Ауыл шаруашылығы тауарларын өндіруші - заңды тұлғалар
Кіріспе.
Біздің Республикамыздың агроөнеркәсіптік кешенінің дамуы үшін мүмкіндігі
өте жоғары. Бірақ, тек мақсаттандырылған негізделген мемлекеттік көмек қана
елдің аграрлық саласының қалыпты да, тұрақты дамуына жол ашады. Әсіресе
біздің елде экономиканың агроөнеркәсіп саласы қалыптасу жолында бірнеше
ауыр кезеңдерден орталықтандырылған жоспарлы экономиканың құлдырауынан
бастап, аяғынан нықтыра бастаған алғашқы ауыл шаруашылық өнім өндірушілері
– кәсіпорындардың пайда болуына дейін өткен.
Менің дипломдық жұмысым кіріспеден, екі тараудан, қорытындыдан және
қосымшалардан тұрады. Бірінші тарауда, Қазақстан Республикасының арнаулы
салық режимін қолдану үшін ауыл шаруашылық өнімін өндірушілер мен салық
салу тәртібімен ерекшеліктері қарастырылған. Онда ауыл шаруашылығы тауар
өндірушілер үшін жеңілдетілген арнайы салық режимдерін беруді қолданудың
мүмкіндігі ауылшаруашылығы өнімінің өндірісіне тек тікелей қатынастарында
берілетінін атап өтуіміз керек. Осы арнайы салық режимін қолдану үшін салық
төлеуші айналысатын мыналар негізгі шарт болады:
1. Өз өндірісінің көрсетілген өнімінің ұқсату мен және сатумен байланысты
жерді пайдалану мен бірге ауыл шаруашылық өнімін өндіру;
2. Ауыл шаруашылық өнімінің толық кезеңдегі (жас төлді өсірумен) мал
шаруашылығы мен құс шаруашылығы (оның ішінде асыл тұқымды), омарта, сондай
ақ өз өндірісінің көрсетілген өнімін ұқсатумен және сатумен өндіру.
Шаруа қожалығы деп – жеке кәсіпкерлікті жүзеге асыру
ауылшаруашылығы өнімін өндіру үшін ауыл шаруашылығы мақсатындағы жердің,
сондай ақ осы өнімді ұқсатуы мен және өткізуі мен тоқтаусыз байланысты
тұлғалардың отбасылық еңбек бірлестігі танылады. Шаруа қожалықтары үшін
арнайы салық режимін қолдану біртұтас жер салығын төлеу есебінің сомасы
негізінде бюджетпен есеп айырысуды жүргізудің ерекше тәртібін көздеу арқылы
жүргізіледі. Қазақстандағы арнайы салық режимін қолданатын заңды тұлғалар
қозғалысын дамытуда Қазақстан Республикасының Салық Кодексінің салық салу
рәсімін оңайлатуға бағытталған бірқатар шаралар енгізілген. Осы
жеңілдіктердің барлығы ауыл шаруашылық өндірушілерінің өсімін қолдау
мақсатында жүзеге асырылып отыр.
Патент бойынша жұмыс iстейтiн және 2001 жылы осы режимдi қолданған
кәсiпкерлер үшiн жаңа салық заңдылығы бойынша салық жүктемесiн төмендету
сипатты. Бұл 2002 жылы әрбiр кәсiпкерге жеке тәсiлдi қолданбайтын, салық
төлеушiнiң нақты қаржылық жағдайын ескермейтiн патент құнын есептеу
мөлшерлеменiң тiркелген шәкiлiн қолданумен түсiндiрiледi. Ал 2002 жылы
салықтарды есептеу мәлiмделген табыс негiзiнде жүзеге асырылды. Өткен жылы
және осы жылы қолданатын жалпы белгiленген салық салу тәртiбiнiң салық
жүктемесi бюджетпен есеп айрысуды жүзеге асырған 24 жеке кәсiпкер бойынша
жүргiзiлген мониторингке сай 2%-ке өстi. Келесiдей салдар осыған себеп
болды:
– тоқсанға орташа жылдық табысты көбейту, яғни кәсiпкердегi
– айналымның. кәсiпкерлiк қызмет деңгейiнiң әрi қарай өсуiнiң және
дамуының жоғарылауы;
– есептi кезеңде табыс болды ма немесе болмады ма, соған қарамастан
жалдамалы жұмысшыларды және өзi үшiн әлеуметтiк салықтың тiркелген
мөлшерлемесiн пайдалану.
Екінші тарау жауапкершілігі шектеулі Қарқын серіктестігін мысалға
ала отырып жазылды.
2003 жылы енгiзiлген Салық Кодексiне сәйкес Қарқын шаруа қожалығы
бiрыңғай жер салығын төлеушi болып табылады және мынадай құжаттарды табыс
етедi:
1. әлеуметтiк салық бойынша декларация;
2. төлем көзiнен ұсталатын жеке табыс салығы бойынша есеп-қисап;
3. жер үстi көздерiнен су ресурстарын пайдаланғаны үшiн төлемақы мен
қоршаған ортаны ластағаны үшiн төлемақы бойынша декларациялар
Дипломдық жұмыстың мақсаты мен міндеті:
– ауыл шаруашылық өнім өндірушілеріне салық салудың ерекшеліктерін.
– арнаулы салық режимін қолданатын теория негізін
– патент негізінде арнаулы салық режимін
– оңайлатылған декларация негізінде арнаулы салық режимін зерттеп
көрсету.
1 тарау . Қазақстан Республикасының арнаулы салық режимін қолданушы ауыл
шаруашылық өнімін өндірушілерге салық салу тәртібінің ерекшеліктер.
1.1 Ауыл шаруашылық өнім өндірушілеріне салық салу ерекшеліктері .
1997 жылдан бастап салық төлеуші ауыл шаруашылығы тауар өндірушілері
бюджетпен есеп айыруды салық салудың оңайлатылған тәртібінде патент
негізінде жүзеге асыратын еді. Ол уақытта әрекет етуші салық салудың
оңайлатылған түрі салық салу базасын, салық есебін жүргізудің оңайлатылған
жүйесін, патент құнын есептеуге жататын және бұл салықтарды бір мезгілде
төлеуге әкелетін салық бойынша декларацияны ұсынудан босатуды қарастырады.
Ал, 1998 жылдың шілде айынан бастап ауылшаруашылығы тауар өндірушілеріне
салық салуда салық патентінің құнына кірген ауылшаруашылық тауарларын
өндіретін шаруа (фермерлік) қожалықтарының өнімдері мен ауыл шаруашылығы
тауарларынын өндіретін заңды тұлғалардың өнімдері де кіретін 80 проценті
оңайлатылған патент төлеу тәртібі енгізілді. Салық салудың бұндай тәртібі
ауыл шаруашылығы тауар өндірушілерінің қиындықтарын азайтып,қаражаттарын
негізгі құралдарды жаңартуға, өндірісті кеңейту үшін жұмсауға мүмкіндік
берді.
Бірақ салық салудың жеңілдетілген түрін қолдану, білікті экономикалық
кадрлармен аз қамтамасыз етілгендіктен, шаруа(фермер) қожалықтары үшін
патент құнын анықтайтын есептеулерде қиындық туғызады. Олар үшін салық салу
нормаларын тағы да жеңілдету қажет болды. 1999жылы салық заңдылығына
әсіресе шаруа, фермер қожалықтары үшін бірыңғай жер салығын төлеуде
өзгерістер енгізілді. Шаруа .фермер. қожалықтары бірыңғай жер салығын
төлеп, Қазақстан Республикасының Үкіметі белгілеген қажеттілік нормативіне
сәйкес жер салығы, табыс салығы,қосымша құнға салынған салық пен өзі
өндірген өнімді сатудан түскен табысқа салынатын салық, мүлік салығы, көлік
салығы сияқты бірқатар салықтарды төлеуден босатылды. Ауыл шаруашылығы
тауарын өндіретін заңды тұлғалар үшін 2000 жылы пайдалану өрісі кеңейген
патент төлеу негізіндегі салық төлеудің жеңілдетілген тәртібі сақталды.
2000 жылдың 30 қаңтарынан бастап патент ауыл шаруашылығы тауар өндірушілері
өз өнімдерін қайта өңдеу және де мал шаруашылығы, құс және омарта
шаруашылығы өнімдерін қайта өңдеу өнімдеріне де қолданылады.
2002 жылдың 1-қаңтарынан бастап қолданысқа енгізілетін Салық және
бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер туралы Қазақстан
Республикасының Кодексі (Салық Кодексі) экономиканың аграрлық салалары
субъектілеріне оңайлатылған салық салуды қолдану туралы мәселеге екі тарау
арналған.
Салық төлеуші - аграрийлердің көптеген тілектерін ескеріп, Салық
кодексінде ауылшаруашылығы тауар өндірушілерінің салық салудағы қолданылып
жүрген негізгі тәсілдері сақталған. Заңды тұлғаларда белгіленген тәртіпте
де, оның құнының есебіне енгізілген сексен проценттік патент негізіндегі
бюджетпен есеп айырысуды таңдау құқығы қалады. Ал шаруа (фермер)
қожалықтарына бюджетпен есеп айырысу немесе біртұтас жер салығын төлеу
негізінде арнайы салық режиміндегі, не жалпы белгіленген тәртіпте салық
салуды таңдау құқығы беріледі.Салық кодексінде аграрлық сала субъектілеріне
салық салуда қолданылып жүрген нормалары оларды қолдану тәжірибиесін
ескеріп жүйеленген, қорытындыланған және жетілдірілген.
Соңғы уақытта көтпеген инвесторлардың тарабынан осы саланың дамуына
қызуғышылық туындады.
Ауыл шаруашылығы тауарларын өндіруші – заңды тұлғалар
Бұдан әрі заңды тұлға ретінде оны тіркеуден бастап ауыл шаруашылығы
тауарлары өнімін өндіруші-заңды тұлғалар үшін арнайы салық режимін
қолданудың тәртібін келтіреміз.
Заңды тұлғаларды мемлекеттік тіркеу Қазақстан Республикасында
қолданылып жүрген заңдарына сәйкес жүзеге асырылады.
Ауыл шаруашылығы тауарларын өндіруші-заңды тұлғаларды мемлекеттік
тіркеуде ерекшелік жоқ. Тіркеу үшін заңды тұлға Қазақстан Республикасы
Президентінің “Заңды тұлғаларды мемелекеттік тіркеу туралы” 1995 жылғы 17
сәуірдегі Заңды күші бар Жарлығымен белгіленген тәртіпте және нысанда
құрылтай құжаттарымен қоса өтініш береді.
Салық кодексіне сәйкес мемлекеттік тіркеуден өту және салық
төлеушінің тіркеу нөмірін алу үшін заңды тұлға (ауыл шаруашылығы тауарларын
өндіруші-заңды тұлғаларды қоса) орналасқан жері немесе Қазақстан
Республикасының әділет органдарында өзінің мемлекеттік тіркеу күнінен
бастап 10 жұмыс күнінен кешіктірмей аяқталуы бойынша – тиісті салық
органына жүгінуге міндетті.
Салық төлеушінің мемлекеттік тіркеу рәсімінен өтуінен кейін ауыл
шаруашылығы өнімін өндіруші – заңды тұлға салық органдарында:
- Заңды тұлғаның, оның құрылымдық бөлімшесінің орналасқан жері
бойынша;
Салық салу объектілерінің немесе салық салумен байланысты
объектілердің орналасқан жері және (немесе) тіркеу бойынша тіркеу есебіне
тұруға міндетті.
Тіркеу есебіне қою үшін өтінішті берумен бірге заңды тұлға, оның
құрылымдық бөлімшесі тіркеу куәлігін, статистикалық есеп карточкасын,
құрылтай құжаттарын белгіленген тәртіпте куәландырылған көшірмелердің бір
данасын береді.
Тіркеу есебіне қою кезінде көрсетілген тіркеу деректерін өзгерту
кезінде салық төлеуші осындай деректердің өзгеруі сәтінен бастап 10 жұмыс
күні ішінде тиісті салық органына ол туралы хабарлауға міндетті.
“Жер туралы” Қазақстан Республикасы Заңының қолданысқа енгізілуімен
байланысты тұрақты немесе ұзақ мерзімді уақытша жер пайдалану құқығында
ауыл шаруашылығы өндірісі үшін бұрын қолданылып жүрген заңнамаға сәйкес
берілген жер учаскелерінің барлығы жалға алу шартына алғашқы уақытша ұзақ
мерзімді жер пайдалануға көшіріледі.
Ең алдымен ауыл шаруашылығы тауар өндірушілері үшін жеңілдетілген
арнайы салық режимдерін беруді қолданудың мүмкіндігі ауыл шаруашылығы
өнімінің өндірісіне тек тікелей қатынасатындарға берілетінін атап өтуіміз
керек.Осы арнайы салық режимін қолдану үшін салық төлеуші айналысатын
мыналар негізгі шарт болаып табылады:
1) өз өндірісінің көрсетілген өнімін ұқсатумен және сатумен байланысты
жерді пайдаланумен бірге ауыл шаруашылығы өнімін өндіру;
2) ауыл шаруашылығы өнімінің толық кезеңдегі (жас төлді өсірумен) мал
шарушылығы мен құс шаруашылығы (оның ішінде асыл тұқымды), омарта,
сондай-ақ өндірісінің көрсетілген өнімін ұқсатумен және сатумен
өндіру.
Ауыл шаруашылығы өнімін өндіруші – заңды тұлғалар үшін арнайы салық
режимін қолдану бойынша шектеулер бар. Ауыл шаруашылығы өнімін өндіруші –
заңды тұлғалар үшін арнайы салық режимін қолдануға мыналар құқылы емес:
1) еншілес ұйымдары, филиалдары мен өкілдіктер бар заңды тұлғалар;
2) заңды тұлғалардың филиалдары, өкілдіктері және өзге де оқшауланған
құрылымдық бөлімдер;
3) осы арнайы салық режимін қолданатын басқа да заңды тұлғалардың
тазартылған тұлғалары болып табылатын заңды тұлғалар.
Арнайы салық режимі акцизделген өнімді өндіру, ұқсату және сату
бойынша салық төлеушілердің қызметіне
таралмайтынын ескеру қажет (Осы норманы енгізу акцизделген тауарлардың
жекелеген түрлері ауыл шаруашылығы өнімін ұқсату өнімі болып табылатын,
өндіру мен ұқсату бойынша салық төлеуші де арнайы салық режимін, сондай –
ақ осы салалардың қатты айырмашылықтағы кіріс дәрежесін ескеріп, негізінен
қолдануға құқығы барлығымен байланысты. Мысалы, заңды тұлға дәнді дақылдар
өндірумен айналысады және бұрын сатып алынған шағын спирт зауытын қоса, өз
және алыс - беріс шикізатын ұқсату бойынша цехы бар. Дәнді дақылдар өндіру
мен оны ұқсату арнайы салық режимінің күшіне енуі тиіс, бірақ спирт өз
өндірісінің ауылшаруашылығы өнімін ұқсату өнімі бола отырып, бидай, бұл
ретте, акцизделетін тауар болып табылады. Сәйкесінше, айталық ұн мен спирт
өндіруден кіріс бидайды ұқсату өнімінің екі түрлі өнімі болып табылатынына
байланысты біраз айырмашылықтар болады. Бұдан басқа, мемлекет ерекше
бақылауды – этил спирті мен алкоголь өнімін өндіру мен айналымын
мемлекеттік реттеуді белгілеген.
Осы арнайы салық режимінің күші таралатын қызмет түрлерін жүзеге
асыру кезінде Салық кодексіне сәйкес салық төлеушілер кірістер мен
шығыстардың, мүліктің жеке есебін жүргізуге міндетті. Салықтар мен басқа да
міндетті төлемдерді есептеу, оларды төлеу және қызметтің осындай түрлері
бойынша салық есебін беру жалпы белгіленген тәртіпте жүргізіледі.
Қате көзқарас қалыптасқан, оған сәйкес арнайы салық режимдерін
қолдану бухгалтерлікті қоса, есеп жүргізуден босатады.
Ауыл шаруашылығы өнімін өндіруші – заңды тұлғалар арнайы салық
режимін қолдануға құқығын алу үшін қайта құрылғаннан басқа салық төлеушіге
жер учаскесінің орналасқан жері бойынша салық органына өтінішті ағымдағы
жылдың 20 ақпанына дейін беру қажет.
Қайта құрылған салық төлеушілер тіркеу есебіне қою сәтінен бастап
отыз күнтізбелік күн ішінде ауыл шаруашылығы өнімін өндіруші – заңды
тұлғалар үшін арнайы салық режимін қолдану құқығына өтінішті береді.
Аталған мерзімге өтінішті бермеу автоматты түрде жалпы белгіленген
тәртіпте бюджетпен есеп айырысуды жүзеге асыруға салық төлеушінің келісімі
деп саналады.
Аталған арнайы салық режимін таңдаған салық төлеуші барлық салық
кезеңінің ішінде – күнтізбелік жылда салық салудың таңдаған режимін
өзгертуге құқығы бар.
Ауыл шаруашылығы өнімін өндіруші – заңды тұлғалар үшін арнайы салық
режимін колдану тәртібін қарастырайық. Салық салу режимін таңдауды жыл
сайын жургізу қажет және патент бір салық мерзіміне – күнтізбелік жылға
беріледі.(Қайта құрылған салық төлеушілер үшін салық кезеңі салық
органдарында мемлекеттік тіркеу сәтінен бастап басталады, сәйкесінше
таратылатын кәсіпорындар үшін салық кезеңі кәсіпорынды таратуын аяқталуынан
басталады.)
Ауыл шаруашылығы өнімін өндіруші –заңды тұлғалар үшін патент құны
есбіне салықтардың алты түрі кіреді: корпоративтік табыс салығы, қосылған
құн салығы, әлеуметтік салық, мүлік салығы, көлік құралдарына салық және
жер салығы. Патент құнының есебі кезінде бюджетке төлеуге жататын салықтар
сомасы 80 %-ке кемітіледі.
Патент құны есебінің негізінде жүзеге асырылатын кірістер мен
шығыстар соңғы 3-5 жылдағы шаруашылықтың өз көрсеткіштерінің негізінде
айқындалады. Егер кәсіпорын тек құрылан болса, онда оның патент құнының
есебі үшін соңғы 3-5 жылдағы осындай шаруашылықтардың көрсеткіштері
алынады. Бұл ретте, шығыстарда салық заңнамасына сәйкес салық салынатын
кірісті айқындау кезінде шегерімге жататын шығыстар ғана ескеріледі.
Әлеуметтік салық сомасы шаруашылық мәлімдеген қызметкерлердің санына
(оның қызметкерлеріне кірістер түрінде төленетін жұмыс берушінің шығыстары)
өткен жыл үшін осы шаруашылықтың орташа еңбекақысын көбейту жолымен
айқындалады.
Қайта құрылған кәспорындар үшін мәлімделген еңбекақының орташа
мөлшері Қазақстан Республикасының заңдар актілерімен белгіленген ең аз
еңбекақы мөлшерінен төмен емес болуы тиіс.
Жер салығының, мүлік салығының және көлік салығының сомасы патент
құнының есебі кезінде жалпы белгіленген тәртіпте айқындалады. Бұл ретте,
ауыл шаруышылығы өнімін өндірушілерді қодау мақсатында Қазақстан
Республикасының Үкіметі көлік құрлдарына салық төленбейтін арнайы ауыл
шаруашылығы техникасының тізбесі белгіленгенін ескеру қажет.
Салық кодексіне сәйкес патент құнының есебін енді салық төлеуші өзі
жасайды және өзі береді.
“Жер туралы ” заңды енгізгеннен кейін тұрақты немесе ұзақ мерзімді
уақытша жер пайдалануға енгізуге бұрын қолданылған жер заңнамасына сәйкес
берілген жерлер бойынша салық төлеуші Жер туралы Қазақстан
Республикасының 2001 жылдың 24 қаңтардағы Заңының қолданысқа енгізілуімен
осындай жерлер бойынша жалға алу (тегін негізде ) шартына алғашқы уақытша
ұзақ мерзімді жер пайдаланушыларға айналды. Яғни осындай жерлер бойынша
салық төлеушілер жер салығын төлеушілер санатынан мемлекет пайдалануға
беретін жерлер үшін төлем төлеушілер санатына көшеді. Жазылғанды ескеріп
патент құны осындай жерлер бойынша есептелген жер салығының сомасына
кемітіледі. Бұл ретте, осы арнайы салық режимін қолданатын салық
төлеушілер жер салығының ставкасынан жоғары емес ставкалар және 80% – тік
жеңілдіксіз Салық кодексіне сәйкес осындай жер учаскілері бойнынша
есептелген жер салығының мөлшерінен төмен емес мөлшерде жер учаскелерін
пайдаланғаны үшін (Салық кодексінің нормаларына және Жер туралы заңға
сәйкес) жал төлемін төлейді.
Патент құнының есебіне енгізілмеген, бірақ олар бойынша төлеудің
ерекше тәртібімен салық есебін беру көзделген салықтар мен басқа да
міндетті төлемдердің жекелеген түрлерін есептеу яғни төлем көзінен
ұсталынатын жеке табыс салығын есептеу, қоршаған ортаны ластағаны үшін
төлем мен үстіңгі көздерден су ресурстарын пайдаланғаны үшін төлемді
есептеу Салық кодексіне сәйкес, яғни жалпы белгіленген тәртіпте жүргізеді.
Патент құнының есебіне енгізілген салықтарды, сондай-ақ осы арнайы
салық режимін қолдану кезінде олар бойынша төлеудің ерекше тәртібі мен
салық есебін беру көзделген салықтар мен басқа да міндетті төлемдерді
төлеуді қарастырайық.
Патент құнының есебіне енгізілген салықтарды бюджетке төлеу мынадай
тәртіпте:
- 20 мамырдан кешіктірмей – патент құнының есебінде көрсетілген
салықтардың жалпы сомасынан 16 мөлшерінде;
- 20 қазаннан кешіктірмей – патент құнының есебінде көрсетілген
салықтардың жалпы сомасынан 12 мөлшерінде;
- есепті жылдан кейін 20 наурызынан кешіктірмей – берілген қайта
есептеулерді ескеріп патент құнынының қалған бөлігіндегі мөлшерде
жүргізіледі.
Арнайы салық режимдерін қолдану салықтар мен басқа да міндетті
төлемдедің жекелеген түрлерін төлеудің ерекше тәртібін көздейді.
Төлем көзінен ұсталынантын жеке табыс салығының есептелген сомасын,
жинақтаушы зейнетақы қорларына міндетті зейнетақы жарналарын, қоршаған
ортаны ластағаны үшін төлем мен үстіңгі көздерден су ресурстарын
пайдаланғаны үшін төлемді төлеуші, осы арнайы салық рижимін қолданушы салық
төлеушілер мынадай тәртіпте жүргізеді:
- ағымдағы салық кезеңінің 20 қазанынан кешіктірмейтін мерзімде 1
қаңтардан 1 қазанға дейінгі кезең үшін есептелген сома төленеді;
- есептіден кейінгі салық кезеңінің 20 наурызынынан кешіктірмейтін
мерзімде 1 қазаннан 31 желтоқсанға дейінгі кезең үшін есептелген сома
төленеді.
Ауыл шаруашылығы тауарларын өндіруші заңды тұлғалар үшін арнайы салық
режимін қолданатын салық төлеушілердің санаттары үшін Салық кодексімен
салықтардың негізгі түрлері мен бюджетке төленетін басқа да міндетті
төлемдер бойынша берілетін салық есеп беруінің саны қысқартылған.
Қолданылып жүрген ережеде оларды беру ай сайын немесе тоқсан сайын
жүргізілді. Салық кодексінде салық есеп беруін беру мерзімі негізінен
патент құнын төлеудің соңғы мерзіміне келтірілген.
Ауыл шаруашылығы тауарларын өндіруші – заңды тұлғалар үшін арнайы
салық режимін қолданудың бірінші салық салу кезеңінде салық төлеуші өтініш
пен бірге бір уақытта Қазақстан Республикасың Мелекеттік кіріс министрлігі
белгілеген нысан мен тәртіпте салық төлеуші жасаған патент құнының есебін
жер учаскесінің орналасқан орны бойынша салық органына беріледі. Салық
кодексінің 388-бабына сәйкес Салық кодексінің 247-бабымен белгіленен
тәртіпте және мерзімде осы арнайы салық режимін қолданатын салық төлеушілер
қосылған құн салығы бойынша декларацины береді. Патент құны есебіне
енгізілген салықтардың басқа да түрлері бойынша декларацияны беруден
көрсетілген арнайы салық режимін қолданатын салық төлеушілер босатылады.
Салық кодексін қолданысқа енгізуге дейін бюджетпен есеп айырусыдың
негізінде оңайтылған тәртібін қолданатын ауыл шаруашылығы өнімін
өндірушілері патент құнының есебіне енгізілген салықтардың барлық түрлері
бойынша декларация беруден босатылған. Декларация бақылау мақсаты үшін
енгізіледі, өйткені осы арнайы салық режимін қолданатын ауыл шаруашылығы
тауарын өндіруші мәлімделген кірістен есептелген ҚҚС–ның толық сомасынан
шот-фактураны жазып береді, ал бюджетке салықтың есептелген сомасының 20%
ғана төлейді, бөл ретте, жанама датацияны ғана алады.
Бұдан басқа , ауыл шаруашылығы тауарын өндірушіге патент құнына
негізілген салықтер бойыншв салық базасын және салық салу объектілерінің
ағымдағы салық кезеңінің ішінде өзгеруі жағдайында, салық төлеуші салықтар
сомасының ұлғаю жағына да, кему жағына да осындай салықтар сомаларын қайта
есптеуді жүргізетінін (яғни факт бойынша) білу қажет. Бұл ретте патент
құнының өзгертілген есебін салық төлеуші есептіден кейінгі жылдың 15
наурызынан кешіктірмейтін мерзімде салық комитетіне беруі тиіс. Салық
кодексін қолданысқа енізуге дейін қолданылатын салық заңнамасымен патент
құнының есебі ұлғаю жағына күтілетін жылдық жиынтық кіріс сомасының өзгеруі
кезінде ғана жүргізіледі, өзге жағдайларда патент құнының қайта есебі
жүрізілмеді, қайта есептеудің нақты мерзімі белгіленген жоқ.
Арнайы салық режимін қолданатын ауыл шаруашылығы тауарларын өндіруші
– заңды тұлғалар бұрынғы салық кезеңі үшін мынадай салық есеп беруін 15
наурыздан кешіктірмей береді:
үстіңгі көздерден су ресурстарын пайдаланғаны үшін төлем бойынша
декларация;
қоршаған ортаны бастағаны үшін төлем бойынша декларация.
Салық кодексін енгізгенге дейін салық төлеушілер тоқсан сайын –
қоршаған ортаны ластағаны үшін төлемдер бойынша есеп беруді және ай сайын –
су үшін төлем бойынша есеп берулерді береді. Декларация салық төлеушілердің
барлығы үшін Салық кодексімен енгізіледі, бірақ бұл ретте, аграрлық сала
субъектілері үшін арнайы салық режимін қолданатындарды қоспағанда, салық
төлеушілер үшін тоқсан сайын есеп берулерді беруі тиіс. Аталған салық
режимдерін қолданатын ауыл шаруашылығы тауарын өндірушілер декларацияларды
ғана береді.
Арнайы салық режимін қолданатын ауыл шаруашылығы өнімін өндіруші –
заңды тұлғалар төлем көзінен ұсталынатын жеке табыс салығы бойынша есепті
және мынадай мерзімдерде жинақтаушы зейнетақы қорларына міндетті зейнетақы
жарналары бойынша:
ағымдағы салық кезеңінің 1 қаңтарынан 1 қазанына дейінгі кезең үшін
есептелген сома бойынша – 15 қазанна кешіктірмейтін мерзімде;
1 қазаннан 31 желтоқсан аралығындағы кезең үшін есептелген сомалар
бойынша – есептіден кейінгі салық кезеңінің 15 наурызынан кешіктірмей есеп
беруді береді. 1кесте.
1.2 Ауыл шаруашылық өнім өндіруші - шаруа қожалықтарына салық салу
тәртібі .
Арнайы салық режимін қолдану үшін қандай нәрселер керек. Ол
екі шарттан тұрады. Біріншіден екі шартты сақтау керек:
1. мемлекеттік тіркеуден өту;
2. салық есебіне тұру.
Қолданылып жүрген заңнамаға сәйкес шаруа (фермер) қожалықтары,
заңды тұлға құрмастан, кәсіпкерлік қызметпен айналысушы жеке тұлға болып
табылады.
Заңды тұлға құрмастан жеке кәсіпкерлік қызметін жүзеге асыратын
азаматтарды мемлекеттік тіркеу сипатында және азаматтың тұрғылықты жері
бойынща аумақитық салық органында жеке кәсіпкер ретінде есепке тұрудан
тұрады.
Қолданылып жүрген заңнамаға сәйкес шаруа (фермер) қожалығы мынадай
нысандарда көрінуі мүмкін:
жалпы бірлескен меншік базасына негізделген отбасылық кәсіпкерлік
нысандағы кәсіпкерлік қызметті жүзеге асырылатын шаруа қожалығы;
жеке кәсіпкерлікті жүзеге асыруға негізделген фермер қожалығы;
бірлескен шаруашылық қызметі туралы шарт негізінде жалпы үлестік
меншік базасында жай серіктестік нысанында ұйымдастырылған фермер
шаруашылығы.
Бұдан басқа, Қазақстан Республикасының заңнама актілерімен шаруа
(фермер) қожалығының басқа нысанда көзделуі мүмкін.
Мемлекеттік тіркеу үшін жеке кәсіпкер мемлекеттік тіркеу үшін алымды
енгізу туралы құжатты және белгілнген нысан бойынша өтінішті тіркеуші
органға береді, басқа құжаттарды беру талап етілмейді.
Жоғарыда аталған құжаттардың барлығы кезінде салық комитеті жұбайлар
кәсіпкерлігі, отбасылар кәсіпкерлігі, сондай-ақ тұрақты негізде құрылатын
жай серіктестік нысанындағы өтінішті әрбір кәсіпкерге береді. Мемлекеттік
тіркеу туралы куәлік бірлескен жеке кәсіпкерліктің барлық мүшелерін көрсете
отырып жазылып беріледі.
Қазіргі уақытта Қазақстан Республикасының Парламентінде “ Салық және
бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер туралы” Қазақстан
Республикасы Кодексінің (Салық кодексі) қабылдануымен байланысты Қазақстан
Республикасының кейбір заң актілеріне өзгерістер мен толықтырулар енгізу
туралы Қазақстан Республикасының Заң жобасы қаралады. “Жеке кәсіпкрлік
туралы” Қазақстан Республикасының Заңына өзгерістер енгізу ұсынылады, оған
сәйкес тұрақты негізде құрылатын жұбайлар кәсіпкерлігі, отбасылық
кәсіпкерлік, сондай-ақ жай серіктестік нысанындағы бірлескен жеке
кәсіпкерлікті тіркеу кезіндегі өтінішті ұйымдармен, азаматтармен және
мемлекеттік органдармен қатынастардағы мүдделерді ұсынуға және азаматтық-
құқықтық мәмілелерді жүзеге асыруға уәкілетті тұлға береді.
Мемлекеттік тіркеу туралы куәлік уәкілетті тұлғаға жазып беріледі.
Куәлікке тіркеуші органның басшысы куәландырылған бірлескен жеке
кәсіпкерлік мүшелерінің тізбесі қоса беріледі.
Шаруа (фермер) қожалығы жеке кәсіпкерді мемлекеттік тіркеудің
ерекшеліктері
Шаруа (фермер) қожалығы деп жеке кәсіпкерлік жүзеге асыру ауыл
шаруашылығы өнімін өндіру үшін ауыл шаруашылығы мақсатындағы жерді, сондай-
ақ осы өнімді ұқсатумен және өткізумен тоқтаусыз байланысты тұлғалардың
отбасылық- еңбек бірлестігі танылады.
Бұдан басқа, шаруа фермер қожалығы жер пайдалану құқығын мемлекеттік
тіркеу сәтінен бастап құрылған деп саналды.Қазақстан Рспубликасының
заңнамасына сәйкес міндетті мемлекеттік тіркеуге бір жылдан пайдалану
құқығы жатады. Бірлскен кәсіпкерлік немесе жәй серіктестік болсын кез-
келген ұйымдастырушылық нысанындағы шаруа (фермер) қожалығында қожалық
мүддесін көрсетуге уәкілетті тұлға бар- бұл шаруа (фермер) қожалығының
басшысы. Шаруа (фермер) қожалығы туралы ҚР Заңымен тыйым салынған
ұйымдармен, азаматтармен және мемлекеттік оргндармен қатынастардағы шаруа
(фермер) қожалығының мүдделерін беруді, сондай-ақ азаматтық-құқықтық
мәмілелерді жүзеге асыруды Шаруашылық басшысы жүргізетіні көзделген.
Қолданылып жүрген заңдарға және Қазақстан Республикасының салық кодексіне
сәйкес шаруа (фермер) қожалығы шаруашылықты мемлекеттік тіркеу үшін алым
төлеуден босатылады.
“Жер туралы” Қазақстан Республикасының 2001 жылғы 24 қаңтарындағы
Заңына сәйкес шаруа (фермер) қожалығын жүргізу үшін жер учаскелері уақытша
жер пайдалану құқығында азаматтарға беріледі (қысқа мерзімді 5 жылға дейін
және ұзақ мерзімді 49 жылға дейін). Бұрын қолданылған жер заңнамасна сәйкес
жер учаскелері тұрақты немесе уақытша тегін негіздегі жер пайдалану
құқығында берілді. “Жер туралы” қайта енгізілген Қазақстан Республикасының
Заңына сәйкес мемлекеттік меншік жерлерін енді тұрақты жер пайдалану
құқығына беру тек мемлекеттік жер пайдаланушыларға беріледі.
Шаруа үшін жер заңнамасындағы бірқатар басқа да өзгерістерді білуі
керек деп ойлаймыз, олардың кейбірулері салықтар мен бюджетке төленетін
басқа да міндетті төлемдерді төлеу бойынша бюджетпен өзара қарым-
қатынастарда өзгерістерге алып келуі мүмкін.
“Жер туралы” Қазқстан Республикасының Заңына сәйкес тұрақты немесе
ұзақ мерзімді жер пайдалану құқығындағы шаруа (фермер) қожалығын жүргізу
үшін кәсіпкер алған жер учаскелерінің барлығы жалға алу шартында алғашқы
уақытша ұзақ мерзімді жер пайдалануға қайта рәсімделуі тиіс. Жалға алу
шартындағы уақытша жер пайдалануда орналасқан жерлер бойынша шаруа (фермер)
қожалығы осы жер учаскелерін пайдаланғаны үшін жал төлемін біртұтас жер
салығынан басқа бюджетке төлеуге тиіс, ал бюджетпен жалпы белгіленген
тәртіпті таңдаған шаруашылықтар жер салығының орнына оны төлеуі тиіс, ол
осындай жер учаскелері бойынша (алғашқы тегін негіздегі жер пайдалану
немесе тұрақты жер пайдалану құқығындағы бұрын рәсімделген) олар төлер еді.
Шаруа (фермер) қожалықтарын қоса салық төлеушілерді мемлекеттік
тіркеу Салық кодексімен белгіленген мерзімде және тәртіпте жүргізіледі.
Мемлекеттік тіркеу мен салық төлеушінің тіркеу нөмірін алу үшін шаруа
(фермер) қожалығына Салық кодексімен көзделген салық
міндеттемелерініңтуындау сәтінен бастап 10 жұмыс күні ішінде салық органына
өтініш беру қажет. Бұл ретте, өтініш жеке кәсіпкердің тұрғылықты жері
бойынша салық органына беріледі. Өтініш нысаны мен оны жасау тәртібін
Қазқастан Республикасының кіріс министірлігі балгілейді.
Салық кодексімен белгіленген қажетті деректердің
барлығын алғаннан кейін салық органы Салық төлеушінің куәлігін береді.
Салық төлеушіні мемлекеттік тіркеуден өткізуден кейін шаруа (фермер)
қожалығына салық органдарында:
тұрғылықты жері бойынша;
салық салу объектілерін тіркеу мен (немесе) орналасқан жері бойынша;
кәсіпкерлік қызметін жүзеге асыру орны бойынша тіркеу есбіне тұру
қажет.
Тіркеу есебіне қою үшін шаруа (фермер) қожалығының басшысы тіркеу
үшін берілетін мәліметтердің құрамында салық органдарына тиісті өтінішті
береді, міндетті тәртіпте өз аты-жөнін, туған күні мен орнын, тұрғылықты
мекен-жайын, ҚР ІІМ берген жеке куәлігінің деректерін көрсетеді.
Салық кодексімен норма белгіленген, соған сәйкес тіркеу есебіне қою
туралы өтініште шаруа (фермер) қожалығы көрсеткен тіркеу деректерінің
өзгеруі кезінде салық төлеуші осындай деректердің өзгеру сәтінен бастап 10
жұмыс күні ішінде салық органына бұл туралы хабарлауға міндетті.
Ауыл шаруашылығы тауар өндірушілері үшін арнайы салық режимдерін
қолданудың ерекшеліктерінің бірі осы арнайы салық режимдерінін қолдану
мүмкіндігінің жер учаскесінің орналасқан жері бойынша (қызметті жүзеге
асыру орны бойынша) салық органында тіркеу есебіне қоюдан кейін жер
учаскесінің орналасқан жері бойынша ғана беріледі.
Бұдан кейін шаруа (фермер) қожалығы бюджетпен есеп айырусыды жүзеге
асырудың режимін таңдауы тиіс, яғни салық салу режимі. Оған ерікті негізде
не салық салудың жалпыға белгіленген тәртібі немесе арнайы салық режимін
таңдау ұсынылады.
Шаруа (фермер) қожалықтары үшін арнайы салық режимдерін қолданудың
мүмкіндігін алу үшін салық төлеушінің белгілі критерийлерге, шарттарға
сәйкес келуі қажет.
Шаруа (фермер) қожалықтарын құру жер учаскесімен тікелей байланыста
екенін ескеріп, Салық кодексінде норма бар, ол бойынша аталған санат үшін
арнайы салық режимін қолдану құқығы жер пайдалану құқығындағы және (немесе)
жер учаскесінің жеке меншік құқығындағы (ауыл шаруашылығы өндірісіндегі үй-
жайлар, ғимараттар және т.б үшін пайдаланылатын жерлер) қожалықта бар кезде
беріледі.
Ең алдымен, шаруа(фермер) қожалықтары үшін арнайы салық режимін
қолданудың негізгі шарты салық төлеуші ауыл шаруашылығы өнімін өндірумен,
өз өндірісінің ауыл шаруашылығы өнімін ұқсатумен және оны сатумен
айналысатынын атап өту керек.
Кірістің әр дәрежесін ескере отырып Салық кодексінде өз өндірісінің
ауыл шаруашылығы өнімін ұқсату өнімі болып табылатын акцизделген өнімді
өндіру, ұқсату және сату бойынша арнайы салық режимін қолдану мүмкіндігін
болдырмайтын норма енгізілген.
Мысалы, “Адал” шаруа қожалығы өсімдік шаруашылығының өнімін, дәнді
дақылдарды, жеміс-жидек және жемістерді өндірумен, сондай-ақ өз өндірісінің
ауыл шаруашылығы өнімін ұқсатумен айналысады, шаруашылықтарда жеміс-
жидектер мен жемістерді, күшейтілген шырындар мен шарап материалдарын
шығаруға дейін ұқсатумен айналысатын диірмен, кондитер цехы, шағын жеміс-
консерві зауыты бар. Бұл жағдайда шаруашылық қызметі жүзім өндіру мен өз
жүзімін ұқсату қызметінің оңайтылған түріне жатады, бірақ күшейтілген
шырынды, одан шарапты шығару өндіріске, ал акцизделген тауарларды ұқсатуға
жатады.
Соңғы шектеулердің енуімен бөлшек есепті жүргізу қажеттілігі туды.
Осы арнайы салық режимдерінің қызметіне таралмайтын қызметтің түрлерін
жүзеге асыру кезінде Салық кодексіне сәйкес салық төлеушілер кірістер мен
шығыстардың, мұліктердің бөлшек есебін жүргізуге міндетті. Салықтар мен
бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдерді есептеу, оларды төлеу мен
қызметтің осындай түрлері бойынша салық есеп беруін беру жалпы белгіленген
тәртіпте жүргізіледі.
Арнайы салық режимдерін қолдану құқығы салық төлеушіге ол берген
өтініш негізінде беріледі. Өтінішті беру мерзімі-ағымдағы жылдың 20
ақпанына дейін шектелген. Осы шектеу(20 ақпан мерзімінің аяқталуы бойынша)
қайта құрылған салық төлеушілерге қатысты емес. 20 ақпаннан кейін қайта
құрылған шаруа (фермер) қожалықтары Жеке кәсіпкерді мемлекеттік тіркеу
туралы куәлік алу күніне өз арнайы салық режимін қолдану құқығына өтінішін
береді;
Аталған мерзімге өтінішті бермеу автоматты түрде жалпы белгіленген
тәртіпте бюджетпен есеп айырысуды жүзеге асыруға салық төлеушінің келісімі
деп саналады.
Аталған арнайы салық режимін таңдаған бірыңғай жер салығын төлеуші
жылдың ішінде таңдалған салық салу режимін өзгертуге құқығы жоқ.
Қосылған құн салығын төлеуші болып табылмайтын бірыңғай жер салығын
төлеушілер осы салық бойынша тіркеу есебіне қою туралы салық органына
өтінішті өз еркімен береді.
Шаруа (фермер) қожалықтары үшін арнайы салық режимін қолдану
біртұтас жер салығын төлеу негізінде бюджетпен есеп айырысу жүргізудің
ерекше тәртібін көздейді.
Біртұтас жер салығы сомасының есебі жер учаскесін бағалау құны сомасына
0,100 мөлшерінде ставканы қолдану жолымен жүргізіледі.
Жерді бағалау құны туралы мәлімет жер ресурстарын басқару жөніндегі
аумақтық комитеттер алатын бағалау құны актісінде белгіленеді. Салық
кодексінмен норма белгіленген, оған сәйкес егер салық төлеуші қандай да бір
обьективті себептер бойынша жер учаскесін бағалау актісін уақытында бере
алмаса, онда мұндай жағдайда салық салу мақсаты үшін оның жер учаскесінің
бағалау құны аудан бойынша орташа алғанда 1 гектар жердің бағалау құнынан
ескеріп айқындалады. Деректерді Қазақстан Республикасының Жер ресурстарын
басқару жөніндегі агенттігінің аумақтық органы береді.
Біртұтас жер салығын төлей отырып, шаруа қожалығы өз өндірісінің ауыл
шаруашылығы өнімін ұқсату өнімдерін сату мен ауыл шаруашылығы өнімін сату
бойынша кірістерден табыс салығы мен қосылған құн салығын, жер салығын,
сондай-ақ қажеттілік нормативтерінің шегінде мүлік салығы мен көлік салығын
төлемейді. Нормативтерді Қазақстан Республикасының Үкіметі белгілейді және
қазіргі уақытта өзіне ауыл шаруашылығы өнімінің өндірісті процесінде
тікелей пайдаланылатын мүлік пен барлық көлік құралдарын енгізеді. Қазіргі
уақытта ''Біртұтас жер салығын төлеушілер үшін көлік құралдары мен мүлікке
қажеттілік нормативтерін бекіту туралы’’ Қазақстан Ресубликасы Үкіметінің
қаулысына өзгерістер мен толықтыруларды енгізу туралы ‘’Қазақстан
Республикасы Үкіметінің қаулысының жобасы әзірленген ол қазіргі уақытта
тиісті министрліктерде келісімнен өтуде. Бұдан басқа, ауыл шаруашылығы
өнімін өндірушілерді қолдау мақсатында Қазақстан Республикасының Үкіметі
көлік құралдарына салық төленбейтін арнайы ауыл шаруашылығы техникасының
тізбесі белгіленгенін ескеру қажет. Арнайы ауыл шаруашылығы техникасы
бойынша көлік құралдарына салықты төлеуден босату бойынша норма шаруа
(фермер) қажалықтарын қоса ауыл шаруашылығы тауар өндірушілерінің барлығы
таралады.
Біртұтас жер салығынан басқа щаруа (фермер) қожалықтары үшін арнайы
салық режимі мынадай салықтардың және басқа да міндетті төлемдердің
жекелеген түрлері бойынша салық есеп беруін есептеудің, төлеудің және
берудің кейбір ерекшкліктерін көздейді:
әлеуметтік салық. Қоршаған ортаны ластаған үшін төлемдер, үстіңгі
көздерден су ресурстарын пайдаланғаны үшін төлем және т.б.
Шаруа қожалықтары ай сайын арнайы салық режимін қолданбайтын
кәсіпкерлерден біраз аз айлық есептік көрсеткіштерден 20 % мөлшерінде
Шаруашылық басшысы, мүшелері мен жалдамалы қызметкерлер үшін әлеуметтік
салық сомасын есептейді.(Салыстыру үшін-арнайы салық режимін қолданбайтын
жеке кәсіпкер өзі үшін үш айлық көрсеткіштер мен әрбір қызметкер үшін екі
айлық көрсеткіштер мөлшерінде әлеуметтік салықты төлейді)
Төлем көзінен ұсталынатын жеке табыс салығын есептеу, қоршаған ортаны
ластағаны үшін төлем мен үстіңгі көздерден су ресурстарын пайдаланғаны үшін
төлемді есептеу Салық кодексіне сәйкес, яғни жалпы белгіленген тәртіпте
жүргізіледі. Жинақтаушы зейнетақы қорларына міндетті зейнетақы жарналарын
есептеу тәртібі Қазақстан Республикасының зейнетақы заңнамасымен
белгіленеді.
Осы арнайы салық режимін таңдаған шаруа қожалықтары жыл ішінде,
жылына екі рет жер учаскесінің орналасқан жері бойынша тиісті бюджетке
біртұтас жер салығының сомасын енгізеді. Бұл ретте, 20 қазаннан
кешітірмейтін мерзімде-осы жылдың ағымдағы төлемі төленеді, ал 20 наурызда
шаруа декларация бойынша есеп айырысуларды ескеріп бұрынғы жыл үшін
біртұтас жер салығы бойынша түпкілікті есеп айырысуды жүргізеді.
Біртұтас жер салығын төлеушілер төлемнің бірінші мерзімінде бұрынғы
салық кезеңі үшін біртұтас жер салығы бойынша декларацияда есептелген
біртұтас жер салығының жалпы сомасының бөлігінен кем емес мөлшерде
ағымдағы төлемді төлейді.
20 қазанға дейін құрылған біртұтас жер салығын төлеушілер, сондай-ақ
салықты есептеу үшін базаны қолдану кезінде-қызмет ететін салық төлеушілер
біртұтас жер салығы бойынша ағымдағы төлемдер есебінде есептелген салық
сомасының ½ -нен кем емес мөлшерде ағымдағы төлемді төлеуді жургізеді.
Шаруа (фермер) қожалықтары жер пайдалану құқығында (салық салу
объектілерінің өзгерістерін ескеріп) жер учаскесін иеленудің нақты кезеңі
үшін біртұтас жер салығын есептейді және төлейді.
Оны төлеу мерзімінде біртұтас жер салығын төлеушілер бюджетке
әлеуметтік салық, (төлем көзінен ұсталынатын) жеке табыс салығының
есептелген сомасын, жинақтаушы зейнетақы қорларына міндетті зейнетақы
жарналарын, қоршаған ортаны ластаған үшін төлем мен үстіңгі су ресурстарын
пайдаланғаны үшін төлемді енгізеді.
Аталған сомалар мыныадай жолмен төлем мерзімдері бойынша бөлінеді:
Ағымдағы салық кезеңінің 20 қазанынан кешіктірмейтін мерзімде 1
қаңтардан 1 қазанға дейінгі кезең үшін есептелген сома төленеді;
есептіден кейінгі салық кезеңінің 20 наурызынан кешіктірмейтін
мерзімде 1 қазаннан 1 желтоқсанға дейінгі кезең үшін есептелген сома
төленеді.
Біртұтас жер салығын төлеушілер үшін Салық кодексімен салықтар мен
бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдердің негізгі түрлері бойынша
берілетін салық есеп беруінің саны қысқартылған. Қолданылып жүрген беруде
олар ай сайын немесе тоқсан сайын жүргізілген. Салық кодексінде салықтар
мен басқа да міндетті төлемдердің жиі кездесетін түрлері бойынша салық есеп
беруін беру мерзімі біртұтас жер салығы бойынша түпкілікті есеп айырысу
мерзіміне келтірілген
Біртұтас жер салығын төлеушілер салық кезеңінің ағымдағы 15 наурызынан
кешіктірмейтін мерзімде жыл сайын жер учаскелерінің орналасқан жері бойынша
салық органдарына береді:
1) ағымдағы салық кезеңіне біртұтас жер салығы бойынша ағымдағы төлем
есебі;
2) бұрынғы есепті жыл үшін бірыңғай жер салығы бойынша декларация;
3) әлеуметтік салық бойынша декларация;
4) төлем көзінен ұсталынатын жеке табыс салығы бойынша есеп;
5) жинақтаушы зейнетақы қорларына міндетті зейнетақы жарналары бойынша
есеп беру;
6) үстіңгі көздерден су ресурстарын пайдаланғаны үшін төлем мен
қоршаған ортаны ластаған үшін төлем бойынша декларация.
Бұл ретте, 6)-тармақшада көрсетілген декларациялар бұрын болмағанының
фактісіне назар аудару қажет, олар Салық кодексінде ғана енгізіледі.
Аталған декларацияларды енгізгеннен кейін салық төлеушілер ай сайын-үстіңгі
көздерден су ресурстарын пайдаланғаны үшін төлем бойынша есеп беруді, ал
тоқсан сайын-қоршаған ортаны ластаған үшін төлем бойынша есеп беруді
ұсынған.
Бұдан басқа, соңғы жылдары осы арнайы салық режимін қолдануда шаруа
біртұтас жер салығының есебін, сондай-ақ егер есепте және құжаттарда қандай
да бір өзгерістер болмаса, жерді бағалау мен жер пайдалану құқығын
растайтын құжаттарды қайта бермейтінін білу қажет.
Қоғамның дамуы тұрақты түрде жүріп жатқанын және көптеген шаруа
(фермер) қожалықтарының өз дамуының жоғарғы сатысына көтерілу қажеттілігіне-
заңды тұлғаға айналу қажеттілігіне келгенін біздің барлығымыз да білеміз.
Ауыл шаруашылығы өндірісіне қатысушы-заңды тұлғалар үшін де бюджетпен есеп
айырысудың өзіндік ерекше оңайтылған тәртібі бар.
1.3 Арнаулы салық режимін қолданушы ауыл шаруашылық өнім
өндірушілеріне салық салу тәртібі .
Арнаулы салық режимі әлеуметтік және корпоративтік немесе жеке табыс
салықтары (жалдамалы қызметкерлердің еңбекақысынан ұсталынатынтабыс
саылғынан басқа), сондай-ақ салық жүктемесін кеітуге бағытталған жеңілдік
ставкалары мен басқа да тетіктер бойынша салық есеп беруін есептеу, төлеу
және берудің оңайтылған тәртібін көздейді.
Арнаулы салық режимі мыналарға көзделеді:
1) шағын бизнес субъектілеріне;
2) шаруа (фермер) қожалықтарына;
3) ауыл шаруашылық өнімдерін өндіруші заңды тұлғаларға;
4) кәсіпкерлік қызметтің жеклеген түрлеріне.
Қазақстан Республикасының заңдылығына байланысты салық төлеушісалықты
есептеу ме төлеудің жалпыға бірдей тәртібін немесе оңайтылған түрін , яғни
арнулы салық режимін таңдауға құқығ бар.
Арнаулы салық режимін қолданудың зінің шектеулері мен талптары бар.
Арнаулы салық режимінің негізгі талаптры мыналар болып табылады.
- орналасқан жері боынша территориалдық салық органында мемлекеттік
тіркеуі;
- бекітілген үлгідегіөтініш тапсыру;
- лицензиялауға жататын іс - әрекетті жүзеге асырған кезде –
лицензияны;
- мемлекеттік тіркеу үшін алымды төлеу;
- банкте шотының бары жайында мәлімет;
- бюджетке төлеуді көрсететінбасқа да құжаттар.
Мысалы, шағын бизнес субъектілері төменде көрсетілген салықты есептеу мен
төлеу тәртіптерінің тек біреуін таңдай алады:
1) жалпыға бірдей белгіленген тәртіп;
2) біржолғы талон негізіндегі арнаулы салық режимі;
3) патент негізіндегі арнаулы салық режимі;
4) оңайтылған декларация негізіндегі арнаулы салық режимі.
Шағын бизнес субьектілері үшін арнайы салық режимі.
Қазақстанда кәсіпкерлік қозғалысын дамытуды және шағын бизнестің
өсуін қолдау мақсатында Қазақстан Республикасының Салық кодексінде шағын
кәсіпкерлік субъектілеріне салық салу рәсімін оңайлатуға бағытталған
бірқатар шараларды көздейді.
Жекелеген салықтарды есептеу мен төлеудің ерекше (оңайтылған)
тәртібін қолдануға, сондай-ақ олар бойынша салық есеп беруін беруге қатысты
Салық және бюджетке төленеті басқа да міндетті төлемдер туралы Қазақстан
Республикасының Кодексінің (Салық кодексі) Арнайы салық режимі бөлімінде
біріктірілген.
Бұл ретте, арнайы салық режимі қолданатын заңды тұлғалар-шағын бизнес
субъектілері үшін осы тарауларда корпоративтік табыс және әлеуметтік
салықтар бойынша, ал жеке кәсіпкерлер үшн – жеке табыс және әлеуметтік
салықтар бойынша оңайтылған ережелер көзделген.
Жаңа бастаған кәсіпкерге кәсіпкерлік қызметін жүзеге асыру үшін
тіркелу қажет. Шағын бизнес субъектілері – заңды тұлғаларды тіркеу
Қазақстан Республикасының әділет органдарында жүзеге асырылады.
Заңды тұлғаны тіркеу үшін кәсіпкер тіркеуші органға өтініш береді
және құрылтай құжаттары, сондай-ақ мемлекеттік тіркеу үшін алымды төлеуді
растайтын құжат та қоса беріледі. Әділет органдарында шағын кәсіпкерлік
субъектілерін мемлекеттік тіркеу 3 жұмыс күні ішінде жүргізіледі.
Жеке кәсіпкерді міндетті мемлекеттік тіркеу егер ол жалдамалы
қызметкерлердің еңбегін пайдаланған және оның жылдық жиынтық кірісі
Қазақстан Республикасының заң актілерімен жеке тұлғалар үшін белгіленген
жылдық жиынтық кірістің салық салынбайтын мөлшерінен асқан жағдайларда
кәсіпкердің тұратын жері бойынша салық органында жүзеге асырылады. Салық
салынбайтын салықпен жылдық жиынтық кіріс бір жыл үшін айлық есептік
көрсеткіштер сомасы ретінде айқындалады.
Мемлекеттік тіркеу үшін салық органына жүгінуден бұрын кәсіпкер
мемлекеттік тіркеу үшін алымды төлеуі қажет.
Шаруа (фермер) қожалықтары, барлық санаттағы мүгедектер, сондай-ақ
Қазақстан Республикасыныңазаматтығын алғанаға дейін заңы тұлға құрмастан
кәсіпкерлік қызметімен айналысатын репатрианттар (оралмандар) алым төлеуден
босатылады.
Алымды төлегеннен кейін кәсіпкерге белгіленгеннен кейін нысандағы
өтінішті, мемлекеттік тіркеу үшін алым туралы құжатты (түбіртек) салық
органына беру қажет. Көрсетілген құжаттар барлығының кезінде салық органы
құжаттарды беру күніне кәсіпкерді мемлекеттік тіркеуді жүргізеді.
Егер жеке кәсіпкер көрсеткен өтініште қызметті жүзеге асыру мерзімі
көрсетілмесе, мемлекеттік тіркеу туралы куәлік мерзімсіз беріледі.
Он жұмыс күнінің ішінде шағын кәсіпкерлік субъектілер – заңды
тұлғалар мемлекеттік тіркеуден өткеннен кейін салық органына қою және салық
төлеушінің тіркеу нөмірін алу (СТН) үшін салық органына жүгінуге міндетті.
Жее кәсіпкерлер егер жоқ болса, СТН-да алуы тиіс. Бұл үшін олар салық
органына өтініш беруі қажет. Салық төлеушінің өтінішті беруінен кейін екі
жұмыс күнінің ішінде салық органы оған СТН мен Салық төлеушінің куәлігін
береді.
Салық төлеушінің куәлігін алып және салық органында есепке тұрып,
кәсіпкерге бюджетпен есеп айырысудың тәртібін таңдау қажет. Салық
заңнамасына сәйкес шағын бизнес субъектісіне жалпы белгіленген тәртіпте
немесе арнайы салық режимі бойынша бюджетпен есеп айырысуды жүргізуге құқық
беріледі.
Шағын кәсіпкерлікті мемлекеттік қолдау туралы Қазақстан
Республикасының Заңына сәйкес заңды тұлға құрмай жее тұлғалар және
қызметкерлердің орташа жылдық саны 50 адамнан аспайтын және алпыс мың
еселік есептік көрсеткіштен аспайтын бір жыл үшін орташа активтердің жалпы
құнымен кәсіпкерлік қызметімен айналысатын заңды тұлғалар шағын кәсіпкерлік
субъектілері болып табылады.
Тек салық мақсаттарында, яғни шағын бизнес субъектілері үшін арнайы
салық режимін қолдану үшін Салық кодексінде шағын бизнес субъектілері
термині пайдаланылады, оған сәйкес қызметтің кіріс, саны және түрлері
бойынша шектеулер белгіленеді.
Мысалы, шағын бизнес субъектілерітүсінігіне мыналар түседі:
Жеке кәсіпкердің өзін қоса қызметкерлердің саны 15 адамнан аспайтын,
а тоқсандық кірісі 4,5 млн теңгеден аспайтын жеке кәсіпкерлер (заңды ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Біздің Республикамыздың агроөнеркәсіптік кешенінің дамуы үшін мүмкіндігі
өте жоғары. Бірақ, тек мақсаттандырылған негізделген мемлекеттік көмек қана
елдің аграрлық саласының қалыпты да, тұрақты дамуына жол ашады. Әсіресе
біздің елде экономиканың агроөнеркәсіп саласы қалыптасу жолында бірнеше
ауыр кезеңдерден орталықтандырылған жоспарлы экономиканың құлдырауынан
бастап, аяғынан нықтыра бастаған алғашқы ауыл шаруашылық өнім өндірушілері
– кәсіпорындардың пайда болуына дейін өткен.
Менің дипломдық жұмысым кіріспеден, екі тараудан, қорытындыдан және
қосымшалардан тұрады. Бірінші тарауда, Қазақстан Республикасының арнаулы
салық режимін қолдану үшін ауыл шаруашылық өнімін өндірушілер мен салық
салу тәртібімен ерекшеліктері қарастырылған. Онда ауыл шаруашылығы тауар
өндірушілер үшін жеңілдетілген арнайы салық режимдерін беруді қолданудың
мүмкіндігі ауылшаруашылығы өнімінің өндірісіне тек тікелей қатынастарында
берілетінін атап өтуіміз керек. Осы арнайы салық режимін қолдану үшін салық
төлеуші айналысатын мыналар негізгі шарт болады:
1. Өз өндірісінің көрсетілген өнімінің ұқсату мен және сатумен байланысты
жерді пайдалану мен бірге ауыл шаруашылық өнімін өндіру;
2. Ауыл шаруашылық өнімінің толық кезеңдегі (жас төлді өсірумен) мал
шаруашылығы мен құс шаруашылығы (оның ішінде асыл тұқымды), омарта, сондай
ақ өз өндірісінің көрсетілген өнімін ұқсатумен және сатумен өндіру.
Шаруа қожалығы деп – жеке кәсіпкерлікті жүзеге асыру
ауылшаруашылығы өнімін өндіру үшін ауыл шаруашылығы мақсатындағы жердің,
сондай ақ осы өнімді ұқсатуы мен және өткізуі мен тоқтаусыз байланысты
тұлғалардың отбасылық еңбек бірлестігі танылады. Шаруа қожалықтары үшін
арнайы салық режимін қолдану біртұтас жер салығын төлеу есебінің сомасы
негізінде бюджетпен есеп айырысуды жүргізудің ерекше тәртібін көздеу арқылы
жүргізіледі. Қазақстандағы арнайы салық режимін қолданатын заңды тұлғалар
қозғалысын дамытуда Қазақстан Республикасының Салық Кодексінің салық салу
рәсімін оңайлатуға бағытталған бірқатар шаралар енгізілген. Осы
жеңілдіктердің барлығы ауыл шаруашылық өндірушілерінің өсімін қолдау
мақсатында жүзеге асырылып отыр.
Патент бойынша жұмыс iстейтiн және 2001 жылы осы режимдi қолданған
кәсiпкерлер үшiн жаңа салық заңдылығы бойынша салық жүктемесiн төмендету
сипатты. Бұл 2002 жылы әрбiр кәсiпкерге жеке тәсiлдi қолданбайтын, салық
төлеушiнiң нақты қаржылық жағдайын ескермейтiн патент құнын есептеу
мөлшерлеменiң тiркелген шәкiлiн қолданумен түсiндiрiледi. Ал 2002 жылы
салықтарды есептеу мәлiмделген табыс негiзiнде жүзеге асырылды. Өткен жылы
және осы жылы қолданатын жалпы белгiленген салық салу тәртiбiнiң салық
жүктемесi бюджетпен есеп айрысуды жүзеге асырған 24 жеке кәсiпкер бойынша
жүргiзiлген мониторингке сай 2%-ке өстi. Келесiдей салдар осыған себеп
болды:
– тоқсанға орташа жылдық табысты көбейту, яғни кәсiпкердегi
– айналымның. кәсiпкерлiк қызмет деңгейiнiң әрi қарай өсуiнiң және
дамуының жоғарылауы;
– есептi кезеңде табыс болды ма немесе болмады ма, соған қарамастан
жалдамалы жұмысшыларды және өзi үшiн әлеуметтiк салықтың тiркелген
мөлшерлемесiн пайдалану.
Екінші тарау жауапкершілігі шектеулі Қарқын серіктестігін мысалға
ала отырып жазылды.
2003 жылы енгiзiлген Салық Кодексiне сәйкес Қарқын шаруа қожалығы
бiрыңғай жер салығын төлеушi болып табылады және мынадай құжаттарды табыс
етедi:
1. әлеуметтiк салық бойынша декларация;
2. төлем көзiнен ұсталатын жеке табыс салығы бойынша есеп-қисап;
3. жер үстi көздерiнен су ресурстарын пайдаланғаны үшiн төлемақы мен
қоршаған ортаны ластағаны үшiн төлемақы бойынша декларациялар
Дипломдық жұмыстың мақсаты мен міндеті:
– ауыл шаруашылық өнім өндірушілеріне салық салудың ерекшеліктерін.
– арнаулы салық режимін қолданатын теория негізін
– патент негізінде арнаулы салық режимін
– оңайлатылған декларация негізінде арнаулы салық режимін зерттеп
көрсету.
1 тарау . Қазақстан Республикасының арнаулы салық режимін қолданушы ауыл
шаруашылық өнімін өндірушілерге салық салу тәртібінің ерекшеліктер.
1.1 Ауыл шаруашылық өнім өндірушілеріне салық салу ерекшеліктері .
1997 жылдан бастап салық төлеуші ауыл шаруашылығы тауар өндірушілері
бюджетпен есеп айыруды салық салудың оңайлатылған тәртібінде патент
негізінде жүзеге асыратын еді. Ол уақытта әрекет етуші салық салудың
оңайлатылған түрі салық салу базасын, салық есебін жүргізудің оңайлатылған
жүйесін, патент құнын есептеуге жататын және бұл салықтарды бір мезгілде
төлеуге әкелетін салық бойынша декларацияны ұсынудан босатуды қарастырады.
Ал, 1998 жылдың шілде айынан бастап ауылшаруашылығы тауар өндірушілеріне
салық салуда салық патентінің құнына кірген ауылшаруашылық тауарларын
өндіретін шаруа (фермерлік) қожалықтарының өнімдері мен ауыл шаруашылығы
тауарларынын өндіретін заңды тұлғалардың өнімдері де кіретін 80 проценті
оңайлатылған патент төлеу тәртібі енгізілді. Салық салудың бұндай тәртібі
ауыл шаруашылығы тауар өндірушілерінің қиындықтарын азайтып,қаражаттарын
негізгі құралдарды жаңартуға, өндірісті кеңейту үшін жұмсауға мүмкіндік
берді.
Бірақ салық салудың жеңілдетілген түрін қолдану, білікті экономикалық
кадрлармен аз қамтамасыз етілгендіктен, шаруа(фермер) қожалықтары үшін
патент құнын анықтайтын есептеулерде қиындық туғызады. Олар үшін салық салу
нормаларын тағы да жеңілдету қажет болды. 1999жылы салық заңдылығына
әсіресе шаруа, фермер қожалықтары үшін бірыңғай жер салығын төлеуде
өзгерістер енгізілді. Шаруа .фермер. қожалықтары бірыңғай жер салығын
төлеп, Қазақстан Республикасының Үкіметі белгілеген қажеттілік нормативіне
сәйкес жер салығы, табыс салығы,қосымша құнға салынған салық пен өзі
өндірген өнімді сатудан түскен табысқа салынатын салық, мүлік салығы, көлік
салығы сияқты бірқатар салықтарды төлеуден босатылды. Ауыл шаруашылығы
тауарын өндіретін заңды тұлғалар үшін 2000 жылы пайдалану өрісі кеңейген
патент төлеу негізіндегі салық төлеудің жеңілдетілген тәртібі сақталды.
2000 жылдың 30 қаңтарынан бастап патент ауыл шаруашылығы тауар өндірушілері
өз өнімдерін қайта өңдеу және де мал шаруашылығы, құс және омарта
шаруашылығы өнімдерін қайта өңдеу өнімдеріне де қолданылады.
2002 жылдың 1-қаңтарынан бастап қолданысқа енгізілетін Салық және
бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер туралы Қазақстан
Республикасының Кодексі (Салық Кодексі) экономиканың аграрлық салалары
субъектілеріне оңайлатылған салық салуды қолдану туралы мәселеге екі тарау
арналған.
Салық төлеуші - аграрийлердің көптеген тілектерін ескеріп, Салық
кодексінде ауылшаруашылығы тауар өндірушілерінің салық салудағы қолданылып
жүрген негізгі тәсілдері сақталған. Заңды тұлғаларда белгіленген тәртіпте
де, оның құнының есебіне енгізілген сексен проценттік патент негізіндегі
бюджетпен есеп айырысуды таңдау құқығы қалады. Ал шаруа (фермер)
қожалықтарына бюджетпен есеп айырысу немесе біртұтас жер салығын төлеу
негізінде арнайы салық режиміндегі, не жалпы белгіленген тәртіпте салық
салуды таңдау құқығы беріледі.Салық кодексінде аграрлық сала субъектілеріне
салық салуда қолданылып жүрген нормалары оларды қолдану тәжірибиесін
ескеріп жүйеленген, қорытындыланған және жетілдірілген.
Соңғы уақытта көтпеген инвесторлардың тарабынан осы саланың дамуына
қызуғышылық туындады.
Ауыл шаруашылығы тауарларын өндіруші – заңды тұлғалар
Бұдан әрі заңды тұлға ретінде оны тіркеуден бастап ауыл шаруашылығы
тауарлары өнімін өндіруші-заңды тұлғалар үшін арнайы салық режимін
қолданудың тәртібін келтіреміз.
Заңды тұлғаларды мемлекеттік тіркеу Қазақстан Республикасында
қолданылып жүрген заңдарына сәйкес жүзеге асырылады.
Ауыл шаруашылығы тауарларын өндіруші-заңды тұлғаларды мемлекеттік
тіркеуде ерекшелік жоқ. Тіркеу үшін заңды тұлға Қазақстан Республикасы
Президентінің “Заңды тұлғаларды мемелекеттік тіркеу туралы” 1995 жылғы 17
сәуірдегі Заңды күші бар Жарлығымен белгіленген тәртіпте және нысанда
құрылтай құжаттарымен қоса өтініш береді.
Салық кодексіне сәйкес мемлекеттік тіркеуден өту және салық
төлеушінің тіркеу нөмірін алу үшін заңды тұлға (ауыл шаруашылығы тауарларын
өндіруші-заңды тұлғаларды қоса) орналасқан жері немесе Қазақстан
Республикасының әділет органдарында өзінің мемлекеттік тіркеу күнінен
бастап 10 жұмыс күнінен кешіктірмей аяқталуы бойынша – тиісті салық
органына жүгінуге міндетті.
Салық төлеушінің мемлекеттік тіркеу рәсімінен өтуінен кейін ауыл
шаруашылығы өнімін өндіруші – заңды тұлға салық органдарында:
- Заңды тұлғаның, оның құрылымдық бөлімшесінің орналасқан жері
бойынша;
Салық салу объектілерінің немесе салық салумен байланысты
объектілердің орналасқан жері және (немесе) тіркеу бойынша тіркеу есебіне
тұруға міндетті.
Тіркеу есебіне қою үшін өтінішті берумен бірге заңды тұлға, оның
құрылымдық бөлімшесі тіркеу куәлігін, статистикалық есеп карточкасын,
құрылтай құжаттарын белгіленген тәртіпте куәландырылған көшірмелердің бір
данасын береді.
Тіркеу есебіне қою кезінде көрсетілген тіркеу деректерін өзгерту
кезінде салық төлеуші осындай деректердің өзгеруі сәтінен бастап 10 жұмыс
күні ішінде тиісті салық органына ол туралы хабарлауға міндетті.
“Жер туралы” Қазақстан Республикасы Заңының қолданысқа енгізілуімен
байланысты тұрақты немесе ұзақ мерзімді уақытша жер пайдалану құқығында
ауыл шаруашылығы өндірісі үшін бұрын қолданылып жүрген заңнамаға сәйкес
берілген жер учаскелерінің барлығы жалға алу шартына алғашқы уақытша ұзақ
мерзімді жер пайдалануға көшіріледі.
Ең алдымен ауыл шаруашылығы тауар өндірушілері үшін жеңілдетілген
арнайы салық режимдерін беруді қолданудың мүмкіндігі ауыл шаруашылығы
өнімінің өндірісіне тек тікелей қатынасатындарға берілетінін атап өтуіміз
керек.Осы арнайы салық режимін қолдану үшін салық төлеуші айналысатын
мыналар негізгі шарт болаып табылады:
1) өз өндірісінің көрсетілген өнімін ұқсатумен және сатумен байланысты
жерді пайдаланумен бірге ауыл шаруашылығы өнімін өндіру;
2) ауыл шаруашылығы өнімінің толық кезеңдегі (жас төлді өсірумен) мал
шарушылығы мен құс шаруашылығы (оның ішінде асыл тұқымды), омарта,
сондай-ақ өндірісінің көрсетілген өнімін ұқсатумен және сатумен
өндіру.
Ауыл шаруашылығы өнімін өндіруші – заңды тұлғалар үшін арнайы салық
режимін қолдану бойынша шектеулер бар. Ауыл шаруашылығы өнімін өндіруші –
заңды тұлғалар үшін арнайы салық режимін қолдануға мыналар құқылы емес:
1) еншілес ұйымдары, филиалдары мен өкілдіктер бар заңды тұлғалар;
2) заңды тұлғалардың филиалдары, өкілдіктері және өзге де оқшауланған
құрылымдық бөлімдер;
3) осы арнайы салық режимін қолданатын басқа да заңды тұлғалардың
тазартылған тұлғалары болып табылатын заңды тұлғалар.
Арнайы салық режимі акцизделген өнімді өндіру, ұқсату және сату
бойынша салық төлеушілердің қызметіне
таралмайтынын ескеру қажет (Осы норманы енгізу акцизделген тауарлардың
жекелеген түрлері ауыл шаруашылығы өнімін ұқсату өнімі болып табылатын,
өндіру мен ұқсату бойынша салық төлеуші де арнайы салық режимін, сондай –
ақ осы салалардың қатты айырмашылықтағы кіріс дәрежесін ескеріп, негізінен
қолдануға құқығы барлығымен байланысты. Мысалы, заңды тұлға дәнді дақылдар
өндірумен айналысады және бұрын сатып алынған шағын спирт зауытын қоса, өз
және алыс - беріс шикізатын ұқсату бойынша цехы бар. Дәнді дақылдар өндіру
мен оны ұқсату арнайы салық режимінің күшіне енуі тиіс, бірақ спирт өз
өндірісінің ауылшаруашылығы өнімін ұқсату өнімі бола отырып, бидай, бұл
ретте, акцизделетін тауар болып табылады. Сәйкесінше, айталық ұн мен спирт
өндіруден кіріс бидайды ұқсату өнімінің екі түрлі өнімі болып табылатынына
байланысты біраз айырмашылықтар болады. Бұдан басқа, мемлекет ерекше
бақылауды – этил спирті мен алкоголь өнімін өндіру мен айналымын
мемлекеттік реттеуді белгілеген.
Осы арнайы салық режимінің күші таралатын қызмет түрлерін жүзеге
асыру кезінде Салық кодексіне сәйкес салық төлеушілер кірістер мен
шығыстардың, мүліктің жеке есебін жүргізуге міндетті. Салықтар мен басқа да
міндетті төлемдерді есептеу, оларды төлеу және қызметтің осындай түрлері
бойынша салық есебін беру жалпы белгіленген тәртіпте жүргізіледі.
Қате көзқарас қалыптасқан, оған сәйкес арнайы салық режимдерін
қолдану бухгалтерлікті қоса, есеп жүргізуден босатады.
Ауыл шаруашылығы өнімін өндіруші – заңды тұлғалар арнайы салық
режимін қолдануға құқығын алу үшін қайта құрылғаннан басқа салық төлеушіге
жер учаскесінің орналасқан жері бойынша салық органына өтінішті ағымдағы
жылдың 20 ақпанына дейін беру қажет.
Қайта құрылған салық төлеушілер тіркеу есебіне қою сәтінен бастап
отыз күнтізбелік күн ішінде ауыл шаруашылығы өнімін өндіруші – заңды
тұлғалар үшін арнайы салық режимін қолдану құқығына өтінішті береді.
Аталған мерзімге өтінішті бермеу автоматты түрде жалпы белгіленген
тәртіпте бюджетпен есеп айырысуды жүзеге асыруға салық төлеушінің келісімі
деп саналады.
Аталған арнайы салық режимін таңдаған салық төлеуші барлық салық
кезеңінің ішінде – күнтізбелік жылда салық салудың таңдаған режимін
өзгертуге құқығы бар.
Ауыл шаруашылығы өнімін өндіруші – заңды тұлғалар үшін арнайы салық
режимін колдану тәртібін қарастырайық. Салық салу режимін таңдауды жыл
сайын жургізу қажет және патент бір салық мерзіміне – күнтізбелік жылға
беріледі.(Қайта құрылған салық төлеушілер үшін салық кезеңі салық
органдарында мемлекеттік тіркеу сәтінен бастап басталады, сәйкесінше
таратылатын кәсіпорындар үшін салық кезеңі кәсіпорынды таратуын аяқталуынан
басталады.)
Ауыл шаруашылығы өнімін өндіруші –заңды тұлғалар үшін патент құны
есбіне салықтардың алты түрі кіреді: корпоративтік табыс салығы, қосылған
құн салығы, әлеуметтік салық, мүлік салығы, көлік құралдарына салық және
жер салығы. Патент құнының есебі кезінде бюджетке төлеуге жататын салықтар
сомасы 80 %-ке кемітіледі.
Патент құны есебінің негізінде жүзеге асырылатын кірістер мен
шығыстар соңғы 3-5 жылдағы шаруашылықтың өз көрсеткіштерінің негізінде
айқындалады. Егер кәсіпорын тек құрылан болса, онда оның патент құнының
есебі үшін соңғы 3-5 жылдағы осындай шаруашылықтардың көрсеткіштері
алынады. Бұл ретте, шығыстарда салық заңнамасына сәйкес салық салынатын
кірісті айқындау кезінде шегерімге жататын шығыстар ғана ескеріледі.
Әлеуметтік салық сомасы шаруашылық мәлімдеген қызметкерлердің санына
(оның қызметкерлеріне кірістер түрінде төленетін жұмыс берушінің шығыстары)
өткен жыл үшін осы шаруашылықтың орташа еңбекақысын көбейту жолымен
айқындалады.
Қайта құрылған кәспорындар үшін мәлімделген еңбекақының орташа
мөлшері Қазақстан Республикасының заңдар актілерімен белгіленген ең аз
еңбекақы мөлшерінен төмен емес болуы тиіс.
Жер салығының, мүлік салығының және көлік салығының сомасы патент
құнының есебі кезінде жалпы белгіленген тәртіпте айқындалады. Бұл ретте,
ауыл шаруышылығы өнімін өндірушілерді қодау мақсатында Қазақстан
Республикасының Үкіметі көлік құрлдарына салық төленбейтін арнайы ауыл
шаруашылығы техникасының тізбесі белгіленгенін ескеру қажет.
Салық кодексіне сәйкес патент құнының есебін енді салық төлеуші өзі
жасайды және өзі береді.
“Жер туралы ” заңды енгізгеннен кейін тұрақты немесе ұзақ мерзімді
уақытша жер пайдалануға енгізуге бұрын қолданылған жер заңнамасына сәйкес
берілген жерлер бойынша салық төлеуші Жер туралы Қазақстан
Республикасының 2001 жылдың 24 қаңтардағы Заңының қолданысқа енгізілуімен
осындай жерлер бойынша жалға алу (тегін негізде ) шартына алғашқы уақытша
ұзақ мерзімді жер пайдаланушыларға айналды. Яғни осындай жерлер бойынша
салық төлеушілер жер салығын төлеушілер санатынан мемлекет пайдалануға
беретін жерлер үшін төлем төлеушілер санатына көшеді. Жазылғанды ескеріп
патент құны осындай жерлер бойынша есептелген жер салығының сомасына
кемітіледі. Бұл ретте, осы арнайы салық режимін қолданатын салық
төлеушілер жер салығының ставкасынан жоғары емес ставкалар және 80% – тік
жеңілдіксіз Салық кодексіне сәйкес осындай жер учаскілері бойнынша
есептелген жер салығының мөлшерінен төмен емес мөлшерде жер учаскелерін
пайдаланғаны үшін (Салық кодексінің нормаларына және Жер туралы заңға
сәйкес) жал төлемін төлейді.
Патент құнының есебіне енгізілмеген, бірақ олар бойынша төлеудің
ерекше тәртібімен салық есебін беру көзделген салықтар мен басқа да
міндетті төлемдердің жекелеген түрлерін есептеу яғни төлем көзінен
ұсталынатын жеке табыс салығын есептеу, қоршаған ортаны ластағаны үшін
төлем мен үстіңгі көздерден су ресурстарын пайдаланғаны үшін төлемді
есептеу Салық кодексіне сәйкес, яғни жалпы белгіленген тәртіпте жүргізеді.
Патент құнының есебіне енгізілген салықтарды, сондай-ақ осы арнайы
салық режимін қолдану кезінде олар бойынша төлеудің ерекше тәртібі мен
салық есебін беру көзделген салықтар мен басқа да міндетті төлемдерді
төлеуді қарастырайық.
Патент құнының есебіне енгізілген салықтарды бюджетке төлеу мынадай
тәртіпте:
- 20 мамырдан кешіктірмей – патент құнының есебінде көрсетілген
салықтардың жалпы сомасынан 16 мөлшерінде;
- 20 қазаннан кешіктірмей – патент құнының есебінде көрсетілген
салықтардың жалпы сомасынан 12 мөлшерінде;
- есепті жылдан кейін 20 наурызынан кешіктірмей – берілген қайта
есептеулерді ескеріп патент құнынының қалған бөлігіндегі мөлшерде
жүргізіледі.
Арнайы салық режимдерін қолдану салықтар мен басқа да міндетті
төлемдедің жекелеген түрлерін төлеудің ерекше тәртібін көздейді.
Төлем көзінен ұсталынантын жеке табыс салығының есептелген сомасын,
жинақтаушы зейнетақы қорларына міндетті зейнетақы жарналарын, қоршаған
ортаны ластағаны үшін төлем мен үстіңгі көздерден су ресурстарын
пайдаланғаны үшін төлемді төлеуші, осы арнайы салық рижимін қолданушы салық
төлеушілер мынадай тәртіпте жүргізеді:
- ағымдағы салық кезеңінің 20 қазанынан кешіктірмейтін мерзімде 1
қаңтардан 1 қазанға дейінгі кезең үшін есептелген сома төленеді;
- есептіден кейінгі салық кезеңінің 20 наурызынынан кешіктірмейтін
мерзімде 1 қазаннан 31 желтоқсанға дейінгі кезең үшін есептелген сома
төленеді.
Ауыл шаруашылығы тауарларын өндіруші заңды тұлғалар үшін арнайы салық
режимін қолданатын салық төлеушілердің санаттары үшін Салық кодексімен
салықтардың негізгі түрлері мен бюджетке төленетін басқа да міндетті
төлемдер бойынша берілетін салық есеп беруінің саны қысқартылған.
Қолданылып жүрген ережеде оларды беру ай сайын немесе тоқсан сайын
жүргізілді. Салық кодексінде салық есеп беруін беру мерзімі негізінен
патент құнын төлеудің соңғы мерзіміне келтірілген.
Ауыл шаруашылығы тауарларын өндіруші – заңды тұлғалар үшін арнайы
салық режимін қолданудың бірінші салық салу кезеңінде салық төлеуші өтініш
пен бірге бір уақытта Қазақстан Республикасың Мелекеттік кіріс министрлігі
белгілеген нысан мен тәртіпте салық төлеуші жасаған патент құнының есебін
жер учаскесінің орналасқан орны бойынша салық органына беріледі. Салық
кодексінің 388-бабына сәйкес Салық кодексінің 247-бабымен белгіленен
тәртіпте және мерзімде осы арнайы салық режимін қолданатын салық төлеушілер
қосылған құн салығы бойынша декларацины береді. Патент құны есебіне
енгізілген салықтардың басқа да түрлері бойынша декларацияны беруден
көрсетілген арнайы салық режимін қолданатын салық төлеушілер босатылады.
Салық кодексін қолданысқа енгізуге дейін бюджетпен есеп айырусыдың
негізінде оңайтылған тәртібін қолданатын ауыл шаруашылығы өнімін
өндірушілері патент құнының есебіне енгізілген салықтардың барлық түрлері
бойынша декларация беруден босатылған. Декларация бақылау мақсаты үшін
енгізіледі, өйткені осы арнайы салық режимін қолданатын ауыл шаруашылығы
тауарын өндіруші мәлімделген кірістен есептелген ҚҚС–ның толық сомасынан
шот-фактураны жазып береді, ал бюджетке салықтың есептелген сомасының 20%
ғана төлейді, бөл ретте, жанама датацияны ғана алады.
Бұдан басқа , ауыл шаруашылығы тауарын өндірушіге патент құнына
негізілген салықтер бойыншв салық базасын және салық салу объектілерінің
ағымдағы салық кезеңінің ішінде өзгеруі жағдайында, салық төлеуші салықтар
сомасының ұлғаю жағына да, кему жағына да осындай салықтар сомаларын қайта
есптеуді жүргізетінін (яғни факт бойынша) білу қажет. Бұл ретте патент
құнының өзгертілген есебін салық төлеуші есептіден кейінгі жылдың 15
наурызынан кешіктірмейтін мерзімде салық комитетіне беруі тиіс. Салық
кодексін қолданысқа енізуге дейін қолданылатын салық заңнамасымен патент
құнының есебі ұлғаю жағына күтілетін жылдық жиынтық кіріс сомасының өзгеруі
кезінде ғана жүргізіледі, өзге жағдайларда патент құнының қайта есебі
жүрізілмеді, қайта есептеудің нақты мерзімі белгіленген жоқ.
Арнайы салық режимін қолданатын ауыл шаруашылығы тауарларын өндіруші
– заңды тұлғалар бұрынғы салық кезеңі үшін мынадай салық есеп беруін 15
наурыздан кешіктірмей береді:
үстіңгі көздерден су ресурстарын пайдаланғаны үшін төлем бойынша
декларация;
қоршаған ортаны бастағаны үшін төлем бойынша декларация.
Салық кодексін енгізгенге дейін салық төлеушілер тоқсан сайын –
қоршаған ортаны ластағаны үшін төлемдер бойынша есеп беруді және ай сайын –
су үшін төлем бойынша есеп берулерді береді. Декларация салық төлеушілердің
барлығы үшін Салық кодексімен енгізіледі, бірақ бұл ретте, аграрлық сала
субъектілері үшін арнайы салық режимін қолданатындарды қоспағанда, салық
төлеушілер үшін тоқсан сайын есеп берулерді беруі тиіс. Аталған салық
режимдерін қолданатын ауыл шаруашылығы тауарын өндірушілер декларацияларды
ғана береді.
Арнайы салық режимін қолданатын ауыл шаруашылығы өнімін өндіруші –
заңды тұлғалар төлем көзінен ұсталынатын жеке табыс салығы бойынша есепті
және мынадай мерзімдерде жинақтаушы зейнетақы қорларына міндетті зейнетақы
жарналары бойынша:
ағымдағы салық кезеңінің 1 қаңтарынан 1 қазанына дейінгі кезең үшін
есептелген сома бойынша – 15 қазанна кешіктірмейтін мерзімде;
1 қазаннан 31 желтоқсан аралығындағы кезең үшін есептелген сомалар
бойынша – есептіден кейінгі салық кезеңінің 15 наурызынан кешіктірмей есеп
беруді береді. 1кесте.
1.2 Ауыл шаруашылық өнім өндіруші - шаруа қожалықтарына салық салу
тәртібі .
Арнайы салық режимін қолдану үшін қандай нәрселер керек. Ол
екі шарттан тұрады. Біріншіден екі шартты сақтау керек:
1. мемлекеттік тіркеуден өту;
2. салық есебіне тұру.
Қолданылып жүрген заңнамаға сәйкес шаруа (фермер) қожалықтары,
заңды тұлға құрмастан, кәсіпкерлік қызметпен айналысушы жеке тұлға болып
табылады.
Заңды тұлға құрмастан жеке кәсіпкерлік қызметін жүзеге асыратын
азаматтарды мемлекеттік тіркеу сипатында және азаматтың тұрғылықты жері
бойынща аумақитық салық органында жеке кәсіпкер ретінде есепке тұрудан
тұрады.
Қолданылып жүрген заңнамаға сәйкес шаруа (фермер) қожалығы мынадай
нысандарда көрінуі мүмкін:
жалпы бірлескен меншік базасына негізделген отбасылық кәсіпкерлік
нысандағы кәсіпкерлік қызметті жүзеге асырылатын шаруа қожалығы;
жеке кәсіпкерлікті жүзеге асыруға негізделген фермер қожалығы;
бірлескен шаруашылық қызметі туралы шарт негізінде жалпы үлестік
меншік базасында жай серіктестік нысанында ұйымдастырылған фермер
шаруашылығы.
Бұдан басқа, Қазақстан Республикасының заңнама актілерімен шаруа
(фермер) қожалығының басқа нысанда көзделуі мүмкін.
Мемлекеттік тіркеу үшін жеке кәсіпкер мемлекеттік тіркеу үшін алымды
енгізу туралы құжатты және белгілнген нысан бойынша өтінішті тіркеуші
органға береді, басқа құжаттарды беру талап етілмейді.
Жоғарыда аталған құжаттардың барлығы кезінде салық комитеті жұбайлар
кәсіпкерлігі, отбасылар кәсіпкерлігі, сондай-ақ тұрақты негізде құрылатын
жай серіктестік нысанындағы өтінішті әрбір кәсіпкерге береді. Мемлекеттік
тіркеу туралы куәлік бірлескен жеке кәсіпкерліктің барлық мүшелерін көрсете
отырып жазылып беріледі.
Қазіргі уақытта Қазақстан Республикасының Парламентінде “ Салық және
бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер туралы” Қазақстан
Республикасы Кодексінің (Салық кодексі) қабылдануымен байланысты Қазақстан
Республикасының кейбір заң актілеріне өзгерістер мен толықтырулар енгізу
туралы Қазақстан Республикасының Заң жобасы қаралады. “Жеке кәсіпкрлік
туралы” Қазақстан Республикасының Заңына өзгерістер енгізу ұсынылады, оған
сәйкес тұрақты негізде құрылатын жұбайлар кәсіпкерлігі, отбасылық
кәсіпкерлік, сондай-ақ жай серіктестік нысанындағы бірлескен жеке
кәсіпкерлікті тіркеу кезіндегі өтінішті ұйымдармен, азаматтармен және
мемлекеттік органдармен қатынастардағы мүдделерді ұсынуға және азаматтық-
құқықтық мәмілелерді жүзеге асыруға уәкілетті тұлға береді.
Мемлекеттік тіркеу туралы куәлік уәкілетті тұлғаға жазып беріледі.
Куәлікке тіркеуші органның басшысы куәландырылған бірлескен жеке
кәсіпкерлік мүшелерінің тізбесі қоса беріледі.
Шаруа (фермер) қожалығы жеке кәсіпкерді мемлекеттік тіркеудің
ерекшеліктері
Шаруа (фермер) қожалығы деп жеке кәсіпкерлік жүзеге асыру ауыл
шаруашылығы өнімін өндіру үшін ауыл шаруашылығы мақсатындағы жерді, сондай-
ақ осы өнімді ұқсатумен және өткізумен тоқтаусыз байланысты тұлғалардың
отбасылық- еңбек бірлестігі танылады.
Бұдан басқа, шаруа фермер қожалығы жер пайдалану құқығын мемлекеттік
тіркеу сәтінен бастап құрылған деп саналды.Қазақстан Рспубликасының
заңнамасына сәйкес міндетті мемлекеттік тіркеуге бір жылдан пайдалану
құқығы жатады. Бірлскен кәсіпкерлік немесе жәй серіктестік болсын кез-
келген ұйымдастырушылық нысанындағы шаруа (фермер) қожалығында қожалық
мүддесін көрсетуге уәкілетті тұлға бар- бұл шаруа (фермер) қожалығының
басшысы. Шаруа (фермер) қожалығы туралы ҚР Заңымен тыйым салынған
ұйымдармен, азаматтармен және мемлекеттік оргндармен қатынастардағы шаруа
(фермер) қожалығының мүдделерін беруді, сондай-ақ азаматтық-құқықтық
мәмілелерді жүзеге асыруды Шаруашылық басшысы жүргізетіні көзделген.
Қолданылып жүрген заңдарға және Қазақстан Республикасының салық кодексіне
сәйкес шаруа (фермер) қожалығы шаруашылықты мемлекеттік тіркеу үшін алым
төлеуден босатылады.
“Жер туралы” Қазақстан Республикасының 2001 жылғы 24 қаңтарындағы
Заңына сәйкес шаруа (фермер) қожалығын жүргізу үшін жер учаскелері уақытша
жер пайдалану құқығында азаматтарға беріледі (қысқа мерзімді 5 жылға дейін
және ұзақ мерзімді 49 жылға дейін). Бұрын қолданылған жер заңнамасна сәйкес
жер учаскелері тұрақты немесе уақытша тегін негіздегі жер пайдалану
құқығында берілді. “Жер туралы” қайта енгізілген Қазақстан Республикасының
Заңына сәйкес мемлекеттік меншік жерлерін енді тұрақты жер пайдалану
құқығына беру тек мемлекеттік жер пайдаланушыларға беріледі.
Шаруа үшін жер заңнамасындағы бірқатар басқа да өзгерістерді білуі
керек деп ойлаймыз, олардың кейбірулері салықтар мен бюджетке төленетін
басқа да міндетті төлемдерді төлеу бойынша бюджетпен өзара қарым-
қатынастарда өзгерістерге алып келуі мүмкін.
“Жер туралы” Қазқстан Республикасының Заңына сәйкес тұрақты немесе
ұзақ мерзімді жер пайдалану құқығындағы шаруа (фермер) қожалығын жүргізу
үшін кәсіпкер алған жер учаскелерінің барлығы жалға алу шартында алғашқы
уақытша ұзақ мерзімді жер пайдалануға қайта рәсімделуі тиіс. Жалға алу
шартындағы уақытша жер пайдалануда орналасқан жерлер бойынша шаруа (фермер)
қожалығы осы жер учаскелерін пайдаланғаны үшін жал төлемін біртұтас жер
салығынан басқа бюджетке төлеуге тиіс, ал бюджетпен жалпы белгіленген
тәртіпті таңдаған шаруашылықтар жер салығының орнына оны төлеуі тиіс, ол
осындай жер учаскелері бойынша (алғашқы тегін негіздегі жер пайдалану
немесе тұрақты жер пайдалану құқығындағы бұрын рәсімделген) олар төлер еді.
Шаруа (фермер) қожалықтарын қоса салық төлеушілерді мемлекеттік
тіркеу Салық кодексімен белгіленген мерзімде және тәртіпте жүргізіледі.
Мемлекеттік тіркеу мен салық төлеушінің тіркеу нөмірін алу үшін шаруа
(фермер) қожалығына Салық кодексімен көзделген салық
міндеттемелерініңтуындау сәтінен бастап 10 жұмыс күні ішінде салық органына
өтініш беру қажет. Бұл ретте, өтініш жеке кәсіпкердің тұрғылықты жері
бойынша салық органына беріледі. Өтініш нысаны мен оны жасау тәртібін
Қазқастан Республикасының кіріс министірлігі балгілейді.
Салық кодексімен белгіленген қажетті деректердің
барлығын алғаннан кейін салық органы Салық төлеушінің куәлігін береді.
Салық төлеушіні мемлекеттік тіркеуден өткізуден кейін шаруа (фермер)
қожалығына салық органдарында:
тұрғылықты жері бойынша;
салық салу объектілерін тіркеу мен (немесе) орналасқан жері бойынша;
кәсіпкерлік қызметін жүзеге асыру орны бойынша тіркеу есбіне тұру
қажет.
Тіркеу есебіне қою үшін шаруа (фермер) қожалығының басшысы тіркеу
үшін берілетін мәліметтердің құрамында салық органдарына тиісті өтінішті
береді, міндетті тәртіпте өз аты-жөнін, туған күні мен орнын, тұрғылықты
мекен-жайын, ҚР ІІМ берген жеке куәлігінің деректерін көрсетеді.
Салық кодексімен норма белгіленген, соған сәйкес тіркеу есебіне қою
туралы өтініште шаруа (фермер) қожалығы көрсеткен тіркеу деректерінің
өзгеруі кезінде салық төлеуші осындай деректердің өзгеру сәтінен бастап 10
жұмыс күні ішінде салық органына бұл туралы хабарлауға міндетті.
Ауыл шаруашылығы тауар өндірушілері үшін арнайы салық режимдерін
қолданудың ерекшеліктерінің бірі осы арнайы салық режимдерінін қолдану
мүмкіндігінің жер учаскесінің орналасқан жері бойынша (қызметті жүзеге
асыру орны бойынша) салық органында тіркеу есебіне қоюдан кейін жер
учаскесінің орналасқан жері бойынша ғана беріледі.
Бұдан кейін шаруа (фермер) қожалығы бюджетпен есеп айырусыды жүзеге
асырудың режимін таңдауы тиіс, яғни салық салу режимі. Оған ерікті негізде
не салық салудың жалпыға белгіленген тәртібі немесе арнайы салық режимін
таңдау ұсынылады.
Шаруа (фермер) қожалықтары үшін арнайы салық режимдерін қолданудың
мүмкіндігін алу үшін салық төлеушінің белгілі критерийлерге, шарттарға
сәйкес келуі қажет.
Шаруа (фермер) қожалықтарын құру жер учаскесімен тікелей байланыста
екенін ескеріп, Салық кодексінде норма бар, ол бойынша аталған санат үшін
арнайы салық режимін қолдану құқығы жер пайдалану құқығындағы және (немесе)
жер учаскесінің жеке меншік құқығындағы (ауыл шаруашылығы өндірісіндегі үй-
жайлар, ғимараттар және т.б үшін пайдаланылатын жерлер) қожалықта бар кезде
беріледі.
Ең алдымен, шаруа(фермер) қожалықтары үшін арнайы салық режимін
қолданудың негізгі шарты салық төлеуші ауыл шаруашылығы өнімін өндірумен,
өз өндірісінің ауыл шаруашылығы өнімін ұқсатумен және оны сатумен
айналысатынын атап өту керек.
Кірістің әр дәрежесін ескере отырып Салық кодексінде өз өндірісінің
ауыл шаруашылығы өнімін ұқсату өнімі болып табылатын акцизделген өнімді
өндіру, ұқсату және сату бойынша арнайы салық режимін қолдану мүмкіндігін
болдырмайтын норма енгізілген.
Мысалы, “Адал” шаруа қожалығы өсімдік шаруашылығының өнімін, дәнді
дақылдарды, жеміс-жидек және жемістерді өндірумен, сондай-ақ өз өндірісінің
ауыл шаруашылығы өнімін ұқсатумен айналысады, шаруашылықтарда жеміс-
жидектер мен жемістерді, күшейтілген шырындар мен шарап материалдарын
шығаруға дейін ұқсатумен айналысатын диірмен, кондитер цехы, шағын жеміс-
консерві зауыты бар. Бұл жағдайда шаруашылық қызметі жүзім өндіру мен өз
жүзімін ұқсату қызметінің оңайтылған түріне жатады, бірақ күшейтілген
шырынды, одан шарапты шығару өндіріске, ал акцизделген тауарларды ұқсатуға
жатады.
Соңғы шектеулердің енуімен бөлшек есепті жүргізу қажеттілігі туды.
Осы арнайы салық режимдерінің қызметіне таралмайтын қызметтің түрлерін
жүзеге асыру кезінде Салық кодексіне сәйкес салық төлеушілер кірістер мен
шығыстардың, мұліктердің бөлшек есебін жүргізуге міндетті. Салықтар мен
бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдерді есептеу, оларды төлеу мен
қызметтің осындай түрлері бойынша салық есеп беруін беру жалпы белгіленген
тәртіпте жүргізіледі.
Арнайы салық режимдерін қолдану құқығы салық төлеушіге ол берген
өтініш негізінде беріледі. Өтінішті беру мерзімі-ағымдағы жылдың 20
ақпанына дейін шектелген. Осы шектеу(20 ақпан мерзімінің аяқталуы бойынша)
қайта құрылған салық төлеушілерге қатысты емес. 20 ақпаннан кейін қайта
құрылған шаруа (фермер) қожалықтары Жеке кәсіпкерді мемлекеттік тіркеу
туралы куәлік алу күніне өз арнайы салық режимін қолдану құқығына өтінішін
береді;
Аталған мерзімге өтінішті бермеу автоматты түрде жалпы белгіленген
тәртіпте бюджетпен есеп айырысуды жүзеге асыруға салық төлеушінің келісімі
деп саналады.
Аталған арнайы салық режимін таңдаған бірыңғай жер салығын төлеуші
жылдың ішінде таңдалған салық салу режимін өзгертуге құқығы жоқ.
Қосылған құн салығын төлеуші болып табылмайтын бірыңғай жер салығын
төлеушілер осы салық бойынша тіркеу есебіне қою туралы салық органына
өтінішті өз еркімен береді.
Шаруа (фермер) қожалықтары үшін арнайы салық режимін қолдану
біртұтас жер салығын төлеу негізінде бюджетпен есеп айырысу жүргізудің
ерекше тәртібін көздейді.
Біртұтас жер салығы сомасының есебі жер учаскесін бағалау құны сомасына
0,100 мөлшерінде ставканы қолдану жолымен жүргізіледі.
Жерді бағалау құны туралы мәлімет жер ресурстарын басқару жөніндегі
аумақтық комитеттер алатын бағалау құны актісінде белгіленеді. Салық
кодексінмен норма белгіленген, оған сәйкес егер салық төлеуші қандай да бір
обьективті себептер бойынша жер учаскесін бағалау актісін уақытында бере
алмаса, онда мұндай жағдайда салық салу мақсаты үшін оның жер учаскесінің
бағалау құны аудан бойынша орташа алғанда 1 гектар жердің бағалау құнынан
ескеріп айқындалады. Деректерді Қазақстан Республикасының Жер ресурстарын
басқару жөніндегі агенттігінің аумақтық органы береді.
Біртұтас жер салығын төлей отырып, шаруа қожалығы өз өндірісінің ауыл
шаруашылығы өнімін ұқсату өнімдерін сату мен ауыл шаруашылығы өнімін сату
бойынша кірістерден табыс салығы мен қосылған құн салығын, жер салығын,
сондай-ақ қажеттілік нормативтерінің шегінде мүлік салығы мен көлік салығын
төлемейді. Нормативтерді Қазақстан Республикасының Үкіметі белгілейді және
қазіргі уақытта өзіне ауыл шаруашылығы өнімінің өндірісті процесінде
тікелей пайдаланылатын мүлік пен барлық көлік құралдарын енгізеді. Қазіргі
уақытта ''Біртұтас жер салығын төлеушілер үшін көлік құралдары мен мүлікке
қажеттілік нормативтерін бекіту туралы’’ Қазақстан Ресубликасы Үкіметінің
қаулысына өзгерістер мен толықтыруларды енгізу туралы ‘’Қазақстан
Республикасы Үкіметінің қаулысының жобасы әзірленген ол қазіргі уақытта
тиісті министрліктерде келісімнен өтуде. Бұдан басқа, ауыл шаруашылығы
өнімін өндірушілерді қолдау мақсатында Қазақстан Республикасының Үкіметі
көлік құралдарына салық төленбейтін арнайы ауыл шаруашылығы техникасының
тізбесі белгіленгенін ескеру қажет. Арнайы ауыл шаруашылығы техникасы
бойынша көлік құралдарына салықты төлеуден босату бойынша норма шаруа
(фермер) қажалықтарын қоса ауыл шаруашылығы тауар өндірушілерінің барлығы
таралады.
Біртұтас жер салығынан басқа щаруа (фермер) қожалықтары үшін арнайы
салық режимі мынадай салықтардың және басқа да міндетті төлемдердің
жекелеген түрлері бойынша салық есеп беруін есептеудің, төлеудің және
берудің кейбір ерекшкліктерін көздейді:
әлеуметтік салық. Қоршаған ортаны ластаған үшін төлемдер, үстіңгі
көздерден су ресурстарын пайдаланғаны үшін төлем және т.б.
Шаруа қожалықтары ай сайын арнайы салық режимін қолданбайтын
кәсіпкерлерден біраз аз айлық есептік көрсеткіштерден 20 % мөлшерінде
Шаруашылық басшысы, мүшелері мен жалдамалы қызметкерлер үшін әлеуметтік
салық сомасын есептейді.(Салыстыру үшін-арнайы салық режимін қолданбайтын
жеке кәсіпкер өзі үшін үш айлық көрсеткіштер мен әрбір қызметкер үшін екі
айлық көрсеткіштер мөлшерінде әлеуметтік салықты төлейді)
Төлем көзінен ұсталынатын жеке табыс салығын есептеу, қоршаған ортаны
ластағаны үшін төлем мен үстіңгі көздерден су ресурстарын пайдаланғаны үшін
төлемді есептеу Салық кодексіне сәйкес, яғни жалпы белгіленген тәртіпте
жүргізіледі. Жинақтаушы зейнетақы қорларына міндетті зейнетақы жарналарын
есептеу тәртібі Қазақстан Республикасының зейнетақы заңнамасымен
белгіленеді.
Осы арнайы салық режимін таңдаған шаруа қожалықтары жыл ішінде,
жылына екі рет жер учаскесінің орналасқан жері бойынша тиісті бюджетке
біртұтас жер салығының сомасын енгізеді. Бұл ретте, 20 қазаннан
кешітірмейтін мерзімде-осы жылдың ағымдағы төлемі төленеді, ал 20 наурызда
шаруа декларация бойынша есеп айырысуларды ескеріп бұрынғы жыл үшін
біртұтас жер салығы бойынша түпкілікті есеп айырысуды жүргізеді.
Біртұтас жер салығын төлеушілер төлемнің бірінші мерзімінде бұрынғы
салық кезеңі үшін біртұтас жер салығы бойынша декларацияда есептелген
біртұтас жер салығының жалпы сомасының бөлігінен кем емес мөлшерде
ағымдағы төлемді төлейді.
20 қазанға дейін құрылған біртұтас жер салығын төлеушілер, сондай-ақ
салықты есептеу үшін базаны қолдану кезінде-қызмет ететін салық төлеушілер
біртұтас жер салығы бойынша ағымдағы төлемдер есебінде есептелген салық
сомасының ½ -нен кем емес мөлшерде ағымдағы төлемді төлеуді жургізеді.
Шаруа (фермер) қожалықтары жер пайдалану құқығында (салық салу
объектілерінің өзгерістерін ескеріп) жер учаскесін иеленудің нақты кезеңі
үшін біртұтас жер салығын есептейді және төлейді.
Оны төлеу мерзімінде біртұтас жер салығын төлеушілер бюджетке
әлеуметтік салық, (төлем көзінен ұсталынатын) жеке табыс салығының
есептелген сомасын, жинақтаушы зейнетақы қорларына міндетті зейнетақы
жарналарын, қоршаған ортаны ластаған үшін төлем мен үстіңгі су ресурстарын
пайдаланғаны үшін төлемді енгізеді.
Аталған сомалар мыныадай жолмен төлем мерзімдері бойынша бөлінеді:
Ағымдағы салық кезеңінің 20 қазанынан кешіктірмейтін мерзімде 1
қаңтардан 1 қазанға дейінгі кезең үшін есептелген сома төленеді;
есептіден кейінгі салық кезеңінің 20 наурызынан кешіктірмейтін
мерзімде 1 қазаннан 1 желтоқсанға дейінгі кезең үшін есептелген сома
төленеді.
Біртұтас жер салығын төлеушілер үшін Салық кодексімен салықтар мен
бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдердің негізгі түрлері бойынша
берілетін салық есеп беруінің саны қысқартылған. Қолданылып жүрген беруде
олар ай сайын немесе тоқсан сайын жүргізілген. Салық кодексінде салықтар
мен басқа да міндетті төлемдердің жиі кездесетін түрлері бойынша салық есеп
беруін беру мерзімі біртұтас жер салығы бойынша түпкілікті есеп айырысу
мерзіміне келтірілген
Біртұтас жер салығын төлеушілер салық кезеңінің ағымдағы 15 наурызынан
кешіктірмейтін мерзімде жыл сайын жер учаскелерінің орналасқан жері бойынша
салық органдарына береді:
1) ағымдағы салық кезеңіне біртұтас жер салығы бойынша ағымдағы төлем
есебі;
2) бұрынғы есепті жыл үшін бірыңғай жер салығы бойынша декларация;
3) әлеуметтік салық бойынша декларация;
4) төлем көзінен ұсталынатын жеке табыс салығы бойынша есеп;
5) жинақтаушы зейнетақы қорларына міндетті зейнетақы жарналары бойынша
есеп беру;
6) үстіңгі көздерден су ресурстарын пайдаланғаны үшін төлем мен
қоршаған ортаны ластаған үшін төлем бойынша декларация.
Бұл ретте, 6)-тармақшада көрсетілген декларациялар бұрын болмағанының
фактісіне назар аудару қажет, олар Салық кодексінде ғана енгізіледі.
Аталған декларацияларды енгізгеннен кейін салық төлеушілер ай сайын-үстіңгі
көздерден су ресурстарын пайдаланғаны үшін төлем бойынша есеп беруді, ал
тоқсан сайын-қоршаған ортаны ластаған үшін төлем бойынша есеп беруді
ұсынған.
Бұдан басқа, соңғы жылдары осы арнайы салық режимін қолдануда шаруа
біртұтас жер салығының есебін, сондай-ақ егер есепте және құжаттарда қандай
да бір өзгерістер болмаса, жерді бағалау мен жер пайдалану құқығын
растайтын құжаттарды қайта бермейтінін білу қажет.
Қоғамның дамуы тұрақты түрде жүріп жатқанын және көптеген шаруа
(фермер) қожалықтарының өз дамуының жоғарғы сатысына көтерілу қажеттілігіне-
заңды тұлғаға айналу қажеттілігіне келгенін біздің барлығымыз да білеміз.
Ауыл шаруашылығы өндірісіне қатысушы-заңды тұлғалар үшін де бюджетпен есеп
айырысудың өзіндік ерекше оңайтылған тәртібі бар.
1.3 Арнаулы салық режимін қолданушы ауыл шаруашылық өнім
өндірушілеріне салық салу тәртібі .
Арнаулы салық режимі әлеуметтік және корпоративтік немесе жеке табыс
салықтары (жалдамалы қызметкерлердің еңбекақысынан ұсталынатынтабыс
саылғынан басқа), сондай-ақ салық жүктемесін кеітуге бағытталған жеңілдік
ставкалары мен басқа да тетіктер бойынша салық есеп беруін есептеу, төлеу
және берудің оңайтылған тәртібін көздейді.
Арнаулы салық режимі мыналарға көзделеді:
1) шағын бизнес субъектілеріне;
2) шаруа (фермер) қожалықтарына;
3) ауыл шаруашылық өнімдерін өндіруші заңды тұлғаларға;
4) кәсіпкерлік қызметтің жеклеген түрлеріне.
Қазақстан Республикасының заңдылығына байланысты салық төлеушісалықты
есептеу ме төлеудің жалпыға бірдей тәртібін немесе оңайтылған түрін , яғни
арнулы салық режимін таңдауға құқығ бар.
Арнаулы салық режимін қолданудың зінің шектеулері мен талптары бар.
Арнаулы салық режимінің негізгі талаптры мыналар болып табылады.
- орналасқан жері боынша территориалдық салық органында мемлекеттік
тіркеуі;
- бекітілген үлгідегіөтініш тапсыру;
- лицензиялауға жататын іс - әрекетті жүзеге асырған кезде –
лицензияны;
- мемлекеттік тіркеу үшін алымды төлеу;
- банкте шотының бары жайында мәлімет;
- бюджетке төлеуді көрсететінбасқа да құжаттар.
Мысалы, шағын бизнес субъектілері төменде көрсетілген салықты есептеу мен
төлеу тәртіптерінің тек біреуін таңдай алады:
1) жалпыға бірдей белгіленген тәртіп;
2) біржолғы талон негізіндегі арнаулы салық режимі;
3) патент негізіндегі арнаулы салық режимі;
4) оңайтылған декларация негізіндегі арнаулы салық режимі.
Шағын бизнес субьектілері үшін арнайы салық режимі.
Қазақстанда кәсіпкерлік қозғалысын дамытуды және шағын бизнестің
өсуін қолдау мақсатында Қазақстан Республикасының Салық кодексінде шағын
кәсіпкерлік субъектілеріне салық салу рәсімін оңайлатуға бағытталған
бірқатар шараларды көздейді.
Жекелеген салықтарды есептеу мен төлеудің ерекше (оңайтылған)
тәртібін қолдануға, сондай-ақ олар бойынша салық есеп беруін беруге қатысты
Салық және бюджетке төленеті басқа да міндетті төлемдер туралы Қазақстан
Республикасының Кодексінің (Салық кодексі) Арнайы салық режимі бөлімінде
біріктірілген.
Бұл ретте, арнайы салық режимі қолданатын заңды тұлғалар-шағын бизнес
субъектілері үшін осы тарауларда корпоративтік табыс және әлеуметтік
салықтар бойынша, ал жеке кәсіпкерлер үшн – жеке табыс және әлеуметтік
салықтар бойынша оңайтылған ережелер көзделген.
Жаңа бастаған кәсіпкерге кәсіпкерлік қызметін жүзеге асыру үшін
тіркелу қажет. Шағын бизнес субъектілері – заңды тұлғаларды тіркеу
Қазақстан Республикасының әділет органдарында жүзеге асырылады.
Заңды тұлғаны тіркеу үшін кәсіпкер тіркеуші органға өтініш береді
және құрылтай құжаттары, сондай-ақ мемлекеттік тіркеу үшін алымды төлеуді
растайтын құжат та қоса беріледі. Әділет органдарында шағын кәсіпкерлік
субъектілерін мемлекеттік тіркеу 3 жұмыс күні ішінде жүргізіледі.
Жеке кәсіпкерді міндетті мемлекеттік тіркеу егер ол жалдамалы
қызметкерлердің еңбегін пайдаланған және оның жылдық жиынтық кірісі
Қазақстан Республикасының заң актілерімен жеке тұлғалар үшін белгіленген
жылдық жиынтық кірістің салық салынбайтын мөлшерінен асқан жағдайларда
кәсіпкердің тұратын жері бойынша салық органында жүзеге асырылады. Салық
салынбайтын салықпен жылдық жиынтық кіріс бір жыл үшін айлық есептік
көрсеткіштер сомасы ретінде айқындалады.
Мемлекеттік тіркеу үшін салық органына жүгінуден бұрын кәсіпкер
мемлекеттік тіркеу үшін алымды төлеуі қажет.
Шаруа (фермер) қожалықтары, барлық санаттағы мүгедектер, сондай-ақ
Қазақстан Республикасыныңазаматтығын алғанаға дейін заңы тұлға құрмастан
кәсіпкерлік қызметімен айналысатын репатрианттар (оралмандар) алым төлеуден
босатылады.
Алымды төлегеннен кейін кәсіпкерге белгіленгеннен кейін нысандағы
өтінішті, мемлекеттік тіркеу үшін алым туралы құжатты (түбіртек) салық
органына беру қажет. Көрсетілген құжаттар барлығының кезінде салық органы
құжаттарды беру күніне кәсіпкерді мемлекеттік тіркеуді жүргізеді.
Егер жеке кәсіпкер көрсеткен өтініште қызметті жүзеге асыру мерзімі
көрсетілмесе, мемлекеттік тіркеу туралы куәлік мерзімсіз беріледі.
Он жұмыс күнінің ішінде шағын кәсіпкерлік субъектілер – заңды
тұлғалар мемлекеттік тіркеуден өткеннен кейін салық органына қою және салық
төлеушінің тіркеу нөмірін алу (СТН) үшін салық органына жүгінуге міндетті.
Жее кәсіпкерлер егер жоқ болса, СТН-да алуы тиіс. Бұл үшін олар салық
органына өтініш беруі қажет. Салық төлеушінің өтінішті беруінен кейін екі
жұмыс күнінің ішінде салық органы оған СТН мен Салық төлеушінің куәлігін
береді.
Салық төлеушінің куәлігін алып және салық органында есепке тұрып,
кәсіпкерге бюджетпен есеп айырысудың тәртібін таңдау қажет. Салық
заңнамасына сәйкес шағын бизнес субъектісіне жалпы белгіленген тәртіпте
немесе арнайы салық режимі бойынша бюджетпен есеп айырысуды жүргізуге құқық
беріледі.
Шағын кәсіпкерлікті мемлекеттік қолдау туралы Қазақстан
Республикасының Заңына сәйкес заңды тұлға құрмай жее тұлғалар және
қызметкерлердің орташа жылдық саны 50 адамнан аспайтын және алпыс мың
еселік есептік көрсеткіштен аспайтын бір жыл үшін орташа активтердің жалпы
құнымен кәсіпкерлік қызметімен айналысатын заңды тұлғалар шағын кәсіпкерлік
субъектілері болып табылады.
Тек салық мақсаттарында, яғни шағын бизнес субъектілері үшін арнайы
салық режимін қолдану үшін Салық кодексінде шағын бизнес субъектілері
термині пайдаланылады, оған сәйкес қызметтің кіріс, саны және түрлері
бойынша шектеулер белгіленеді.
Мысалы, шағын бизнес субъектілерітүсінігіне мыналар түседі:
Жеке кәсіпкердің өзін қоса қызметкерлердің саны 15 адамнан аспайтын,
а тоқсандық кірісі 4,5 млн теңгеден аспайтын жеке кәсіпкерлер (заңды ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz