Апелляциялық шағымдар, наразылықтар бойынша істерді қарау

Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 25 бет
Таңдаулыға:

ЖОСПАР

КІРІСПЕ 3

1 ЗАҢДЫ КҮШІНЕ ЕНБЕГЕН СОТ ШЕШІМДЕРІН АППЕЛЯЦИЯЛЫҚ САТЫДА ҚАРАУ
ТӘРТІПТЕРІ 5
1.1 Заң күшіне енбеген сот актілеріне апелляциялық шағым беру,
наразылық келтіру тәртібі мен мерзімі 5
1.2 Апелляциялық шағымдар, наразылықтар бойынша істерді қарау 7
1.3 Аппеляциялық сатыдағы өндірістің және шешім қабылдаудың
тәртібі 10

2 АППЕЛЯЦИЯЛЫҚ САТЫДАҒЫ СОТТЫҢ ӨКІЛЕТТІКТЕРІ: ПРОБЛЕМАЛЫҚ СҰРАҚТАР
2.1 Сот актілерін қадағалау тәртібімен қайта қарау 15
2.2 Қадағалау тәртібімен іс жүргізуде сот өкілеттігі 15
2.3 Заңды күшіне енген сот актілерін жаңадан анықталған мән-жайлар 18
бойынша қайта қарау жөнінде іс жүргізу
19
ҚОРЫТЫНДЫ
23
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
25

КІРІСПЕ

Курстық жұмыстың өзектілігі: Қазақстан Республикасы өз егемендігін
алып, жаңа демократиялық елдер қатарына қосылып, өзін әлемге таныту үшін
және құқықтық мемлекет екендігін айқындау үшін құрылымы жағынан жаңарту
бағытын ұстап келеді.
Іс жүзінде жиырма жыл бойы күн-нен-күнге біз сіздермен жаңа елді құру
үстіндеміз. Ашық та өркенді елді. Жылдан-жылға қазақстандықтардың әл-
ауқаты жақсара түскен елді. Саяси тұрақты және өз азаматта-рының
қауіпсіздігін қамтамасыз еткен елді. Ешқашан және ешкім үшін сыртқы қатер
көзі болмайтын елді [1].
Жуырда Қазақстан Республикасының Қылмыстық, Қылмыстық іс жүргізу және
Азаматтық іс жүргізу кодекстеріне сот жүйесін жетілдіру мәселелері бойынша
өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы Қазақстан Республикасының 2009
жылғы 10 желтоқсандағы № 227-IV Заңы қабылданды[2].
Сенаттың заңнама және құқықтық мәселелер комитетінің қорытындысына
сәйкес, заң жобасы "Қазақстан Республикасындағы сот жүйесі және судьялар
мәртебесі туралы" Конституциялық заңға сәйкес Қазақстандағы сот жүйесін
одан әрі жаңғыртуға бағытталған[3].
Мемлекеттің құқықтық жүйесін мемлекеттік және қоғамдық мүдделерді
қорғайтын бұқаралық құқық пен жеке мүдделерге қызмет етіп, оны қорғауды
қамтамасыз ететін жеке құқыққа ауқымды бөліну процесі аясында жүріп жатыр.
Осымен байланысты жеке, қоғамдық және мемлекеттік мүдделерді байыпты
үйлестірудің шұғыл қажеттігі сақталып отыр.
Соттар мен сот органдарының құзіреті мен қызметі жоғарыдағы заң
актілерімен өзгертіліп, бекітілгеннен кейін сот өндірісі де өзгерді.
Қабылданған заң актілеріне сәйкес жоғарғы соттың судьялық алқалық
өкілеттігі кеңейіп, аймақтық соттарды, бірінші сот инстанциясының шешіміне
шағымданудың апеллияция инстанциясының қажеттілігі үлкен.
Азаматтық іс жүргізу өндірісіне апелляциялық азаматтық істердің соттық
шешімнің заңдылығын апелляциялық тәртіп бойынша тексеру үшін қажет.
Апелляциялық инстанцияда шағымдалған немесе наразылық берілген шешімді
қайта қарау мақсаты оның заңдылығын және негізділігін тексеру. Бақылау
тәртіпте қайта қарауға жөне жаңадан ашылған мән жайлар бойынша және қайта
қарауға айрықша апелляциялық іс жүргізуде занды қүшіне енбеген шешімдер мен
ұйғарымдардың заңдылығымен негізділігін тексеру.
Белгілі бір істерді қараудағы соттың жіберген жетіспеушіліктерді
көрсете отырып аппеляциялық инстанциядағы сот құқықтың нормаларын дұрыс
түсінуге қолдануға ыкпал етеді.
Курстық жұмыстың объектісі – аппеляциялық сатылы соттың өкілеттіктері
және олардың конституциялық негіздері.
Тақырыптың пәні – азаматтық іс жүргізудің заң нормалары, Конституция.
Курстық жұмыстың мақсаты – аппеляциялық сатылы соттың өкілеттіктері
түсінігін талқылау.
Осы жоғарыда айтылғандарды ашу, зерттеу және талдау жасау бітіру
жұмысының мақсаты болып табылады және ол мақсаттарды шешу үшін келесі
міндеттерді орындау қажет:
- заңды күшіне енбеген сот шешімдері мен үкімдеріне наразылық
келтіру, шағымданудың түсінігі, мәні және маңызы, апелляциялық өндірістің
мазмұнын анықтау;
апелляциялық шағымдануға қүқықты тұлғаларды, олардың тәжіри-
беде қалыптасқан шағымдану, наразылық білдіру әрекеттерін зерттеу;
апелляциялық сатыда істі қарау тәртібін және оның бұрынғы
кассациялық, апелляциялық сатылардан айырмашылығын ашу;
апелляциялық өндірістің тарихи және салыстыру-құқықтық талдау-
ларын шығару.
Курстық жұмысым кіріспе қорытынды және пайдаланған әдеттермен қоса
негізгі екі тараудан тұрады:

1 ЗАҢДЫ КҮШІНЕ ЕНБЕГЕН СОТ ШЕШІМДЕРІН АППЕЛЯЦИЯЛЫҚ САТЫДА ҚАРАУ
ТӘРТІПТЕРІ

1.1 Заң күшіне енбеген сот актілеріне апелляциялық шағым беру,
наразылық келтіру тәртібі мен мерзімі

Осы тарауда көзделген ережелерге сәйкес заңды күшіне енбеген,
Қазақстан республикасының Жоғарғы Сотының шешімдерінен басқа, бірінші
сатыдағы сот шешімдеріне апелляциялық тәртіппен шағым мен наразылық жасалуы
мүмкін.
Апелляциялық сатыдағы сот (ағыл. court of appellate jurisdiction) –
заңды күшіне енбеген, Қазақстан республикасының Жоғарғы Сотының
шешімдерінен басқа, бірінші сатыдағы сот шешімдеріне апелляциялық шағым мен
наразылықты қарайтын екінші сатыдағы (жоғары тұрған) сот. Апелляциялық
сатыдағы сотта істер бірінші сатыдағы сотта істер қарау ережесі бойынша
АІЖК-нің екешеліктерімен қаралады.
Апелляция – бір қатар мемлекеттерде (қылмыстық және азаматтық істер
бойынша) сот қаулысына шағымданудың бір нысаны, тараптардың шағымдары
бойынша және шағымда көзделген талап шегінде істі мәні бойынша қарайтын
екінші сатыдағы сот.
Бұл ұғымның екі мағынасы бар: істі қараған төменгі сот қаулысын қайта
қарату мақсатында жоғары тұрған (апелляциялық) сотқа жүгіну; жоғары тұрған
сотқа шағым, онда қате немесе әділетсіз төменгі тұрған сот қаулысын өзгерту
немесе күшін жою туралы дәлелді өтініш.
Сот шешіміне жазбаша нысанда апелляциялық шағым мен наразылық берілуі
мүмкін.
Сот шешіміне апелляциялық шағым жасау құқығы іске қатысушы тараптар
мен басқа да тұлғаларға тиесілі. Сот шешіміне апелляциялық наразылық
келтіру құқығы істі қарауға қатысушы прокурорға тиесілі. Жалпы ереже
бойынша Қазақстан Республикасының Бас Прокуроры мен оның орынбасарлары,
облыс прокурорлары және оларға теңестірілген прокурорлар мен олардың
орынбасарлары, аудандардың прокурорлары және оларға теңестірілген
прокурорлар мен олардың орынбасарлары өздерінің құзыреті шегінде істі
қарауға қатысуына қарамастан сот шешіміне наразылық келтіруге құқылы.
ҚР АІЖК 332-бап 4-бөлігіне сәйкес іске қатысуға тартылмаған, бірақ сот
құқықтары мен міндеттері жөнінде шешім қабылдаған тұлғалар да (мысалы,
үшінші тұлғалар) апелляциялық шағым беруге құқылы.
Апелляциялық шағымдар, наразылықтар шешім, қаулы шығарған сот арқылы
іске қатысушы тұлғалардың санына қарай көшірмелермен қоса беріледі. Егер
судья қажет етсе апелляциялық шағымды немесе наразылықты берген тұлғаны
апелляциялық шағымға немесе наразылыққа қоса тіркелген жазбаша айғақтардың
іске қатысушы тұлғалардың санына қарай көшірмелерін беруге міндеттей алады.
ҚР АІЖК 334-бап 3-бөлігіне сәйкес апелляциялық шағым немесе наразылық,
Қазақстан Республикасының Жоғарғы Сотының шешімдерінен басқа, бірінші
сатыдағы сот түпкілікті түрде шешім шығарғаннан кейін 15 (он бес) күн
ішінде берілуі мүмкін. Себебі осы мерзім өткеннен кейін бірінші сатыдағы
сот шешімі заңды күшіне енеді. Ал ҚР-сы Жоғарғы Сотының істі бірінші
сатыдағы сот ретінде қараған кезде шығарған қаулылары апелляциялық
тәртіппен шағымдануға, наразылық келтіруге жатпайды және олар жария етілген
күнінен бастап күшіне енеді (ҚР АІЖК 344-б. 1-б.).
АІЖ құқығының бұл институты іске байланысты жааңа жағдайлар пайда
болған кезде қолданылады. Бұл қайта қарау АІЖ жэеке дербес сатысы болып
табылады. Бұл сатының негізгі мақсаты жаңадан пайда болған, яғни іске
қатысы бар жағдайларды қайта қарауға бағытталған заңды күшіне енген сот
шешімін ұйғарымын, қаулысын қайта қарудың объектісі – заңды күшіне енген
сот шешімдерін, қаулылары, ұйғарымдары болып табылады. Осы сатыдағы қайта
қараудың негізі болып мына жағдайлар табылады.
1. Арызды берушіге бұрын белгілі болмаған елеулі жағдайлар пайда
болса.
2. Заңды күшіне енген үкімнің нәтижесінде куәлардың жалған жауаптары
эксперименттің жалған жауаптары, жалған аудару, құжаттардың
құртылғандығы анықталып, соның әсерінен негізсіз және заңсыз
шешім шығарылса;
3. Іске қатысушы тұлғалардың немесе олардың өкілдерінің және соттардың
қылмыстық әрекеттері заңды күшіне енген үкіммен анықталған болса;
4. Заңсыз шығарылған шешімге негіз болған сот шешімін, ұйғарымын
немесе қаулысын тақтату;
Жаңадан пайда болған жағдайларға байланысты сот шешімін қайта
қараудың негіздерін бірқатан жалпы белгілері бар:
a. жаңадан пайда болған жағдайлар, бұл заңды фактілер және олар
істі шешу кезінде бар болған. Сот шешімі шықаннна кейін пайда
болған жағдайлар жаңадан пайда болған жағдайларға жатпайды,
себебі істі шешу кезінде олар болмаған;
b. жаңадан пайда болған жағдайларды осы туралы хабарлаған
тұлғаларға белгісіз болуы керек;
c. жаңадан пайда болған жағдайлар іске байланысты елеулі маңызы
болуы болуы керек, яғни олар шешім шығарылғанға дейін белгілі
болатын, болғанда басқа шешімдер шығарылуы мүмкін болар еді. Осы
сатының негізгі істі қарау кезінде бар болған заңды фактілерді
анықтауды айтамыз.
Жаңадан пайда болған жағдайларға байланысты заңды күшіне енген сот
шешімін, ұйғарымын және қаулысын қайта қарауға байланысты істерді қозғау
тәртібі мыналарды белгілейді:
1. Істі қарауға байланысты арыз беруге құқығы бар тұлғаларды;
2. Осы істі қарайтын соттарды;
3. Арызды беру мерзімін анықтайды.
Осы саты бойынша өндіріс іске қатысқан тұлғалардың немесе прокурордың
арыздары бойынша қозғалады. Арыз шешімді, ұйғаруды немесе қаулыны шығарған
сотқа беріледі.

1.2 Апелляциялық шағымдар, наразылықтар бойынша істерді қарау

Бірінші сатыдағы соттың апелляциялық шағымды, наразылықты алғаннан
кейінгі:
- шағымның, наразылықтың және оған қоса тіркелген жазбаша дәлелдемелердің
көшірмелерін келесі күннен кешіктірмей іске қатысушы адамдарға жібереді;
- шағымдануға, наразылық келтіруге белгіленген 15 (он бес) күн мерзім
өткеннен кейін істі апелляциялық сатыға жібереді;
- іске қатысушы адамдарды істі апелляциялық сатыда қараудың орны мен уақыты
туралы тиісінше хабарлайды. Істің апелляциялық сатыда қаралатын күні
туралы хабар іс апелляциялық сатыдағы сотта зерделенетіндей, ал іске
қатысушы адамдар апелляциялық сатыдағы сот отырысына қатысу құқығын
пайдаланудың нақты мүмкіндігіне ие болатындай есеппен берілуге тиіс.
Апелляциялық шағымдануға, наразылық келтіруге 15 күн мерзім өткенге
дейін істі соттан ешкім талап ете алмайды. Іске қаттысушы тұлғалар сотта іс
материалдарымен, сондай-ақ келіп түскен шағымдармен және оларға білдірілген
қарсылықтармен танысуға құқылы.
Осы апелляциялық шағымдар мен наразылықтарды қарайтын соттар:
• аудандық және оларға теңестірілген соттар шығарған шешімдерге – облыстық
және оған теңестірілген соттың азаматтық істер жөніндегі алқасы;
• облыстық және оларға теңестірілген бірінші сатыдағы соттар шығарған
шешімдерге – Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының азаматтық істер
жөніндегі алқасы.
Апелляциялық шағымдар, наразылықтар бойынша апелляциялық сатыдағы сот:
- істе бар және қосымша табыс етілген материалдар бойынша істің нақты мән-
жайы анықталуының;
- материалдық құқық нормаларының қолданылуы мен түсіндірілуінің дұрыстығын;
- істі қарау мен шешу кезінде азаматтық іс жүргізу заңы нормаларының
сақталуын тексереді.
Апелляциялық сатыдағы сот құрамы кем дегенде 3 (үш) судьядан тұрады,
біреу төрағалық етуші болады.
Апелляциялық сатыдағы судья апелляциялық шағым берген немесе наразылық
келтірілген тұлғаның өтініші бойынша бірінші сатыда қабылданған, ҚР АІЖК-
тің 237-бабында аталған істер бойынша шешімдерден басқа, шешімнің
орындалуын тоқтата тұрады (ҚР АІЖК 343-бап).
Істі апелляциялық тәртіппен қарау кезінде сот бірінші сатыдағы сот
шешімінің заңдылығы мен негізділігін толық көлемінде тексереді (ҚР АІЖК 345-
б. 1-б.).
Апелляциялық сатыдағы сот мәлімделген талап қою шегінде жаңа
фактілерді анықтап, тараптың дәлелді себептер бойынша бірінші сатыдағы
сотқа беруге нақты мүмкіндігі болмаған жаңа дәлелдемелерді зерттей алады
(ҚР АІЖК 335-б. 3-б. және 345-б. 2-б.).
Апелляциялық сатыдағы сот шағымды немесе наразылықты қозғалыссыз
қалдыруы (ҚР АІЖК 336-б.), қайтаруы (ҚР АІЖК 337-б.) мүмкін.
Апелляциялық шағым берген тұлға апелляциялық сатыдағы сот қаулы
шығарғанға дейін одан бас тартуға, ал наразылық келтірген прокурор немесе
жоғары тұрған прокурор наразылықты кері қайтарып алуға құқылы. Одан кейін
шешімге басқа адамдар шағым жасамаса немесе жоғары тұрған прокурор
наразылық келтірмесе, сот шағымнан бас тартуды және наразылықты қайтарып
алуды қабылдау туралы апелляциялық іс жүргізуді қысқартатын қаулы шығарады.
Іс апелляциялық сатыда ол бірінші сатыдағы соттан келіп түскен күннен
бастап 1 (бір) айлық мерзімнен кешіктірілмей қаралуға тиіс (ҚР АІЖК 349-
бап).
Апелляциялық сатыдағы сотта іс жүргізу ҚР АІЖК-тің 41-тарауында
көзделген ережелер бойынша жүзеге асырылады. Апелляциялық сатыдағы соттың
отырысына іс бойынша қорытынды беретін прокурор міндетті түрде қатысады.
Апелляциялық сатыдағы сотта істі талқылау бөлімдері:
- Сот отырысын ашу. Төрағалық етуші сот отырысын ашып, қандай іс, кімнің
шағымы немесе наразылығы бойынша және қай соттың шешімі қаралып
отырғанын, сондай-ақ апелляциялық сатыдағы соттың құрамын және егер істің
қаралуына қатысып отырса, прокурорды, сарапшыларды, мамандарды,
аудармашыларды хабарлайды.
- Іске қатысушылардың келуін тексеру. Төрағалық етуші іске қатысушы
адамдардың қайсысы келгенін анықтайды, келген адамдардың кімдер екенін
айқындайды, өкілдердің өкілеттігін тексереді.
- Іске қатысушы адамдарға олардың іс жүргізу құқықтары мен міндеттерін
түсіндіреді.
- Іске қатысушы адамдардың сот отырысына келмеуінің салдары. Істің
қаралатын уақыты мен орны туралы тиісті түрде хабарланбаған іске қатысушы
адамдардың біреуі сот отырысына келмеген жағдайда сот істі қарауды
кейінге қалдырады. Содан кейін іске қатысушыларға соттың қайта
өткізілетін отырысында істің қаралу уақыты мен орны жайында тиісінше
хабарлайды. Бұл жағдайда істі талқылау басынан бастап жүргізіледі.
- Соттың іске қатысушы тұлғалар арыздарын шешуі. Іске қатысушы тұлғалардың
апелляциялық сатыдағы істі қарауға байланысты барлық мәселелер бойынша
арыздар мен өтініштерін сот іске қатысушы басқа тұлғалардың пікірін
тыңдағаннан кейін шешеді. Мәлімделген өтінімдерді шешу қр аіжк-тің 186-
бабының ережелері бойынша жүргізіледі, бұл орайда апелляциялық сатыдағы
соттың өтінімдері бірінші сатыдағы сот қанағаттандырмағандығын негізге
алып, оны қанағаттандырудан бас тартуға құқығы жоқ.
- Істі мәні бойынша қарау. Істі мәні бойынша қарау судьяның шағым жасалған
шешімнің мән-жайы, апелляциялық шағымның, наразылықтың дәлелдері және іс
материалдары туралы баяндамасымен басталады. Соттың отырысына келген іске
қатысушы тұлғалар мен өкілдердің түсініктемелерін тыңдайды. Апелляциялық
шағым берген немесе наразылық келтірген тұлға және оның өкілі бірінші
болып сөз сөйлейді. Егер екі тарап та шешімге шағым жасаған жағдайда
бірінші болып талап қоюшы сөйлейді. Тараптардың түсініктемелерінен кейін
сот істе бар және тараптар жаңадан табыс еткен, дәлелді себептермен олар
бірінші сатыдағы соттың қарауына табыс ете алмаған дәлелдемелерді
тексереді. Сотқа қосымша дәлелдемелер табыс еткен тұлғалар олардың қандай
жолмен алынғанын және қосымша дәлелдемелер табыс ету қажеттігі қандай мән-
жайларға байланысты туындағанын көрсетуге міндетті. Апелляциялық сатыдағы
сот іске қатысушы, сот отырысына келмеген адамдардың түсініктемелерін,
сондай-ақ апелляциялық сатыдағы сот отырысына шақырылмаған куәлардың
айғақтарын жария етуге құқылы. Егер бұл түсініктемелер мен айғақтарға
тараптар дау шығарса, аталған адамдар апелляциялық сатыдағы сотқа
шақырылуы мүмкін.
- Сот жарыссөздері және прокурордың қорытындысы. Іс мәні бойынша қаралып
біткен соң төрағалық етуші тараптар мен өкілдерден олардың жасайтын
өтінімдері мен толықтырулары туралы сұрайды. Сот бұл өтінімдерді шешіп,
содан соң жарыссөздеріне көшеді. Сот жарыссөздері ҚР АІЖК-тің 211-бабында
көзделген ережелер бойынша өткізіледі, бұл орайда апелляциялық шағым
немесе наразылық берген адам бірінші болып сөйлейді. Шешімге екі тарап та
шағым жасаған жағдайда бірінші болып талап қоюшы сөйлейді. Сот
жарыссөздерінен кейін прокурор іс бойынша қорытынды береді. Содан соң сот
соттың актісін қабылдауға арналған кеңесу бөлмесіне кетеді.
- Апелляциялық қаулы шығару және оны жариялау. Апелляциялық саты істі қарау
нәтижелері бойынша сот актісін қаулы түрінде шығарады (ҚР АІЖК 359-бап).
Апелляциялық қаулы кеңесу бөлмесінде шығарылып, оған судьялардың барлық
құрамы қол қояды және судьялар кеңесу бөлмесінен қайтып келген соң,
отырыс залында жарияланады. Апелляциялық сатыдағы сот істі қарағаннан
кейін оны бірінші сатыдағы сотқа қайтарады (ҚР АІЖК 369-бап).
Апелляциялық сатыдағы сот келесі шешімдердің біреуін қабылдайды:
1) шешімді өзгеріссіз, ал шағымды немесе наразылықты қанағаттандырмай
тастау туралы;
2) бірінші сатыдағы соттың шешімін өзгерту туралы;
3) бірінші сатыдағы сот шешімінің күшін жоюға және жаңа шешім шығару туралы
(ҚР АІЖК 362-бап);
4) ҚР АІЖК-тің 364-бабында көзделген материалдық немесе іс жүргізу құқығы
нормаларының бұзылғаны анықталған жағдайда шешімнің күшін жойып, істі
бірінші сатыдағы соттың жаңадан қарауына жіберу туралы (ҚР АІЖК 365 және
366-баптар);
5) ҚР АІЖК-тің 247 және 249-баптарында көзделген негіздер бойынша шешімнің
толық немесе оның бөлігіндегі күшін жоюға және іс бойынша іс жүргізуді
қысқарту не арызды қарамай тастау туралы (ҚР АІЖК 367-бап).
Апелляциялық сатыдағы соттың қаулылары қабылданған күннен бастап заңды
күшіне енеді (ҚР АІЖК 368-бап).

1.3 Аппеляциялық сатыдағы өндірістің және шешім қабылдаудың тәртібі

Бірінші сатыдағы сот аппеляциялық шағым мен наразылық келтіруге
арналған мерзім біткен соң және мүдделі тұлғаларды шағым беру туралы және
оған қарсылық білдіру мүмкіндігін түсіндіргендігі хабарландыру талабы
орындалған соң, істі қараудың жоғары тұрған сотпен келісе отырып
белгіленетін уақыты мен орнын көрсетіп, істі тиісті аппеляциялық сатыға
жібереді (ҚР ҚІЖК-нің 408-бабының 1 б.).
Істің қаралу орны мен уақытын бірінші саты сот тараптарға хабарлайды.
Хабарлау тәсілі қарапайым - барлық іске қатысушыларға шақыру қағаздары
жіберіледі. Сот отырысына қамауда ұсталып отырған сотталушыны шақыруды
заңда бектілген тәртіппен аппеляциялық сатыдағы сот шешеді.
Егер айыптаушы тараптың шағымында, наразылығында сотталған адам
жағдайының нашарлауы туралы мәселе қойылса, оның аппеляциялық сатыға қатысу
туралы өтініші қанағаттандырылуға тиіс.
Аппеляциялық отырыстың орны мен уақыты туралы уакытылы
хабарланған адамдардың келмеуі істі қарауға кедергі болмайды. Аппеляциялық
сатыға прокурордың қатысуы міндетті.
Үкіме шағымдану құкығы берілген сотталушы, ақталушы, олардың
қорғаушылары мен заңды өкілдері, жәбірленуші және оның өкілі, сондай-ақ
үкім шығарылғаннан кейін тапсырма алушы сотталған (ақталган) адамның
қорғаушысы немесе жәбірленушінің өкілі соттың аппеляциялық отырысына барлық
жағдайда жіберіледі. Оларға өздерінің өтініштері бойынша келтірілген
шағымдарды немесе наразылыктарды не оларға қарсылықтарды негіздеп сөйлеу
үшін сөз беріледі.
Заңды күшіне енбеген сот үкімдері мен шешімдерін қайта қарау өндірісі
соттың қалыпты жұмыс істеуін және процеске қатысушылардың қауіпсіздігін
қамтамасыз ететін жағдайларда жүргізіледі. Аппеляциялық соттың сырткы
нысаны (ритуалдық жағы) бас сот отырысының тәртібін қайталайды. Бірінші
сатыдағы соттағы секілді сот приставы немесе сот отырысынң хатшысы "Сот
келеді" деп хабарлайды. Залдағылардың барлығы тұрады, одан соң төрағалық
етушінің ұсынысымен отырады. Сот отырысына қатысушылар сотқа тұрып жауап
береді. Бұл ережелерден ауытқуға тек төрағалық етушінің рүксатымен рұксат
етіледі. Сот отырысында отырып жауап беру мүмкіндігі қарт кісілерге,
науқастарға, мүгедектерге беріледі.
Сот отырысына қатысушы барлық тұлғалар сот отырысының төрағалық
етушісінің сот отырысының тәртібін сақтау туралы нұсқауына мойын сұнуы
міндетті.
Он алты жастан кіші тұлғалар, егер олар тарап немесе куә болып
табылмаса сот отырысына жіберілмейді. Қажет болған жағдайда сот приставы
азаматтан оның жасын куәландыратын құжат талап етуге құқылы. Сот залына
сонымен қатар, мас күйіндегі адамдарға кіруге тыйым салынады.
Енді аппеляциялық сатыда істі қарау тәртібіне тоқталайық. Оның тәртібі
ҚР ҚІЖК-нің 409-бабында керсетілген.
Төрағалық етушІ сот отырысын ашады, қандай іс және кімнің апеляциялық
шағымы немесе наразылығы бойынша қаралып жатқанын хабарлайды. Содан кейін
төрағалық етуші сот құрамын, іс бойынша тараптар болып табылатын, қатысып
отырған адамадардың фамилиясын, сондай-ақ аудармашылардың фамилиясын
хабарлайды.
Төрағалық етуші отырысқа қатысушы адамдарға олардың аппеляциялық
сатыда істі қараған кездегі іс жүргізу құқықтарын түсіндіреді. Төрағалық
етуші тараптардан олардың бас тартуы мен өтінімдерінің бар-жоғын сұрайды,
ал егер олар мәлімделсе, оларды қараудың нәтижелері бойынша қаулы шығарады.
Істі қарау баяндамашының судьяның істің мәнін, аппеляциялық
шағымдардың мазмұнын баяндаумен басталады. Аппеляциялық наразылықтың
себептері мен дәлелдерін прокурор баяндап береді. Осыдан кейін сот
тараптардың шағымдарда келтірілген өз дәлелдерін негіздеп, қарсы тараптың
оларға қарсылықтарын айтып сөйлеген сөздерін тыңдайды. Сөз сөйлеу ретін
іске қатысушы тараптардың пікірлерін ескере отырып, сот белгілейді.
Аппеляциялық шағымда немесе наразылықта келтірілген дәлелдерді растау
немесе теріске шығару үшін сөз сөйлеушілер істі қарау басталғанға дейін
аппеляциялық сатыға қосымша материалдар беруге құқылы. Қосымша
материалдарды тергеу іс-әректтерін жүргізу жолымен алуға болмайды. Сотқа
қосымша материалдар берген адам олардың кандай жолмен алынғанын және оларды
табыс ету кажеттігіне байланысты туындағанын көрсетуге міндетті. Қосымша
метериалдардың қабылданғаны немесе қабылданбағаны туралы сот қаулы
шығарады. Істің дұрыс шешілуі үшін маңызы бар қосымша тапсырылған
материалдар, егер олардағы мәліметтер бірінші сатыдағы соттың қосымша
тексеруі мен бағалауын керек етпесе, үкімді, қаулыны өзгеруге негіз болуы
мүмкін. Өзге жағдайларды қосымша материалдар сот үкімінің, қаулысының күшін
жойып, істі бірінші саты бойынша жаңадан қарауға жіберуге негіз бола алады.
Аппеляциялық сатыдағы соттың бірінші сатыдағы сотқа қарағанда істің
фактілік жағын орнату бойынша өкілеттіктері тарлау. ҚР ҚІЖК-нің 410-бабына
сәйкес, аппеляциялық шағыммен немесе наразылықпен келіп түскен істі қарау
кезінде сот тараптардың өтініш жасауы бойынша немесе өз бастамасымен:
сот психиатриялық сараптама тағайындауға;
егер істе бар және қосымша табыс етілген материалдар бойынша
жүргізу мүмкін болса, өзге де сараптама тағайындауға;
сотталғанның, жәбірленушінің және іске қатысушы басқа да
адамдардың денсаулық жағдайына, отбасы жағдайына және бұрынғы
соттылығы туралы деректерге байланысты кұжаттарды талап етіп
алуға құқылы.
Сот отырысының хаттамасында ашылмаған жайлар болған және куәлардың
(жәбірленушілердің) әртүрлі түсінуге мүмкіндік беретін айғақтары
баяндалған жағдайда, сот өз бастамасымен немесе тараптардың өтініш жасауы
бойынша ол адамдардан жауап алуға құқылы. Бұл жағдайда, сотталғанның сот
отырысына катысуы міндетті. Жауап алудың алдында куәға, жәбірленушіге
жалған айғақтар бергені және айғақтар беруден бас тартқаны үшін ҚР ҚІЖК-нің
351 -бабының екінші бөлігінде белгіленген тәртіппен жауапты болатыны
ескертіледі, олардың айғақтары хаттамаға түсіріліп, одан әрі дәлелдеме
ретінде қарастырылады.
ҚІЖК-нің 411-бабына сәйкес, істі апелляциялық тәртіппен қараудың
нәтижесінде сот өз қаулысымен апелляциялық шағымдарды, наразылықты қарау
кезінде зерттелген қосымша материалдармен бірге бірінші сатыдағы сот
зерттеген дәлелдемелерге негізделген мынадай шешімдердің бірін қабылдайды:
1) үкімді, қаулыны өзгеріссіз, ал шағымды немесе наразылықгы
канағаттандырусыз қалдырады;
2) үкімнің күшін жойып, істі қысқартады;
3) үкімді (қаулыны) өзгертеді;
4) үкімнің (каулының) күшін жойып, істі бірінші сатыдағы сотқа соттың
жаңадан қарауына жібереді;
5) үкімнің (қаулының) күшін жойып, істі ҚІЖК-нің 303-бабында
керсетілген негіздер бойынша косымша тергеуге жібереді;
6) ҚІЖК-нің 387-бабында көрсетілген мән-жайлар анықталғанда жеке қаулы
шығарады.
Жоғарыда келтірілген сот шешімдерінің кез-келгені қорытынды кұжат,
соттың қаулысымен рәсімделеді. Енді апелляциялық қаулының мазмұнына
тоқталайық. Апелляциялық қаулы кіріспе, сипаттамалы-дәлелді және
қарар бөлімдерінен тұрады. Қаулының кіріспе бөлімінде:
- қаулы шығарылған уақыт пен орын;
қаулыны шығарған соттың атауы және апелляциялық алқаның құрамы;
апелляциялық наразылық немесе апелляциялық шағым жасаған адамдар;
істі апелляциялық сатыда қарауға қатысқан адамдар көрсетілуге тиіс.
Қаулының сипаттамалы-дәлелді бөлігінде берілген апеляциялық
шағымдардың, наразылықтың, оларға қарсылықтардың дәлелдері, апелляциялық
сатыдағы сотқа қатыскан адамдардың пікірлері, сондай-ақ қабылданған
шешімнің себептері қысаша баяндалуға тиіс. Егер шағьмдар, наразылық
қанағаттандырылмай қалдырылса, қаулының сипаттамалы дәлелді бөлігінде
шағымдардың, наразылықтың дәлелдері негізсіз немесе елеулі емес деп
танылған негіздеме көрсетілуге тиіс. Үкімнің күші жойылған немесе ол
өзгертілген жағдайда, қаулыда қылмыстық немесе қылмыстық іс жүргізу заңының
қандай баптарының талаптары бұзылғаны, бұл бұзушылық неден көрінетіні,
бірінші сатыдағы соттың үкіміне өзгерістер енгізгендегі негіздер
көрсетілуге тиіс.
Егер апелляциялық сатыдағы сот ҚІЖК-нің 421 -бабының бірінші бөлігінде
көзделген шешімдерді қабылдаса, қаулының сипаттамалы-дәлелді бөлігінде
бірінші сатыдағы соттың шешімі дұрыс емес деп танылған себептер, сондай-ақ
сотталған адам жағдайының нашарлауы негіздері келтірілуге тиіс. Іс соттың
жаңадан талқылауына жіберілген жағдайда қаулыда іс жаңадан қаралған кезде
қаңдай заң бүзушылық жойылуы керек екені көрсетілуге тиіс. Бұл ретте
апелляциялық сатының айыптаудың дәлелденгендігі немесе дәлелденбегендігі
туралы, дәлелдемелер, кгығы туралы немесе бір дәлелдемелердің басқаларынан
басымдығы туралы, бірінші сатыдағы соттың қылмыстық заңды колдануы туралы
және жазалау шарасы туралы мәселелерді алдын ала шешіп қоюға құқы жоқ.
Қаулының қарар бөлігінде апелляциялық сатыдағы соттың шағым немесе
наразылық бойынша шешімі көрсетіледі (ҚІЖК-нін 422 б.).
Апелляциялық қаулы кеңесу бөлмесінде шығарылады, оған судьялардың
бүкіл кұрамы қол қояды және судьялар кеңесу бөлмесінен қайтып келгеннен
кейін отырыс залында оқылады. Сот ҚІЖК-нің 423-бабының бірінші бөлігінің
талаптарын сақтай отырып, қаулының қарар бөлімін шығара алады. Бұл жағдайда
қаулының толық мәтіні іс қаралған күннен бастап жеті күн мерзімде жасалып,
оған барлық судьялар қол қояды (ҚІЖК-нің 423 б.).
Апелляциялық сатының қаулысы ол шығарылған күннен бастап үш тәуліктен
кешіктірілмей, ал ҚІЖК-нің 423-бабының екінші бөлігінде көзделген
жағдайда, оның толық мәтіні дайындалған күннен бастап іспен бірге үкім
шығарған сотқа жіберіледі.
ҚІЖК-нің ЗОЗ-бабына сәйкес іс қосымша тергеуге қайтарылған жағдайда
апелляциялық сатының қаулысы іспен бірге тиісті прокурорға жіберіледі. Бұл
жағдайда бірінші сатыдағы сотқа апелляциялық саты қаулысың көшірмесі
жіберіледі. Сотталған адам соған сәйкес қамаудан босатылуға тиіс болатын
қаулы, егер сотталған адам апелляциялық сатыдағы сот отырысына қатысып
отырса, бұл бөлігінде дереу орындалады. Өзге жағдайларда апелляциялық
қаулының көшірмесі немесе оның қарар бөлігінен үзінді сотталған адамды
қамаудаң босату туралы шешімді орындау үшін қамау орнының әкімшілігіне
дереу жіберіледі.
Егер, кейбір сотталғандарға қатысты белгіленген мерзімде берілген
апелляциялық шағымдар, наразылық апелляциялық сатыдағы сотқа басқа
сотталған адамдарға қатысты істер қаралғаннан кейін келіп түссе,
шағымданудың, наразылық келтірудің өтіп кеткен мерзімін басқа сотталған
адамдарға қатысты іс қаралғаннан кейін ҚІЖК-де көзделген тәртіппен сот
қалпына келтірсе, апелляциялық қаулының күші жойылмай-ақ істі апелляциялық
сатыда қайта қарауға жол беріледі.
Апелляциялық сатыдағы сот сотталғанның, оның қорғаушысының
немесе өкілінің шағымдарын осы адамға қатысты іс процеске қатысушы басқа да
адамдардың апелляциялық шағымдары, наразылығы бойынша қаралған жағдайда да
қарауға міндетті. Егер қайтадан шығарылған қаулы апелляциялық сатыда бұрын
шығарылған қаулыға қайшы келген жағдайда, тиісінше Жоғарғы Соттың немесе
облыстық сот пен соған теңестірілген соттың төрағасы қадағалау сатысына
апелляциялық қаулылардың бірінің күшін жою туралы ұсыным жасайды (ҚІЖК-нің
423-2 б.).
Бастапқы үкімнің күші жойылғаннан кейін іс жалпы тәртіппен қаралуға
тиіс. Егер айыптаушы тараптың апелляциялық шағымында, наразылығында шдай
өтініш жасалса және оны апелляциялық сатыдағы сот бастапқы үкімнің күшін
жоюдың негізі ретінде көрсетсе, істі жаңадан қараған кезде жазаны күшейтуге
немесе неғұрлым ауыр қылмыс туралы заңды қолдануға жол беріледі.
Істі жаңадан қараған кезде бірінші сатыдағы соттың: егер айыптаушы
тараптың шағымы, наразылығы бойынша үкімнің осы бөлігінің күші жойылмаған
болса, сотталғанды айыптаудың бастапқы үкімде алып тасталған бөлігінде
кінәлі деп тануға;
-егер бастапқы үкімнің күші осы негіздер бойынша емес, айыптаушы
тараптың шағымы, наразылығы бойынша жойылған болса да, жазаны күшейтуге,
бас бостандығынан айыру мерзімінің бір бөлігін түрмеде өткізуді немесе
неғұрлым қатаң режимдегі колонияларда өткізуді тағайындауға, қосымша жаза
тағайындауға немесе неғұрлым ауыр қылмыс туралы заңды қолдануға құқығы жоқ.
Істі жаңадан қараған кезде біріншІ сатыдағы сот шығарған үкімге жалпы
тәртіппен шағымдануға, наразылық білдіруге болады. Бұл ретте, егер бірінші
үкімнің күші сотталғанды қорғаған шағым, наразылық бойынша жойылса, ал
екінші үкімнің күші жазаның жеңілдігіне немесе неғұрлым ауыр қылмыс туралы
заңды қолдану қажеттігіне орай жойылса, істі үшінші мәрте қарап жатқан сот
екінші үкімге қарағанда неғүрлым қатаң жаза тағайындауы немесе неғұрлым
ауыр қылмыс туралы заңды қолдануы мүмкін, бірақ оның бірінші үкіммен
салыстырғанда жазаны күшейтуге немесе неғұрлым ауыр қылмыс туралы заңды
қолдануға құқығы жоқ (ҚІЖК-нің 423-3 б.).
Жоғарыда айтылғандарға сәйкес, апелляциялық өндіріс сот және тараптар
шағымдануға (наразылық білдіруге) заңда белгіленген әрекеттер жасау істің
материалдарын зерттеу, шешімді қайта қарау, негізді және әділ шешім шығару
сияқты қылмыстық іс жүргізу қызметінің бірнеше сатысынан тұрады. Бірінші
саты, бірінші сатылы соттың шешіміне шағымдану, наразылық білдіруден
тұрады. Екінші саты, апелляциялық өндірістің құрылымынан тұрады. Яғни,
соттың шағымды, наразылықты қабылдауынан, заңда көрсетілген әрекеттер
жасауынан тұрады. Үшінші саты шағымның, наразылықтың мәні бойынша істі
қарау және ол бойынша шешім шығару. Апелляциялық өндірістің бұл сатыдағы
басты бағыты берілген шағымды, наразылықты толық, жан-жақты қарау,
келтірілген дәлелдемелерді зерттеу, тараптардың пікірлерін тыңдау және
солардың негізінде негізді, әділ, объективті шешім шығару болып табылады.

2 АППЕЛЯЦИЯЛЫҚ САТЫДАҒЫ СОТТЫҢ ӨКІЛЕТТІКТЕРІ: ПРОБЛЕМАЛЫҚ СҰРАҚТАР

2.1 Сот актілерін қадағалау тәртібімен ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.