекетіне басшылық жасайды. Ол ипкі
және сыртқы байланысты жан-жақты жүзеге асырауға мүмкіндік туғызады, соның
негізінде оқушылардың келесі оқу әрекетіне ықпал етеді.
Күнделікті бақылау мұғалімнің жалпы немесе жекелеген оқушылар жұмысына
жүйелі түрде бақылау жасау көмегімен жүргізіледі. Бақылаудың бұл түрі
оқушылардың сынып немесе үй тапсырмаларын өз бетінше орындауға деген
ниеттері мен берілген тапсырманы орындауға деген олардың қызығушылығы және
жауапкершілдік сезімін ынтландыруда үлкен маңызға ие болады.
Тақырыптық бақылау - оқу бағдарламаларындағы белгілі тақырыптар
бойынша өткізіледі. Сабақтың тақырыбы және әрбір кезеңдері негізінде
оқушылардың білімді, іскерлікті, дағдыны игеруі тексеріледі. Сонымен бірге,
мұғалім жаңа тақырыптың кейбір басты мәселелерін өткен сабақтардағы оқу
материалдарымен толықтырады, кейбір ұғымдарды, анықтамаларды, ғылыми
ережелерді оқушылардың есіне салады.
Қорытынды бақылау - барлық пәндер бойынша жыл аяғында өткізіледі.
Бақылау процесівде тақырыптық және тарау бойынша бақылау нәтижелері есепке
алынады. Оқушылардың жыл бойында алған теориялық және тәжірибелік білімдері
анықталады. Сондықтан қорытынды бақылаудың негізі емтихан және оқушылардың
жылдық үлгерім бағалары болады. Емтихан мен жылдық үлгерім бағаларынан
педагогикалық кеңестің шешімі бойынша қорытынды бағалар шығарылады. Бақылау
әдістері арқылы оқушылар жұмысының тиімділігі мен мазмұны туралы кері
байланыс қамтамасыз етіледі. Бақынау әдістеріне ауызша, жазбаша және
графикалық бақылау әдістері жатады. Бұл әдістерге қарағанда бағдарламалап
бақылау әдістерінің өзіндік ерекшелігі бар. Олар машинасыз және машиналы
бағдарламалап бақынау әдістеріне бөлінеді.
Машинасыз бағдарламалап бақылау әдістері бойынша перфокарталар және
бақылау карталарын қолданып, оқушылардың теориялық және практикалық
білімдерін анықтайды. Мұғалім оқьпу және білім беру мазмұны бөлімі бойынша
20-25 сұрақтар дайындап, әрбір сұраққа 4 вариантты жауаптың мазмұнын
жазады. Олардық ішінен бір сұраққа ғана дұрыс жауап беріледі. Қалған
сұрактар варианттары: дәл емес, толық емес немесе басқа тектес ұғымдарға
сәйкес келеді" (1, 269 бет).
Бақылаудың тағы бір бөлігі, кейбір жағдайда, тапсырмалар түрі деп
ұғынылады (жазбаша бақылау жұмысы, тесталық жұмыс, зертханалық-тәжірибелік
жұмыс, чет, шығарма, диктант т.б.) немесе оқушылар әрекетінің әрі болып
(баяндама, хабарлама, оқушы әңгімесі, мұғалім сұрағына жауап беру т.б.).
Білімді бақылау және бағалау ғылыми дәлелденген, тожі. ибеде
қолданынған пршщиптер негізівде жүргізіледі: әділдік, жан-жақтылық,
жүйелік, жеке-даралық, дифференциалдық және тәрбиелік.
Әділдік, шындық (білім сапасының нақтылығы, баға өлшемі мен ережесі
нормасына қатысты) — бұл субъективтік факторларды болдырмауды көздейді.
Жүйелік, бірізділік - әрбір сабақ, тақырып бойынша оқушылар оқу
әрекетінің басқа буындарымен байланыстыра қаралын, оқыту процесінің барлық
кезеңдерінде бақылау жүргіэуді көздейді: түйінді сұрақтар бойынша оқыту
нәтижесін қорьггындылау; тақырыптық бақылау, сабақтар бойынша балл қою
т.с.с.)
Жеке-дара қатынас - әрбір оқушының ерекшелігін бағалау (оның қабілеті,
бейімділігі, денсаулығы, оқу әрекеті т.б.) қарастырады.
Жан-жақтылықта - бақылау оқу бағдарламасының барлық бөлігін қамтиды,
оқушылардың теориялық білімдерін, интеллектуалдық және практикалық білік
пен дағдысын бақылауды қамтамасыз етеді.
Диффериенциалдық қатынас - әрбір пәннің ерекшелігін, жекелеген
бөлімдерін, сонымен бірге оқушылардың жекедара қасиетін ескеріп, соған
сөйкес бақылаудың әртүрлі әдістері мен мұғалімнің педагогикалық әдеп
сақтауын талап етеді.
Жоғарыда айтылған талаптарды орындау, ең алдымен бақылаудың
сенщділігін және оқыту процесінде өздерінің аддында тұрған міңдеттердің
орындалуын қамтамасыз етеді, бақылауда әр түрлі қателіктер мен
сәтсіздіктердің болмауына кепілдік жасайды.
Оқушылардың білім, білік және дағдыларын бақылау, бағалау педагогика
ғылымы мен практикасында белгілі бір әдістерді колдану негізінде жүзеге
асады. Олар мыналар: ауызша баяндау (әңгіме, жеке-дара, топтық, фронтальдық
сұрақ).
- жазбаша бақылау (диктант, шығарма, таблица, схема, суреттер
кұрастыру).
- практикалық бақылау (лабораториялық жұмыстарын, еңбек операцияларын
орындау, тәжірибе жүргізу).
- машиналы бағдарламалап бақылау (перфокарталар, бақылау карталарын,
дұрыс жауаптарды, диафильмдерді қолдану).
- өзін-өзі бақылау, бағалау (қателерді болдырмау, оларды түзеу,
оқудағы өз жетістіктерін бағалау, соған сәйкес балл қою).
2. Білімді бақылау және бағалаудың түрлері, әдістері мен формулалары

Оқыту процесінде бақылаудың фронтальдық, топтық және дербес формалары
қалыптасқан. Оның тиімділігі мұғалімнің оларды дұрыс ұйымдастыруына
байланысты.
Фронтальдық (жаппай) бақылау жағдайында барлық оқушыларға сұрақтар
немесе мазмұны бірдей тапсырмалар беріледі. Оларды орындау барысында
оқушылар арасында ынтымақтастық, жолдастық сезім пайда болады, бір-біріне
сұрақтар қойып, жауаптарын толықтырады, орындалған жұмыстарды өзара
тексеріп, іске асырады. Демек, бірігу іс-әрекетінде әлеуметгік құңды
мотивтер қалыптасады.
Топтық бақылауда белгілі оқушылар тобы сабақ барысында мұғалімнен
тапсырмалар алып орындайды. Кейде, кейбір оқушылар түрлі себеіггерге
байланысты (сабақ жіберу, нашар үлгеру, ауыру т.б.), қосымша көмеюі қажет
етулері мүмкін. Сондықтан, олардыңжұмысын ерекше еске алған жөн.
Бақылаудың дербес формасы әрбір оқушының білімін, іскерлігін және
дағдысын терең, жан-жақты анықтауға мүмкіндік береді. Дербес бақылау
бағдарламалап және дифференциялы оқыту барысында жақсы нәтиже береді.
Дербес бақынауда оқушылар жауабының логакалық біріздгагі, олар өз
пікірлерін қалай байымдайды, қалай дәлелдейді, міне, осы мәселелерге аса
көңіл аудару керек.
Оқыту процесінде оқушылардың өзін-өзі бақылауы өте қажет. Өзін-өзі
бақылау, олардың оқу бағдарламасы материалы мен игерген іскерлігі және
дағдысының беріктігі жайлы ақпарат алуын қамтамасыз етеді. Өзін-өзі тексеру
арқылы оқушылардың алған біліміне сенімі артады, орындаған жатгығу, есеп
шығару және төжірибе жұмыстарының нәтижесін бағалайды.
Баға білімді есепке алу ғана емес, ол тәрбиелік құрал,
Сондықтан, оқушы білімін бағалауда немқұрай-лылыққа салынуға болмайды.
Баға "балл" есебінде көрсетіледі. Келесі кезекте баға және оның өлшемі
қандай, соған тоқталамыз. Қазіргі кезде білім беру саласының барлық
құрылымында оқутаным әрекетінің сапасын анықтайтын дөстүрлі "5" балдық
жүйелер қолданылады.
"5" бағасы - оқу материалын толық, дәл логикалық, бірізділікпен
айтылған жауапқа қойылады;
"4" бағасы — оқу материалын толық біледі, бірақ болар-болмас кемшілігі
бар жауапқа қойылады;
"3" бағасы — жауабы негізінен дұрыс, бірақ толық емес, білімінде
кейбір проблемалар еске алынбаған жауапқа қойылады;
"2" бағасы — оқушы жауабында қателер, білімінде елеулі кемшіліктер бар
жауапқа қойылады;
"1" бағасы — тексерілген оқу материалы бойынша білімі жоқ, толып
жатқан өрескел қателер үшін қойылады.
Зачет (сынақ) - қорытынды бақылаудың айрықша түрі, ол белгілі бір
тарау немесе тақырып бойынша атқарылған оқу жұмыстарының бүкіл өн бойывда
мұғалім қолданған тексерудің барлық түрлерін ескере отыра қойылады. Ол
(1959 жыдцан енгізілген) оқу бағдарламасының негізгі бөлімдері жөне
тақырыптардағы білім, білік, дағдыларды жүйеге келтіру, терендету
міндетгерін шешеді.
Емтихан - оқушылардың білімін қорытынды тексеру-дің және бағалаудың
арнаулы формасы. Ол (1944 жылдан енгізілген) оқушылардың білімін жинақгауға
және бір жүйеге келтіруге, оларды оқу жылы бойынша оқуға ынгаландырады, оқу
жұмысының сапасын арттыруға көмектеседі.
Емтихан мен жылдық үлгерім бағаларынан педагогикалық кеңестің шешімі
бойынша қорытынды бағалар шығарылады.

2 ҚАЗІРГІ КЕЗДЕГІ ОҚЫТУ ЖҮЙЕСІНДЕГІ БІЛІМДІ ТЕКСЕРУ, БАҚЫЛАУДЫҢ ЖАҢА
ТЕХНОЛОГИЯСЫ

2.1 Оқыту жүйесіндегі білімді бақылау және бағалаудағы немқұрайлылықты
(формализмді) жою

Оқыту - динамикалық процесс. Оның сапасын үнемі жетілдіріп отыру -
өмір талабы. Білім беру саласында оқутаным әрекетінің сапасын, дәрежесін
есепке алу, тексеру және бағалаудың білім, білік, дағдынық нөтижесін
артгыруда қызметі ерекше. Сөйтіп, оның технологиясын әркезде өмір талабына
сай жетілдірш отыру оқыту міндеттеріиің өзекті мәселелерінің бірі.
Күні бүгінге дейін оқыту саласында қолданылып жүрген білім, білік және
дағдыны тексеру мен бағалаудың "5" балдық жүйесі, оның сапасын, дәрежесін
анықтап, белгілеуде барлық жағдайда объекговтік түрғықа қамтамасыз етпейді.
Соның нәтижесінде қазіргі кезде жоғары оқу орындарында оқыту процесіңдегі
рейтинг - тестік жүйе оқутаным өрекетінің сапасын анықтайтын бақылаудың
жаңа түрі өмірге келді.
Рейтинг - ағылшын тіліңде torat - "бағалау" немесе "жетістік өлшемі"
деген ұғымды білдіреді.
Рейтинг жүйесінің мақсаты:
- оқу-таным әрекетінің сапасын, нәтижесін арттыру;
- оқу-таным әрекетінің сапасын тексеру, бағалаудың тиімділігін
жетілдіру және әділдігін орнықтыру;
- оқу-таным әрекетіндегі білім, білік, дағды сапасын, дәрежесін
бақылауда жүйелілікті қамтамасыз ету;
- оқу-таным әрекетіндегі студенттердің жауапкершілігін, белсенділігін
артгыру;
- тексеруде уақьпты үнемдеу.
Бұл жүйенің ерекшелігі оқытушының педагогикалық әрекеті мен
студевпггердің оқу әрекетінің сапасын жақсартуға мүмківдік туғызады, оқу
процесінщ барлық кезендерінде олардың білім, білік, дағды нәтижелерін
тексеру, бақылау жоне бағалаудың тиімділігін арттырады.
Тест - оқытудың белгілі бір бөлігін меңгеру дөрежесін өлшеуге
бағытгалған тапсырмалар жиынтығы. Олар уақытты көп жолғалтпас үшін
көлемінің шағын 'болуы, тестік тапсырманы өз бетінше қалай болса, солай
түсінік беруге жібермеуді, жауапта дәлсіздік немесе көп сипаттылықты
болдырмауды, оның өрі қысқа әрі жинақы болуын, тестік тапсырманы орывдау
мен савдық бағалау арақатынасының мүмкіндігінің жариялылығын, тапсырма мен
жауаптағы дәлдік пен айқындықты камтамасыз етуді т.б. талап етеді.
Бақылауда рейтинг-тестік жүйесін қолдану ерек-шелігі, оқу матсриалдары
логикалық түрғыдан аяқталған бөлік, немесс тарау болып саналатын
модульдерге (блокгарға) біріктіріледі. ; Модульдердің саны оқу пәндерінің
мазмұнының көлеміне байланысты белгіленеді. Модульдердің құрылымы оқу
материалының белгілі бір бөліктерінен (порция) тұрады. Эрбір модуль нақтылы
міндеттерден және өзбетінше тереңдетіп оқу тақырыптары мен тапсырмаларынан
құрылады.
Рейтинг-тестік бақылау түрлеріне:
а) күнделікті немесе ағымдық (текущий),
ә) аралық (рубежный),
б) қорытынды (итоговый) бақылау жатады
Күнделікті немесе ағымдағы бақылау әрбір модуддер бойынша жүргізіледі.
Ол курстың белгілі бір тарулары немесе бөліктері, болмаса күрделі
тақырыптары аяқталған кезевде ұйымдастырылады.
Аралық бақылау әрбір модульдер аяқталған кезенде жүргізіледі. Осы
аралықта коллоквиум, реферат қорғау, өзіңдік жұмыстарын қоддануға болады.
Дегенмен де, тестік жұмыстарын қолдану артықшылығы басым болады. Себебі,
- тест бағалау нәтижесін нақты көрсетеді;
- уақытты үнемді пайдалануға мүмкіндік туғызады;
- бақылау бір мезгілде барлық оқушыларды қамтуға қол жеткізеді;
- тест жұмысын атқару барысында барлық оқушылар бірд^й тең жағдайда
болады.
Қорытынды бақылау: зачет, емтихан.
- Зачет (сынақ) жұмыстары бақылаудың дәстүрлі тәсілдері арқылы
жүргізіледі.
- Емтихан тестік форма негізівде жүргізіледі.
Тестік тапсырманың түрлері бақылау нысанасы мен тапсырманың сипатына
сай анықгалады. Ол бірнеше нұсқада жасалуы қажет.
Қорытынды бақылауға тек күнделікті және аралық бақылау қорытыңдысын
жинақтап орта есеппен 41% жоғары балл жинағанда ғана жіберіледі.
Оқушылардың білімін бағалау процесінде күні бүгінге дейін субъективизм
(формализм) әлі де бар.
Арнайы жүргізген психологиялық зерттеулер көрсетуінше, жауап берген
жоғары сынын оқушыларының 50% жуығы "Мұғалімдер біздің білімімізді дұрыс
бағала-майды, көбінесе шын дәрежесінен төмен бағалайды", -деген, ал 10%
"Артық бағалайды", - деген. Оқушылардың көпшілігі: "Біздің шамамыз бен
біліміміздің сапасына және оқудағы табыстарымыз бен жетістіктеріміз туралы
дұрыстау, дәлірек баға беретін мұғалім де, тіпті бірге оқитын сынып-тастар
емес өзіміз", - деп жауап берген.
Бірақ оқушылардың мұғалім мен басқалардың берген бағасын мән-мағына
жағынан өздерінікінен гөрі жоғары санайтыны байқалған. Олардың өзін-өзі
бағалауы, өзін-өзі бақылауы, өзін-өзі түзетуі бір-бірімен тыіыз байланысты
процестер.
Сондықтан оқушылардың дербестігін, белсенділігін арттыруда мұндай
өзіндік әрекеттерге үйрету маңызды мәселе болмақ. Оларды өз жұмыстарының
нәтижесін бағалай білуге үйретудің тәрбиелік маңызы зор.

2.2 Жаңа білімді хабарлау сабағынау құрылымы

1. Білім беру мазмұны туралы ұғым
2. Білім беру құрылымының бөліктері.
3. Білім беру түрлері.
4. Білімнің мазмұның ашықтайтын құжаттар.

Білімнің мазмұны туралы ұғым. Білімнің мазмұны дидактиканың негізгі
ұғымдарының бірі. Ол әрбір мектеп реформасының негізіне жатады, ал
реформалар тек қала жергілікті факторлардың ықпалымен ғана емес, сонымен
қатар халықаралық ықпалмен жүреді.
Білім мазмұны балаларға Неші оқыту керек- деген сұраққа жауап
береді. Бала тағдыры көбіне оның білімінің саны мен сапасына байланысты.
Білім беру мазмұнылық теориялық мәселелерін және оны іріктеу жолдарын және
оны іріктеу жолдарын В.В. Краевский, И.Я. Лернер, В.С. Леднев, М.Н.
Скаткин, т.б. зерттеді.
И.Я. Лернердің анықтамасы бойынша білімнің мазмұны дегеніміз-оқушыға
берілетін білім, іскерлік және дағды жүйесі, шығармашылық іс-әрекет,
эмоциялық қарым-қатынас тәжірибесі.
Ең бастысы, білімнің мазмұны жеке тұлғаны жан-жақты үйлейсімді дамыту
керек.
Білім құрылымы төрт бөліктен тұрады. Білім жалпы білімнің мазмұнындағы
негізгі элемент, болмысты тану табиғат, қоғам.

Оқушылардың білімді ұғыну сатылары

Оқу Анықтамасы Оқушынын іс-Мұғалімнің іс-Оқушыға берілетін
Мақсаты- әрекеті әрексті нұскаулар
нын
деңгейлер
і

Білім Акпараттағы Жауап БередіБасшылық Хабарлама жасаңыз -
нақты Қабылдайды етеді. суреттеңіз- санаңыз —
элементтердіЕсінде бағыттайды. есіңізге түсіріңіз-
ң сақтайды Әңгімелейді, Бұл не?-Қайда
орнын Танып біледіхабарлайды. орналасқан? -ақпарат
анықтау Көрсетеді екенін аныктау
Білімді Тұжырымда-біл-есіңе
тексереді, сакта әңгімеле-
емтихан алады фактілерді
баянда-қайтала-анықта
Түсіну Баяндалған Түсіндіреді Дәлелдейді Өзгертіңіз-жаңадан
материалды Өз пікірін Тындайды тұжырымданыз-суреттеніз
түсіну айтады Сұрақтар -
Дәлелдейді береді түсіндірініз, жалпы
Салыстырады шолу
Қатар кояды жасаныз, сын пікір
Білімін айтыңыз-
тексереді. әңгімеленіз-жинактаңыз-
емтихан алады өз
сөзіңізбен
түсіндіріңіз-
корытындыланыз
Қолдану Ережелерді, Жаңа Көрсетеді Қолданыңыз біліміңізді
тұжырымдамалмәселедерді Көмектеседі тәжірибеде сынап
арды, шешеді Макұлдайды көріңіз-
қағидаларды,Дәлелдейді Бақылайды шешіңіз-дәлелдеңіз-
теорияларды,Білімді жаңаЖұмысты сыни көрсетініз-есеп беріңіз
идеяларды жағдайларда тұрғыдан
жаңа қолданады талдайды
жағдайларда Жаңаны ойлап
қолдану шығарып.
кұрастырады
Талдау Ақпаратты Талқылайды Зерттейді Талдаңыз-бөліктерге
кұрамдас Ашады Жетекшілік бөлінізсын көзбен
бөліктерге Санайды етеді караңыз-табыңыз
бөлу Талдайды Ынталандырады айырмашылыктарын
Бөліктерге Бақылайды анықтаңыз-
бөледі Оқушыға ажыратыңыз-тексеріңіз-с
Сыни қосымша алыстырыңыз-қатар
тұрғыдан ресурс қойыңыз-шолу
талдайды ретінде жасаныз-тексеріңіз-зерт
ықпал етеді -
теңіз-қараңыз-оқып
уйреніңіз-бөлініз
категорияға, топтарға
бөліңіз
Синтез Әртүрлі Талқылайды Кері Жасаңыз-ойлап табыңыз-
(жаңаны идеялардан Қорытындылайбайланысты жаңалык ашыңыз-
жасау) жаңа ды береді кұрастырыңыз-болжам
өнім Бір жерге (рефлексия) жасаңыз-ұйымдастырыңыз-
немесе жинақтайды Тереңдетеді, жоспарлаңыз-жобалаңыз-
жоспар Салыстырады жалғастырады безендіріміз-жетілдірің
жасау Түйіндеме Бағалайды із-
жасайды Талқылайды өзгертіңіз-қиялдаңыз-те
ория
жасаңыз-ұсыныңыз

Бағалау Белгілі бір Бағалайды Қабылдайды Пікір құрастырыңыз-
өлшемдер Талкылайды Келіседі қорытындыға келіңіз-
және Пікір Таниды тандаңыз-шешініз
стандарттар сайысқа өлшемдерді бағалаңыз-сыни тұрғыдан
негізінде Түседі ашады талданыз-негіздеңіз-
материалдар Күдіктенеді үйлестіреді түсіндіріңіз-талқылаңыз
мен Тұжырымдайды -
идеялрдың Құрастырады тексеріңіз-бақылаңыз-
маңызын Әз пікірін дәлелденіз-ұсыныңыз-
бағалау айтады аныктаңыз

Оқытудың түрлері

Догматикалық
оқыту
Түсіндіру Дистанциялық
Суреттеу оқыту
Арқылы
оқыту
Оқыту
түрлері
Сабақ Құралдары
элементтері

Проблемалық Модульдық
оқыту оқыту
Бағдарламалы
қ
оқыту
Проблемалық Пробле Модуль
ситуация малық
міндет
Күрделі Гепоеза
тапсырмалар
Дамыту оқыту Педагогикалық
технология

Дидактикалық жүйелер уақыт талабына сай өзгеріп отырады. Мысалы,
И.Гербарттың (1776-1841)дидактикасыкейін дәстүрлі оқыту түріне айналды.
Онда Я.А.Коменский (1592-1670) дидактикасының, сол сияқты ертедегі
догматикалық және схо-ластикалықжүйелердіңэлементтері болды. Д.Дьюй (1859-
1952) дидактикасы дәстүрлі дидактика негізінде пайда болды. Сол сияқты
қазіргі бағдарламалық немесе компьютерлік оқытулар да бұрынғы жүйелер
жасаған негізге сүйенеді.
Тәжірибеде оқытудың көптеген түрлері қолданылуда. Мұға-лімдер барлық
пайдалы оқыту түрлерінен бас тартпай, жақсы-ларын жаңа жүйеге пайдалануда.
Догматикалық оқыту. Европада көп ғасырлар бойы өмір сүрді, оқушылар
болмыс факті, күбылыстарын және олардың арасындағы байланыстарды дайын
күйінде жаттады. Оқушылар бұл материалды есте саңтап, сөзбе сөз еске
түсіруі керек болды.

Олардан білімді тәжірибеде қолдану талап етілген жоқ. Оңы-тудың бұл
түрі механикалық естің дамуына көмектеседі, бірақ жеке тұлғаның ақыл-ойының
өсуіне жағдай жасамайды. Қазіргі мектепте көп қолданылатын оқыту түрлері:
түсіндіру — сурет-теу, проблемалық, т.б.
Түсіндіру — суреттеу арқылы оқыту. Оның мәні атынан көрі-неді.
Түсіндіру және көрнекілік - мұндай оқытудың негізгі әді-сі, тыңдау және
есте саңтау - оқушы іс-әрекетінің жетекші түр-лері, оңылғанды қатесіз
жаңғырту - негізгі талап және тиімді-ліктің негізгі өлшемі. Бұл оқытудың
кең тараған түрі. Оны ғы-лыми негіздеген және сипаттаған неміс ғалымы
И.Гербарт. Осы дидактикалық процесте оқытушы мен мұғалімнің іс-әрекетінің
кезеңдері мынадай болады:
Түсіндіру - суреттеу арқылы оқытудың жаңсы жақтары: уа-ңыт үнемдейді,
мұғалім мен оқушылардың күшін сақтайды, оқушылардың күрделі білімдерді
түсінуін жеңілдетеді, процес-ті тиімді басқаруды қамтамасыз етеді. Сонымен
қатар оның ірі кемшіліктері бар. "Дайын" білімдер оқушыларды өз бетімен ой-
лауға үйретпейді, жеке оқушылармен жұмыс істеу мүмкінші-лігі шектеулі, оның
ақыл-ой қабілетін және оқушының іскер-лігін нашар дамытады. Сондықтан
дидактикада, әсіресе XX ға-сырда, өнімді (репродуктивтіктен өзге) ойлауға,
шығармашы-лық ой дағдыларына үйрететін модельдерді іздестіру жүрді.
Осылайша проблемалық оқыту пайда болады.
Проблемалық оқыту кезінде мұғалім ізденіс жұмыстарын ұйымдастырады,
оның барысында оқушылар жаңа білім, іскер-ліктерді меңгеріп, жалпы
қабілетін, зерттеу белсенділігін дамы-тады, шығармашылыққа үйренеді, оқу
мен оқыту сипаты өзге-реді. Оқушылар шағын зерттеу және шығармашылық-тәжіри-
белікжұмыстарменайналысады. "Зерттеу" арқылы жаңа білім-дер -
факті,заңдылықтар, ұғымдар, принциптер, теориялар, ережелер, алгоритмдер
қалыптасады.
Проблемалық оқыту процесі мынадай:
• Проблемалық жағдай жасау және мәселе қою.
• Мәселеліні шешу жолдарын - гипотезаларды ұсыну.
• Таңдап алған гипотезаның дұрыстығын жаратылыс-матема-тика
бағытындағы пәндерде тәжірибе арқылы гуманитарлық пөн-дердегі ережелердің
дұрыстығын түпдеректер арқылы тексеру.
• Нәтижелерді қорыту: жаңа білім, іскерліктерді оқушылар-дың бұрынғы
білім, іскерліктеріне қосу, оларды теория мен тәжірибе арқылы бекіту.
Мұғалім әр кезеңде басшы, оқуды ұйымдастырушы. Оқушы-лардың
белсенділігі материалдың күрделілігіне, оқушылардың дайындықтары мен
деңгейлеріне, жабдықтарға байланысты.
Мәселелі оқыту, меңгеру үшін мұғалім мәселелік жағдаят, мәселе,
мәселелік міндет (тапсырма), гипотеза сияқты ұғым-дарды жақсы білу керек.
Мәселелік оқытудың маңызды кезеңі мәселелік жағдаят. Мысалы 1-сыныпта
математиканың жаңа ережесін меңгеруді алып қарайық. Оқушыларға 2+б=? деген
мысал беріледі. Қосу мен алу тәсілдерін білгендіктен, олар мұны қиналмай
шығарады: 2+6 =8.
Оқушылардың бұрын оқып үйренген амал тәсілдерін ойдағы-дай
қолданатынына көз жеткізген соң, мұғалім енді басқа мысал береді: х+6 =9.
Бірінші сынып сщушылары мұндай есепті шы-ғарудың тәсілдерін әлі білмейді,
сондықтан олар мұны бірден шығара алмайды. (Мәселелі жағдаят жасалды).
Мәселелік жағдаятқа енгізілетін оқу проблемалары қиын да, бірақ
оқушылар шеше алатындай болу керек.
Мәселелік міндет ұғымының педагогикалық әдебиетте екі түрлі мәні бар.
Біріншісі - оқушыдан танымдың іс-әрекетті та-лап ететін кез келген
тапсырма, екіншісі - кез келген міндет емес, оқушыларды өздері үшін жаңа
білімдер алуға ыңпал жа-сайтын міндеттер.
Гипотеза жорамал - ғылыми қиял формаларының бірі. Кез келген жорамал
емес, әдетте дәлелденген жорамал ғана гипотеза болып санала алады. Гипотеза
- проблеманы шешу тәсілі. Мы-салы бірінші мысалдағы есепті шығару үшін
оқушылар жора-малдар ұсынады, яғни проблеманы шешу тәсілдерін іздейді, оны
өздері табуға тырысады.
Дидактикада мәселелік оқыту көптеген түрлері жасалды: іскерлік
ойындар, процестерді моделдеу (компьютер арқылы модельдеу) нақты
жағдайларды талдау әдісі, ой майданы, эври-стикалық әңгіме және басқалары.
Бастауыш мектепте көбіне мәселелік оқытудың элементтері қолданылады.
Енді "күрделі" делініп жүрген міндетті емес тапсырмаларды талдап
көрелік.
М-1, 5-бет. Екеуарабіртабақтартсаң, ондабір табаң ет жетпей калады.
Үшеуара бір табақ тартсақ, онда бір табақ ет артылып қалады. Бұл үйдің
меймандары нешеу? Табақ саны нешеу?
Бұл тапсырманы орындауды ұйымдастыру үшін мұғалім өзі ең алдымен
меймандар санының 2-ге және 3-ке қалдыңсыз бөлінетін сан екенін аңғарту
керек. Ол сан 6,12,18, 24, т.б болуы мүмкін. Мысалы: меймандар 6 болсын
делік. 6:2=3, 6 мейманға 3 табақ қажет. Біраң тапсырма шартында бұл
жағдайда "бір табаң ет жетпей қалуы керек". Демек, табақ саны екеу. Алайда,
бұл тапсырманың келесі шартын қанағаттандырмайды. Яғни, табақ саны 1-ші
жағдайда 1-табақ жетпей қалу үшін, ал 2 жағ-дайда 1-табақ артылып қалу үшін
5 болу керек. Демек, мейман-дар 12, табаң саны 5.
Ал, қазірше бөлу амалын білмегендіктен "сынап көру" тәсілі бойынша
тапсырманың шешімін іздестіреді, осы мақсатта олар әр түрлі түсті (екі
түсті) таяқшаларды пайдаланғаны қүба-құп.
Дегенмен, мұғалім өзі тапсырма жауабын біле отырып, оқушыларды
бағыттайды.
9-бет. 0.4.4 сандарын пайдаланып, әр түрлі өрнек құр. Неше өрнек
құрдың? 40, 40, 50 сандарын пайдаланып әр түрлі өрнек құр. Неше өрнек
қүрдың? Әр жолы үш сан берілгенімен, құрылған өрнектердің саны бірдей емес.
Неге? Түсіндір. Өрнектер құрайық:
0+4+4, 0+4-4, 4+0+4, 4+0-4, 4+4+0, 4+4-0, 4-4-0;
40+40-50, 40+40+50, 50+40+40, 50+40-40, 50-40+40. 50-40-40, 40+50+40,
40-40+50.
Өрнектер саны әр түрлі, себебі 0-ден санды азайтуға болмай-ды,
(40+40+50 өрнегін де құра беруге болады, себебі мәселе нә-тиже табуда емес,
тек қана өрнек құруда болып отыр).
17-бет. 10 литрлік және үш литрлік екі ыдысты пайдаланып, 8 литр суды
қалай құйып алуға болады?
Тапсырманы орындаудың өте көп нүсқасы бар.
А) 10л+10л-3л-3л-3л-3л=8л
Ә) Зл+3л+3л+3л-10л+3л+3л=8л
Б) 10л-3л+3л+10л-3л-3л=8л, т.б.
45-бет.Завод тәжірибе цехында машинаға арналған түрлері бірдей 8
бөлшек жасайды. Оның жетеуі бірдей металдан, ал сегізіншісі жеңіл металл
қоспасынан дайындалды.
Кір тастарды пайдаланбай, үш рет өлшеу арқылы жеңіл бөлшекті қалай
табуға болады?
Бөлшектерді 4-тен таразының әр басына саламыз. Сонда, жеңіл тас бар
таразы басы көтеріледі. Енді осындағы бөлшекті 2-ден таразының әр басына
саламыз. Осы бағытта тағы бір мәрте өлшеу негізінде жеңіл бөлшек
аныңталады.
55-бет. Қатар түрған неше санның қосындысының мәні 21-ге тең болады?
Сондай сандардан қосындылар құрастыр.
Тапсырманың бірнеше мәні бар.
А) 10+11=21 Б)1+2+3+4+5+6=21
Ә) 6+7+8=21 В)0+1+2+3+4+5+6=21.
Мәселелік оқытудың жақсы жаңтары: өзіндік шығармашылық іс-әрекет
арқылы өз бетімен білім алу, оқу еңбегіне деген қызығушылықтың жоғарылығы,
өнімді ойдың дамуы, оқыту-дың берік және пәрменді нәтижелері.
Кемшіліктері: оқушылардың танымдық іс-әрекетінің әлсіз басқарылуы,
жобаланған мақсатқа жету үшін өте көп уақыттың кетуі. Сондықтан оны
дидактикалық мақсаттарға сәйкес, басқа оқыту түрлерімен үштастыра қолдану
керек.
Бағдарламалық оқыту
Бағдарламалық оқыту - такырыпты оқу бағдарламасы бойын-ша арнайы
құралдар (оқулық, ЭЕМ) көмегімен оқушының өз бетімен меңгеруі.
Бағдарламалық оқытудың негізгі ұғымы оқытатын бағдарлама. Бағдарлама 3
бөлімнен тұрады; оқу ақпараттарының үзінділері, онымен жұмыс істеу
операциялары - тапсырма, меңгеру үшін істелетін жұмыстар, бақылау
тапсырмалары (кері байланыс), жаттығуларды қайталау немесе келесі бөлікке
өту туралы нұсқаулар.
Б.Скиннер (1904ж. туған) жасаған линиялық бағдарламада оқу
материалдары шағын бөліктеріге бөлінеді. Материалды меңгеру үшін берілген
тапсырмадағы ақпаратты оқып, оқушы оның бос жерлерін бір немесе бірнеше
сөздермен толтырады. Содан кейін жауабын бұған дейін жабың түрған жауаппен
тексереді, дұрыс жауап берсе ақпараттың келесі бөлігін оқиды, ал оқушы
дұрыс жауап бермесе, онда ол ақпаратпен қайта жұмыс істейді.
Мысалы:
1. Бір негізді сандарды көбейткенде дәреже көрсеткіштері қосылады
23 • 24=27
а4 • а2 = а6
2. Есептерді шығар
З2 • З6 =
в7 • в3 =
3. Бір негізді сандарды бөлгенде дәреже көрсеткіштері алынады
З6: З2 = З4
а7: а4 =
... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.