Несиелеудің негізгі элементтері
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... .. 2
1-ТАРАУ ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ ЭКОНОМИКАСЫНДАҒЫ НЕСИЕЛЕУДІҢ РОЛІ.
1.1 Несиелеудің маңызы, негізгі функциялары мен несиелік жүйені құру
қағидалары.
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ...4
1.2 Несиелеудің негізгі
элементтері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...9
1.3 Банктік емес қаржылық институттарындағы несиелеу процессін
ұйымдастыру
ерекшеліктері ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... 18
2-ТАРАУ АСТАНА-ФИНАНС АҚ НЕСИЕ ПРОЦЕССІН ҰЙЫМДАСТЫРУ ҚАҒИДАЛАРЫ ЖӘНЕ 2004-
2006 ЖЫЛДАР АРАЛЫҒЫНДАҒЫ НЕСИЕ ҚЫЗМЕТІНІҢ АНАЛИЗІ.
2.1Астана-финанс Акционерлік Қоғамның жалпы сипаттамасы...22
2.2 Қоғамның Несиелеу саясаты,оның міндеттері мен мақсаттары...33
2.3Астана-финанс АҚ-дағы несиелеу процессіннің
ұйымдастырылуы ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... 39
2.4 2003-2005 ж . ж аралығындағы ссудалық портфелінің анализі мен
стандартты және күмәнді несиелердің
мониторингі ... ... ... ... ... ... ... ...48
3-ТАРАУ НЕСИЕЛЕУ ПРОЦЕССІН ҰЙЫМДАСТЫРУДЫҢ ОДАН ӘРІ ЖАҚСАРТУ ТӘСІЛДЕРІ МЕН
ДАМУ ПЕРСПЕКТИВАЛАРЫ ... ... .
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ...
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕРДІҢ ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ...
ҚОСЫМШАЛАР ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ..
КІРІСПЕ
Бүгінігі заман талабына сай кез келген қоғамда несие қатынастары
қолданылуда.Осыған байланысты несие процессін ұйымдастыру банктерде, қаржы
ұйымдарында, қаржылық емес институттарда әт түрлі болып келеді. Олардың әр
біріне тән өз ерекшеліктері бар, дегенмен олар заң тарапынан реттелініп,
толықтырылып отырады.
Қазіргі Қазақстан экономикасы, соның ішінде несиелеу процессі нарық
экономикасына өтуімен қатар қарқынды дамып келеді. Бұндай кезде отандық
және шетелдік тәжірибені салыстырудың өзіндік мәні зор. Қазақстан
Республикасында экономикалық Реформаларды іске асыру үшін нарық экономикасы
дамыған елдерде жинақталған ақша – несие қатынастарын мен банк ісінің даму
тәжірибелерін қолдану қажет.
Қазіргі әлемдік несие жүйесі біршама өзгерстерге ұшырады, олар әр типті
банктер арасында, банктер мен банктік емес мекемелер арасындағы
өзгерістердің жойылуы, несиелік институттардың әмбебаптануы, банктік
қызметті бейреттеу, банк ісіне жаңа ақпараттық техниканы енгізу, алып
банктердің тез өсуі.Аталған ұйымдардың кез келгені несиелеу саласында
қызмет көрсетіп келуде.Сондықтан олардың арасындағы бәсеке өте жоғары, яғни
олар өз клиенттерін жоғалтпай, қайта керісінше клиенттер санын көбейту
үшін, жоғары сапалы қызмет көрсетіп, өздерінің несиелеу процесстерінің
ұйымдастырылуына көп көңіл бөлуде. Біріншіден, клиенттер несие алу
процессі едәуір жеңіл болуын, сонымен қатар аз уақыт ішінде қолма-қол
ақшаның түсуін қалайды.Ол үшін сол ұйымның несиелеу процессі неғұрлым
жақсы ұйымдастырылған болса, соғұрлым клиет тарапынан да ризашылық
болады.Себебі бүгінгі күн талабы- бұл аз уақыт ішінде жоғары сапалы қызмет
көрсету болып табылады.
Менің дипломдық жұмысымның тақырыбы Несие процессін ұйымдастыру. Бұл
жұмысты жазу барысында Астана-финанс АҚ несиелеу процессін ұйымдастыруын
басшылыққа алдым.Себебі, бұл - қаржы мекемесі және оның негізгі қызметі
- заңды, сондай-ақ жеке тұлғаларға несие беру болып табылады. Қоғамның
басты мақсаты – клиетке жоғары деңгейлі қызмет көрсету. Сонымен қатар
Астана-финанс АҚ несиелеу процессі жақсы ұйымдастырылған күрделі жүйе
болып келеді, бұл жүйенің әр буыны, яғни компанияның әрбір бөлімі, әрбір
қызметкері сол несиелеу процессін ұйымдастыруына қатысуда.
Дипломдық жұмысым үш тараудан тұрады. Бірінші тарау несие, оның ҚР
экономикасында алатын орны мәселесін қозғайды, яғни біздің мемлекетіміздің
экономикасы әлі де толығымен қалыптасқан жоқ, соның ішінде несиелу,
сондықтан жалпы несие дегеніміз не, қандай формалары болады және өзге қаржы
мекемелер несиелеу процессін қалай ұымдастырады. Екінші тарау толығымен
Астана-финанс АҚ – ның несиелеу процессін ұйымдастыру мәселесіне
арналған.Яғни несиелеу процессі қалай ұйымдастырылған және қалай жүзеге
асатыны толығымен көрсетілген. Үшінші тарау, несиелеу процессін
ұйымдастыруды одан әрі жақсарту тәсілдерімен, оның даму перспективаларына
арналған.
Дипломдық жұмысымның мақсаты – Қазақстан Республикасының банктік емес
қаржы институттарындағы қалыптасқан несиелеу процессінің ұйымдастырылуын
одан әрі жетілдіре түсу үшін, болашақ қаржыгер ретінде, сол процесстің
ұйымдастырылуымен толық танысып, дұрыс анализ жасау болып табылады.
1-ТАРАУ НЕСИЕЛЕУДІҢ ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ ЭКОНОМИКАСЫНДАҒЫ НЕСИЕЛУЕДІҢ
РОЛІ.
1.1 Несиелеудің маңызы, негізгі функциялары мен несиелік жүйені құру
қағидалары.
Несие - несие қорының қозғалысы туралы несиелер мен борышкер арасындағы
қалыптасқан қатынастар капиталдың бөтен кәсіпорынында айналымын талап
ететін мәміле.
Несиенің мәнін ашу- бұл несиені экономикалық қатынастардың біртұтас
жүйенің элементі ретінде көрсететін, оның мәнді анықтығын білдіретін
сапаларын тану болып табылады.Сондықтан несиелеудің маңызы, негізгі
функциялары мен несиелік жүйені құру қағидаларына тоқталатын болсақ,
біріншіден, нарықтық экономикада несие жүйесі маңызды роль атқарады.Ол
арқылы кәсіпорындардың, ұйымдардың және халықтың ақшалай есеп айрысулары
мен төлемдері жүргізіледі, ол уақытша бос ақшалай қаражаттарды, халықтың
жинақтары мен табыстарын жұмылдырады және беосенді түрде жұмыс жасайтын
капиталға айналдырады, сондай-ақ көптеген түрлі несиелік, сақтандыру,
делдалдық, инвестициялық, сенім, кеңес беру және басқа да операцияларды
орындайды.
Өндіріске қатысты алғанда, екінші кезекте саналатын несие жүйесі оған
тұрақты және елеулі ықпал етеді.Ол бірнеше дүркін ақшалай қорлардың ауқымын
кеңейтіп, өндіріс тиімділігінің өсуін қолдай отырып қаражаттардың бір
саладан екіншісіне қайта құйылуын қамтамассыз етеді.
Несие жүйесінің рөлі мен маңызы келесідей бірқатар көрсеткіштермен
сипатталады: несиелікжұмсалымдардың жалпы көлемі, кәсіпорындар мен
ұйымдардың негізгі және айналым капиталын қалыптастыруға банктегі
қарыздардың үлесі, жалпы төлем айналымы және т.б.
Несиенің негізгі функцияларына тоқталатын болсақ, алдын ала сұрақтың
терминологиялық жағына тоқталып өтейін. Функция түсінігіғылымда және
тәжірибеде кең түрде қолданылады. Функция латынша атқару, жүзеге
асыру деген мағынаны білдіреді.Философиялық сөздікте функцияның
анықтамасы бойынша беріледі: Берілген қатынастар жүйесіндегі қандай да бір
объекті қасиеттерінің сыртқы көрінісі. Мысала, сезім органдарының
функциялары, ақшаның функциялары,мемлекеттің функциялары және т.б.
Экономикалық теорияда функция деп құндық категориялар мәнінің көрінісі
түсіндіріледі.Демек, несиенің функциясы деп оның мәнінің ерекше көрінісін
түсіну орынды, алайда несиенің функциясы- оның мәні емес, тек осы мәнінің
көрінісі.Біз қарастыратын несиенің кез еклген көрінісі оның функциясы
ретінде ерекше.
Несиенің функцияларын қарастыру үшін келесідей ғылыми амалдар
орынды.Біріншіден, бәрінен бұрын функция да несиенің мәні сияқты объективті
сипатта.Функция кредитор мен қарыз алушы арасында несиелік қатынасқа түсе
отырып орындайтын белгілі бір жұмыстың көрінісін сипаттайды. Екіншіден,
несиенің функциясын талдау кезінде тағы да бір жағдайды ескеру керек: несие
өзінің қозғалыс процессінің әрбір кезеңінде барлық функцияларымен емес,
олардың біреуімен немесе бірнешеуімен өз мәнін көрсетеді.Демек, әрбір
кезеңде несие өзінің қозғалысының белгіл бір сатысында болады, сондықтан
өзінің мәнді көріністерінің барлық жиынтығын ірдей көрсете алмайды.Мысалы,
ақша төлем құралы функцмясында бір мезглде айналысқұралы функциясын немесе
қор жинау функциясын атқара алмайды.Несие де сол сияқты. Үшіншіден, фукция-
бұл қатып қалған емес, өзгермелі категория. Несиенің мәнінің өзгеруімен
қатар оның көрінісі де өзгереді.Төртіншіден, функция несиенің біртұтас
процесс ретінлегі ерекше көрінісін білдіреді.
Бұл функцияның жеке кредиторға немесе қарыз алушыға емес, жалпынесиелік
қатынасқа жататындығымен түсіндіріледі, несиенің көрінуі, тек егер ол тең
дәрежеде несиелік мәміленің екі қатысушысына да қатысты болса ғана, оның
функциясы ретінде анықталуы мүмкін.
Мұнан басқа, функция несиенің барлық формалары мен түрлерінің ерекше
көріністерін сипаттауы керек. Коммерциялық несиенің, банктік несиенің,
банктік емес қаржы институттарының жеке бөлектенген функциялары жоқ.
Функцияны несиенің формалары немесе түрлері емес, оның экономикалық
категория ретіндегі мәні тудырады.
Несиенің теориясында оның келесі функциялары бөлініп шығарылады: қайта
өлу, нақты ақшаларды несиелік операциялардың ауыстыруы.
Кредитор мен қарыз алушы арсында несиелік қатысты айырбас процесіндегі
уақытша босаған құнның қарыз алушыға берілуі жолымен қайта бөлу сатысында
пайда болады, сонан соң бұл құн өзінің алғашқы иесіне қайта оралады. Осыған
байланысты несиенің қайта бөлу функциясын көрсету керек. Біріншіжағдайда
кредитор қарыз мәмілесі арқылы қарыз алушыға тауарлы-материалдық
құндылықтардыбере алса, басқа жағдайда ақшалай қаражаттарды береді, бірақ
екі жағдайда да беру объектісінің формалары әр түрлі болғанымен оның
мазмұны біреу – құн қайта бөлінеді.Осылайша, қайта бөлу функциясының
көмегімен құн қайта бөлінеді.
Несие арқылы ресурстардың қайта бөлінуін әр түрлі деңгейде қарастыруға
болады. Несиелік қатынастардың субьектілері деңгейінде құнның жекешеңбер
айналымында және айналымында тауарлы-материалдық құндылықтардың да
ақшалайқаражаттардың да қайта бөлінуі жүреді. Халық шаруашылығы деңгейінде
құнныңжиынтық шеңбер айналымында оның қозғалысы несие арқылы жиынтық ұлттық
өнім мен ұлттық табыстың қайта бөлінуіне ұласады.Несиенің қайта бөлу
функциясы құнның жалпы қайта бөлінуін емес, уақытша босаған құнның қайта
бөлінуін қозғайды.Сонымен қатарнесие арқылы жүзеге асырылатын қайта бөлу,
өткіщу прооцессінің жалғасы болуы да мүмкін.Коммерциялық несие кезінде
тауар өндіруші өз өнімін сатып алушыға төлеуді кейінге қалдыру шартымен
сатады, яғни несиелік негізде. Алайда, мұндай кейінге қалдыру үшін тауар
өндірушіде оның өнімін төлеу кезіне дейін бос ресурстары болуы керек.
Немесе оларды ұдайы өндірістің басқа субъектілерінен (банктен) уақытша
пайдалануға алу керек.Екі жағдайда да шаруашылықтың әр түрлі буындарында
жасалып қойған нәрселер қайта бөлінеді.
Несиенің қайта бөлу функциясының төменде берілгендей ерекшеліктері бар:
• біріншіден, несиенің көмегімен тек материалдық игіліктердің,
өндіріс құрал жабдықтардың және тұтыну затының, яғни бір жыл ішінде
өндірілген жалпы ұлттық өнімнің құны ғана бөлініп қоймайды, сонымен
қатар елдің экономикасының дамуының алдыңғы кезеңдерінде жасалған
құн да қайта бөлінеді;
• екіншіден, несиенің қайта бөлу функциясы құнының жалпы қайта
бөлінуін қозғамайды, уақытша босаған құнның қайта бөлінуін сөз
етеді;
• үшіншіден, қайта бөлу функциясының мәнділігі уақытша пайдалануға
беру процессі болып табылаады;
• төртіншіден, несиенің көмегімен уақытша босаған құнның берілуі
нарықтық экономикаға тән делдал банктердің және басқа несиелік
мекемелердің қатысуымен жүзеге асырылады.
Несиенің тағы бір функциясы ретінде нақты ақшалардың орнын несиелік
операциялардың басуы болып табылады.Тауар шаруашылығында нақты ақшалардың
орнын несиелік операциялардың басуы үшін қажетті жағдайлар жасалған.
Қарызға берілген құнды тауарлы – материалдық құндылықтар, қызметтер, өзара
талаптарды есептеуді аяқтау, аккредитивтер ашу, тұрғындардың тұтыну
тауарларын алуы үшін шоттарды төлеуге пайдалану, қолма-қол ақшалай
төлемдерді қысқартуға, ақша айналымының құрылымын жақсартуға, төлем
айналымын ұлғайтуға мүмкіндік береді, осылайша айналыс шығындарын азайтады.
Қазіргі тауар шаруашылығында қарызға берілген құнның шаруашылық айналымына
енуі ақшаның жалпылама орнын басу функциясын орындамайды, ал экономикалық
айналымда олардың уақытша орнын басу функциясын орындайды. Қарыз алушының
алған және шаруашылық, айналымына енген қарызға берілген құн ақшаға тән
жұмысты орындай бастайды.
Нақты ақшалардың орнын несиелік операциялар басуының келесідей
алғышарттары бар:
• біріншіден, банктік жүйенің дамуы және төлем айналымын ұйымдастыруда
оның ролінің жоғарылауы;
• екіншіден, экономикада төлем міндеттемесі немесе талабы бар төлем
құжаттарының дербес айналысы;
• үшіншіден, Орталық банктердің несиелік ақшаларды эмиссиялауы.
Енді несиелік жүйені құру қағидаларына тоқталатын болсақ, несиелік
жүйенің ұйымдастырылуы мен жұмыс істеу негізінде белгілі бір қағидалар
жатыр.Экономиканың жаңа жағдайында, оның нарықтық қатынастарға өту
кезкңінде оларды былайша тұжырымдауға болады: елдегібанк ісін ұйымдастыруға
мемлекеттік монополия, басқа банктік емес институттармен үйлестіре отырып
екі деңгейлі банк жүйесін құру, елдегі ақша- несие саясатының бірлігі,
несиелік мекемелер торабын барынша дамыту, оларды қызмет көрсету орындарына
жақындату, мемлекеттік валюталық монополия, Орталық банктің автономиясы.
Банк ісіне мемлекеттік монополия ұғымы мемлекетті банктердің құрылуы
мен жойылуын бақылауға, банктік операцияларды жүргізу тәртібі мен
ережелерін заң жүзінде бекітуге ерекше құқығы ретінде түсіндіріледі.Ұлттық
банк Қазақстан Республикасы аумағында банктерді құруға рұқсат береді және
банктер мен олардың филиалдарын тіркеу кітабын жүргізіп отырады.рұқсат беру
кезінде Ұлттық банк жүргізілетін банктік операциялар шеңберін белгілейді.
Нарықтық экономика ерекшеліктері банктік емес мекемелермен үйлестіре
отырып көп деңгейлі банк жүйесінің, олардың ақша несие және делдалдық
қылметінің формалары мен түрлері бойынша көп түрлілігінің, Орталық (бірінші
деңгей) және басқа банктер (екінші деңгей) Қазақстан Республикасы банк
жүйесінің жоғары деңгейінің құрайды.
Банк ісінің әлемдік тәжірбиесі көрсетіп отырғындай, барлық елдердегі
несиелік институттардың ішінен елдің бүкіл несиелік жүйесін басқаруда басты
роль атқаратын орталық банктер бөлініп шығатын болады.Ал олардың басшылық
ролі мемлекет берген кең ауқымды өкілеттіктерге байланысты. Банктердің банк
функцияларын, ақша несие эмиссиясын жүзеге асыруына байланысты Орталық
банктер коммерциялық банктердің, яғни екінші деңгейлі банктердің қызметіне
әкімшілдік бақылау мен нақты экономикалық ықпал ету құқығы неиелік
мекемелер міндетті түрде қолдануы тиіс норма шығару құқығы бар.
Коммерциялық банктер несиелік саясат жүргізуде және өз клиенттеріне
толығымен дербес әр түрлі қызметтер көрсетуде.
Нарықтық экономикада арнайы банктік емес институттар құрылмаған
жағдайда кез еклген елдің несие жүйесі аяқталмай қалады. Халық салымдарын
толығымен тарту мүддесімен өзгеріп отырған нарықтық экономика талаптарын
толық қанағаттандыру бұл институттардың құрылуын талап етеді, ал олар
несие жүйесін толықтырып, байытады, экономикадағы өзгерістерді икемді және
сезімтал ете түседі.
Мемлекет, экономикаға жетекшілік жасай отырып, Ұлттық банк арқылы
бірегей ақша – несие саясатын жүргізеді. Бұл қағидат айналыстағы ақша
массасының көлемін реттеу жолымен ұлттық валютаның ішкі және сыртқы
тұрақтылығын қамтамассыз ету үшін, ақша несие саясатын жалпы экономикалық
саясатты жүзеге асыру және оны әлемдік эконоимкаға интеграциялау саласында
республика мүдделерін қорғау үшін қажет.
Несие жүйесін құрудың маңызды қағидасы – неиселік мекемелер торабының
барынша дамуы мен оларда барлық ақша операцияларының шоғырлануы.Соңғысын
шаруашылық буындарының бос ақша қаражаттарының банктердесақталуы, есеп
айрысулардың қолма-қолсыз жолмен жүргізілуі деп түсінуге болады.
Бүгінгі таңда Қазақстан аумағында шамамен 77 банк және олардың 783
бөлімшелері мен фи лиалдары орналасқан.
Бүкіл ақша айналымының несие жүйесінде жинақталуы – несиелік ресурстарды
шоғырландыруға және оларды елдің халық шаруашылығына ұтымды бағыттауға
мүмкіндік береді.
2. Несиелеудің негізгі элементтері.
Несиенің негізгі элементтері, яғни оның формалары мен түрлеріне тоқталатын
болсақ: несие экономикалық категория ретінде формаларға ие.Форма әруақытта
қандай да бір объектілерге тән тұрақты қажетті байланыстардың жиынтығын
білдіреді.Несиеге қатысты оның формасы бұл несиелік қатынастар
құрылымының, олардың формасы бұл несиелік қатынастарқұрылымының, олардың
әр түрлі сыртқы және ішкі өзгерістер кезіндесақталатын негізгі
қасиеттерінің көрінісі. Қарызға берілген құнға қатысты кредитор мен қарыз
алушы арасындағы байланыс қалай өзгерсе де, несиенің формасы оның бүтін
ретіндегі мазмұнын білдіреді.
Экономикалық әдебиеттерде , әдетте , несменің негізгі формасы
қарастырылады: коммерциялық және банктік. Сонымен қатар көптеген
жарияланымдарда несие формаларына : тұтыну, мемлекеттік, халықаралық,
үкіметаралық, фирмалық және т.б. жатқызады.
Коммерциялық несие- бұл жеткізушінің сатып алушыға ұсынған тауары немесе
көрсетілген қызметі үшін төлемді кейінге қалдыруы. Несиенің осы формасының
объектісі ретінде тауарлық капитал қызмет атқарады. Коммерциялық несиенің
ерекшелігі мынада: қарыз капиталы өнеркәсіптік капиталмен біріккен, ал
оның мақсаты – тауарды өткізуді жылдамдату.
Әр түрлі тауарларды өндіру және өткізу бірдей емес уақыт кезеңін және
көбінесе белгілі бір маусымға сәйкестендіруді талап етеді. Қандай да бір
тауар өндіруші өз тауарларын нарыққа ұсынған кезде осы тауарды қажет етіп
тұрған басқа тауар өндірушінің қолма-қол ақшалай қаражаты болмауы мүмкін.
Нәтижесінде тауарларды несиеге сату қажеттілігі туындайды.
Коммерциялық несиенің шектелген деңгейі бар.Біріншіден, ол жұмыс істеп
тұрған капиталистердің резервтік капиталдарының мөлшерімен шектелген, яғни
олардың әрқайсысы коммерциялық несиені тек өзіне , сол кезде айналым үшін
қажет емес капиталдың шегінде ғана бере алады.Екіншіден, коммерциялық
несие өзінің бағыты бойынша шектелген: оны өндіріс құралдарын шығаратын
салалар осы құрал-жабдықтарды тұтынатын салаларға береді, бірақ керісінше
емес.Мысалы, машина құрылыс кәсіпорынның иесі тоқыма станоктарын несиеге
тоқыма фабрикасына сата алады, ал тоқыма фабрикасы машина құрылыс
кәсіпорнына коммерциялық несие бере алмайды, өйткені маталар машина
құрылысында өндіріс құрал – жабдығы бола алмайды.
Коммерциялық несие Жапонияда және Францияда кең таралған. Жапондық
кәсіпорындар балансының жалпы соммасында коммерциялық талаптар мен
міндеттемелердің орта есеппен 30 % -ға жетеді, француз фирмаларында – 20
-25 %. Олардан кейінгі орында ағылшындар, американдық және германиялық
компаниялар кіреді.төлеуді кейіеге қалдыруды тек қаржылық мүмкінлігі
шектеулі ұсақ фирмалар ғана пайдаланбайды, сонымен қатар кредитор және
қарыз алушы ретінде бола отырып, едәуір қаражаттарды және банктік несие
ала алатын ірі компаниялар да пайдаланады.
Коммерциялық несиенің сақталуының негізгі себептерінің бірі-
тауарлардың ұдайы жеткізілуін талап ететін кәсіпорындардың экономикалық
байланыстарының үнеміұлғаюы және жетілдірілуі болып табылады.
Коммерциялық несиенің ерекшелігі мынада: қарыз келісімі - аясы тар
мақсат емес, ол сатып алу – сату келісіміне қосақтасып жүреді. Қарыз
келісімі тауарлардың өткізілуін жеңілдетеді.Төлемді кейінге қалдыру
мерзімі жабдықтаушы мен сатып алушы арасындағы сауда келісімі жасалған
уақытта жеке анықталады.
Банктік несие – бұл банктердің , арнайы несие –қаржылық мекемелерінің
қарыз алушыларға ақшалай қарыз түрінде беретін несиесі. Банктік несие
коммерциялық несиенің шектеулерін жояды. Бос ақшалай капиталдар кез
келген өндіріс саласына берілнді жәнек банктік несие арқылы кез келген
бағытта қозғала алады. Тоқыма фабрикасының иесі өзінің бос ақшалай
капиталын банкке орналастыра алады, ал банк бұл капиталды машина құрылыс
кәсіпорнына қарызға береді.
Банктік несие сферасы коммерциялық несие сферасына қарағанда несиені
қолдану өрісі кең. Коммерциялық несие тек тауар айналасына қызмет етеді,
ал банктік несие қоғамның барлық топтарының ақшалай табыстарынан және
жинақтарын капиталға айналдыра отырып, капиталдың қорлануына қызмет етеді.
Банктік несие әмбебап болып келеді, өйткені банк арқылы қайта бөлінген
қарыз капиталы экономиканың барлық салаларында қолданыс табады. Бұл
ерекшелік оның жедел даму себебі қызметін атқарады. Қарыз мәмлесінің
дербес сипаты бар, онда ақшалай капитал өнеркәсіптік капиталдан
бөлектенген. Кредитордың мақсаты – пайыз түрінде табыс алу.
Банктік несие өзінің маңызды ерекшеліктерін сақтай отырып, едәуір сандық
және сапалық өзгерістерге ұшырайды.Олардың біреуі қарыз мәмілесінің
қатысушыларымен байланысты.Қазіргі уақытта ол мәміленің екі
қатысушыларымен банкирлер және жұмыс істеп жүрген капиталистермен шектеліп
қалмайды.Бір жағынан, қарыз капиталды беруді банктерден басқа әртүрлі
мекемелер ( қаржылық компаниялар, өзара несие банктері ) жүзеге асырады.
Қарыз капиталының мәміле жасаушы жаңа типтегі мекемелер кейде банктік
емес деген атқа ие, ал бұл жағдай олардың мәнін өзгерпейді.Екінші
жағынан, қарыз алушылардың құрамы өзгереді. Жұмыс істеп отырған
капиталистерден басқа ( акционерлік компаниялар, жеке кәсіпорындар) қарыз
алушылар – несиелік қаржылық мекемелер, тұрғындар, үкімет және жергілікті
үкімет органдары болып табылады. Банктік мекемелерде қарыз алушыларға
ақшалай қаражаттарды берудің әр түрлі мүмкіндіктері бар.
Несиелік жүйе мемлекет тарапынан болатын ықпалға ұшырайды. Мемлекет
органдары және орталық банктер ұдайы қолданылатын несиелік шектеулер,
активті операциялардың жасанды түрде қысқарылуын тудырады.осылайша,
несиенің экономикалық ғана емес, оның әкімшіліктік те шектері бар.
Банктер өз саясатын қайта қарастыра отырып және несиенің берілуі мен
қызметтің басқа түрлері арасындағы қолайлы арқатынасты табуға тырысады.
Мысалы, қаржылық инженеринг жүйесі - әр түрлі экономикалық кеңес беруді
қоса алғандағы, қаржылай қызмет көрсетудің толық комплектісін ұсыну
дамытылады.
Кредитор ретінде банктердің ролі біршама төмендегеніне қарамастан, ол
едәуір шамада қысқаруы мүмкін деп есептеуге негіз жоқ. Өйткені көптеген
кәсіпорынның қосымша қаражаттарға деген қажеттіліктері, бірінші кезекте,
банктік несие есебінен қанағаттандырылуы мүмкін, ол өнеркәсіптік
компаниялар үшін, жеке тұлғалар үшін де қарыз қаражаттарын алудың
анағұрлым ыңғайлы формасы болып келеді. Осылайша, несиелік жүйенің негізін
ірі банктер құрайды, ал банктік несие өзінің басымдылық жағдайында қалады.
Тұтыну несиесі – бұл тұрғындарға тұтыну тауарларын сатып алу және
тұрмыстық қызметтерді төлеу үшін коммерциялық (бөлшек сауда орындары
арқылы төлемді кейінге қалдыра отырып, тауарды сату) және банктік (тұтыну
мақсатына қарыздар) формада берілетін несие. Тұтыну несиесінің негізгі
міндеті – тұрғындарға тауарларды сатуға қолдау көрсету. Бұл несие бөлшек
саудамен тығыз байланысты: бір жағынан –тауар айналымының ұлғаюымен
несиенің көлемі де өседі, өйткені тауарларға болған сұраныс несиеге де
сұраныс тудырады; екінші жағынан -тұрғындары несиелеудің өсуі төлем
қабілеттіне сұранысты күшейтейді. Бұл тәуелділік, әсіресе, қазіргі уақытта
нарықтың тауарлармен толығу жағдайында көрінеді.
Несиенің бұл түрін әр түрлі елдерде салыстыру оның дамуының әр түрлі
елдерде салыстыру оның дамуының әр түрлі деңгейін көрсетеді. Италия мен
Жапонияда тұрғындардың жалпы қарыз сомасының қатынасы, осы елдердің жалпы
ішкі өнімдеріне 10 % деңгейінде, ГФР және Францияда – 30 %, ал Ұлыбритания
мен АҚШ-та – 60 %-дан астам. Тұтыну несиесі негізінен қымбат тұратын
тауарларды сатып алу кезінде: автомобильдерді, электр тұрмыстық
құралдарды, жиһаздарды және т.б. пайдалынады. Тауар қымбат брлған сайын,
несие де жиі қолданылады. Капиталистік елдерде несие көлемінің жартысынан
көбі автомобильдерді сатудың үлесінен тиеді. Қалған тауарлар көбінесе
қолма- қол төлеу шартымен сатылады.
Тұтыну несиесі көптеген елдердің экономикасында үлкен роль атқарады,
сондықтан ол мемлекеттік органдар тарапынан белсенді реттеуге ұшырайды.
Бұл реттеуді екі түрге бөлуге болады: беру деңгейі және пайдалану деңгейі
бойынша. Беру сатысында мемлекет тұтынушыларды несиелеуді кейде қолдап,
кей кезде тежейді. Банктер және қаржылық компаниялар қызметтерінің бұл
түріне несиелік шектеу әрекеті таралады.
Тұтыну несиесі жеке тұлғаларға ұзақ мерзімді банктік қарыз формасында
тұрғын үй алуға және салуға берілуі мүмкін. Қазақстанда осы үшін
мамандырылған Мемлекеттік тұрғын үй құрылыс банкі құрылған.
Ипотекалық несие – жылжымайтын мүліктерді: жерді, тұрғын үй және
өндірістік ғимараттарды кепілдікке ала отырып берілетін қарыз.
Мемлекеттік несие – азаматтарға және заңды тұлғаларға қатысты қарыз
алушы немесе кредитор ретінде мемлекет және жергілікті билік органдары
болатын несиелік қатынастар жиынтығы.Мемлекеттік несиенің негізгі формасы
– мемлекеттік займдар, сонымен қатар қысқа мерзімді қазыналық
міндеттемелер, тұрғындардың жинақ кассасындағы салымдар болып табылады.
Халықаралық несие- валюталық және тауарлық ресурстарды қайтарымдылық
және пайыздар төлеу шарттарымен беру бойынша байланысты халықаралық
экономикалық қатынастар сферасындағы қарыз капиталының қозғалыс формасы.
Кредиторлар және қарыз алушылар ретінде банктер, жеке тұлғалар,
кәсіпорындар, мемлекеттік мекемелер, сонымен қатар халықаралық
экономикалық қатынастар сферасындағы қарыз капиталының қозғалыс формасы.
Кредиторлар және қарыз алушылар ретінде банктер, жеке тұлғалар,
кәсіпорындар, мемлекеттік мекемелер, сонымен қатар халықаралық және
аймақтық ұйымдар қатысады.
Халықаралық займдарды пайдалануды екінші днңгейлі банктер де белсенді
қолдануда.
Енді несиенің тағы да бір элементі несие түрлеріне тоқталып өтсек,
несиенің түрлері бұл белгілі бір түрдегі экономикалық қатынас ретіндегі
несиеден келіп шығатын белгілі бір қасиеттерге ие оның бір түрі.
Түрдің формадан айырмашылығы - диалектика категориясы болып табылмайды,
ол несиенің ерекше түрдегі экономикалық қатынастар ретіндегі түсінуді
анықтайтын жіктеудің категориясы болады.
Осыған байланысты несие түрлері төмендегідей жіктеледі:
1) мерзімдері бойынша: а) қысқа мерзімді ( 1 жылға дейін) ; ә) орта
мерзімді ( 1 жылдан 3-5 жылға дейін) ; б) ұзақ мерзімді ( 3-5 жылдан
жоғары );
2) несиелеу объектілері бойынша: а) негізгі қорларға берілетін несие;
ә) айналым қорларына берілетін несие;
3) несиелеудің әдістері бойынша: а) қалдық бойынша несиелеу; ә) айналым
бойынша несиелеу. Айналым бойынша сауда және жабдықтаушы -өткізуші
ұйымдар несиеленеді, ал қалғандарында айналым бойынша да, қалдық
бойынша да несиелеудің элементтері бар.
Мысалы, тұтыну несиесінің түрлері тауарлы және ақшалай болуы мүскін, ал
халықаралық несиені төмендегідей жіктеуге болады:
1) несиелеу объектісі бойынша: тауарлы және қаржылық несиелер;
2) экономикалық мазмұны бойынша: сыртқы сауда операцияларымен байланысты
коммерциялық және қаржылық- кез келген мақсат үшін пайдалынады;
3) несие субъектілері бойынша: жеке, үкіметтік және халықаралық қаржылық
ұйымдар беретін;
4) мерзімдері бойынша: қысқа мерзімді, орта мерзімді, ұзақ мерзімді.
Шетелдік әдебиеттерде несиелердің келесі жіктеулері кездеседі:
Несиелердің категориялары:
а) Қарыз алушы типі бойынша:
1. Тұтыну.
2. Бөлшек көтерме.
3. Ауыл шаруашылығы.
4. Коммерциялық өнеркәсіптік.
5. Қозғалмайтын мүлік.
6. Энергия.
7. Үкімет- ( жергілікті үкімет, штаттар, ұлттық) федералдық.
ә) Мақсаты бойынша:
1. Тұтыну (мысалы, тұтыну тауарлары, автомобильдер).
2. Айналым капиталы.
3. Құрылғылар.
4. Ғимараттар.
5. Жобалар.
6. Лизингтік қаржыландыру.
б) Әрекет ету мерзімі бойынша:
1. Қысқа мерзімді ( бір жылдан кем емес).
2. Орта мерзімді ( 1 жылдан 4жылға дейін).
3. Ұзақ мерзімді ( 5 жылдан жоғары).
в) Өтелу кестесі бойынша:
1. Бірдей төлемдермен ( мысалы, тұтыну несиесі үшін ай сайын).
2. Кезеңді төлемдермен ( тоқсан сайын, жарты жыл сайын, жеңілдікті кезеңді
немесе жеңілдіксізкезеңді, модификацияланған несие – шар , яғни өтелуі
кезінде бұрын жүргізілген төлемдерге қарағанда анғұрлым көп төлемді талап
ететін несие ).
3. Бір рет төлемді ( қысқа, орта және ұзақ мерзімдінесие – шар ).
г) Қамтамассыз етілуі бойынша:
1. Қамтамасыз етілмеген.
2. Кепілмен қамтамасыз етілген (қолма-қол бағалы қағаздармен,
дебиторлық қарыздармен, қорлармен, құрылғылармен, жермен,
ғимараттармен).
3. Кепілдендірілген.
4. Басқа да қамтамассыз етілулер ( міндеттеме, келісім, міндеттемесі
бар хат ).
Қазақстанда несиелердің келесі түрлері дамыған:
1. Ұлттық банктің несиелері:
➢ Аукциондық - Ұлттық банктің ақша несие саясатының уақытша құралы болып
табылатын және екінші деңгейдегі банктерге аукциондық негізде,
республика банктерінің 1 айдан 3 айға берілетін қысқа мерзімді
несиелерге деген қажеттіліктерін қанғаттандыру мақсатындағы берілетін
неисе;
➢ Ломбарттық - Ұлттық банктің мемлекеттік бағалы қағаздарды кепілге ала
отырып, жоғары пайызбен берілетін қысқа мерзімді несиенің түрі;
➢ Бюджеттік - Ұлттық банк Қазақстан Республикасы Қаржы министрлігіне
қайтарымдылық ( нарықтық ) шартымен берілетін несие.
2. Екінші деңгейлі банктердің несиелері:
➢ өз айналымын қаражаттарының жеткіліксіздігін уақытша толықтыруға;
➢ күрделі жұмсалымдарды қаржыландыруға;
➢ импорттық бойынша контрактілерді төлеу үшін берілетін импорт;
➢ ипотекалық;
➢ несиелікжелі негізінде- қарыз алушының бірінші талап етуі бойынша және
белгілі бір кезең бойында келісілген лимит шегінде оған несие беру
туралы банктің заңдық рәсімделген міндеттемесі;
➢ консорциялық- несиелік, кепілдік немесе басқа да қандай да бір ірі
банктің қомқорлығымен уақытша бірлескен екі немесе одан да көп банктер
беретін несие, бұл кезде бір банктің қомқорлығымен уақытша бірлескен
екі немесе одан да көп банктер беретін несие, бұл кезде бір банктің
мүмкіншілігі қандай да бір себептерге байланысты бұл функцияларды
дербес жүргізуге жетпеуі мүмкін.
➢ тұтыну мақсаттарына;
➢ банкарлық.
Банкаралық несиелердің негізгі көлемі ұйымдастырылған банкаралық нарықта
аукциондық нарықта аукциондық сату арқылы ұсынылады.Негізгі кредиторлар
ретіндеірі банктер ( Халықтық банк, Казкоммерцбанк) болады. 3. Қарыз
порфелін жіктеу және екінші деңгейдегі банктердің енсиелік қызметінен
келетін шығындарды жабу үшін резервтер ( провизиялар) құру тәртібі туралы
Ережеге сәйкес Ұлттық банк қарыздардың сапалары бойынша олардың келесі
бөлінулерін белгіледі:
➢ стандартты- қайтарылу мерзімі әлі жетпеген және сапасы күмән
туғызбайтын несие;
➢ стандартты емес- несиенің қайтарылуы 30 күнге кешіктірілуімен
байланысты тәуекелі аз және бір реттен артық емес ұзартылған несие;
➢ қанағаттанарлықсыз- ұзартылу мерзімі ұзартылған қарыз шотына
жатқызылған күннен бастап 30 бен 60 күн аралығында және бір реттен
артық емес ұзартылған несие;
➢ күдікті- қарыздың ұзартылған қарыздар шотынанжатқызылған күннен
бастап ұзартылу мерзімі 60-күннен 90 күнге дейінгі несие;
➢ шығынды-ұзартылу мерзімі 90 күннен артық несие.
Банктердің қарыз портфелінің жіктелуі, оның сапасының жоғарылауы және
несиелік қызметтен болуы мүмкін шығындарды жабу үшін резервтер (
провизиялар ) құру мақсатын көздейді және жалпы алғанда банктік жүйенің
тұрақты даму мүмкіндігін қамтамассыз етеді.Осымен, несиелеудің негізгі
элементтеріне қысқаша тоқталып өттім.
3. Банктік емес қаржылық институттарындағы несиелеу процессін
ұйымдастыру ерекшеліктері.
Несие ісі-ақшамен саула-саттық негізінде несиелік операцияларды орындауға
бағытталған кәсіпкерлік қызметтің ерекше бір саласы дегенді білдіреді.
Олардың әр алуан несиелік институттар жүзеге асырады.Шаруашылық айналымға
қызмет көрсетудегі операциялар ауқымы мен мәні бойынша негізгісі банктер
болып табылады.
Нарық ресурстардың сұраныс пен ұсынысқа сәйкес оңтайлы түрде
пайдалануы үшін оларды бөлу арқылы экономикалық тиімділікке қол жеткізді.
Қаржы нарықтары мен жақсы жолға қойылған мекемелер жүйесі қаражаттардыбұл
процесстің бір бөлігі ретінде табыстылығы жоғары инвестицияларға аударады.
Қаржы жүйесі бұл жүйенің әлсіз дамыған елдермен салыстырғанда, жоғары
дәрежеде дамыған елдерден тезірек өсетінін және экономикалық жағдайлардың
аяқ асты өзгерісіне де тез үйрететінін әлемдік тәжірибе көрсетеді.Сондықтан
да экономикасыдамушы барлық елдер үшін қаржы жүйесінің ажырамас бөлігі
–банктік емес қаржы институттарын жедел түрде дамыту маңызды.Жалпы банктік
емес қаржы институттарына кіреді:
Бюджеттен тыс қорлар – мемлекет оларды белгілі бір қоғамдық
қажеттіліктерді қаржыландыру үшін тарта отырып, оперативтік дербес
негізінде жұмсайтын қаржылай қаражаттарды қайта бөлу және пайдалану
нысандардың бірін білдіреді. Бұл қорлар қаржы нарығының тнвесторлары және
қатысушылары ретінде бола алады, себебі, біріншіден, ақшалай қаражаттарды
пайдалану, оларды жинақтау уақытымен дәл келмейді, ал екіншіден,
инвестициядан түсетін табыстар сол немесе басқа қордың щығынын
қаржылындыратын қосымша табыс болып табылады.
Қазақстандағы мемлекеттік бюджеттен тыс қорларға жататындар:
• Зейнетақы қоры;
• Халықты жұмыспен қамту мемлекеттік қоры;
• Әлеуметтік сақтандыру қоры;
• Міндетті медициналық сақтандыру қоры ( ММСҚ).
Мемлекеттік емес зейнетақы қоры- бұл қоғамдағы әлеуметтік ауыртпалықты
азайтуға, мемлекеттің өз міндеттерін орындауға шығындарын қысқартуға, қаржы
нарығының тұрақтылығын арттыруға, ұзақ мерзімді инвестициялауға арналған
арзан ақшаларды тартуға мүмкіндік беретін әлеуметтік-экономикалық
институт болып табылады. Мемлекеттік емес зейнетақы қоры- келісім-шартқа
сәйкес жарнамаларды жинақтап, зейнетақы төлейтін коммерциялық емес ұйымдар
ретінде құрылды. Қор жинақталған қаражаттарды көбейту мақсатында оларды
зейнетақы қорының активтерін басқаруға байланысты арнайы компанияға
береді.Бұл қор банктік шотын кастодиандық қызметпен айналысуға лицензия
алғанкастодиан банкте ғана ашады.
Кастодиан - бұл бағалы қағаздар мен ақшалай қаражаттар мәмілесін
жүргізетін және өзіне сеніп тапсырылған бағалы қағаздарды сақтандыру және
есепке алуға байланысты кәсіби қызметті жүзеге асыратын заңды тұлға.
Инвестициялық қор (инвестициялық компаниялар) - тартылған қаражаттарды
бағалы қағаздарға инвестициялау мақсатында, өзінің акцияларын шығару және
ашық түрде орналастыру арқылы ақшалай қаражаттарды тартуға байланысты
қызметін жүзеге асыратын акционерлік қоғам формасында құрылатын заңды
тұлға. Акционерлермен өзара қатынасына байланысты инвестициялық қорлар
келесідей түрге бөлінеді: өзара біріккен қорлар-ашық инвестициялық қор және
инвестициялық компания- жабық инвестициялық қор.
Инвестициялық қорға қойылатын ең маңызды шектеу- бұл оны өзінің бағалы
қағаздар портфелінен басқарудағы қызметін тәжірибе жүзінде айыруды
сипаттайды.Бағалы қағаздар портфелін басқаруға қатысты барлық қызмет
инвестициялық қорды басқарушыға жүктеледі.
Несиелік серіктестік дегеніміз – банк болып табылмайтын, өзінің
қатысушыларына несие беру және қызмет көрсету мақсатында құрылған, өз
қызметін Ұлттық банктен қарыздық және басқа да банк операцияларын жүргізуге
берген лицензиясы негізінде жүзеге асырушы заңды тұлға. Несиелік
серіктестік жабық акционерлік қоғам және жауапкершілігі шектеулі
серіктестік түрінде құрылатын және өз қызметін жүзеге асыратын коммерциялық
ұйым болып табылады. Несиелік серіктестіктің қатысушылары жарғылық қорының
елу пайыздан астамы мемлекетке жататын өкілетті атқарушы және сот
билігінен, қаржлық капиталы мемлекеттік кәсіпорындар мен ұйымдардан, сондай-
ақ , оны тіркеген мемлекеттің заңымен сәйкес келетін офшорлық аймақтғы
компания статусы бар заңды тұлғалардан басқа да жеке және заңды тұлғалар.
Қаржы ұйымдары - банк болып табылмайтын, бірақ несие беру және несиелік
қызмет көрсету мақсатымен құрылған, өз қызметін Ұлттық банктен қарыздық
және басқа да банк операцияларын жүргізуге берген лицензиясы негізінде
жүзеге асырушы заңды тұлға. Қаржы ұйымдары акционерлік қоғам түрінде
құрылады және олар ашық, жабық акционерлік қоғам түрінде бола алады.Қаржы
ұйымдарына қатысушылар жарғылық қорға өз үлестерін салуы тиіс және ол кез
келген қоғам мүшесі бола алады ( жеке немесе заңды тұлға).Қаржылық ұйымдар
несиелеу процессін Қазақстан Республикасы Заңдарына сәйкес өткізеді.Қоғам
өздерінің несиелеу процесстерін ұйымдастыру барысында көптеген мәселелерге
көңіл бөледі. Біріншіден, қоғамныың өз Жарғысы, Несиелеу саясаты, Несиелеу
Ережелері және несиелеу процессін ұйымдастыру үшін қажетті т.б құжаттары
болуы шарт.Екіншіден, несиелеу процессін дұрыс ұйымдастыру үшін жоғары
білікті мамандар мен жоғары деңгейлі басқару болу тиісті, яғни қоғамның
басқару структурасының толығымен қалыптасуы керек.Сонымен қатар, бөлімдер
арсындағы жұмысты бөлу , ол жұмыстың уақытылы және сапалы орындалуын
бақылау керек.Кез келген қаржы ұйымы неиселеу процессін ұйымдастыру
барысында лимиттерді орнатып, несиелеу шарттарын белгілейді.Қаржы ұйымы
Ұлттық банктің лицензиясы болған жағдайда кез келген бактік операцияны
жүзеге асырта алады.
Сонымен кез келген банктік емес қаржы институтының несиелеу процессін
ұйымдастыруы өте күрделі болып келеді.Сол себепті менің дипломдық
жұмысымның келесі таруы толығымен Астана-финанс АҚ-ның несиелеу
процессінің ұйымдастырылуының анализіне арналған.
2 -ТАРАУ АСТАНА-ФИНАНС АҚ НЕСИЕ ПРОЦЕССІН ҰЙЫМДАСТЫРУ ҚАҒИДАЛАРЫ ЖӘНЕ
2004-2006 ЖЫЛДАР АРАЛЫҒЫНДАҒЫ НЕСИЕ ҚЫЗМЕТІНІҢ АНАЛИЗІ.
2.1Астана-финанс Акционерлік Қоғамның жалпы сипаттамасы
Компания 1997 жылдың 27 желтоқсанында Ақмола арнайы экономикалық
аймағын және әлеуметтік дамыту қоры мемлекеттік мекемесінде тіркелді.
Компанияның акцияландырылған күні 1998 жылдың 30 сәуірі болып табылады.
Компания банк операцияларының жеке түрлерін жүзеге асыратын банктік емес
қаржы мекемесі - Ақмола Қоры ЖАҚ болып қайта тіркелді. Оның жалғыз
құрылтайшысы және акционері болып – Астана қаласы АЭА Әкімшілік кеңесі
болды.
1999 жылдың мамырында компания Қазақстан Республикасы Қаржыгерлер
қауымдастығының мүшесі болып қабылданды, сол жылдың 14 тамызында компания
Астан-Финанс АҚ болып қайта тіркелді .
2000 жылы компанияның акциялары В санаты бойынша Қазақстан қор
биржасының ресми тізіміне енгізілді. Осы жылдың маусымында компанияның
акционерлерінің саны 500 адмнан асты.
2001 жылы 17 мамырында компания ҚР мемлекеті берген кепілдікпен
берілген 8 000 000 (сегіз миллион) АҚШ доллары көлеміндегі мемлекеттік емес
сыртқы қарызды өтеуді жүзеге асырды. Ал 25 мамырда компанияның акциялары
А санатты санаты бойынша Қазақстан қор биржасы ЖАҚ бағалы қағаздарының
ресми тізіміне енгізілді. Сол жылдың 29 маусымында Астана-финанс ААҚ
облигацияларының бірінші эмиссиясын мемлекеттік тіркеуді жүргізді.Атаулы
құны $ 100 облигацтялар эмиссиясының көлемі $ 10 000 000 құрайды,айналыс
мерзімі 2 жыл.
2001 жылдың 2 шілдесінде биржа кеңесінің шешімі негізінде Қазақстан
қор биржасы басқармасының шешімімен Астана-Финанс ААҚ жасаған бірінші
эмиссиясының атаулы купондық облигациялары А санаты бойынша KASE бағалы
қағаздарының ресми тізіміне енгізілді.Осы жылдың 9 шілдесінде Атырау
қаласында Астана-Финанс ААҚ-ның филиалы ашылды, тұрғын үй құрылысы және
ипотекалық несиелендіру бағдарламасы бойынша бас құрылысшының міндеттерін
атқаратын еншілес кәсіпорын Атырау-Недвижимость ААҚ құрылды.
2004 жылдың наурызында Астана-Финанс АҚ, 2003 жылғы 29 қарашадағы №
415-││ өзгертулер мен толықтырулары бар Акционерлік қоғамдар туралы,2003
жылғы 13 мамырдағы № 415-││ заңға сәйкес Астана-финанс акционерлік қоғамы
болып қайта тіркеледі.Сондай-ақ Қарағанды, Көкшетау қалаларында
компанияның өкілдіктері ашылды. Қыркүйекте Қуыс бетоннан құрылыс
материалдарын өндіретін зауытты іске қосты. Осы жылы сонымен қатар Іскерлік
қызметтегі жоғары сапа үшін Халықарлық қор басқармасының (Швейцария,
Женева) шешімімен Компания Іскерлік қызметтегі жоғары сапа үшін алтын
медалімен мараппатталды. Осы жылдың қазанында компания Aquarius
Earthmaker компаниясының (Мальта) шешімімен Сала лидері номинациясында
Earthmaker наградасы берілді. Сонымен қатар осы жылдың сол айында
Ипотекалық несиелерге кепілдік беру (сақтандыру) қоры ЖАҚ – мен жасалған
келісімге қол қойылды.
Бұл қоғамның басты мақсаты пайда алу.сондай-ақ бұл қоғам қаржылық
қатынастардың және Астана қаласының одан әрі дамуына да үлесін қосуда.
Қоғамның негізгі міндеттері болып:
➢ Бизнесті несиелеу ;
➢ Гарантиялар мен міндеттерді беру ;
➢ Мүлікті бағалау ;
➢ Қайырымдылық қызмет көрсетеді ;
Кез келген қоғам азаматтық құқыққа ие және заңмен көрсетілген барлық
қызмет түрлерімен айналыса алады, бірақ заңда көрсетілген кебір салада
қызмет көрсету үшін лицензия алып ғана қызмет көрсетуге рұқсат ала алады.
Сол себепті, Астана-финанс АҚ бірнеше лицензияға ие, атап өтсек:
1998 жылы 1 шілдеде компания Қазақстан Республикасы Ұлттық банкінің
банк операцияларын тнңгемен жүргізуге мемлеекттік лицезия алды.
1998 жылдың 1 қазанында компания Қазақстан Республикасы Ұлттық
банкінің банк операцияларын шетелдік валютамен жүргізуге № 25 мемлекеттік
лицензиясын алды.
1999 жылдың 17 ақпанында компания Қазақстан Республикасы Әділет
министрлігінің Жыожымайтын мүлікті бағалау жөніндегі қызметі жүзеге асыру
құқығына № 0000058 мемлекеттік лицензиясын алды.
Қазіргі күні Астана-финанс АҚ акциялары оларды ұстаушылар арасында
бөлінген.Оларды келесідей структура түрінде көруге болады:
Қоғамға қатысушылары келесідей құқыққа ие:
• Қоғам мәселелерін басқаруға қатыса алады;
• Қоғам қызметі туралы ақпарат алуға және оның бухгалтерлік кітабымен
және өзге құжаттармен таныса алады;
• Пайданы бөлуге қатыса алады;
• Жарғылық капиталдағы өз үлесін сата алады немесе сол қоғам мұшелері
арасында бөле алады , Жарғы бойынша ;
• Кез келген уақытта қоғамнан кете алады және ол шешім өзге
құрылтайшыларға тәуелсіз болады.
• Ликвидация өткен соң , қалған мүліктің өзіне тиесілі бөлігін алу
құқығына ие;
Қоғам мүшелері міндетті түрде :
• Жарғылық қорға салым жасайды;
• Қоғам қызметінің жасырын ақпараттарын жарияламайды.
Қоғам мүшелерінің өзге міндеттері мен құқықтары Қоғам мүшелерінің Жалпы
жиналысындағы бірауызды шешіммен қабылданады.
Астана-Финанс АҚ–ның ең жоғарғы органы Директорлар Кеңесі болып
табылады. Қоғамның Директорлар кеңесінің компетенциясына кіреді:
1) Осы ұйым қызметінің негізгі бағыттарын белгілеу, сонымен қатар өзге
ассоциациялар мен коммерциялық ұйымдарға қатысу мен қосылу сияқты
мәселелерді қарастыру ;
2) Ұйымның Жарғысын өзгерту,сонымен қатар жарғылық қордың мөлшерін де ;
3) Құрылтайшылық келісімге өзгертулер енгізу (бірауызды шешіммен) ;
4) Қоғамның атқарушы органдарын құруға қатысу ;
Қоғамның ревизиондық комиссиясын (ревизор) тандайды және оның жұмысын кез
келген жағдайда Директорлар Кеңесінің шешімімен тоқтата алады ;
5) Жылдық есепті және бухгалтерлік балансты бекітеді ;
6) Ұйымның таза пайдасын ұйым қатысушылары арасында бөліп береді ;
7) Ұйымның өз ішіндегі қызметін реттейтін құжаттарды бекітеді ;
8) Облигациялар мен өзге эмиссиондық бағалы қағаздарды орналастыру туралы
шешім қабылдайды ;
9) Аудиторлық тексерісті бекітеді, аудиторды тағайындайды және жасалынатын
жұмыстың бағасын орнатады ;
10) Ұйымды қайта құру немесе ликвидациясы туралы шешім қабылдайды ;
11) Ликвидациялық комиссияны тағайындайды және ликвидациялық балансты
бекітеді ;
12) Еншілес ұйымдар мен өкілдіктерді ашу туралы шешім қабылдау ;
13) Несиелеу туралы шешім қабылдау ;
14) Өзге де заңмен қарастырылған мәселелерді шешу болып табылады ;
Директор Кеңесінің Төрағасы ұйымның жалғыз атқарушы органы болып
табылады. Ұйым директоры мен Директор ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... .. 2
1-ТАРАУ ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ ЭКОНОМИКАСЫНДАҒЫ НЕСИЕЛЕУДІҢ РОЛІ.
1.1 Несиелеудің маңызы, негізгі функциялары мен несиелік жүйені құру
қағидалары.
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ...4
1.2 Несиелеудің негізгі
элементтері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...9
1.3 Банктік емес қаржылық институттарындағы несиелеу процессін
ұйымдастыру
ерекшеліктері ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... 18
2-ТАРАУ АСТАНА-ФИНАНС АҚ НЕСИЕ ПРОЦЕССІН ҰЙЫМДАСТЫРУ ҚАҒИДАЛАРЫ ЖӘНЕ 2004-
2006 ЖЫЛДАР АРАЛЫҒЫНДАҒЫ НЕСИЕ ҚЫЗМЕТІНІҢ АНАЛИЗІ.
2.1Астана-финанс Акционерлік Қоғамның жалпы сипаттамасы...22
2.2 Қоғамның Несиелеу саясаты,оның міндеттері мен мақсаттары...33
2.3Астана-финанс АҚ-дағы несиелеу процессіннің
ұйымдастырылуы ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... 39
2.4 2003-2005 ж . ж аралығындағы ссудалық портфелінің анализі мен
стандартты және күмәнді несиелердің
мониторингі ... ... ... ... ... ... ... ...48
3-ТАРАУ НЕСИЕЛЕУ ПРОЦЕССІН ҰЙЫМДАСТЫРУДЫҢ ОДАН ӘРІ ЖАҚСАРТУ ТӘСІЛДЕРІ МЕН
ДАМУ ПЕРСПЕКТИВАЛАРЫ ... ... .
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ...
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕРДІҢ ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ...
ҚОСЫМШАЛАР ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ..
КІРІСПЕ
Бүгінігі заман талабына сай кез келген қоғамда несие қатынастары
қолданылуда.Осыған байланысты несие процессін ұйымдастыру банктерде, қаржы
ұйымдарында, қаржылық емес институттарда әт түрлі болып келеді. Олардың әр
біріне тән өз ерекшеліктері бар, дегенмен олар заң тарапынан реттелініп,
толықтырылып отырады.
Қазіргі Қазақстан экономикасы, соның ішінде несиелеу процессі нарық
экономикасына өтуімен қатар қарқынды дамып келеді. Бұндай кезде отандық
және шетелдік тәжірибені салыстырудың өзіндік мәні зор. Қазақстан
Республикасында экономикалық Реформаларды іске асыру үшін нарық экономикасы
дамыған елдерде жинақталған ақша – несие қатынастарын мен банк ісінің даму
тәжірибелерін қолдану қажет.
Қазіргі әлемдік несие жүйесі біршама өзгерстерге ұшырады, олар әр типті
банктер арасында, банктер мен банктік емес мекемелер арасындағы
өзгерістердің жойылуы, несиелік институттардың әмбебаптануы, банктік
қызметті бейреттеу, банк ісіне жаңа ақпараттық техниканы енгізу, алып
банктердің тез өсуі.Аталған ұйымдардың кез келгені несиелеу саласында
қызмет көрсетіп келуде.Сондықтан олардың арасындағы бәсеке өте жоғары, яғни
олар өз клиенттерін жоғалтпай, қайта керісінше клиенттер санын көбейту
үшін, жоғары сапалы қызмет көрсетіп, өздерінің несиелеу процесстерінің
ұйымдастырылуына көп көңіл бөлуде. Біріншіден, клиенттер несие алу
процессі едәуір жеңіл болуын, сонымен қатар аз уақыт ішінде қолма-қол
ақшаның түсуін қалайды.Ол үшін сол ұйымның несиелеу процессі неғұрлым
жақсы ұйымдастырылған болса, соғұрлым клиет тарапынан да ризашылық
болады.Себебі бүгінгі күн талабы- бұл аз уақыт ішінде жоғары сапалы қызмет
көрсету болып табылады.
Менің дипломдық жұмысымның тақырыбы Несие процессін ұйымдастыру. Бұл
жұмысты жазу барысында Астана-финанс АҚ несиелеу процессін ұйымдастыруын
басшылыққа алдым.Себебі, бұл - қаржы мекемесі және оның негізгі қызметі
- заңды, сондай-ақ жеке тұлғаларға несие беру болып табылады. Қоғамның
басты мақсаты – клиетке жоғары деңгейлі қызмет көрсету. Сонымен қатар
Астана-финанс АҚ несиелеу процессі жақсы ұйымдастырылған күрделі жүйе
болып келеді, бұл жүйенің әр буыны, яғни компанияның әрбір бөлімі, әрбір
қызметкері сол несиелеу процессін ұйымдастыруына қатысуда.
Дипломдық жұмысым үш тараудан тұрады. Бірінші тарау несие, оның ҚР
экономикасында алатын орны мәселесін қозғайды, яғни біздің мемлекетіміздің
экономикасы әлі де толығымен қалыптасқан жоқ, соның ішінде несиелу,
сондықтан жалпы несие дегеніміз не, қандай формалары болады және өзге қаржы
мекемелер несиелеу процессін қалай ұымдастырады. Екінші тарау толығымен
Астана-финанс АҚ – ның несиелеу процессін ұйымдастыру мәселесіне
арналған.Яғни несиелеу процессі қалай ұйымдастырылған және қалай жүзеге
асатыны толығымен көрсетілген. Үшінші тарау, несиелеу процессін
ұйымдастыруды одан әрі жақсарту тәсілдерімен, оның даму перспективаларына
арналған.
Дипломдық жұмысымның мақсаты – Қазақстан Республикасының банктік емес
қаржы институттарындағы қалыптасқан несиелеу процессінің ұйымдастырылуын
одан әрі жетілдіре түсу үшін, болашақ қаржыгер ретінде, сол процесстің
ұйымдастырылуымен толық танысып, дұрыс анализ жасау болып табылады.
1-ТАРАУ НЕСИЕЛЕУДІҢ ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ ЭКОНОМИКАСЫНДАҒЫ НЕСИЕЛУЕДІҢ
РОЛІ.
1.1 Несиелеудің маңызы, негізгі функциялары мен несиелік жүйені құру
қағидалары.
Несие - несие қорының қозғалысы туралы несиелер мен борышкер арасындағы
қалыптасқан қатынастар капиталдың бөтен кәсіпорынында айналымын талап
ететін мәміле.
Несиенің мәнін ашу- бұл несиені экономикалық қатынастардың біртұтас
жүйенің элементі ретінде көрсететін, оның мәнді анықтығын білдіретін
сапаларын тану болып табылады.Сондықтан несиелеудің маңызы, негізгі
функциялары мен несиелік жүйені құру қағидаларына тоқталатын болсақ,
біріншіден, нарықтық экономикада несие жүйесі маңызды роль атқарады.Ол
арқылы кәсіпорындардың, ұйымдардың және халықтың ақшалай есеп айрысулары
мен төлемдері жүргізіледі, ол уақытша бос ақшалай қаражаттарды, халықтың
жинақтары мен табыстарын жұмылдырады және беосенді түрде жұмыс жасайтын
капиталға айналдырады, сондай-ақ көптеген түрлі несиелік, сақтандыру,
делдалдық, инвестициялық, сенім, кеңес беру және басқа да операцияларды
орындайды.
Өндіріске қатысты алғанда, екінші кезекте саналатын несие жүйесі оған
тұрақты және елеулі ықпал етеді.Ол бірнеше дүркін ақшалай қорлардың ауқымын
кеңейтіп, өндіріс тиімділігінің өсуін қолдай отырып қаражаттардың бір
саладан екіншісіне қайта құйылуын қамтамассыз етеді.
Несие жүйесінің рөлі мен маңызы келесідей бірқатар көрсеткіштермен
сипатталады: несиелікжұмсалымдардың жалпы көлемі, кәсіпорындар мен
ұйымдардың негізгі және айналым капиталын қалыптастыруға банктегі
қарыздардың үлесі, жалпы төлем айналымы және т.б.
Несиенің негізгі функцияларына тоқталатын болсақ, алдын ала сұрақтың
терминологиялық жағына тоқталып өтейін. Функция түсінігіғылымда және
тәжірибеде кең түрде қолданылады. Функция латынша атқару, жүзеге
асыру деген мағынаны білдіреді.Философиялық сөздікте функцияның
анықтамасы бойынша беріледі: Берілген қатынастар жүйесіндегі қандай да бір
объекті қасиеттерінің сыртқы көрінісі. Мысала, сезім органдарының
функциялары, ақшаның функциялары,мемлекеттің функциялары және т.б.
Экономикалық теорияда функция деп құндық категориялар мәнінің көрінісі
түсіндіріледі.Демек, несиенің функциясы деп оның мәнінің ерекше көрінісін
түсіну орынды, алайда несиенің функциясы- оның мәні емес, тек осы мәнінің
көрінісі.Біз қарастыратын несиенің кез еклген көрінісі оның функциясы
ретінде ерекше.
Несиенің функцияларын қарастыру үшін келесідей ғылыми амалдар
орынды.Біріншіден, бәрінен бұрын функция да несиенің мәні сияқты объективті
сипатта.Функция кредитор мен қарыз алушы арасында несиелік қатынасқа түсе
отырып орындайтын белгілі бір жұмыстың көрінісін сипаттайды. Екіншіден,
несиенің функциясын талдау кезінде тағы да бір жағдайды ескеру керек: несие
өзінің қозғалыс процессінің әрбір кезеңінде барлық функцияларымен емес,
олардың біреуімен немесе бірнешеуімен өз мәнін көрсетеді.Демек, әрбір
кезеңде несие өзінің қозғалысының белгіл бір сатысында болады, сондықтан
өзінің мәнді көріністерінің барлық жиынтығын ірдей көрсете алмайды.Мысалы,
ақша төлем құралы функцмясында бір мезглде айналысқұралы функциясын немесе
қор жинау функциясын атқара алмайды.Несие де сол сияқты. Үшіншіден, фукция-
бұл қатып қалған емес, өзгермелі категория. Несиенің мәнінің өзгеруімен
қатар оның көрінісі де өзгереді.Төртіншіден, функция несиенің біртұтас
процесс ретінлегі ерекше көрінісін білдіреді.
Бұл функцияның жеке кредиторға немесе қарыз алушыға емес, жалпынесиелік
қатынасқа жататындығымен түсіндіріледі, несиенің көрінуі, тек егер ол тең
дәрежеде несиелік мәміленің екі қатысушысына да қатысты болса ғана, оның
функциясы ретінде анықталуы мүмкін.
Мұнан басқа, функция несиенің барлық формалары мен түрлерінің ерекше
көріністерін сипаттауы керек. Коммерциялық несиенің, банктік несиенің,
банктік емес қаржы институттарының жеке бөлектенген функциялары жоқ.
Функцияны несиенің формалары немесе түрлері емес, оның экономикалық
категория ретіндегі мәні тудырады.
Несиенің теориясында оның келесі функциялары бөлініп шығарылады: қайта
өлу, нақты ақшаларды несиелік операциялардың ауыстыруы.
Кредитор мен қарыз алушы арсында несиелік қатысты айырбас процесіндегі
уақытша босаған құнның қарыз алушыға берілуі жолымен қайта бөлу сатысында
пайда болады, сонан соң бұл құн өзінің алғашқы иесіне қайта оралады. Осыған
байланысты несиенің қайта бөлу функциясын көрсету керек. Біріншіжағдайда
кредитор қарыз мәмілесі арқылы қарыз алушыға тауарлы-материалдық
құндылықтардыбере алса, басқа жағдайда ақшалай қаражаттарды береді, бірақ
екі жағдайда да беру объектісінің формалары әр түрлі болғанымен оның
мазмұны біреу – құн қайта бөлінеді.Осылайша, қайта бөлу функциясының
көмегімен құн қайта бөлінеді.
Несие арқылы ресурстардың қайта бөлінуін әр түрлі деңгейде қарастыруға
болады. Несиелік қатынастардың субьектілері деңгейінде құнның жекешеңбер
айналымында және айналымында тауарлы-материалдық құндылықтардың да
ақшалайқаражаттардың да қайта бөлінуі жүреді. Халық шаруашылығы деңгейінде
құнныңжиынтық шеңбер айналымында оның қозғалысы несие арқылы жиынтық ұлттық
өнім мен ұлттық табыстың қайта бөлінуіне ұласады.Несиенің қайта бөлу
функциясы құнның жалпы қайта бөлінуін емес, уақытша босаған құнның қайта
бөлінуін қозғайды.Сонымен қатарнесие арқылы жүзеге асырылатын қайта бөлу,
өткіщу прооцессінің жалғасы болуы да мүмкін.Коммерциялық несие кезінде
тауар өндіруші өз өнімін сатып алушыға төлеуді кейінге қалдыру шартымен
сатады, яғни несиелік негізде. Алайда, мұндай кейінге қалдыру үшін тауар
өндірушіде оның өнімін төлеу кезіне дейін бос ресурстары болуы керек.
Немесе оларды ұдайы өндірістің басқа субъектілерінен (банктен) уақытша
пайдалануға алу керек.Екі жағдайда да шаруашылықтың әр түрлі буындарында
жасалып қойған нәрселер қайта бөлінеді.
Несиенің қайта бөлу функциясының төменде берілгендей ерекшеліктері бар:
• біріншіден, несиенің көмегімен тек материалдық игіліктердің,
өндіріс құрал жабдықтардың және тұтыну затының, яғни бір жыл ішінде
өндірілген жалпы ұлттық өнімнің құны ғана бөлініп қоймайды, сонымен
қатар елдің экономикасының дамуының алдыңғы кезеңдерінде жасалған
құн да қайта бөлінеді;
• екіншіден, несиенің қайта бөлу функциясы құнының жалпы қайта
бөлінуін қозғамайды, уақытша босаған құнның қайта бөлінуін сөз
етеді;
• үшіншіден, қайта бөлу функциясының мәнділігі уақытша пайдалануға
беру процессі болып табылаады;
• төртіншіден, несиенің көмегімен уақытша босаған құнның берілуі
нарықтық экономикаға тән делдал банктердің және басқа несиелік
мекемелердің қатысуымен жүзеге асырылады.
Несиенің тағы бір функциясы ретінде нақты ақшалардың орнын несиелік
операциялардың басуы болып табылады.Тауар шаруашылығында нақты ақшалардың
орнын несиелік операциялардың басуы үшін қажетті жағдайлар жасалған.
Қарызға берілген құнды тауарлы – материалдық құндылықтар, қызметтер, өзара
талаптарды есептеуді аяқтау, аккредитивтер ашу, тұрғындардың тұтыну
тауарларын алуы үшін шоттарды төлеуге пайдалану, қолма-қол ақшалай
төлемдерді қысқартуға, ақша айналымының құрылымын жақсартуға, төлем
айналымын ұлғайтуға мүмкіндік береді, осылайша айналыс шығындарын азайтады.
Қазіргі тауар шаруашылығында қарызға берілген құнның шаруашылық айналымына
енуі ақшаның жалпылама орнын басу функциясын орындамайды, ал экономикалық
айналымда олардың уақытша орнын басу функциясын орындайды. Қарыз алушының
алған және шаруашылық, айналымына енген қарызға берілген құн ақшаға тән
жұмысты орындай бастайды.
Нақты ақшалардың орнын несиелік операциялар басуының келесідей
алғышарттары бар:
• біріншіден, банктік жүйенің дамуы және төлем айналымын ұйымдастыруда
оның ролінің жоғарылауы;
• екіншіден, экономикада төлем міндеттемесі немесе талабы бар төлем
құжаттарының дербес айналысы;
• үшіншіден, Орталық банктердің несиелік ақшаларды эмиссиялауы.
Енді несиелік жүйені құру қағидаларына тоқталатын болсақ, несиелік
жүйенің ұйымдастырылуы мен жұмыс істеу негізінде белгілі бір қағидалар
жатыр.Экономиканың жаңа жағдайында, оның нарықтық қатынастарға өту
кезкңінде оларды былайша тұжырымдауға болады: елдегібанк ісін ұйымдастыруға
мемлекеттік монополия, басқа банктік емес институттармен үйлестіре отырып
екі деңгейлі банк жүйесін құру, елдегі ақша- несие саясатының бірлігі,
несиелік мекемелер торабын барынша дамыту, оларды қызмет көрсету орындарына
жақындату, мемлекеттік валюталық монополия, Орталық банктің автономиясы.
Банк ісіне мемлекеттік монополия ұғымы мемлекетті банктердің құрылуы
мен жойылуын бақылауға, банктік операцияларды жүргізу тәртібі мен
ережелерін заң жүзінде бекітуге ерекше құқығы ретінде түсіндіріледі.Ұлттық
банк Қазақстан Республикасы аумағында банктерді құруға рұқсат береді және
банктер мен олардың филиалдарын тіркеу кітабын жүргізіп отырады.рұқсат беру
кезінде Ұлттық банк жүргізілетін банктік операциялар шеңберін белгілейді.
Нарықтық экономика ерекшеліктері банктік емес мекемелермен үйлестіре
отырып көп деңгейлі банк жүйесінің, олардың ақша несие және делдалдық
қылметінің формалары мен түрлері бойынша көп түрлілігінің, Орталық (бірінші
деңгей) және басқа банктер (екінші деңгей) Қазақстан Республикасы банк
жүйесінің жоғары деңгейінің құрайды.
Банк ісінің әлемдік тәжірбиесі көрсетіп отырғындай, барлық елдердегі
несиелік институттардың ішінен елдің бүкіл несиелік жүйесін басқаруда басты
роль атқаратын орталық банктер бөлініп шығатын болады.Ал олардың басшылық
ролі мемлекет берген кең ауқымды өкілеттіктерге байланысты. Банктердің банк
функцияларын, ақша несие эмиссиясын жүзеге асыруына байланысты Орталық
банктер коммерциялық банктердің, яғни екінші деңгейлі банктердің қызметіне
әкімшілдік бақылау мен нақты экономикалық ықпал ету құқығы неиелік
мекемелер міндетті түрде қолдануы тиіс норма шығару құқығы бар.
Коммерциялық банктер несиелік саясат жүргізуде және өз клиенттеріне
толығымен дербес әр түрлі қызметтер көрсетуде.
Нарықтық экономикада арнайы банктік емес институттар құрылмаған
жағдайда кез еклген елдің несие жүйесі аяқталмай қалады. Халық салымдарын
толығымен тарту мүддесімен өзгеріп отырған нарықтық экономика талаптарын
толық қанағаттандыру бұл институттардың құрылуын талап етеді, ал олар
несие жүйесін толықтырып, байытады, экономикадағы өзгерістерді икемді және
сезімтал ете түседі.
Мемлекет, экономикаға жетекшілік жасай отырып, Ұлттық банк арқылы
бірегей ақша – несие саясатын жүргізеді. Бұл қағидат айналыстағы ақша
массасының көлемін реттеу жолымен ұлттық валютаның ішкі және сыртқы
тұрақтылығын қамтамассыз ету үшін, ақша несие саясатын жалпы экономикалық
саясатты жүзеге асыру және оны әлемдік эконоимкаға интеграциялау саласында
республика мүдделерін қорғау үшін қажет.
Несие жүйесін құрудың маңызды қағидасы – неиселік мекемелер торабының
барынша дамуы мен оларда барлық ақша операцияларының шоғырлануы.Соңғысын
шаруашылық буындарының бос ақша қаражаттарының банктердесақталуы, есеп
айрысулардың қолма-қолсыз жолмен жүргізілуі деп түсінуге болады.
Бүгінгі таңда Қазақстан аумағында шамамен 77 банк және олардың 783
бөлімшелері мен фи лиалдары орналасқан.
Бүкіл ақша айналымының несие жүйесінде жинақталуы – несиелік ресурстарды
шоғырландыруға және оларды елдің халық шаруашылығына ұтымды бағыттауға
мүмкіндік береді.
2. Несиелеудің негізгі элементтері.
Несиенің негізгі элементтері, яғни оның формалары мен түрлеріне тоқталатын
болсақ: несие экономикалық категория ретінде формаларға ие.Форма әруақытта
қандай да бір объектілерге тән тұрақты қажетті байланыстардың жиынтығын
білдіреді.Несиеге қатысты оның формасы бұл несиелік қатынастар
құрылымының, олардың формасы бұл несиелік қатынастарқұрылымының, олардың
әр түрлі сыртқы және ішкі өзгерістер кезіндесақталатын негізгі
қасиеттерінің көрінісі. Қарызға берілген құнға қатысты кредитор мен қарыз
алушы арасындағы байланыс қалай өзгерсе де, несиенің формасы оның бүтін
ретіндегі мазмұнын білдіреді.
Экономикалық әдебиеттерде , әдетте , несменің негізгі формасы
қарастырылады: коммерциялық және банктік. Сонымен қатар көптеген
жарияланымдарда несие формаларына : тұтыну, мемлекеттік, халықаралық,
үкіметаралық, фирмалық және т.б. жатқызады.
Коммерциялық несие- бұл жеткізушінің сатып алушыға ұсынған тауары немесе
көрсетілген қызметі үшін төлемді кейінге қалдыруы. Несиенің осы формасының
объектісі ретінде тауарлық капитал қызмет атқарады. Коммерциялық несиенің
ерекшелігі мынада: қарыз капиталы өнеркәсіптік капиталмен біріккен, ал
оның мақсаты – тауарды өткізуді жылдамдату.
Әр түрлі тауарларды өндіру және өткізу бірдей емес уақыт кезеңін және
көбінесе белгілі бір маусымға сәйкестендіруді талап етеді. Қандай да бір
тауар өндіруші өз тауарларын нарыққа ұсынған кезде осы тауарды қажет етіп
тұрған басқа тауар өндірушінің қолма-қол ақшалай қаражаты болмауы мүмкін.
Нәтижесінде тауарларды несиеге сату қажеттілігі туындайды.
Коммерциялық несиенің шектелген деңгейі бар.Біріншіден, ол жұмыс істеп
тұрған капиталистердің резервтік капиталдарының мөлшерімен шектелген, яғни
олардың әрқайсысы коммерциялық несиені тек өзіне , сол кезде айналым үшін
қажет емес капиталдың шегінде ғана бере алады.Екіншіден, коммерциялық
несие өзінің бағыты бойынша шектелген: оны өндіріс құралдарын шығаратын
салалар осы құрал-жабдықтарды тұтынатын салаларға береді, бірақ керісінше
емес.Мысалы, машина құрылыс кәсіпорынның иесі тоқыма станоктарын несиеге
тоқыма фабрикасына сата алады, ал тоқыма фабрикасы машина құрылыс
кәсіпорнына коммерциялық несие бере алмайды, өйткені маталар машина
құрылысында өндіріс құрал – жабдығы бола алмайды.
Коммерциялық несие Жапонияда және Францияда кең таралған. Жапондық
кәсіпорындар балансының жалпы соммасында коммерциялық талаптар мен
міндеттемелердің орта есеппен 30 % -ға жетеді, француз фирмаларында – 20
-25 %. Олардан кейінгі орында ағылшындар, американдық және германиялық
компаниялар кіреді.төлеуді кейіеге қалдыруды тек қаржылық мүмкінлігі
шектеулі ұсақ фирмалар ғана пайдаланбайды, сонымен қатар кредитор және
қарыз алушы ретінде бола отырып, едәуір қаражаттарды және банктік несие
ала алатын ірі компаниялар да пайдаланады.
Коммерциялық несиенің сақталуының негізгі себептерінің бірі-
тауарлардың ұдайы жеткізілуін талап ететін кәсіпорындардың экономикалық
байланыстарының үнеміұлғаюы және жетілдірілуі болып табылады.
Коммерциялық несиенің ерекшелігі мынада: қарыз келісімі - аясы тар
мақсат емес, ол сатып алу – сату келісіміне қосақтасып жүреді. Қарыз
келісімі тауарлардың өткізілуін жеңілдетеді.Төлемді кейінге қалдыру
мерзімі жабдықтаушы мен сатып алушы арасындағы сауда келісімі жасалған
уақытта жеке анықталады.
Банктік несие – бұл банктердің , арнайы несие –қаржылық мекемелерінің
қарыз алушыларға ақшалай қарыз түрінде беретін несиесі. Банктік несие
коммерциялық несиенің шектеулерін жояды. Бос ақшалай капиталдар кез
келген өндіріс саласына берілнді жәнек банктік несие арқылы кез келген
бағытта қозғала алады. Тоқыма фабрикасының иесі өзінің бос ақшалай
капиталын банкке орналастыра алады, ал банк бұл капиталды машина құрылыс
кәсіпорнына қарызға береді.
Банктік несие сферасы коммерциялық несие сферасына қарағанда несиені
қолдану өрісі кең. Коммерциялық несие тек тауар айналасына қызмет етеді,
ал банктік несие қоғамның барлық топтарының ақшалай табыстарынан және
жинақтарын капиталға айналдыра отырып, капиталдың қорлануына қызмет етеді.
Банктік несие әмбебап болып келеді, өйткені банк арқылы қайта бөлінген
қарыз капиталы экономиканың барлық салаларында қолданыс табады. Бұл
ерекшелік оның жедел даму себебі қызметін атқарады. Қарыз мәмлесінің
дербес сипаты бар, онда ақшалай капитал өнеркәсіптік капиталдан
бөлектенген. Кредитордың мақсаты – пайыз түрінде табыс алу.
Банктік несие өзінің маңызды ерекшеліктерін сақтай отырып, едәуір сандық
және сапалық өзгерістерге ұшырайды.Олардың біреуі қарыз мәмілесінің
қатысушыларымен байланысты.Қазіргі уақытта ол мәміленің екі
қатысушыларымен банкирлер және жұмыс істеп жүрген капиталистермен шектеліп
қалмайды.Бір жағынан, қарыз капиталды беруді банктерден басқа әртүрлі
мекемелер ( қаржылық компаниялар, өзара несие банктері ) жүзеге асырады.
Қарыз капиталының мәміле жасаушы жаңа типтегі мекемелер кейде банктік
емес деген атқа ие, ал бұл жағдай олардың мәнін өзгерпейді.Екінші
жағынан, қарыз алушылардың құрамы өзгереді. Жұмыс істеп отырған
капиталистерден басқа ( акционерлік компаниялар, жеке кәсіпорындар) қарыз
алушылар – несиелік қаржылық мекемелер, тұрғындар, үкімет және жергілікті
үкімет органдары болып табылады. Банктік мекемелерде қарыз алушыларға
ақшалай қаражаттарды берудің әр түрлі мүмкіндіктері бар.
Несиелік жүйе мемлекет тарапынан болатын ықпалға ұшырайды. Мемлекет
органдары және орталық банктер ұдайы қолданылатын несиелік шектеулер,
активті операциялардың жасанды түрде қысқарылуын тудырады.осылайша,
несиенің экономикалық ғана емес, оның әкімшіліктік те шектері бар.
Банктер өз саясатын қайта қарастыра отырып және несиенің берілуі мен
қызметтің басқа түрлері арасындағы қолайлы арқатынасты табуға тырысады.
Мысалы, қаржылық инженеринг жүйесі - әр түрлі экономикалық кеңес беруді
қоса алғандағы, қаржылай қызмет көрсетудің толық комплектісін ұсыну
дамытылады.
Кредитор ретінде банктердің ролі біршама төмендегеніне қарамастан, ол
едәуір шамада қысқаруы мүмкін деп есептеуге негіз жоқ. Өйткені көптеген
кәсіпорынның қосымша қаражаттарға деген қажеттіліктері, бірінші кезекте,
банктік несие есебінен қанағаттандырылуы мүмкін, ол өнеркәсіптік
компаниялар үшін, жеке тұлғалар үшін де қарыз қаражаттарын алудың
анағұрлым ыңғайлы формасы болып келеді. Осылайша, несиелік жүйенің негізін
ірі банктер құрайды, ал банктік несие өзінің басымдылық жағдайында қалады.
Тұтыну несиесі – бұл тұрғындарға тұтыну тауарларын сатып алу және
тұрмыстық қызметтерді төлеу үшін коммерциялық (бөлшек сауда орындары
арқылы төлемді кейінге қалдыра отырып, тауарды сату) және банктік (тұтыну
мақсатына қарыздар) формада берілетін несие. Тұтыну несиесінің негізгі
міндеті – тұрғындарға тауарларды сатуға қолдау көрсету. Бұл несие бөлшек
саудамен тығыз байланысты: бір жағынан –тауар айналымының ұлғаюымен
несиенің көлемі де өседі, өйткені тауарларға болған сұраныс несиеге де
сұраныс тудырады; екінші жағынан -тұрғындары несиелеудің өсуі төлем
қабілеттіне сұранысты күшейтейді. Бұл тәуелділік, әсіресе, қазіргі уақытта
нарықтың тауарлармен толығу жағдайында көрінеді.
Несиенің бұл түрін әр түрлі елдерде салыстыру оның дамуының әр түрлі
елдерде салыстыру оның дамуының әр түрлі деңгейін көрсетеді. Италия мен
Жапонияда тұрғындардың жалпы қарыз сомасының қатынасы, осы елдердің жалпы
ішкі өнімдеріне 10 % деңгейінде, ГФР және Францияда – 30 %, ал Ұлыбритания
мен АҚШ-та – 60 %-дан астам. Тұтыну несиесі негізінен қымбат тұратын
тауарларды сатып алу кезінде: автомобильдерді, электр тұрмыстық
құралдарды, жиһаздарды және т.б. пайдалынады. Тауар қымбат брлған сайын,
несие де жиі қолданылады. Капиталистік елдерде несие көлемінің жартысынан
көбі автомобильдерді сатудың үлесінен тиеді. Қалған тауарлар көбінесе
қолма- қол төлеу шартымен сатылады.
Тұтыну несиесі көптеген елдердің экономикасында үлкен роль атқарады,
сондықтан ол мемлекеттік органдар тарапынан белсенді реттеуге ұшырайды.
Бұл реттеуді екі түрге бөлуге болады: беру деңгейі және пайдалану деңгейі
бойынша. Беру сатысында мемлекет тұтынушыларды несиелеуді кейде қолдап,
кей кезде тежейді. Банктер және қаржылық компаниялар қызметтерінің бұл
түріне несиелік шектеу әрекеті таралады.
Тұтыну несиесі жеке тұлғаларға ұзақ мерзімді банктік қарыз формасында
тұрғын үй алуға және салуға берілуі мүмкін. Қазақстанда осы үшін
мамандырылған Мемлекеттік тұрғын үй құрылыс банкі құрылған.
Ипотекалық несие – жылжымайтын мүліктерді: жерді, тұрғын үй және
өндірістік ғимараттарды кепілдікке ала отырып берілетін қарыз.
Мемлекеттік несие – азаматтарға және заңды тұлғаларға қатысты қарыз
алушы немесе кредитор ретінде мемлекет және жергілікті билік органдары
болатын несиелік қатынастар жиынтығы.Мемлекеттік несиенің негізгі формасы
– мемлекеттік займдар, сонымен қатар қысқа мерзімді қазыналық
міндеттемелер, тұрғындардың жинақ кассасындағы салымдар болып табылады.
Халықаралық несие- валюталық және тауарлық ресурстарды қайтарымдылық
және пайыздар төлеу шарттарымен беру бойынша байланысты халықаралық
экономикалық қатынастар сферасындағы қарыз капиталының қозғалыс формасы.
Кредиторлар және қарыз алушылар ретінде банктер, жеке тұлғалар,
кәсіпорындар, мемлекеттік мекемелер, сонымен қатар халықаралық
экономикалық қатынастар сферасындағы қарыз капиталының қозғалыс формасы.
Кредиторлар және қарыз алушылар ретінде банктер, жеке тұлғалар,
кәсіпорындар, мемлекеттік мекемелер, сонымен қатар халықаралық және
аймақтық ұйымдар қатысады.
Халықаралық займдарды пайдалануды екінші днңгейлі банктер де белсенді
қолдануда.
Енді несиенің тағы да бір элементі несие түрлеріне тоқталып өтсек,
несиенің түрлері бұл белгілі бір түрдегі экономикалық қатынас ретіндегі
несиеден келіп шығатын белгілі бір қасиеттерге ие оның бір түрі.
Түрдің формадан айырмашылығы - диалектика категориясы болып табылмайды,
ол несиенің ерекше түрдегі экономикалық қатынастар ретіндегі түсінуді
анықтайтын жіктеудің категориясы болады.
Осыған байланысты несие түрлері төмендегідей жіктеледі:
1) мерзімдері бойынша: а) қысқа мерзімді ( 1 жылға дейін) ; ә) орта
мерзімді ( 1 жылдан 3-5 жылға дейін) ; б) ұзақ мерзімді ( 3-5 жылдан
жоғары );
2) несиелеу объектілері бойынша: а) негізгі қорларға берілетін несие;
ә) айналым қорларына берілетін несие;
3) несиелеудің әдістері бойынша: а) қалдық бойынша несиелеу; ә) айналым
бойынша несиелеу. Айналым бойынша сауда және жабдықтаушы -өткізуші
ұйымдар несиеленеді, ал қалғандарында айналым бойынша да, қалдық
бойынша да несиелеудің элементтері бар.
Мысалы, тұтыну несиесінің түрлері тауарлы және ақшалай болуы мүскін, ал
халықаралық несиені төмендегідей жіктеуге болады:
1) несиелеу объектісі бойынша: тауарлы және қаржылық несиелер;
2) экономикалық мазмұны бойынша: сыртқы сауда операцияларымен байланысты
коммерциялық және қаржылық- кез келген мақсат үшін пайдалынады;
3) несие субъектілері бойынша: жеке, үкіметтік және халықаралық қаржылық
ұйымдар беретін;
4) мерзімдері бойынша: қысқа мерзімді, орта мерзімді, ұзақ мерзімді.
Шетелдік әдебиеттерде несиелердің келесі жіктеулері кездеседі:
Несиелердің категориялары:
а) Қарыз алушы типі бойынша:
1. Тұтыну.
2. Бөлшек көтерме.
3. Ауыл шаруашылығы.
4. Коммерциялық өнеркәсіптік.
5. Қозғалмайтын мүлік.
6. Энергия.
7. Үкімет- ( жергілікті үкімет, штаттар, ұлттық) федералдық.
ә) Мақсаты бойынша:
1. Тұтыну (мысалы, тұтыну тауарлары, автомобильдер).
2. Айналым капиталы.
3. Құрылғылар.
4. Ғимараттар.
5. Жобалар.
6. Лизингтік қаржыландыру.
б) Әрекет ету мерзімі бойынша:
1. Қысқа мерзімді ( бір жылдан кем емес).
2. Орта мерзімді ( 1 жылдан 4жылға дейін).
3. Ұзақ мерзімді ( 5 жылдан жоғары).
в) Өтелу кестесі бойынша:
1. Бірдей төлемдермен ( мысалы, тұтыну несиесі үшін ай сайын).
2. Кезеңді төлемдермен ( тоқсан сайын, жарты жыл сайын, жеңілдікті кезеңді
немесе жеңілдіксізкезеңді, модификацияланған несие – шар , яғни өтелуі
кезінде бұрын жүргізілген төлемдерге қарағанда анғұрлым көп төлемді талап
ететін несие ).
3. Бір рет төлемді ( қысқа, орта және ұзақ мерзімдінесие – шар ).
г) Қамтамассыз етілуі бойынша:
1. Қамтамасыз етілмеген.
2. Кепілмен қамтамасыз етілген (қолма-қол бағалы қағаздармен,
дебиторлық қарыздармен, қорлармен, құрылғылармен, жермен,
ғимараттармен).
3. Кепілдендірілген.
4. Басқа да қамтамассыз етілулер ( міндеттеме, келісім, міндеттемесі
бар хат ).
Қазақстанда несиелердің келесі түрлері дамыған:
1. Ұлттық банктің несиелері:
➢ Аукциондық - Ұлттық банктің ақша несие саясатының уақытша құралы болып
табылатын және екінші деңгейдегі банктерге аукциондық негізде,
республика банктерінің 1 айдан 3 айға берілетін қысқа мерзімді
несиелерге деген қажеттіліктерін қанғаттандыру мақсатындағы берілетін
неисе;
➢ Ломбарттық - Ұлттық банктің мемлекеттік бағалы қағаздарды кепілге ала
отырып, жоғары пайызбен берілетін қысқа мерзімді несиенің түрі;
➢ Бюджеттік - Ұлттық банк Қазақстан Республикасы Қаржы министрлігіне
қайтарымдылық ( нарықтық ) шартымен берілетін несие.
2. Екінші деңгейлі банктердің несиелері:
➢ өз айналымын қаражаттарының жеткіліксіздігін уақытша толықтыруға;
➢ күрделі жұмсалымдарды қаржыландыруға;
➢ импорттық бойынша контрактілерді төлеу үшін берілетін импорт;
➢ ипотекалық;
➢ несиелікжелі негізінде- қарыз алушының бірінші талап етуі бойынша және
белгілі бір кезең бойында келісілген лимит шегінде оған несие беру
туралы банктің заңдық рәсімделген міндеттемесі;
➢ консорциялық- несиелік, кепілдік немесе басқа да қандай да бір ірі
банктің қомқорлығымен уақытша бірлескен екі немесе одан да көп банктер
беретін несие, бұл кезде бір банктің қомқорлығымен уақытша бірлескен
екі немесе одан да көп банктер беретін несие, бұл кезде бір банктің
мүмкіншілігі қандай да бір себептерге байланысты бұл функцияларды
дербес жүргізуге жетпеуі мүмкін.
➢ тұтыну мақсаттарына;
➢ банкарлық.
Банкаралық несиелердің негізгі көлемі ұйымдастырылған банкаралық нарықта
аукциондық нарықта аукциондық сату арқылы ұсынылады.Негізгі кредиторлар
ретіндеірі банктер ( Халықтық банк, Казкоммерцбанк) болады. 3. Қарыз
порфелін жіктеу және екінші деңгейдегі банктердің енсиелік қызметінен
келетін шығындарды жабу үшін резервтер ( провизиялар) құру тәртібі туралы
Ережеге сәйкес Ұлттық банк қарыздардың сапалары бойынша олардың келесі
бөлінулерін белгіледі:
➢ стандартты- қайтарылу мерзімі әлі жетпеген және сапасы күмән
туғызбайтын несие;
➢ стандартты емес- несиенің қайтарылуы 30 күнге кешіктірілуімен
байланысты тәуекелі аз және бір реттен артық емес ұзартылған несие;
➢ қанағаттанарлықсыз- ұзартылу мерзімі ұзартылған қарыз шотына
жатқызылған күннен бастап 30 бен 60 күн аралығында және бір реттен
артық емес ұзартылған несие;
➢ күдікті- қарыздың ұзартылған қарыздар шотынанжатқызылған күннен
бастап ұзартылу мерзімі 60-күннен 90 күнге дейінгі несие;
➢ шығынды-ұзартылу мерзімі 90 күннен артық несие.
Банктердің қарыз портфелінің жіктелуі, оның сапасының жоғарылауы және
несиелік қызметтен болуы мүмкін шығындарды жабу үшін резервтер (
провизиялар ) құру мақсатын көздейді және жалпы алғанда банктік жүйенің
тұрақты даму мүмкіндігін қамтамассыз етеді.Осымен, несиелеудің негізгі
элементтеріне қысқаша тоқталып өттім.
3. Банктік емес қаржылық институттарындағы несиелеу процессін
ұйымдастыру ерекшеліктері.
Несие ісі-ақшамен саула-саттық негізінде несиелік операцияларды орындауға
бағытталған кәсіпкерлік қызметтің ерекше бір саласы дегенді білдіреді.
Олардың әр алуан несиелік институттар жүзеге асырады.Шаруашылық айналымға
қызмет көрсетудегі операциялар ауқымы мен мәні бойынша негізгісі банктер
болып табылады.
Нарық ресурстардың сұраныс пен ұсынысқа сәйкес оңтайлы түрде
пайдалануы үшін оларды бөлу арқылы экономикалық тиімділікке қол жеткізді.
Қаржы нарықтары мен жақсы жолға қойылған мекемелер жүйесі қаражаттардыбұл
процесстің бір бөлігі ретінде табыстылығы жоғары инвестицияларға аударады.
Қаржы жүйесі бұл жүйенің әлсіз дамыған елдермен салыстырғанда, жоғары
дәрежеде дамыған елдерден тезірек өсетінін және экономикалық жағдайлардың
аяқ асты өзгерісіне де тез үйрететінін әлемдік тәжірибе көрсетеді.Сондықтан
да экономикасыдамушы барлық елдер үшін қаржы жүйесінің ажырамас бөлігі
–банктік емес қаржы институттарын жедел түрде дамыту маңызды.Жалпы банктік
емес қаржы институттарына кіреді:
Бюджеттен тыс қорлар – мемлекет оларды белгілі бір қоғамдық
қажеттіліктерді қаржыландыру үшін тарта отырып, оперативтік дербес
негізінде жұмсайтын қаржылай қаражаттарды қайта бөлу және пайдалану
нысандардың бірін білдіреді. Бұл қорлар қаржы нарығының тнвесторлары және
қатысушылары ретінде бола алады, себебі, біріншіден, ақшалай қаражаттарды
пайдалану, оларды жинақтау уақытымен дәл келмейді, ал екіншіден,
инвестициядан түсетін табыстар сол немесе басқа қордың щығынын
қаржылындыратын қосымша табыс болып табылады.
Қазақстандағы мемлекеттік бюджеттен тыс қорларға жататындар:
• Зейнетақы қоры;
• Халықты жұмыспен қамту мемлекеттік қоры;
• Әлеуметтік сақтандыру қоры;
• Міндетті медициналық сақтандыру қоры ( ММСҚ).
Мемлекеттік емес зейнетақы қоры- бұл қоғамдағы әлеуметтік ауыртпалықты
азайтуға, мемлекеттің өз міндеттерін орындауға шығындарын қысқартуға, қаржы
нарығының тұрақтылығын арттыруға, ұзақ мерзімді инвестициялауға арналған
арзан ақшаларды тартуға мүмкіндік беретін әлеуметтік-экономикалық
институт болып табылады. Мемлекеттік емес зейнетақы қоры- келісім-шартқа
сәйкес жарнамаларды жинақтап, зейнетақы төлейтін коммерциялық емес ұйымдар
ретінде құрылды. Қор жинақталған қаражаттарды көбейту мақсатында оларды
зейнетақы қорының активтерін басқаруға байланысты арнайы компанияға
береді.Бұл қор банктік шотын кастодиандық қызметпен айналысуға лицензия
алғанкастодиан банкте ғана ашады.
Кастодиан - бұл бағалы қағаздар мен ақшалай қаражаттар мәмілесін
жүргізетін және өзіне сеніп тапсырылған бағалы қағаздарды сақтандыру және
есепке алуға байланысты кәсіби қызметті жүзеге асыратын заңды тұлға.
Инвестициялық қор (инвестициялық компаниялар) - тартылған қаражаттарды
бағалы қағаздарға инвестициялау мақсатында, өзінің акцияларын шығару және
ашық түрде орналастыру арқылы ақшалай қаражаттарды тартуға байланысты
қызметін жүзеге асыратын акционерлік қоғам формасында құрылатын заңды
тұлға. Акционерлермен өзара қатынасына байланысты инвестициялық қорлар
келесідей түрге бөлінеді: өзара біріккен қорлар-ашық инвестициялық қор және
инвестициялық компания- жабық инвестициялық қор.
Инвестициялық қорға қойылатын ең маңызды шектеу- бұл оны өзінің бағалы
қағаздар портфелінен басқарудағы қызметін тәжірибе жүзінде айыруды
сипаттайды.Бағалы қағаздар портфелін басқаруға қатысты барлық қызмет
инвестициялық қорды басқарушыға жүктеледі.
Несиелік серіктестік дегеніміз – банк болып табылмайтын, өзінің
қатысушыларына несие беру және қызмет көрсету мақсатында құрылған, өз
қызметін Ұлттық банктен қарыздық және басқа да банк операцияларын жүргізуге
берген лицензиясы негізінде жүзеге асырушы заңды тұлға. Несиелік
серіктестік жабық акционерлік қоғам және жауапкершілігі шектеулі
серіктестік түрінде құрылатын және өз қызметін жүзеге асыратын коммерциялық
ұйым болып табылады. Несиелік серіктестіктің қатысушылары жарғылық қорының
елу пайыздан астамы мемлекетке жататын өкілетті атқарушы және сот
билігінен, қаржлық капиталы мемлекеттік кәсіпорындар мен ұйымдардан, сондай-
ақ , оны тіркеген мемлекеттің заңымен сәйкес келетін офшорлық аймақтғы
компания статусы бар заңды тұлғалардан басқа да жеке және заңды тұлғалар.
Қаржы ұйымдары - банк болып табылмайтын, бірақ несие беру және несиелік
қызмет көрсету мақсатымен құрылған, өз қызметін Ұлттық банктен қарыздық
және басқа да банк операцияларын жүргізуге берген лицензиясы негізінде
жүзеге асырушы заңды тұлға. Қаржы ұйымдары акционерлік қоғам түрінде
құрылады және олар ашық, жабық акционерлік қоғам түрінде бола алады.Қаржы
ұйымдарына қатысушылар жарғылық қорға өз үлестерін салуы тиіс және ол кез
келген қоғам мүшесі бола алады ( жеке немесе заңды тұлға).Қаржылық ұйымдар
несиелеу процессін Қазақстан Республикасы Заңдарына сәйкес өткізеді.Қоғам
өздерінің несиелеу процесстерін ұйымдастыру барысында көптеген мәселелерге
көңіл бөледі. Біріншіден, қоғамныың өз Жарғысы, Несиелеу саясаты, Несиелеу
Ережелері және несиелеу процессін ұйымдастыру үшін қажетті т.б құжаттары
болуы шарт.Екіншіден, несиелеу процессін дұрыс ұйымдастыру үшін жоғары
білікті мамандар мен жоғары деңгейлі басқару болу тиісті, яғни қоғамның
басқару структурасының толығымен қалыптасуы керек.Сонымен қатар, бөлімдер
арсындағы жұмысты бөлу , ол жұмыстың уақытылы және сапалы орындалуын
бақылау керек.Кез келген қаржы ұйымы неиселеу процессін ұйымдастыру
барысында лимиттерді орнатып, несиелеу шарттарын белгілейді.Қаржы ұйымы
Ұлттық банктің лицензиясы болған жағдайда кез келген бактік операцияны
жүзеге асырта алады.
Сонымен кез келген банктік емес қаржы институтының несиелеу процессін
ұйымдастыруы өте күрделі болып келеді.Сол себепті менің дипломдық
жұмысымның келесі таруы толығымен Астана-финанс АҚ-ның несиелеу
процессінің ұйымдастырылуының анализіне арналған.
2 -ТАРАУ АСТАНА-ФИНАНС АҚ НЕСИЕ ПРОЦЕССІН ҰЙЫМДАСТЫРУ ҚАҒИДАЛАРЫ ЖӘНЕ
2004-2006 ЖЫЛДАР АРАЛЫҒЫНДАҒЫ НЕСИЕ ҚЫЗМЕТІНІҢ АНАЛИЗІ.
2.1Астана-финанс Акционерлік Қоғамның жалпы сипаттамасы
Компания 1997 жылдың 27 желтоқсанында Ақмола арнайы экономикалық
аймағын және әлеуметтік дамыту қоры мемлекеттік мекемесінде тіркелді.
Компанияның акцияландырылған күні 1998 жылдың 30 сәуірі болып табылады.
Компания банк операцияларының жеке түрлерін жүзеге асыратын банктік емес
қаржы мекемесі - Ақмола Қоры ЖАҚ болып қайта тіркелді. Оның жалғыз
құрылтайшысы және акционері болып – Астана қаласы АЭА Әкімшілік кеңесі
болды.
1999 жылдың мамырында компания Қазақстан Республикасы Қаржыгерлер
қауымдастығының мүшесі болып қабылданды, сол жылдың 14 тамызында компания
Астан-Финанс АҚ болып қайта тіркелді .
2000 жылы компанияның акциялары В санаты бойынша Қазақстан қор
биржасының ресми тізіміне енгізілді. Осы жылдың маусымында компанияның
акционерлерінің саны 500 адмнан асты.
2001 жылы 17 мамырында компания ҚР мемлекеті берген кепілдікпен
берілген 8 000 000 (сегіз миллион) АҚШ доллары көлеміндегі мемлекеттік емес
сыртқы қарызды өтеуді жүзеге асырды. Ал 25 мамырда компанияның акциялары
А санатты санаты бойынша Қазақстан қор биржасы ЖАҚ бағалы қағаздарының
ресми тізіміне енгізілді. Сол жылдың 29 маусымында Астана-финанс ААҚ
облигацияларының бірінші эмиссиясын мемлекеттік тіркеуді жүргізді.Атаулы
құны $ 100 облигацтялар эмиссиясының көлемі $ 10 000 000 құрайды,айналыс
мерзімі 2 жыл.
2001 жылдың 2 шілдесінде биржа кеңесінің шешімі негізінде Қазақстан
қор биржасы басқармасының шешімімен Астана-Финанс ААҚ жасаған бірінші
эмиссиясының атаулы купондық облигациялары А санаты бойынша KASE бағалы
қағаздарының ресми тізіміне енгізілді.Осы жылдың 9 шілдесінде Атырау
қаласында Астана-Финанс ААҚ-ның филиалы ашылды, тұрғын үй құрылысы және
ипотекалық несиелендіру бағдарламасы бойынша бас құрылысшының міндеттерін
атқаратын еншілес кәсіпорын Атырау-Недвижимость ААҚ құрылды.
2004 жылдың наурызында Астана-Финанс АҚ, 2003 жылғы 29 қарашадағы №
415-││ өзгертулер мен толықтырулары бар Акционерлік қоғамдар туралы,2003
жылғы 13 мамырдағы № 415-││ заңға сәйкес Астана-финанс акционерлік қоғамы
болып қайта тіркеледі.Сондай-ақ Қарағанды, Көкшетау қалаларында
компанияның өкілдіктері ашылды. Қыркүйекте Қуыс бетоннан құрылыс
материалдарын өндіретін зауытты іске қосты. Осы жылы сонымен қатар Іскерлік
қызметтегі жоғары сапа үшін Халықарлық қор басқармасының (Швейцария,
Женева) шешімімен Компания Іскерлік қызметтегі жоғары сапа үшін алтын
медалімен мараппатталды. Осы жылдың қазанында компания Aquarius
Earthmaker компаниясының (Мальта) шешімімен Сала лидері номинациясында
Earthmaker наградасы берілді. Сонымен қатар осы жылдың сол айында
Ипотекалық несиелерге кепілдік беру (сақтандыру) қоры ЖАҚ – мен жасалған
келісімге қол қойылды.
Бұл қоғамның басты мақсаты пайда алу.сондай-ақ бұл қоғам қаржылық
қатынастардың және Астана қаласының одан әрі дамуына да үлесін қосуда.
Қоғамның негізгі міндеттері болып:
➢ Бизнесті несиелеу ;
➢ Гарантиялар мен міндеттерді беру ;
➢ Мүлікті бағалау ;
➢ Қайырымдылық қызмет көрсетеді ;
Кез келген қоғам азаматтық құқыққа ие және заңмен көрсетілген барлық
қызмет түрлерімен айналыса алады, бірақ заңда көрсетілген кебір салада
қызмет көрсету үшін лицензия алып ғана қызмет көрсетуге рұқсат ала алады.
Сол себепті, Астана-финанс АҚ бірнеше лицензияға ие, атап өтсек:
1998 жылы 1 шілдеде компания Қазақстан Республикасы Ұлттық банкінің
банк операцияларын тнңгемен жүргізуге мемлеекттік лицезия алды.
1998 жылдың 1 қазанында компания Қазақстан Республикасы Ұлттық
банкінің банк операцияларын шетелдік валютамен жүргізуге № 25 мемлекеттік
лицензиясын алды.
1999 жылдың 17 ақпанында компания Қазақстан Республикасы Әділет
министрлігінің Жыожымайтын мүлікті бағалау жөніндегі қызметі жүзеге асыру
құқығына № 0000058 мемлекеттік лицензиясын алды.
Қазіргі күні Астана-финанс АҚ акциялары оларды ұстаушылар арасында
бөлінген.Оларды келесідей структура түрінде көруге болады:
Қоғамға қатысушылары келесідей құқыққа ие:
• Қоғам мәселелерін басқаруға қатыса алады;
• Қоғам қызметі туралы ақпарат алуға және оның бухгалтерлік кітабымен
және өзге құжаттармен таныса алады;
• Пайданы бөлуге қатыса алады;
• Жарғылық капиталдағы өз үлесін сата алады немесе сол қоғам мұшелері
арасында бөле алады , Жарғы бойынша ;
• Кез келген уақытта қоғамнан кете алады және ол шешім өзге
құрылтайшыларға тәуелсіз болады.
• Ликвидация өткен соң , қалған мүліктің өзіне тиесілі бөлігін алу
құқығына ие;
Қоғам мүшелері міндетті түрде :
• Жарғылық қорға салым жасайды;
• Қоғам қызметінің жасырын ақпараттарын жарияламайды.
Қоғам мүшелерінің өзге міндеттері мен құқықтары Қоғам мүшелерінің Жалпы
жиналысындағы бірауызды шешіммен қабылданады.
Астана-Финанс АҚ–ның ең жоғарғы органы Директорлар Кеңесі болып
табылады. Қоғамның Директорлар кеңесінің компетенциясына кіреді:
1) Осы ұйым қызметінің негізгі бағыттарын белгілеу, сонымен қатар өзге
ассоциациялар мен коммерциялық ұйымдарға қатысу мен қосылу сияқты
мәселелерді қарастыру ;
2) Ұйымның Жарғысын өзгерту,сонымен қатар жарғылық қордың мөлшерін де ;
3) Құрылтайшылық келісімге өзгертулер енгізу (бірауызды шешіммен) ;
4) Қоғамның атқарушы органдарын құруға қатысу ;
Қоғамның ревизиондық комиссиясын (ревизор) тандайды және оның жұмысын кез
келген жағдайда Директорлар Кеңесінің шешімімен тоқтата алады ;
5) Жылдық есепті және бухгалтерлік балансты бекітеді ;
6) Ұйымның таза пайдасын ұйым қатысушылары арасында бөліп береді ;
7) Ұйымның өз ішіндегі қызметін реттейтін құжаттарды бекітеді ;
8) Облигациялар мен өзге эмиссиондық бағалы қағаздарды орналастыру туралы
шешім қабылдайды ;
9) Аудиторлық тексерісті бекітеді, аудиторды тағайындайды және жасалынатын
жұмыстың бағасын орнатады ;
10) Ұйымды қайта құру немесе ликвидациясы туралы шешім қабылдайды ;
11) Ликвидациялық комиссияны тағайындайды және ликвидациялық балансты
бекітеді ;
12) Еншілес ұйымдар мен өкілдіктерді ашу туралы шешім қабылдау ;
13) Несиелеу туралы шешім қабылдау ;
14) Өзге де заңмен қарастырылған мәселелерді шешу болып табылады ;
Директор Кеңесінің Төрағасы ұйымның жалғыз атқарушы органы болып
табылады. Ұйым директоры мен Директор ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz