ҚҰНЫ КЕМУІ МҮМКІН АКТИВТІ ИДЕНТИФИКАЦИЯЛАУ
36 (IAS) ХАЛЫҚАРАЛЫҚ ҚАРЖЫ ЕСЕПТІЛІГІНІҢ СТАНДАРТЫ
Активтердің құнсыздануы
МАҚСАТЫ____________________________ ___________________________________ ____
1. Осы Стандарттың мақсаты ұйым өз активтерін олардың өтелетін сомасынан
аспайтын өлшем бойынша есепке алу үшін қолданатын рәсімдерді
белгілеуден тұрады. Егер активтің баланстық құны осы активті пайдалану
немесе сату есебінен өтелетін сомадан асатын болса, актив оның
өтелетін сомадан асатын өлшемі бойынша есептеледі. Ондай жағдайда
актив құнсызданған актив ретінде сипатталады, және Стандарт
құнсызданудан болған шығынды ұйымның тануын талап етеді. Стандартта
сондай-ақ ұйым құнсызданудан болған шығынды қашан қайта топтастыратыны
көрсетіледі, және ақпаратты ашып көрсету тәртібі белгіленеді.
ҚОЛДАНУ АЯСЫ_______________________________ _______________________________
2. Осы Стандарт мыналардан басқа барлық активтердің құнсыздануын есепке
алу үшін қолданылуы тиіс:
(а) босалқыларды (2 Босалқылар (IAS) ХҚЕС-ын қараңыз);
(b) құрылыс салуға жасалған шарттардан туындайтын активтерді (11
Құрылысқа жасалған келісімшарттар (IAS)-ын қараңыз);
(с) кейінге қалдырылған салық активтерін (12 Пайдаға салынатын
салықтар (IAS) ХҚЕС-ын қараңыз);
(d) қызметкерлерге төленетін сыйақылардан туындайтын активтерді (19
Қызметкерлерге берілетін сыйақылар (IAS) ХҚЕС-ын қараңыз);
(е) 39 Қаржы құралдары: тану және бағалау (IAS) ХҚЕС-ын қолдану
саласындағы қаржы активтерін;
(f) әділ құны бойынша бағаланатын инвестициялық жылжымайтын мүлікті
(40 Инвестициялық жылжымайтын мүлік (IAS) ХҚЕС қараңыз);
(g) сатуға жұмсалатын шығындары шегерілген әділ құны бойынша
бағаланатын ауылшаруашылық қызметіне байланысты биологиялық
активтер (41 Ауыл шаруашылығы ХҚЕС-ын қараңыз);
(h) кейінге қалдырылған аквизицияланған шығындарды және 4 Сақтандыру
келісімшарттары (IFRS) ХҚЕС қолданылатын саладағы сақтандырушының
сақтандыру шарттары шеңберіндегі шарттық құқықтарынан туындайтын
материалдық емес активтерді; және
(і) 5 Сатуға арналған ұзақ мерзімді активтер және тоқтатылған қызмет
(IFRS) ХҚЕС-ына сәйкес сатуға арналғандар ретінде сыныпталған ұзақ
мерзімді активтерді (немесе шығып қалу топтарын).
3. Осы Стандарт босалқыларға, құрылыс шарттарынан туындайтын активтерге,
кейінге қалдырылған салық активтеріне немесе қызметкерлерге төленетін
сыйақылардан туындайтын активтерге немесе сатуға арналғандар ретінде
сыныпталған активтерге (немесе сатуға арналғандар ретінде сыныпталған
шығып қалу топтарына) қолданылмайды, себебі осы активтерге қолданылатын
қазір бар Халықаралық қаржы есептілігі стандарттарында оларды тану және
бағалау үшін арнайы талаптар бар.
4. Осы Стандарт мыналар ретінде жүйеленген қаржы активтеріне
қолданылады:
(а) 27 Шоғырландырылған және жеке қаржы есептілігі (IAS) ХҚЕС-тағы
анықтамаға сәйкес еншілес ұйымдарға;
(b) 28 Қауымдасқан ұйымдарға салынған инвестициялар (IAS) ХҚЕС-тағы
анықтамаға сәйкес қауымдастырылған ұйымдарға; және
(с) 31 Бірлескен қызметке қатысу (IAS) ХҚЕС-тағы анықтамаға сәйкес
бірлескен қызметке.
Басқа қаржы активтерінің құнсыздануы 39 (IAS) ХҚЕС-нда қаралады.
5. Осы Стандарт 39 (IAS) ХҚЕС-ын шегіндегі қаржы активтеріне, 40 (IAS)
ХҚЕС-ына сәйкес әділ құн бойынша бағаланатын инвестициялық жылжымайтын
мүлікке немесе 41 (IAS) ХҚЕС-ына сәйкес сатуға жұмсалған шығындары
шегерілген әділ құн бойынша бағаланатын ауылшаруашылық қызметіне
байланысты биологиялық активтерге қолданылмайды. Алайда, осы Стандарт
басқа ХҚЕС-ына сәйкес 16 Жылжымайтын мүлік, үйлер мен жабдықтар (IAS)
ХҚЕС-ғы қайта бағалау үлгісі сияқты, қайта бағаланған өлшем бойынша
(яғни әділ құн), ескерілетін активтерге қолданылады. Қайта бағаланған
активтің құнсыздану мүмкіндігін анықтау әділ құнды анықтау үшін
қолданылған әдіске байланысты болады:
(а) егер активтің әділ құны оның нарықтық құны болып табылса, онда
активтің әділ құны мен сатуға жұмсалған шығындар шегерілген оның
әділ құны арасындағы бірден-бір айырмашылық активтің шығып қалуына
жұмсалған тікелей қосымша шығындар болып табылады:
(і) егер шығару шығындары онша маңызды болмаса, онда қайта
бағаланған активтің өтелетін сомасы оның қайта бағаланған
өлшеміне (яғни, әділ құнына) барынша жақын немесе одан көп
болады. Бұл жағдайда қайта бағалау талаптары қолданылғаннан
кейін қайта бағаланған актив құнының азаюы күмәнді болады,
сондықтан өтеу сомасын бағалаудың қажеттігі жоқ;
(іі) егер шығару шығындары маңызды болса, онда сатуға шыққан
шығын шегерілген қайта бағаланған активтің әділ құны оның әділ
құнынан міндетті түрде төмен болады. Демек, қайта бағаланған
актив, егер оны қайта бағалау құны оны қайта бағалау өлшемінен
(яғни, әділ құнынан) аз болса, құнсызданды деп есептеледі. Осы
жағдайда қайта бағалау жөніндегі талаптар қолданылғаннан кейін,
ұйым осы Стандартты активтің құнсыздану фактісін анықтау үшін
қолданады;
(b) егер активтің әділ құны оның нарықтық құнынан өзгеше негізде
анықталса, онда оның қайта бағаланған өлшемі (әділ құны) оның өтеу
сомасынан көп немесе аз болуы мүмкін. Сондықтан қайта бағалау
жөніндегі талаптар қолданылғаннан кейін, ұйым осы Стандартты актив
құнының мүмкін болатын құнсыздануын анықтау үшін қолданады.
АНЫҚТАМАЛАР________________________ ___________________________________ ___
6. Мынадай терминдер осы Стандартта төменде көрсетілген мағыналарында
пайдаланылады:
Белсенді нарық – бұл төменде келтірілген талаптардың барлығы сақталатын
нарық:
(а) нарықтағы айналым объектілері біртекті болып табылады;
(b) әдетте, кез келген уақытта мәміле жасағысы келетін сатушылар мен
сатып алушылар табылуы мүмкін; және
(c) бағалар туралы ақпаратқа баршаның қолы жетеді.
Ұйымдарды біріктіру туралы келісімнің күні бірігетін тараптардың
арасында елеулі келісімге қол жететін күн болып табылады, және, жария
листингісі бар ұйымдар болған ретте, жұртшылықтың назарына жеткізіледі,
дұшпандық жұтылу жағдайында біріккен тараптардың арасында елеулі
келісім жасалатын күн сатып алынатына ұйым иелерінің жеткілікті саны
осы сатып алынатын ұйымға бақылау орнату туралы сатып алушы-ұйым ұсыныс
қабылдаған күн болып табылады.
Баланстық құн – жинақталған амортизация және құнсызданудан болған
жинақталған шығын сомасы шегерілгеннен кейін актив көрсетілетін сома.
Ақша қаражатын қозғалысқа келтіретін бірлік – бұл басқа активтерден
немесе активтер тобынан түсетін ақшалай қаражаттар ағынына едәуір
дәрежеде тәуелді емес ақшалай қаражаттардың түсімін қамтамасыз ететін
ең аз бірегейлендірілетін активтер тобы.
Корпорациялық активтер – бұл қарастырылатын қозғалысқа келтіретін
бірліктер, сол сияқты басқа да қозғалысқа келтіретін бірліктер ретінде
ақша қаражаттарының болашақ түсімдеріне салым салатын гудвиллден басқа
активтер.
Есептен шығару шығындары – бұл қаржы шығындарын және, пайдаға салынған
салық жөніндегі шығыстарды қоспағанда, активтің немесе қозғалысқа
келтіретін бірліктердің шығарылуына тікелей байланысты қосымша
шығындар.
Амортизацияланатын құн – актив сатып алуға шыққан нақты шығындар немесе
өзіндік құн шегеріліп, қаржы есептілігінде нақты шығындардың орнына
көрсетілген басқа өлшем.
Амортизация – бұл активтің амортизацияланатын сомасын оның пайдалы
қызмет мерзімі ішінде жүйелі түрде бөлу.*
Сатуға жұмсалған шығындар шегерілген әділ құн – бұл жақсы хабардар,
осындай мәміле жасағысы келетін және бір-біріне тәуелді емес
тараптардың арасында мәміле жасалған кезде, есептен шығару шығындары
шегеріліп, активті немесе қозғалысқа келтіретін бірліктерді сату
жолымен алуға болатын сома.
Құнсызданудан болған шығын – бұл активтің баланстық құнының немесе
қозғалысқа келтіретін бірліктің оның өтеу сомасынан асатын сомасы.
Активтің немесе қозғалысқа келтіретін бірліктің өтеу сомасы екі
өлшемнің ең үлкені: оны сатуға шыққан шығындар немесе шегерілген оның
әділ құны немесе оны пайдалану құндылығы болып табылады.
Пайдалы қызмет мерзімі – бұл не:
(а) ұйым активті пайдалануды көздейтін уақыт кезеңі; не
(b) өндіріс бірліктерінің немесе ұйым активті пайдаланудан алуды
күтетін сол сияқты бірліктердің саны.
Пайдалану құндылығы – бұл активтен немесе қозғалысқа келтіретін
бірліктен алынуы күтілетін ақшалай қаражаттардың болашақ ағындарының
дисконтталған құны.
ҚҰНЫ КЕМУІ МҮМКІН АКТИВТІ ИДЕНТИФИКАЦИЯЛАУ___________________ __
7. 8-17-тармақтар өтелетін сома қашан бiрегейлендiруi тиіс екендігін
белгілейді. Осы талаптарда "актив" термині пайдаланылады, бірақ ол жеке
активке де, ақшалай қаражаттарды қозғалысқа келтіретін бірлікке де тең
дәрежеде қолданылады. Осы Стандарттың қалған бөлігі былайша құрылған:
(а) 18-57-тармақтарда өтелетін соманы бағалауға талаптар
белгіленеді. Бұл талаптарда сондай-ақ актив термині де
пайдаланылады, бірақ олар жеке активке де, ақшалай қаражаттарды
қозғалысқа келтіретін бірлікке де тең дәрежеде қолданылады.
(b) 58-108- тармақтарда құнсызданудан болған шығындарды тануға және
бағалауға талаптар белгіленеді. Гудвиллден өзгеше жекелеген
активтердің құнсыздануынан болған шығындарды тану және бағалау
мәселелері 58-64-тармақтарда қаралады. 65-10-тармақтарда ақшалай
қаражаттарды қозғалысқа келтіретін бірліктің және гудвиллдің
құнсыздануынан болған шығындарды тану және бағалау мәселелері
қаралады.
(с) 109-116- тармақтарда активтердің немесе ақшалай қаражаттарды
қозғалысқа келтіретін бірліктің құнсыздануынан болған алдыңғы
кезеңдерде танылған шығындарды қайта топтастыруға қойылатын
талаптар айтылған. Сол сияқты, бұл талаптарда актив термині
пайдаланылады, бірақ олар жеке активке де, ақшалай қаражаттарды
қозғалысқа келтіретін бірлікке де тең дәрежеде қолданылады. 117-121-
тармақтарда жеке активке, 122 және 123- тармақтарда ақшалай
қаражаттарды қозғалысқа келтіретін бірлікке, ал 124 және 125-
тармақтарда гудвиллге қосымша талаптар белгіленген.
(d) 126-133- тармақтарда қандай ақпарат құнсызданудан болған
шығындарға қатысты ашып көрсетілуге және активтер мен ақшалай
қаражаттарды қозғалысқа келтіретін бірлікке қатысты шығындар қайта
топтастырылуы тиіс екендігі ашып көрсетілді. 134-137- тармақтарда
құсыздану мәніне сынақтама жасау мақсаттарында гудвилл немесе
пайдалы қызмет мерзімі шектеусіз материалдық емес активтер бөлінген
ақшалай қаражаттарды қозғалысқа келтіретін бірліктер туралы
ақпаратты ашып көрсетуге қосымша талаптар бар.
8. Активтің баланстық құны өтелетін сомадан асқан кезде, ол құнсызданды
деп есептеледі. 12-14-тармақтарда активтің құнсыздануынан шығынның
туындау мүмкіндігін көрсететін кейбір белгілер сипатталған. Осы
белгілердің кез келгені анықталған жағдайда, ұйым өтелетін соманың
ресми есебін жасауы тиіс. Осы Стандарт құнсызданудан болатын шығын
белгілері жоқ болса, ұйымның өтелетін сомаға ресми есеп жасауын талап
етпейтін 10-тармақта көзделген жағдай бұған кірмейді.
9. Ұйым әрбір есепті күні активтің мүмкін болатын құнсыздану
белгілерінің болуын анықтауға міндетті. Кез келген осындай белгі
анықталған жағдайда ұйым активтің өтелетін сомасын бағалауы тиіс.
10. Бұған қоса, қандай да болсын құнсыздану белгісінің бар-жоғына
қарамастан, ұйым:
(а) пайдалы қызмет мерзімі шектеусіз материалдық емес активті немесе
пайдалану үшін әлі қол жетпейтін материалдық емес активті оның
баланстық құнын оның өтелетін сомасымен салыстыру арқылы құнсыздану
мәніне жыл сайын сынақтауға міндетті. Құнсыздануға ондай сынағы
жылдық кезең ішінде кез келген уақытта, ол жыл сайын тап сондай
уақытта қайталанып отырған жағдайда, орындалуы мүмкін. Әр түрлі
материалдық емес активтер әртүрлі уақытта құнсыздануға сынақталуы
мүмкін. Алайда, егер мұндай материалдық емес актив бастапқыда
ағымдағы жылдық кезеңнің ішінде танылған болса, ол осы ағымдағы
жылдық кезеңнің соңына дейін құнсыздануға сынақталуы тиіс.
(b) 80-99-тармақтарға сәйкес ұйымдар біріккен кезде сатып алынған
гудвиллді құнсыздануға сынақтауға міндетті.
11. Материалдық емес активтің өз баланстық құнын өтеу үшін жеткілікті
болашақ экономикалық пайдалар іздестіру қабілеті, әдетте, актив
пайдалануға қол жеткізілгеннен кейінге қарағанда, ол пайдалануға қол
жеткізілгенге дейін неғұрлым жоғары шектеусіздік дәрежесімен
сипатталады. Сондықтан осы Стандарт ұйымнан, ең болмағанда, пайдалану
үшін әлі қол жеткізілмеген материалдық активтің баланстық құнын
құнсыздануға жыл сайын сынақтауды талап етеді.
12. Активтің құнсыздануы мүмкіндігінің көрсеткіш болу-болмауын
анықтағанда, ұйым, ең кемінде, төмендегі көрсеткіштерді, қарастыруы
тиіс:
Ақпараттың сыртқы көздері
(а) кезең ішінде активтің нарықтық құны уақыт өткеннен кейін немесе
қалыпты пайдаланылғаннан кейін күтуге болатынға қарағанда
айтарлықтай елеулі өлшемге азайған;
(b) ұйым үшін теріс әсер ететін елеулі өзгерістер кезең ішінде
болған немесе таяу болашақта ұйым жұмыс істейтін технологиялық,
нарықтық, экономикалық немесе заңдық жағдайларда немесе актив
арналған нарықта күтіледі;
(с) кезең ішінде инвестициялар кірістілігінің нарықтық пайыздық
мөлшерлемелері немесе басқа нарықтық көрсеткіштері ұлғайған және
осы ұлғаюлар, бәлкім, активті пайдалану құнын есептеген кезде
дисконттау мөлшерлемесіна әсер етуі және оның өтелетін сомасын
елеулі түрде азайтуы мүмкін;
(d) ұйымның таза активтерінің баланстық құны оның нарықтық
капиталдандыруынан асып түседі.
Ақпараттың ішкі көздері:
(е) активтің тозуының немесе табиғи бүлінуінің дәлелдері бар;
(f) ұйым үшін теріс ықпал ететін елеулі өзгерістер кезең ішінде
жасалды немесе активті ағымдағы немесе болжамды пайдалану
дәрежесінде немесе тәсілінде таяу болашақта күтіледі. Ондай
өзгерістердің қатарына: қарапайым актив, актив пайдаланылатын
қызметті тоқтату немесе қайта құрылымдау жоспарлары, бұрын
болжанған шығу күні басталғанға дейін активті өткізу жоспарлары,
сондай-ақ активтің қызмет мерзімін – шектеусіз мерзімнен уақыты
жағынан шектеулі мерзімге қайта қарау жатады.(*)
(g) ішкі есептілік активті пайдаланудың ағымдағы немесе болашақ
нәтижелерінің болжанғаннан нашар екенін көрсетеді.
Еншілес ұйымға, бірлесіп басқарылатын ұйым немесе ортақтас
ұйымдардан түсетін дивиденд
(h) Еншілес ұйымға, бірлесіп басқарылатын ұйым немесе ортақтас
ұйымдарға инвестициялау үшін, инвестор инвестициядан дивидендті
және төмендегі жөнінде мүмкіншілікті дәлелді таниды:
(і) бөлек қаржылық есептердегі инвестицияның баланстық
көрсеткіші, ортақтастық гудвиллді қоса алғанда, инвестиция
нысанының нетто-активтерінің шоғырландырылған қаржылық
есебіндегі баланстық көрсеткіштен артық болатындығы; немесе
(іі) дивиденд хабарланған кезеңде еншілес ұйымның, бірлесіп
басқарылатын ұйым немесе ортақтас ұйымдардың жалпы толық
табысынан дивиденд артық болатындығы.
13. 12-тармақта келтірілген тізбе түпкілікті болып табылмайды. Ұйым
активтің мүмкін болатын құнсыздануының басқа белгілерін де анықтауы
мүмкін, ол да ұйымнан осы активтің өтелетін сомасын немесе гудвиллге
қатысты анықтауды, 80-99-тармақтарға сәйкес құнсыздануға сынақтаманың
орындалуын талап етеді.
14. Мыналардың болуы активтің мүмкін болатын құнсыздануының ішкі
есептіліктен алынған дәлелі болып табылады:
(а) актив сатып алуға арналған ақшалай қаражаттар ағындарының немесе
оны пайдалану және қызмет көрсету үшін бюджетте бұрын көзделгеннен
едәуір жоғары ақшалай қаражаттарға деген келесі қажеттіліктердің;
(b) ақшалай қаражаттардың нақты таза ағындарының немесе осы активке
байланысты, бюджетке салынғаннан едәуір төмен операциялық пайданың
немесе шығынның;
(с) ақшалай қаражаттардың бюджетте көзделген таза ағындарының немесе
операциялық пайданың едәуір төмендеуінің, немесе осы активтен
шығатын бюджетте көзделген шығындардың едәуір ұлғаюының; немесе
(d) операциялық шығындардың немесе актив бойынша ақшалай
қаражаттардың ағымдағы кезеңнің көрсеткіштерін болашақ кезеңдерге
арналған бюджеттік көрсеткіштермен біріктіру кезінде туындайтын
таза жылыстаулардың болуы.
15. 10-тармақта көрсетілгендей, осы Стандарт пайдалы қызмет мерзімі
шектеусіз, немесе пайдалану үшін әлі қол жетпейтін материалдық емес
актив, сондай-ақ гудвилл, кем дегенде, құнсыздану мәніне жыл сайын
сынақталуын талап етеді. 10-тармақтың талаптарын қолдану уақытына
қарамастан, активтің өтелетін мөлшерін бағалау қажеттілігін анықтау
кезінде маңыздылық принципі қолданылады. Мысалы, егер бұрын жүргізілген
есептеулер активтің өтелетін сомасы оның баланстық құнынан елеулі түрде
көп екенін көрсетсе, онда, егер осы айырманы жоятын ешқандай оқиғалар
болмаса, активтің өтелетін сомасын ұйымның қайта бағалауының қажеті
жоқ. Осылайша, алдыңғы талдау активтің өтелетін сомасының 12-тармақта
аталған көрсеткіштердің біріне (немесе көбіне) әсер етпейтінін көрсете
алады.
16. 15-тармақтың ережелерін көрнекілендіретін мысал: нарықтық пайыздық
мөлшерлемелері немесе басқа нарықтық көрсеткіштері кезеңінің ішінде
инвестициялардың кірістілігі ұлғайған жағдайда, ұйымнан активтің
өтелетін сомасын ресми бағалау мынадай жағдайларда талап етілмейді:
(а) егер активті пайдалану құндылығын есептеу кезінде пайдаланылатын
дисконттау мөлшерлемесі осы нарықтық көрсеткіштердің ұлғаюына
тәуелді болатыны күмәнді болса. Мысалы, қысқа мерзімді пайыздық
мөлшерлемелердің ұлғаюы пайдалы қызметтің қалған ұзақ мерзімді
активке қолданылатын дисконттау мөлшерлемесіне елеулі түрде әсер
етпеуі мүмкін;
(b) егер активті пайдалану құндылығын есептеу кезінде пайдаланылатын
дисконттау мөлшерлемесі осы нарықтық мөлшерлемелер ұлғаюының
әсеріне ұшырауы ықтимал екендігі, бірақ өтелетін соманың
әсерлілігін алдыңғы талдау мынаны дәлелдесе:
(і) өтелетін соманың елеулі түрде біршама азаятыны ақшалай
қаражаттардың болашақ ағындары да ұлғаюы мүмкін болғандықтан,
күмәнді (мысалы, кейбір жағдайларда ұйым өз кірістерін нарықтық
мөлшерлемелердің кез келген ұлғаюына түзете алатынын
көрсетеді); немесе
(іі) өтелетін өлшемнің азаюы құнсызданудан болатын елеулі
шығынға алып келетіні екіталай.
17. Егер активтің құнсыздануы мүмкін болатын белгілер бар болса, онда бұл
пайдалы қызметтің қалған мерзімін, амортизациялау әдісін немесе
активтің жойылу құнын осы активке қолданылатын Халықаралық қаржы
есептілігі стандартына сәйкес, тіпті егер ол жөнінде қандай да болсын
құнсызданудан болатын шығын танылмаса да, қайта қарау және түзету керек
екендігін дәлелдейді.
ӨТЕЛЕТІН СОМАНЫ БАҒАЛАУ____________________________ ___________________
18. Осы Стандарт өтелетін соманы активтің әділ құнының немесе сатуға және
оны пайдалану құндылығына шыққан шығындарды шегере отырып, қозғалысқа
келтіретін бірліктің ең үлкен өлшемі ретінде анықтайды. 19-57-
тармақтарда өтелетін сомаға талаптар белгіленеді. Осы талаптарда
"актив" термині пайдаланылады, бірақ олар жеке активке де, және ақша
қаражатын қозғалысқа келтіретін бірлікке де тең дәрежеде қолданылады.
19. Сатуға шыққан шығындарды шегеріп активтің әділ құнын да, және оның
пайдалану құндылығын да барлық жағдайларда анықтау міндетті емес. Егер
осы сомалардың кез келгені активтің баланстық құнынан асатын болса,
онда бұл актив құнының азаймағандығын және басқа соманы бағалау қажет
еместігін білдіреді.
20. Егер актив тіпті белсенді нарықта айналыста болмаған ретте де, сатуға
шыққан шығын шегеріліп әділ құн анықталуы мүмкін. Алайда, сатуға шыққан
шығын шегерілген әділ құнды кейде жақсы хабардар, осындай операцияны
жасағысы келетін тараптардың арасында мәміле жасалған кезде активті
сатудан алынуы мүмкін соманы сенімді бағалау үшін негіздің болмауына
байланысты анықтау мүмкін болмайды. Бұл жағдайда ұйым активті пайдалану
құндылығын оның өтелетін сомасы үшін қабылдауға құқылы.
21. Активті пайдалану құндылығы сату құнына шыққан шығындарды
шегергендегі оның әділ құнынан елеулі түрде асады деп есептеуге негіз
болмаса, онда бұл соңғы өлшемді оның өтелетін сомасы үшін қабылдауға
болады. Көп жағдайларда шығып қалуға арналған активтерге қатысты тап
осындай жағдай орын алады. Бұл шығып қалуға арналған активті пайдалану
құндылығының негізінен оны шығарудан таза түсімнен тұратынына
негізделген, себебі актив өткізілгенге дейін оны пайдалануды
жалғастырудан ақшалай қаражаттардың болашақ ағындары елеулі бола
қоймас.
22. Өтелетін сома жеке актив үшін анықталады, бұған басқа активтерге
немесе активтер тобына байланысты туындайтындардан тәуелсіз ақшалай
қаражаттардың ағындарын қамтамасыз етпейтін жағдайлар кірмейді. Бұл
жағдайда өтелетін сома құрамына актив кіретін ақшалай қаражаттарды
қозғалысқа келтіретін бірлік үшін анықталады (65-103-тармақтарды
қараңыз), оған мынадай жағдайлар кірмейді, не:
(а) сатуға шыққан шығындар шегерілген активтің әділ құны оның
баланстық құнынан асатын болса; не
(b) активтің пайдалану құндылығы сатуға шыққан шығындарды
шегергендегі оның әділ құнына жақын болса, және сатуға шыққан
шығындар шегерілген бұл әділ құн анықталуы мүмкін болса.
23. Кейбір жағдайларда бағалар, орташа көрсеткіштер және қысқартылған
есептеулер сатуға шыққан шығындар шегерілген әділ құнға немесе
пайдалану құндылығына қатысты осы Стандартта келтірілген егжей-тегжейлі
есептеулер нәтижелеріне жақындастырылған жеткілікті түрдегі сенімді
деректерді қамтамасыз етеді.
Пайдалы қызмет мерзімі белгісіз материалдық емес активтің өтелетін
сомасын бағалау
24. 10-тармаққа сәйкес пайдалы қызмет мерзімі шектеусіз материалдық емес
актив, оның мүмкін болатын құнсыздану белгілерінің бар-жоғына
қарамастан, оның баланстық құнын өтелетін сомасымен салыстыру арқылы
жыл сайынғы негізде құнсыздануға сынақталуы тиіс. Алайда, ондай
активтің өтелетін сомасына алдыңғы кезеңде жасалған ең соңғы
есептеулер, төменде келтірілген өлшемдердің барлығы қанағаттандырылған
жағдайда, ағымдағы кезеңде құнсыздануға сынақталған кезде пайдаланылуы
мүмкін:
(а) егер материалдық емес актив басқа активтер немесе активтер тобы
қозғалысқа келтіретін ақшалай қаражаттардан әдәуір дәрежеде
тәуелсіз болатын пайдалануды жалғастырудан ақшалай қаражаттардың
ағындарын қозғалысқа келтірмесе, және сондықтан да өзі жатқызылған
қозғалысқа келтіретін бірліктің бір бөлігі ретінде құнсыздануға
сынақталса, және, егер мұндай бірлікті құрайтын активтер мен
міндеттемелер өтелетін соманы соңғы есептеген кезден бастап елеулі
өзгерістерге ұшырамаса;
(b) өтелетін соманы ең соңғы есептеу нәтижесі активтің баланстық
құнынан әжептеуір асатын өлшем болса; және
(с) өтелетін соманы соңғы есептеген кезден бастап болған оқиғалар
мен өзгерген міндеттемелерді талдау ағымдағы кезге анықталған
өтелетін соманың активтің баланстық құнынан аз болатыны неғайбіл
екендігін дәлелдейді.
Сатуға кеткен шығындар шегерілген әділ құн
25. Жақсы хабардар, осындай мәміле жасағысы келетін тараптардың арасында
жасалған мәміледе сату туралы міндетті күші бар шарт бойынша, осы
активті шығаруға тікелей жатқызылған қосымша шығындар ескеріліп
түзетілген баға активті сатуға шыққан шығындар шегерілген оның әділ
құнының ең жақсы дәлелі болып табылады.
26. Егер сату туралы міндетті күші бар шарт болмаса, бірақ актив белсенді
нарықта сатылатын болса, онда шығаруға шыққан шығындар шегерілген оның
нарықтық бағасы оны сатуға шыққан шығындар шегерілген активтің әділ
құны болып табылады. Сатып алушының ағымдағы бағасы әдетте тиісті
нарықтық баға болып табылады. Сатып алушының ағымдағы бағасы болмаған
жағдайда, сатуға шыққан шығындар шегерілген әділ құнды бағалау үшін,
осы мәміленің күні мен бағалау күні арасындағы кезеңде экономикалық
жағдайларда елеулі өзгерістер болмаған жағдайда, ең соңғы мәміленің
бағасы негіз бола алады.
27. Сату туралы міндетті күші бар шарт немесе активке арналған белсенді
нарық болмаған жағдайда, сатуға шыққан шығындар шегерілген әділ құнды
анықтау үшін ұйым есепті күні жақсы хабардар, осындай мәмілені жасағысы
келетін және бір-біріне тәуелді емес тараптардың арасында мәміле жасау
кезінде шығарылу шығындары шегерілген активті шығарудан алуға болатын
соманы неғұрлым анық көрсететін ақпарат негіз болады. Ұйым осы соманы
анықтау кезінде тап сол саланың шеңберіндегі осындай активтермен
жасалған соңғы операцияның нәтижесін ескереді. Ұйым басшылығы шұғыл
түрде сатуға мәжбүр болған жағдайларды қоспағанда, сатуға шыққан
шығындар шегерілген әділ құн мәжбүрлеп сатуды көрсетпейді.
28. Міндеттемелер ретінде танылатындардан өзгеше шығаруға шыққан шығындар
әділ құнды анықтаған кезде сатуға шығындар шегеріліп шығарылады. Ондай
шығындардың қатарына заң қызметін көрсету шығындары, мөр алымдары және
операциялар бойынша осындай салықтар, активтік бөлшектеу шығындары және
активті сатуға алдын-ала дайындаудың тікелей қосымша шығындары жатады.
Алайда жұмыстан босату жәрдемақылары (19 Қызметкерлерге берілетін
сыйақылар (IAS) ХҚЕС-тағы анықтамаға сәйкес) және қысқартуға немесе
актив шығып қалғаннан кейін ұйымды қайта ұйымдастыруға байланысты
шығындар активті шығаруға тікелей қосымша шығындар болып табылмайды.
29. Кейде активтің шығып қалуы сатып алушының өзіне міндеттеме қабылдауын
талап етеді, сондықтан актив үшін де, міндеттеме үшін де сатуға шығын
шегерілген әділ құнның бір ғана маңызы бар. 78-тармақта осындай
жағдайларда не істеу керек екендігі түсіндіріледі.
Пайдалану құндылығы
30. Активті пайдалану құндылығын есептеу кезінде мынадай элементтерді
көрсету керек:
(а) ұйым актив алуды күтетін ақшалай қаражаттардың болашақ ағындарын
бағалау;
(b) ақшалай қаражаттардың осы ағындарының келіп түсу мөлшері мен
мерзімдеріндегі мүмкін болатын түрлендірмелерге қатысты күтілімдер;
(с) ағымдағы нарықтық тәуекелсіз пайыздық мөлшерлеме ұсынған ақшаның
уақытша құны;
(d) осы активке тән белгісіздік үшін үстеме ақы; және
(е) ұйым активтен алуды күтіп отырған ақшалай қаражаттардың болашақ
ағындарының өлшемін белгілеген кезде нарыққа қатысушылар көрсеткен
өтемсіздік сияқты басқа да факторлар.
31. Активті пайдалану құндылығын бағалау мынадай кезеңдерді қамтиды:
(а) активті пайдалануды жалғастыруға және оның біржола шығып қалуына
байланысты болашақ түсімдерді бағалау және ақшалай қаражаттардың
жылыстауы; және
(b) ақшалай қаражаттардың осы болашақ ағындарына дисконттың тиісті
мөлшерлемесін қолдану.
32. 30(b), (d) және (е) тармақта көрсетілген элементтер не ақшалай
қаражаттардың болашақ ағындарын түзету, не дисконт мөлшерлемесін түзету
ретінде көрсетілуі мүмкін. Ұйым ақшалай қаражаттардың болашақ ағынын
мүмкін болатын өлшем түрлері мен мерзімдерін көрсету үшін қандай
тәсілдеме қолданатынына қарамастан, нәтиже ақшалай қаражаттардың
болашақ ағындарының күтілетін дисконтталған құнын көрсету, яғни мүмкін
болатын барлық нәтижелерден орташа өлшенген нәтиже болып табылады. А
Қосымшада активті пайдалану құндылығын анықтау кезінде дисконтталған
құнның негізінде бағалау әдісін пайдалануға қатысты қосымша ұсынымдар
келтіріледі.
Ақшалай қаражаттардың болашақ ағынын бағалау үшін негіз
33. Пайдалану құндылығын анықтау кезінде ұйым:
(а) басшылықтың активтің пайдалы қызметінің қалған мерзімі ішінде
болатын экономикалық жағдайлар жиынына қатысты барынша жақсы
бағалауын білдіретін ұйғарынның негізді және бекітілген
дәлелдемелеріне сүйене отырып, ақшалай қаражаттар ағындарын
болжауға міндетті. Сыртқы көздерден алынған деректерге үлкен мән
берілуі тиіс;
(b) басшылық бекіткен ең соңғы қаржы сметаларынаболжамды
бағалауларға сүйене отырып, бірақ, күтілуіне сәйкес, болашақ қайта
құрылымдауға немесе активтің өнімділігін жақсарту немесе арттыру
жөніндегі шараларға байланысты пайда болатын ақшалай қаражаттардың
кез келген болашақ түсімдерін немесе жылыстауларын болғызбай,
ақшалай қаражаттар ағындарын болжауға. Осы сметаларғаболжау
бағаларына негізделген болжамдар, неғұрлым ұзақ кезең ақталатын
жағдайларды қоспағанда, ең көп ұзақтығы бес жыл болатын кезеңді
қамтуы тиіс;
(с) ең соңғы сметаларменболжау бағаларымен қамтылған кезең шегінен
тысқары шығарылатын ақшалай қаражаттар ағындарының болжамдары,
көтеріліп келе жатқан өсу қарқыны ақталуы мүмкін болатын
жағдайларды қоспағанда, келесі жылдарға арналған тұрақты немесе
төмендейтін өсу қарқынының көмегімен, сметаларғаболжау бағаларына
негізделген болжамдарды экстраполяциялау жолымен бағалануы тиіс.
Неғұрлым жоғары қарқын ақталуы мүмкін болатын жағдайларды
қоспағанда, осы өсу қарқыны тауарлар, салалар, ел немесе ұйым өз
қызметін жүзеге асыратын елдер үшін немесе актив пайдаланылатын
нарық үшін ұзақ мерзімі өсу қарқынынан аспауы тиіс.
34. Ұйым басшылығы ақшалай қаражаттар ағындарының ағымдағы болжаулары
негізделген ұйғарынның негізділігін ақшалай қаражаттар ағындарының
бұрынғы болжауларының ақшалай қаражаттардың нақты болжауларымен сәйкес
келмейтінін білдіретін себептерді зерделеу арқылы бағалайды. Ұйым
басшылығы ақшалай қаражаттар ағындарының ағымдағы болжаулары
негізделген ұйғарынның негізділігін ақшалай қаражаттар ағындарының
өткен кезеңдердегі нақты нәтижелермен сәйкес келуін, бұл ақшалай
қаражаттардың осы нақты ағындары пайда болған кезде әлі жасалмаған одан
арғы оқиғалардың немесе мән-жайлардың салдарларымен келісілген
жағдайда, қамтамасыз етуі тиіс.
35. Ұзақтығы бес жылдан асатын кезеңдерге арналған ақшалай қаражаттардың
болашақ ағындарының толық, анық және сенімді қаржылық сметаларыболжау
бағалары, әдетте, жоқ. Сол себепті ұйым басшылығы ақшалай қаражаттардың
болашақ ағындарын барынша ұзақтығы бес жыл болатын кезеңдерге арналған
ең соңғы қаржылық сметаларғаболжау бағаларына сүйеніп алуға
үміттенеді. Ұйым басшылығы, егер ол осы болжамдардың беріктігіне
сенімді болса және өткен тәжірибеге сүйеніп, неғұрлым ұзақ уақыт
кезеңдеріндегі ақшалай қаражаттардың ағындарын дұрыс болжауға өз
мүмкіндігін көрсете алатын болса, ұзақтығы бес жылдан асатын кезеңнің
қаржылық сметаларғаболжау бағаларына негізделген ақшалай қаражаттары
ағындарының болжамдарын пайдалана алады.
36. Активтің пайдалы қызмет мерзімінің соңына дейінгі ақшалай қаражаттар
ағындарының болжамдары келесі жылдар үшін өсу қарқындарын пайдаланатын
қаржылық сметаларғаболжау бағаларына негізделген ақшалай қаражаттар
болжамдарын сыртқа шығару арқылы бағаланады. Осы қарқын, егер өсу
қарқыны өнімнің және саланың жұмыс істеу циклінің кестесі туралы шынайы
ақпаратқа сәйкес келмесе ғана, орнықты немесе төмендеген болып
табылады. Егер осы орынды болса, өсу қарқыны нөлге тең немесе оның
теріс өлшемі болады.
37. Қолайлы жағдайлар болған кезде бәсекелестердің нарыққа еніп кету
ықтималдығы болады, бұл өсуді шектейді. Сөйтіп, ұйым тауарлар, салалар
немесе ел, немесе ұйым жұмыс істейтін елдер, немесе актив
пайдаланылатын нарықтар үшін ұзақ кезең бойына (жиырма жыл делік)
орташа тарихи өсу қарқынының артуында қиындықтарға тап болады.
38. Қаржылық сметаларданболжау бағаларынан алынатын ақпаратты пайдалану
кезінде ұйым осындай ақпарат негізді және расталатын ұсынысты көрсету-
көрсетпеуін және активті пайдалы қызметтің қалған мерзімі ішінде
болатын экономикалық жағдайлар жиынтығына қатысты басшылықтың ең жақсы
бағалауын білдіру-білдірмеуін ескереді.
Ақшалай қаражаттардың болашақ ағындарын бағалау құрылымы
39. Ақшалай қаражаттардың болашақ ағындарын бағалау мыналарды қамтуы
тиіс:
(а) активті одан әрі пайдаланудан ақшалай қаражаттар түсімдерінің
болжамдары;
(b) активті одан әрі пайдаланудан ақшалай қаражаттардың түсімдерін
қозғалысқа келтіру үшін міндетті түрде туындайтын және активке
тікелей жатқызылуы немесе негізді және жүйелі түрде бөлінуі мүмкін
ақшалай қаражаттар жылыстауының (активті пайдалануға даярлауға
арналған ақшалай қаражаттардың жылыстауын қоса) болжамдары; және
(с) активтің пайдалы қызмет мерзімінің соңында жойған кезде алу
(немесе төлеу) көзделіп отырған ақшалай қаражаттардың таза ағындары
(егер осындайлар бар болса).
40. Ақшалай қаражаттардың болашақ ағындары және дисконт мөлшерлемесі
жалпы инфляциядан туындаған бағалардың өсуіне қатысты жүйелі
ұйғарындарды көрсетеді. Сөйтіп, егер дисконт мөлшерлемесі жалпы
инфляциядан туындаған бағалардың өсу әсерін қамтитын болса, онда
ақшалай қаражаттардың болашақ ағындары атаулы құнымен бағаланады. Егер
дисконт мөлшерлемесі жалпы инфляциядан туындаған бағалардың өсу әсерін
қамтымайтын болса, онда ақшалай қаражаттардың болашақ ағындары нақты
көрсетумен бағаланады (бірақ бағалардың ерекше өсуі мен кемуін
қамтиды).
41. Ақшалай қаражаттар ағындарының болжамдары активке күнделікті қызмет
көрсетуге талап етілетін ақшалай қаражаттарды, сондай-ақ активті
пайдалануға тікелей жатқызылуы немесе негізді және жүйелі түрде бөлінуі
мүмкін болашақ үстеме шығыстарды қамтиды.
42. Активтің баланстық құны актив пайдалануға немесе сатуға дайын болатын
кезге дейін туындауы тиіс ақшалай қаражаттардың барлық ағындары әлі
қамтылмаған кезде, ақшалай қаражаттардың болашақ ағындарын бағалау
актив пайдалануға немесе сатуға дайын болатын кезге дейін туындауы
көзделіп отырғандай, ақшалай қаражаттардың кез келген қосымша
жылыстауын бағалауды қамтиды. Мысалы, бұл құрылысы жүріп жатқан үйге
немесе аяқталмаған әзірлеу жобасына байланысты орын алады.
43. Қосарлап есептеуді болғызбау үшін ақшалай қаражаттардың болашақ
ағындарын бағалау мыналарды қамтымайды:
(а) қаралып отырған активтен (мысалы, дебиторлық берешек сияқты
қаржылық активтер) ақшалай қаражаттар түсімдерінен көп дәрежеде
тәуелсіз, ақшалай қаражаттар түсімдерін қозғалысқа келтіретін
активтен ақшалай қаражаттардың түсуін; және
(b) міндеттеме ретінде танылған (мысалы, кредиторлық берешек,
зейнетақылар немесе бағалау міндеттемелері) берешекке қатысты
ақшалай қаражаттардың жылыстауын.
44. Ақшалай қаражаттардың болашақ ағындары актив үшін оның ағымдағы
жағдайында бағалануы тиіс. Ақшалай қаражаттардың болашақ ағындарын
бағалау төменде берілген жаңдайлардан туындауы күтілетін ақшалай
қаражаттардың болашақ түсімі мен жылыстауын қамтымау керек:
(а) ұйым өзінің міндеттілігіне әлі алмаған ұйымның құрылымының
келешектегі қайта құрылуы; немесе
(b) активтің пайдалану тиiмдiлiгiн жақсартуды немесе арттыруды.
45. Ақшалай қаражаттардың болашақ ағындары актив үшін оның ағымдағы жай-
күйіне қатысты бағаланатын болғандықтан, пайдалану құндылығы мыналарды
көрсетпейді:
(а) ақшалай қаражаттардың болашақ жылыстауын немесе шығындарды
тиісті үнемдеуді (мысалы, қызметкерлерге жұмсалатын шығындарды
қысқарту) немесе туындауы ұйым әлі кіріспеген болашақ қайта
құрылымдаудан күтілетін пайданы; немесе
(b) активтің өнімділігін жақсартатын немесе арттыратын ақшалай
қаражаттардың болашақ жылыстауларын немесе осындай жылыстауларға
байланысты туындауы күтілетін ақшалай қаражаттардың тиісті
түсімдерін.
46. Қайта құрылымдау – бұл басшылық жоспарлайтын және бақылайтын және, не
ұйымның қызмет саласын не іс жүргізу тәсілін елеулі түрде өзгертетін
бағдарлама. 37 Бағалау міндеттемелері, шартты міндеттемелер және шартты
активтер (IAS) ХҚЕС-ында ұйым қайта құрылымдауды қашан жүргізуі тиіс
екендігін түсіндіретін ұсыныстар бар.
47. Ұйым қайта құрылымдауды бастаған кезде кейбір активтерге осы процесс
зор қозғау салуы мүмкін. Қайта құрылымдау басталған кезден бастап:
(а) пайдалану құндылығын анықтау мақсаттарында ақшалай
қаражаттардың болашақ түсімдері мен жылыстауларын ұйымның бағалауы
шығындарды үнемдеуді және қайта құрылымдаудан болатын басқа да
пайдаларды көрсетеді (басшылық бекіткен ең соңғы қаржылық
сметаларболжау бағалары негізінде); және
(b) қайта құрылымдауға арналған ақшалай қаражаттардың болашақ
жылыстауларын оның бағалауы 37 (IAS) ХҚЕС-ына сәйкес қайта
құрылымдау жөніндегі бағалау міндеттемесіне қосылады.
Көрсетілген 5-мысалда болашақ қайта құрылымдаудың пайдалану құндылығын
есептеуге ықпалы көрсетілген.
48. Ұйымда активтің өнімділігін жақсартатын немесе арттыратын ақшалай
қаражаттардың жылыстауы туындағанға дейін ақшалай қаражаттардың болашақ
ағындарын бағалау ақшалай қаражаттардың жылыстауына байланысты туындауы
экономикалық пайдалардың ұлғаюынан күтілетін ақшалай қаражаттардың
болашақ есептік түсімдерін қамтымайды (Көрсетілген 6-мысалды қараңыз).
49. Ақшалай қаражаттардың болашақ ағындарын бағалау активтен оның
ағымдағы жағдайында күтілетін экономикалық пайдалар деңгейін ұстап
тұруға қажетті ақшалай қаражаттардың болашақ жылыстауларын қамтиды.
Егер қозғалысқа келтіретін бірлік пайдалы қызметтің бағалау мерзімдері
әртүрлі активтерден тұратын болса, және олардың барлығы осы бірліктің
ағымдағы қызметі үшін маңызды болса, онда активтерді қызмет мерзімі
неғұрлым қысқа активтермен ауыстыру осы бірлікке байланысты ақшалай
қаражаттардың болашақ ағындарын бағалау контексінде осы бірліктерге
күнделікті қызмет көрсетудің бір бөлігі ретінде қаралады. Осылайша,
егер жеке алынған актив пайдалы қызметті бағалау мерзімі әр түрлі
компоненттерден тұратын болса, онда қызмет мерзімі неғұрлым қысқа
компоненттермен ауыстыру осы актив қозғалысқа келтіретін ақшалай
қаражаттардың болашақ ағындарын бағалау контексінде күнделікті қызмет
көрсетудің бір бөлігі ретінде қаралады.
50. Ақша қаражаттарының болашақ ағындарын бағалау төмендегі жағдайларды
қамтымайды:
(а) қаржы қызметінен ақша қаражаттарының ағындарын (келетін және
кететін); немесе
(b) кіріске салынатын салық немесе төлемдер.
51. Ақшалай қаражаттардың бағалаушы болашақ ағындары дисконттау
мөлшерлемелерін анықтау тәсіліне сәйкес келетін ұйғарындарды көрсетеді.
Олай болмаған жағдайда кейбір ұйғарындардың әсері екі рет есепке
алынады немесе ескерілмейді. Ақшаның уақытша құны ақшалай қаражаттардың
көзделген болашақ ағындарын дисконттау арқылы ескерілетін болғандықтан,
ақшалай қаражаттардың бұл ағындары ақшалай қаражаттардың қаржы
қызметінен түсімі мен жылыстауын қамтымайды. Тап осылайша, дисконт
мөлшерлемесі салықтар шегерілгенге дейінгі соманың негізінде
анықталатын болғандықтан, ақшалай қаражаттардың болашақ ағындары да
сондай негізде бағаланады.
52. Активті оның пайдалы қызмет мерзімінің соңында жою кезінде алынуға
(немесе төленуге) жататын ақшалай қаражаттардың таза ағындарының
бағалау өлшемі ұйым жақсы хабардар, осындай мәмілені жасағысы келетін
және бір-біріне тәуелді емес тараптардың арасында мәміле жасау кезінде,
шығып қалу шығындарын шегере отырып, осы активті шығарудан алу күтіліп
отырған сома болуы тиіс.
53. Активті оның пайдалы қызмет мерзімінің соңында жою кезінде алынуға
(немесе төленуге) жататын ақшалай қаражаттардың таза ағындарының
бағалау өлшемі де сату шығындары шегерілген әділ құн сияқты анықталады,
бұған ақша қаражаттарының бұл таза ағындарын бағалау кезінде мыналар
кірмейді:
(а) ұйым пайдалы қызмет мерзімінің соңында қол жеткен және осы актив
пайдаланылатынға ұқсас жағдайларда пайдаланылған осындай
активтер бағалау күні басым болатын бағаларды қолдану;
(b) ұйым бұл бағаларды жалпы инфляция салдарынан туындаған болашақ
өсуі ретінде, сондай-ақ айрықша көтерілуі немесе төмендеуі
ретінде де түзетеді. Алайда, егер ақшалай қаражаттардың активті
пайдалануды жалғастыруы нәтижесінде туындайтын болашақ ағындарын
бағалау және дисконт мөлшерлемесі жалпы инфляцияның әсер етуін
ескермесе, бұл әсер ету активті шығарудан ақшалай қаражаттардың
таза ағындарын бағалау кезінде де ескерілмейді.
Шетел валютасындағы ақшалай қаражаттардың болашақ ағындары
54. Ақшалай қаражаттардың болашақ ағындары олар қозғалысқа келтірілетін
валютада бағаланады, ал одан кейін осы валютаға сәйкес келетін дисконт
мөлшерлемесінің көмегімен дисконтталады. Ұйым пайдалану құндылығын
есептеу күнгі ағымдағы айырбастау бағамы бойынша дисконтталған құнды
аударады.
Д и с к о н т т а у мөлшерлемесі
55. Дисконт мөлшерлемесі (мөлшерлемелері) салық шегерілгенге дейінгі,
мынадай ағымдағы нарықтық бағалауды көрсететін мөлшерлеме
(мөлшерлемелер) болуы тиіс:
(а) ақшаның уақытша құнын; және
(b) болашақ ақшалай ағындарды бағалау кезінде түзету жасалмаған осы
активке айрықша тән тәуекелдерді.
56. Ақшаның уақытша құнын және осы активке айрықша тән тәуекелдерді
ағымдағы нарықтық бағалауды көрсететін мөлшерлеме, егер ұйым осы
активтен алуды көздеп отырғандарға балама өлшемі, уақытша және тәуекел
құрылымы бар ақшалай қаражаттардың қозғалысқа келтіретін
инвестицияларын қалаған жағдайда инвесторлар талап ететін пайданың
нормасына тең болады. Бұл мөлшерлеме осындай активтер үшін ағымдағы
нарықтық операцияларда көзделген мөлшерлеменің негізінде немесе мүмкін
болатын пайдалы қызмет мерзімдері және тәуекелдері бойынша осы активке
ұқсас бір активі (немесе активтер қоржыны) бар баға белгілейтін ұйым
капиталының орташа өлшенген құнының негізінде бағаланады. Алайда
активті пайдалану құндылығын бағалау үшін пайдаланылатын дисконт
мөлшерлемесі (мөлшерлемелері) ақшалай қаражаттардың болашақ ағындарын
бағалау кезінде түзету жүргізілген тәуекелдерді көрсетпеуі тиіс. Олай
болмаған жағдайда кейбір ұйғарымдардың әсері екі рет есептелетін
болады.
57. Активке тән мөлшерлеме тікелей нарықта алынбайтын кезде, ұйым дисконт
мөлшерлеме бағалау үшін алмастырғыштарды пайдаланады. А Қосымшада ондай
жағдайларда дисконт мөлшерлемесін бағалау жөнінде қосымша ұсыныстар
бар.
ҚҰНСЫЗДАНУДАН БОЛҒАН ЗАЛАЛДЫ ТАНУ ЖӘНЕ БАҒАЛАУ________________
58. 59-64-тармақтарда, гудвиллден басқа, жекелеген активтердің
құнсыздануынан болған залалдарды тануға және бағалауға қойылатын
талаптар белгіленеді. Қозғалысқа келтіретін бірліктердің құнсыздануынан
болған залалдарды тану және бағалау мәселелері 65-108-тармақтарда
қаралады.
59. Егер активтің өтелетін сомасы оның баланстық құнынан аз болған кезде
ғана, баланстық құн активтің өтелетін сомасына дейін азайтылуы тиіс.
Бұл азайтылу құнсызданудан болған залал болып табылады.
60. Егер актив басқа Стандартқа сәйкес (мысалы, 16 Жылжымайтын мүлік,
үйлер мен жабдықтар (IAS) ХҚЕС-ына сәйкес қайта бағалау үлгісі бойынша)
қайта бағалану бойынша көрсетілмесе, құнсыздану залалы пайдалар мен
залалдар туралы есептің өзінде танылуы тиіс. Қайта бағаланған актив
бойынша құнсызданудан болған кез келген залал осындай басқа Стандартқа
сәйкес қайта бағалаудан болған құнның азаюы ретінде есепке алынуы тиіс.
61. Қайта бағаланбаған актив бойынша құнсызданудан болған шығын пайдалар
мен шығындар туралы есепте танылады. Алайда, қайта бағаланған актив
бойынша құнсызданудан болған шығын, құнсызданудан болған шығын осы
активті қайта бағалаудан болған кіріс өлшемінен аспаған дәрежесінде,
басқа толық табыс арқылы танылады. Осындай бағаланбаған актив бойынша
құнсызданудан болған шығын осы активті қайта бағалаудан болған кіріс
өлшемін азайтады.
62. Құнсызданудан болған залалдың бағалау өлшемі ол жатқызылған активтің
баланстық құнынан көп болған кезде, егер мұны басқа Халықаралық қаржы
есептілігі стандарты талап етсе ғана, ұйым міндеттемені тануы тиіс.
63. Құнсызданудан болған шығын танылғаннан кейін осы актив бойынша
амортизациялық аударымдар активтің өзгертілген баланстық құнын бөлу
үшін, оның жою құнын шегере отырып (егер ондайлар бар болса), оның
қалған пайдалы қызмет мерзімінің ішінде жүйелі негізде болашақ
кезеңдерде түзетілуі тиіс.
64. Құнсызданудан болған шығындар танылған жағдайда, кейінге қалдырылған
барлық салықтық активтер немесе міндеттемелер 12 Пайдаға салынатын
салықтар (IAS) ХҚЕС-ына сәйкес активтің өзгертілген баланстық құнын
оның салықтық базасымен салыстыру арқылы анықталады (Көрнекі 3-мысалды
қараңыз).
АҚША ҚАРАЖАТЫН ҚОЗҒАЛЫСҚА КЕЛТІРЕТІН БІРЛІКТЕР ЖӘНЕ ГУДВИЛЛ__
65. 66-108-тармақтарда және С Қосымшасында ақша қаражатын қозғалысқа
келтіретін, актив тиесілі болатын бірлікті бірегейлендіруге, сондай-ақ
қозғалысқа келтіретін бірліктердің және гудвиллдің баланстық құнын
анықтауға және олардың құнсыздануынан болған шығындарды тануға
қойылатын талаптар белгіленеді.
Ақша қаражатын қозғалысқа келтіретін, актив тиесілі болатын бірлікті
бірегейлендіру
66. Егер актив құнсыздануының қандай да болсын белгісі бар болса, онда
жеке алынған осы актив үшін өтелетін сома ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Активтердің құнсыздануы
МАҚСАТЫ____________________________ ___________________________________ ____
1. Осы Стандарттың мақсаты ұйым өз активтерін олардың өтелетін сомасынан
аспайтын өлшем бойынша есепке алу үшін қолданатын рәсімдерді
белгілеуден тұрады. Егер активтің баланстық құны осы активті пайдалану
немесе сату есебінен өтелетін сомадан асатын болса, актив оның
өтелетін сомадан асатын өлшемі бойынша есептеледі. Ондай жағдайда
актив құнсызданған актив ретінде сипатталады, және Стандарт
құнсызданудан болған шығынды ұйымның тануын талап етеді. Стандартта
сондай-ақ ұйым құнсызданудан болған шығынды қашан қайта топтастыратыны
көрсетіледі, және ақпаратты ашып көрсету тәртібі белгіленеді.
ҚОЛДАНУ АЯСЫ_______________________________ _______________________________
2. Осы Стандарт мыналардан басқа барлық активтердің құнсыздануын есепке
алу үшін қолданылуы тиіс:
(а) босалқыларды (2 Босалқылар (IAS) ХҚЕС-ын қараңыз);
(b) құрылыс салуға жасалған шарттардан туындайтын активтерді (11
Құрылысқа жасалған келісімшарттар (IAS)-ын қараңыз);
(с) кейінге қалдырылған салық активтерін (12 Пайдаға салынатын
салықтар (IAS) ХҚЕС-ын қараңыз);
(d) қызметкерлерге төленетін сыйақылардан туындайтын активтерді (19
Қызметкерлерге берілетін сыйақылар (IAS) ХҚЕС-ын қараңыз);
(е) 39 Қаржы құралдары: тану және бағалау (IAS) ХҚЕС-ын қолдану
саласындағы қаржы активтерін;
(f) әділ құны бойынша бағаланатын инвестициялық жылжымайтын мүлікті
(40 Инвестициялық жылжымайтын мүлік (IAS) ХҚЕС қараңыз);
(g) сатуға жұмсалатын шығындары шегерілген әділ құны бойынша
бағаланатын ауылшаруашылық қызметіне байланысты биологиялық
активтер (41 Ауыл шаруашылығы ХҚЕС-ын қараңыз);
(h) кейінге қалдырылған аквизицияланған шығындарды және 4 Сақтандыру
келісімшарттары (IFRS) ХҚЕС қолданылатын саладағы сақтандырушының
сақтандыру шарттары шеңберіндегі шарттық құқықтарынан туындайтын
материалдық емес активтерді; және
(і) 5 Сатуға арналған ұзақ мерзімді активтер және тоқтатылған қызмет
(IFRS) ХҚЕС-ына сәйкес сатуға арналғандар ретінде сыныпталған ұзақ
мерзімді активтерді (немесе шығып қалу топтарын).
3. Осы Стандарт босалқыларға, құрылыс шарттарынан туындайтын активтерге,
кейінге қалдырылған салық активтеріне немесе қызметкерлерге төленетін
сыйақылардан туындайтын активтерге немесе сатуға арналғандар ретінде
сыныпталған активтерге (немесе сатуға арналғандар ретінде сыныпталған
шығып қалу топтарына) қолданылмайды, себебі осы активтерге қолданылатын
қазір бар Халықаралық қаржы есептілігі стандарттарында оларды тану және
бағалау үшін арнайы талаптар бар.
4. Осы Стандарт мыналар ретінде жүйеленген қаржы активтеріне
қолданылады:
(а) 27 Шоғырландырылған және жеке қаржы есептілігі (IAS) ХҚЕС-тағы
анықтамаға сәйкес еншілес ұйымдарға;
(b) 28 Қауымдасқан ұйымдарға салынған инвестициялар (IAS) ХҚЕС-тағы
анықтамаға сәйкес қауымдастырылған ұйымдарға; және
(с) 31 Бірлескен қызметке қатысу (IAS) ХҚЕС-тағы анықтамаға сәйкес
бірлескен қызметке.
Басқа қаржы активтерінің құнсыздануы 39 (IAS) ХҚЕС-нда қаралады.
5. Осы Стандарт 39 (IAS) ХҚЕС-ын шегіндегі қаржы активтеріне, 40 (IAS)
ХҚЕС-ына сәйкес әділ құн бойынша бағаланатын инвестициялық жылжымайтын
мүлікке немесе 41 (IAS) ХҚЕС-ына сәйкес сатуға жұмсалған шығындары
шегерілген әділ құн бойынша бағаланатын ауылшаруашылық қызметіне
байланысты биологиялық активтерге қолданылмайды. Алайда, осы Стандарт
басқа ХҚЕС-ына сәйкес 16 Жылжымайтын мүлік, үйлер мен жабдықтар (IAS)
ХҚЕС-ғы қайта бағалау үлгісі сияқты, қайта бағаланған өлшем бойынша
(яғни әділ құн), ескерілетін активтерге қолданылады. Қайта бағаланған
активтің құнсыздану мүмкіндігін анықтау әділ құнды анықтау үшін
қолданылған әдіске байланысты болады:
(а) егер активтің әділ құны оның нарықтық құны болып табылса, онда
активтің әділ құны мен сатуға жұмсалған шығындар шегерілген оның
әділ құны арасындағы бірден-бір айырмашылық активтің шығып қалуына
жұмсалған тікелей қосымша шығындар болып табылады:
(і) егер шығару шығындары онша маңызды болмаса, онда қайта
бағаланған активтің өтелетін сомасы оның қайта бағаланған
өлшеміне (яғни, әділ құнына) барынша жақын немесе одан көп
болады. Бұл жағдайда қайта бағалау талаптары қолданылғаннан
кейін қайта бағаланған актив құнының азаюы күмәнді болады,
сондықтан өтеу сомасын бағалаудың қажеттігі жоқ;
(іі) егер шығару шығындары маңызды болса, онда сатуға шыққан
шығын шегерілген қайта бағаланған активтің әділ құны оның әділ
құнынан міндетті түрде төмен болады. Демек, қайта бағаланған
актив, егер оны қайта бағалау құны оны қайта бағалау өлшемінен
(яғни, әділ құнынан) аз болса, құнсызданды деп есептеледі. Осы
жағдайда қайта бағалау жөніндегі талаптар қолданылғаннан кейін,
ұйым осы Стандартты активтің құнсыздану фактісін анықтау үшін
қолданады;
(b) егер активтің әділ құны оның нарықтық құнынан өзгеше негізде
анықталса, онда оның қайта бағаланған өлшемі (әділ құны) оның өтеу
сомасынан көп немесе аз болуы мүмкін. Сондықтан қайта бағалау
жөніндегі талаптар қолданылғаннан кейін, ұйым осы Стандартты актив
құнының мүмкін болатын құнсыздануын анықтау үшін қолданады.
АНЫҚТАМАЛАР________________________ ___________________________________ ___
6. Мынадай терминдер осы Стандартта төменде көрсетілген мағыналарында
пайдаланылады:
Белсенді нарық – бұл төменде келтірілген талаптардың барлығы сақталатын
нарық:
(а) нарықтағы айналым объектілері біртекті болып табылады;
(b) әдетте, кез келген уақытта мәміле жасағысы келетін сатушылар мен
сатып алушылар табылуы мүмкін; және
(c) бағалар туралы ақпаратқа баршаның қолы жетеді.
Ұйымдарды біріктіру туралы келісімнің күні бірігетін тараптардың
арасында елеулі келісімге қол жететін күн болып табылады, және, жария
листингісі бар ұйымдар болған ретте, жұртшылықтың назарына жеткізіледі,
дұшпандық жұтылу жағдайында біріккен тараптардың арасында елеулі
келісім жасалатын күн сатып алынатына ұйым иелерінің жеткілікті саны
осы сатып алынатын ұйымға бақылау орнату туралы сатып алушы-ұйым ұсыныс
қабылдаған күн болып табылады.
Баланстық құн – жинақталған амортизация және құнсызданудан болған
жинақталған шығын сомасы шегерілгеннен кейін актив көрсетілетін сома.
Ақша қаражатын қозғалысқа келтіретін бірлік – бұл басқа активтерден
немесе активтер тобынан түсетін ақшалай қаражаттар ағынына едәуір
дәрежеде тәуелді емес ақшалай қаражаттардың түсімін қамтамасыз ететін
ең аз бірегейлендірілетін активтер тобы.
Корпорациялық активтер – бұл қарастырылатын қозғалысқа келтіретін
бірліктер, сол сияқты басқа да қозғалысқа келтіретін бірліктер ретінде
ақша қаражаттарының болашақ түсімдеріне салым салатын гудвиллден басқа
активтер.
Есептен шығару шығындары – бұл қаржы шығындарын және, пайдаға салынған
салық жөніндегі шығыстарды қоспағанда, активтің немесе қозғалысқа
келтіретін бірліктердің шығарылуына тікелей байланысты қосымша
шығындар.
Амортизацияланатын құн – актив сатып алуға шыққан нақты шығындар немесе
өзіндік құн шегеріліп, қаржы есептілігінде нақты шығындардың орнына
көрсетілген басқа өлшем.
Амортизация – бұл активтің амортизацияланатын сомасын оның пайдалы
қызмет мерзімі ішінде жүйелі түрде бөлу.*
Сатуға жұмсалған шығындар шегерілген әділ құн – бұл жақсы хабардар,
осындай мәміле жасағысы келетін және бір-біріне тәуелді емес
тараптардың арасында мәміле жасалған кезде, есептен шығару шығындары
шегеріліп, активті немесе қозғалысқа келтіретін бірліктерді сату
жолымен алуға болатын сома.
Құнсызданудан болған шығын – бұл активтің баланстық құнының немесе
қозғалысқа келтіретін бірліктің оның өтеу сомасынан асатын сомасы.
Активтің немесе қозғалысқа келтіретін бірліктің өтеу сомасы екі
өлшемнің ең үлкені: оны сатуға шыққан шығындар немесе шегерілген оның
әділ құны немесе оны пайдалану құндылығы болып табылады.
Пайдалы қызмет мерзімі – бұл не:
(а) ұйым активті пайдалануды көздейтін уақыт кезеңі; не
(b) өндіріс бірліктерінің немесе ұйым активті пайдаланудан алуды
күтетін сол сияқты бірліктердің саны.
Пайдалану құндылығы – бұл активтен немесе қозғалысқа келтіретін
бірліктен алынуы күтілетін ақшалай қаражаттардың болашақ ағындарының
дисконтталған құны.
ҚҰНЫ КЕМУІ МҮМКІН АКТИВТІ ИДЕНТИФИКАЦИЯЛАУ___________________ __
7. 8-17-тармақтар өтелетін сома қашан бiрегейлендiруi тиіс екендігін
белгілейді. Осы талаптарда "актив" термині пайдаланылады, бірақ ол жеке
активке де, ақшалай қаражаттарды қозғалысқа келтіретін бірлікке де тең
дәрежеде қолданылады. Осы Стандарттың қалған бөлігі былайша құрылған:
(а) 18-57-тармақтарда өтелетін соманы бағалауға талаптар
белгіленеді. Бұл талаптарда сондай-ақ актив термині де
пайдаланылады, бірақ олар жеке активке де, ақшалай қаражаттарды
қозғалысқа келтіретін бірлікке де тең дәрежеде қолданылады.
(b) 58-108- тармақтарда құнсызданудан болған шығындарды тануға және
бағалауға талаптар белгіленеді. Гудвиллден өзгеше жекелеген
активтердің құнсыздануынан болған шығындарды тану және бағалау
мәселелері 58-64-тармақтарда қаралады. 65-10-тармақтарда ақшалай
қаражаттарды қозғалысқа келтіретін бірліктің және гудвиллдің
құнсыздануынан болған шығындарды тану және бағалау мәселелері
қаралады.
(с) 109-116- тармақтарда активтердің немесе ақшалай қаражаттарды
қозғалысқа келтіретін бірліктің құнсыздануынан болған алдыңғы
кезеңдерде танылған шығындарды қайта топтастыруға қойылатын
талаптар айтылған. Сол сияқты, бұл талаптарда актив термині
пайдаланылады, бірақ олар жеке активке де, ақшалай қаражаттарды
қозғалысқа келтіретін бірлікке де тең дәрежеде қолданылады. 117-121-
тармақтарда жеке активке, 122 және 123- тармақтарда ақшалай
қаражаттарды қозғалысқа келтіретін бірлікке, ал 124 және 125-
тармақтарда гудвиллге қосымша талаптар белгіленген.
(d) 126-133- тармақтарда қандай ақпарат құнсызданудан болған
шығындарға қатысты ашып көрсетілуге және активтер мен ақшалай
қаражаттарды қозғалысқа келтіретін бірлікке қатысты шығындар қайта
топтастырылуы тиіс екендігі ашып көрсетілді. 134-137- тармақтарда
құсыздану мәніне сынақтама жасау мақсаттарында гудвилл немесе
пайдалы қызмет мерзімі шектеусіз материалдық емес активтер бөлінген
ақшалай қаражаттарды қозғалысқа келтіретін бірліктер туралы
ақпаратты ашып көрсетуге қосымша талаптар бар.
8. Активтің баланстық құны өтелетін сомадан асқан кезде, ол құнсызданды
деп есептеледі. 12-14-тармақтарда активтің құнсыздануынан шығынның
туындау мүмкіндігін көрсететін кейбір белгілер сипатталған. Осы
белгілердің кез келгені анықталған жағдайда, ұйым өтелетін соманың
ресми есебін жасауы тиіс. Осы Стандарт құнсызданудан болатын шығын
белгілері жоқ болса, ұйымның өтелетін сомаға ресми есеп жасауын талап
етпейтін 10-тармақта көзделген жағдай бұған кірмейді.
9. Ұйым әрбір есепті күні активтің мүмкін болатын құнсыздану
белгілерінің болуын анықтауға міндетті. Кез келген осындай белгі
анықталған жағдайда ұйым активтің өтелетін сомасын бағалауы тиіс.
10. Бұған қоса, қандай да болсын құнсыздану белгісінің бар-жоғына
қарамастан, ұйым:
(а) пайдалы қызмет мерзімі шектеусіз материалдық емес активті немесе
пайдалану үшін әлі қол жетпейтін материалдық емес активті оның
баланстық құнын оның өтелетін сомасымен салыстыру арқылы құнсыздану
мәніне жыл сайын сынақтауға міндетті. Құнсыздануға ондай сынағы
жылдық кезең ішінде кез келген уақытта, ол жыл сайын тап сондай
уақытта қайталанып отырған жағдайда, орындалуы мүмкін. Әр түрлі
материалдық емес активтер әртүрлі уақытта құнсыздануға сынақталуы
мүмкін. Алайда, егер мұндай материалдық емес актив бастапқыда
ағымдағы жылдық кезеңнің ішінде танылған болса, ол осы ағымдағы
жылдық кезеңнің соңына дейін құнсыздануға сынақталуы тиіс.
(b) 80-99-тармақтарға сәйкес ұйымдар біріккен кезде сатып алынған
гудвиллді құнсыздануға сынақтауға міндетті.
11. Материалдық емес активтің өз баланстық құнын өтеу үшін жеткілікті
болашақ экономикалық пайдалар іздестіру қабілеті, әдетте, актив
пайдалануға қол жеткізілгеннен кейінге қарағанда, ол пайдалануға қол
жеткізілгенге дейін неғұрлым жоғары шектеусіздік дәрежесімен
сипатталады. Сондықтан осы Стандарт ұйымнан, ең болмағанда, пайдалану
үшін әлі қол жеткізілмеген материалдық активтің баланстық құнын
құнсыздануға жыл сайын сынақтауды талап етеді.
12. Активтің құнсыздануы мүмкіндігінің көрсеткіш болу-болмауын
анықтағанда, ұйым, ең кемінде, төмендегі көрсеткіштерді, қарастыруы
тиіс:
Ақпараттың сыртқы көздері
(а) кезең ішінде активтің нарықтық құны уақыт өткеннен кейін немесе
қалыпты пайдаланылғаннан кейін күтуге болатынға қарағанда
айтарлықтай елеулі өлшемге азайған;
(b) ұйым үшін теріс әсер ететін елеулі өзгерістер кезең ішінде
болған немесе таяу болашақта ұйым жұмыс істейтін технологиялық,
нарықтық, экономикалық немесе заңдық жағдайларда немесе актив
арналған нарықта күтіледі;
(с) кезең ішінде инвестициялар кірістілігінің нарықтық пайыздық
мөлшерлемелері немесе басқа нарықтық көрсеткіштері ұлғайған және
осы ұлғаюлар, бәлкім, активті пайдалану құнын есептеген кезде
дисконттау мөлшерлемесіна әсер етуі және оның өтелетін сомасын
елеулі түрде азайтуы мүмкін;
(d) ұйымның таза активтерінің баланстық құны оның нарықтық
капиталдандыруынан асып түседі.
Ақпараттың ішкі көздері:
(е) активтің тозуының немесе табиғи бүлінуінің дәлелдері бар;
(f) ұйым үшін теріс ықпал ететін елеулі өзгерістер кезең ішінде
жасалды немесе активті ағымдағы немесе болжамды пайдалану
дәрежесінде немесе тәсілінде таяу болашақта күтіледі. Ондай
өзгерістердің қатарына: қарапайым актив, актив пайдаланылатын
қызметті тоқтату немесе қайта құрылымдау жоспарлары, бұрын
болжанған шығу күні басталғанға дейін активті өткізу жоспарлары,
сондай-ақ активтің қызмет мерзімін – шектеусіз мерзімнен уақыты
жағынан шектеулі мерзімге қайта қарау жатады.(*)
(g) ішкі есептілік активті пайдаланудың ағымдағы немесе болашақ
нәтижелерінің болжанғаннан нашар екенін көрсетеді.
Еншілес ұйымға, бірлесіп басқарылатын ұйым немесе ортақтас
ұйымдардан түсетін дивиденд
(h) Еншілес ұйымға, бірлесіп басқарылатын ұйым немесе ортақтас
ұйымдарға инвестициялау үшін, инвестор инвестициядан дивидендті
және төмендегі жөнінде мүмкіншілікті дәлелді таниды:
(і) бөлек қаржылық есептердегі инвестицияның баланстық
көрсеткіші, ортақтастық гудвиллді қоса алғанда, инвестиция
нысанының нетто-активтерінің шоғырландырылған қаржылық
есебіндегі баланстық көрсеткіштен артық болатындығы; немесе
(іі) дивиденд хабарланған кезеңде еншілес ұйымның, бірлесіп
басқарылатын ұйым немесе ортақтас ұйымдардың жалпы толық
табысынан дивиденд артық болатындығы.
13. 12-тармақта келтірілген тізбе түпкілікті болып табылмайды. Ұйым
активтің мүмкін болатын құнсыздануының басқа белгілерін де анықтауы
мүмкін, ол да ұйымнан осы активтің өтелетін сомасын немесе гудвиллге
қатысты анықтауды, 80-99-тармақтарға сәйкес құнсыздануға сынақтаманың
орындалуын талап етеді.
14. Мыналардың болуы активтің мүмкін болатын құнсыздануының ішкі
есептіліктен алынған дәлелі болып табылады:
(а) актив сатып алуға арналған ақшалай қаражаттар ағындарының немесе
оны пайдалану және қызмет көрсету үшін бюджетте бұрын көзделгеннен
едәуір жоғары ақшалай қаражаттарға деген келесі қажеттіліктердің;
(b) ақшалай қаражаттардың нақты таза ағындарының немесе осы активке
байланысты, бюджетке салынғаннан едәуір төмен операциялық пайданың
немесе шығынның;
(с) ақшалай қаражаттардың бюджетте көзделген таза ағындарының немесе
операциялық пайданың едәуір төмендеуінің, немесе осы активтен
шығатын бюджетте көзделген шығындардың едәуір ұлғаюының; немесе
(d) операциялық шығындардың немесе актив бойынша ақшалай
қаражаттардың ағымдағы кезеңнің көрсеткіштерін болашақ кезеңдерге
арналған бюджеттік көрсеткіштермен біріктіру кезінде туындайтын
таза жылыстаулардың болуы.
15. 10-тармақта көрсетілгендей, осы Стандарт пайдалы қызмет мерзімі
шектеусіз, немесе пайдалану үшін әлі қол жетпейтін материалдық емес
актив, сондай-ақ гудвилл, кем дегенде, құнсыздану мәніне жыл сайын
сынақталуын талап етеді. 10-тармақтың талаптарын қолдану уақытына
қарамастан, активтің өтелетін мөлшерін бағалау қажеттілігін анықтау
кезінде маңыздылық принципі қолданылады. Мысалы, егер бұрын жүргізілген
есептеулер активтің өтелетін сомасы оның баланстық құнынан елеулі түрде
көп екенін көрсетсе, онда, егер осы айырманы жоятын ешқандай оқиғалар
болмаса, активтің өтелетін сомасын ұйымның қайта бағалауының қажеті
жоқ. Осылайша, алдыңғы талдау активтің өтелетін сомасының 12-тармақта
аталған көрсеткіштердің біріне (немесе көбіне) әсер етпейтінін көрсете
алады.
16. 15-тармақтың ережелерін көрнекілендіретін мысал: нарықтық пайыздық
мөлшерлемелері немесе басқа нарықтық көрсеткіштері кезеңінің ішінде
инвестициялардың кірістілігі ұлғайған жағдайда, ұйымнан активтің
өтелетін сомасын ресми бағалау мынадай жағдайларда талап етілмейді:
(а) егер активті пайдалану құндылығын есептеу кезінде пайдаланылатын
дисконттау мөлшерлемесі осы нарықтық көрсеткіштердің ұлғаюына
тәуелді болатыны күмәнді болса. Мысалы, қысқа мерзімді пайыздық
мөлшерлемелердің ұлғаюы пайдалы қызметтің қалған ұзақ мерзімді
активке қолданылатын дисконттау мөлшерлемесіне елеулі түрде әсер
етпеуі мүмкін;
(b) егер активті пайдалану құндылығын есептеу кезінде пайдаланылатын
дисконттау мөлшерлемесі осы нарықтық мөлшерлемелер ұлғаюының
әсеріне ұшырауы ықтимал екендігі, бірақ өтелетін соманың
әсерлілігін алдыңғы талдау мынаны дәлелдесе:
(і) өтелетін соманың елеулі түрде біршама азаятыны ақшалай
қаражаттардың болашақ ағындары да ұлғаюы мүмкін болғандықтан,
күмәнді (мысалы, кейбір жағдайларда ұйым өз кірістерін нарықтық
мөлшерлемелердің кез келген ұлғаюына түзете алатынын
көрсетеді); немесе
(іі) өтелетін өлшемнің азаюы құнсызданудан болатын елеулі
шығынға алып келетіні екіталай.
17. Егер активтің құнсыздануы мүмкін болатын белгілер бар болса, онда бұл
пайдалы қызметтің қалған мерзімін, амортизациялау әдісін немесе
активтің жойылу құнын осы активке қолданылатын Халықаралық қаржы
есептілігі стандартына сәйкес, тіпті егер ол жөнінде қандай да болсын
құнсызданудан болатын шығын танылмаса да, қайта қарау және түзету керек
екендігін дәлелдейді.
ӨТЕЛЕТІН СОМАНЫ БАҒАЛАУ____________________________ ___________________
18. Осы Стандарт өтелетін соманы активтің әділ құнының немесе сатуға және
оны пайдалану құндылығына шыққан шығындарды шегере отырып, қозғалысқа
келтіретін бірліктің ең үлкен өлшемі ретінде анықтайды. 19-57-
тармақтарда өтелетін сомаға талаптар белгіленеді. Осы талаптарда
"актив" термині пайдаланылады, бірақ олар жеке активке де, және ақша
қаражатын қозғалысқа келтіретін бірлікке де тең дәрежеде қолданылады.
19. Сатуға шыққан шығындарды шегеріп активтің әділ құнын да, және оның
пайдалану құндылығын да барлық жағдайларда анықтау міндетті емес. Егер
осы сомалардың кез келгені активтің баланстық құнынан асатын болса,
онда бұл актив құнының азаймағандығын және басқа соманы бағалау қажет
еместігін білдіреді.
20. Егер актив тіпті белсенді нарықта айналыста болмаған ретте де, сатуға
шыққан шығын шегеріліп әділ құн анықталуы мүмкін. Алайда, сатуға шыққан
шығын шегерілген әділ құнды кейде жақсы хабардар, осындай операцияны
жасағысы келетін тараптардың арасында мәміле жасалған кезде активті
сатудан алынуы мүмкін соманы сенімді бағалау үшін негіздің болмауына
байланысты анықтау мүмкін болмайды. Бұл жағдайда ұйым активті пайдалану
құндылығын оның өтелетін сомасы үшін қабылдауға құқылы.
21. Активті пайдалану құндылығы сату құнына шыққан шығындарды
шегергендегі оның әділ құнынан елеулі түрде асады деп есептеуге негіз
болмаса, онда бұл соңғы өлшемді оның өтелетін сомасы үшін қабылдауға
болады. Көп жағдайларда шығып қалуға арналған активтерге қатысты тап
осындай жағдай орын алады. Бұл шығып қалуға арналған активті пайдалану
құндылығының негізінен оны шығарудан таза түсімнен тұратынына
негізделген, себебі актив өткізілгенге дейін оны пайдалануды
жалғастырудан ақшалай қаражаттардың болашақ ағындары елеулі бола
қоймас.
22. Өтелетін сома жеке актив үшін анықталады, бұған басқа активтерге
немесе активтер тобына байланысты туындайтындардан тәуелсіз ақшалай
қаражаттардың ағындарын қамтамасыз етпейтін жағдайлар кірмейді. Бұл
жағдайда өтелетін сома құрамына актив кіретін ақшалай қаражаттарды
қозғалысқа келтіретін бірлік үшін анықталады (65-103-тармақтарды
қараңыз), оған мынадай жағдайлар кірмейді, не:
(а) сатуға шыққан шығындар шегерілген активтің әділ құны оның
баланстық құнынан асатын болса; не
(b) активтің пайдалану құндылығы сатуға шыққан шығындарды
шегергендегі оның әділ құнына жақын болса, және сатуға шыққан
шығындар шегерілген бұл әділ құн анықталуы мүмкін болса.
23. Кейбір жағдайларда бағалар, орташа көрсеткіштер және қысқартылған
есептеулер сатуға шыққан шығындар шегерілген әділ құнға немесе
пайдалану құндылығына қатысты осы Стандартта келтірілген егжей-тегжейлі
есептеулер нәтижелеріне жақындастырылған жеткілікті түрдегі сенімді
деректерді қамтамасыз етеді.
Пайдалы қызмет мерзімі белгісіз материалдық емес активтің өтелетін
сомасын бағалау
24. 10-тармаққа сәйкес пайдалы қызмет мерзімі шектеусіз материалдық емес
актив, оның мүмкін болатын құнсыздану белгілерінің бар-жоғына
қарамастан, оның баланстық құнын өтелетін сомасымен салыстыру арқылы
жыл сайынғы негізде құнсыздануға сынақталуы тиіс. Алайда, ондай
активтің өтелетін сомасына алдыңғы кезеңде жасалған ең соңғы
есептеулер, төменде келтірілген өлшемдердің барлығы қанағаттандырылған
жағдайда, ағымдағы кезеңде құнсыздануға сынақталған кезде пайдаланылуы
мүмкін:
(а) егер материалдық емес актив басқа активтер немесе активтер тобы
қозғалысқа келтіретін ақшалай қаражаттардан әдәуір дәрежеде
тәуелсіз болатын пайдалануды жалғастырудан ақшалай қаражаттардың
ағындарын қозғалысқа келтірмесе, және сондықтан да өзі жатқызылған
қозғалысқа келтіретін бірліктің бір бөлігі ретінде құнсыздануға
сынақталса, және, егер мұндай бірлікті құрайтын активтер мен
міндеттемелер өтелетін соманы соңғы есептеген кезден бастап елеулі
өзгерістерге ұшырамаса;
(b) өтелетін соманы ең соңғы есептеу нәтижесі активтің баланстық
құнынан әжептеуір асатын өлшем болса; және
(с) өтелетін соманы соңғы есептеген кезден бастап болған оқиғалар
мен өзгерген міндеттемелерді талдау ағымдағы кезге анықталған
өтелетін соманың активтің баланстық құнынан аз болатыны неғайбіл
екендігін дәлелдейді.
Сатуға кеткен шығындар шегерілген әділ құн
25. Жақсы хабардар, осындай мәміле жасағысы келетін тараптардың арасында
жасалған мәміледе сату туралы міндетті күші бар шарт бойынша, осы
активті шығаруға тікелей жатқызылған қосымша шығындар ескеріліп
түзетілген баға активті сатуға шыққан шығындар шегерілген оның әділ
құнының ең жақсы дәлелі болып табылады.
26. Егер сату туралы міндетті күші бар шарт болмаса, бірақ актив белсенді
нарықта сатылатын болса, онда шығаруға шыққан шығындар шегерілген оның
нарықтық бағасы оны сатуға шыққан шығындар шегерілген активтің әділ
құны болып табылады. Сатып алушының ағымдағы бағасы әдетте тиісті
нарықтық баға болып табылады. Сатып алушының ағымдағы бағасы болмаған
жағдайда, сатуға шыққан шығындар шегерілген әділ құнды бағалау үшін,
осы мәміленің күні мен бағалау күні арасындағы кезеңде экономикалық
жағдайларда елеулі өзгерістер болмаған жағдайда, ең соңғы мәміленің
бағасы негіз бола алады.
27. Сату туралы міндетті күші бар шарт немесе активке арналған белсенді
нарық болмаған жағдайда, сатуға шыққан шығындар шегерілген әділ құнды
анықтау үшін ұйым есепті күні жақсы хабардар, осындай мәмілені жасағысы
келетін және бір-біріне тәуелді емес тараптардың арасында мәміле жасау
кезінде шығарылу шығындары шегерілген активті шығарудан алуға болатын
соманы неғұрлым анық көрсететін ақпарат негіз болады. Ұйым осы соманы
анықтау кезінде тап сол саланың шеңберіндегі осындай активтермен
жасалған соңғы операцияның нәтижесін ескереді. Ұйым басшылығы шұғыл
түрде сатуға мәжбүр болған жағдайларды қоспағанда, сатуға шыққан
шығындар шегерілген әділ құн мәжбүрлеп сатуды көрсетпейді.
28. Міндеттемелер ретінде танылатындардан өзгеше шығаруға шыққан шығындар
әділ құнды анықтаған кезде сатуға шығындар шегеріліп шығарылады. Ондай
шығындардың қатарына заң қызметін көрсету шығындары, мөр алымдары және
операциялар бойынша осындай салықтар, активтік бөлшектеу шығындары және
активті сатуға алдын-ала дайындаудың тікелей қосымша шығындары жатады.
Алайда жұмыстан босату жәрдемақылары (19 Қызметкерлерге берілетін
сыйақылар (IAS) ХҚЕС-тағы анықтамаға сәйкес) және қысқартуға немесе
актив шығып қалғаннан кейін ұйымды қайта ұйымдастыруға байланысты
шығындар активті шығаруға тікелей қосымша шығындар болып табылмайды.
29. Кейде активтің шығып қалуы сатып алушының өзіне міндеттеме қабылдауын
талап етеді, сондықтан актив үшін де, міндеттеме үшін де сатуға шығын
шегерілген әділ құнның бір ғана маңызы бар. 78-тармақта осындай
жағдайларда не істеу керек екендігі түсіндіріледі.
Пайдалану құндылығы
30. Активті пайдалану құндылығын есептеу кезінде мынадай элементтерді
көрсету керек:
(а) ұйым актив алуды күтетін ақшалай қаражаттардың болашақ ағындарын
бағалау;
(b) ақшалай қаражаттардың осы ағындарының келіп түсу мөлшері мен
мерзімдеріндегі мүмкін болатын түрлендірмелерге қатысты күтілімдер;
(с) ағымдағы нарықтық тәуекелсіз пайыздық мөлшерлеме ұсынған ақшаның
уақытша құны;
(d) осы активке тән белгісіздік үшін үстеме ақы; және
(е) ұйым активтен алуды күтіп отырған ақшалай қаражаттардың болашақ
ағындарының өлшемін белгілеген кезде нарыққа қатысушылар көрсеткен
өтемсіздік сияқты басқа да факторлар.
31. Активті пайдалану құндылығын бағалау мынадай кезеңдерді қамтиды:
(а) активті пайдалануды жалғастыруға және оның біржола шығып қалуына
байланысты болашақ түсімдерді бағалау және ақшалай қаражаттардың
жылыстауы; және
(b) ақшалай қаражаттардың осы болашақ ағындарына дисконттың тиісті
мөлшерлемесін қолдану.
32. 30(b), (d) және (е) тармақта көрсетілген элементтер не ақшалай
қаражаттардың болашақ ағындарын түзету, не дисконт мөлшерлемесін түзету
ретінде көрсетілуі мүмкін. Ұйым ақшалай қаражаттардың болашақ ағынын
мүмкін болатын өлшем түрлері мен мерзімдерін көрсету үшін қандай
тәсілдеме қолданатынына қарамастан, нәтиже ақшалай қаражаттардың
болашақ ағындарының күтілетін дисконтталған құнын көрсету, яғни мүмкін
болатын барлық нәтижелерден орташа өлшенген нәтиже болып табылады. А
Қосымшада активті пайдалану құндылығын анықтау кезінде дисконтталған
құнның негізінде бағалау әдісін пайдалануға қатысты қосымша ұсынымдар
келтіріледі.
Ақшалай қаражаттардың болашақ ағынын бағалау үшін негіз
33. Пайдалану құндылығын анықтау кезінде ұйым:
(а) басшылықтың активтің пайдалы қызметінің қалған мерзімі ішінде
болатын экономикалық жағдайлар жиынына қатысты барынша жақсы
бағалауын білдіретін ұйғарынның негізді және бекітілген
дәлелдемелеріне сүйене отырып, ақшалай қаражаттар ағындарын
болжауға міндетті. Сыртқы көздерден алынған деректерге үлкен мән
берілуі тиіс;
(b) басшылық бекіткен ең соңғы қаржы сметаларынаболжамды
бағалауларға сүйене отырып, бірақ, күтілуіне сәйкес, болашақ қайта
құрылымдауға немесе активтің өнімділігін жақсарту немесе арттыру
жөніндегі шараларға байланысты пайда болатын ақшалай қаражаттардың
кез келген болашақ түсімдерін немесе жылыстауларын болғызбай,
ақшалай қаражаттар ағындарын болжауға. Осы сметаларғаболжау
бағаларына негізделген болжамдар, неғұрлым ұзақ кезең ақталатын
жағдайларды қоспағанда, ең көп ұзақтығы бес жыл болатын кезеңді
қамтуы тиіс;
(с) ең соңғы сметаларменболжау бағаларымен қамтылған кезең шегінен
тысқары шығарылатын ақшалай қаражаттар ағындарының болжамдары,
көтеріліп келе жатқан өсу қарқыны ақталуы мүмкін болатын
жағдайларды қоспағанда, келесі жылдарға арналған тұрақты немесе
төмендейтін өсу қарқынының көмегімен, сметаларғаболжау бағаларына
негізделген болжамдарды экстраполяциялау жолымен бағалануы тиіс.
Неғұрлым жоғары қарқын ақталуы мүмкін болатын жағдайларды
қоспағанда, осы өсу қарқыны тауарлар, салалар, ел немесе ұйым өз
қызметін жүзеге асыратын елдер үшін немесе актив пайдаланылатын
нарық үшін ұзақ мерзімі өсу қарқынынан аспауы тиіс.
34. Ұйым басшылығы ақшалай қаражаттар ағындарының ағымдағы болжаулары
негізделген ұйғарынның негізділігін ақшалай қаражаттар ағындарының
бұрынғы болжауларының ақшалай қаражаттардың нақты болжауларымен сәйкес
келмейтінін білдіретін себептерді зерделеу арқылы бағалайды. Ұйым
басшылығы ақшалай қаражаттар ағындарының ағымдағы болжаулары
негізделген ұйғарынның негізділігін ақшалай қаражаттар ағындарының
өткен кезеңдердегі нақты нәтижелермен сәйкес келуін, бұл ақшалай
қаражаттардың осы нақты ағындары пайда болған кезде әлі жасалмаған одан
арғы оқиғалардың немесе мән-жайлардың салдарларымен келісілген
жағдайда, қамтамасыз етуі тиіс.
35. Ұзақтығы бес жылдан асатын кезеңдерге арналған ақшалай қаражаттардың
болашақ ағындарының толық, анық және сенімді қаржылық сметаларыболжау
бағалары, әдетте, жоқ. Сол себепті ұйым басшылығы ақшалай қаражаттардың
болашақ ағындарын барынша ұзақтығы бес жыл болатын кезеңдерге арналған
ең соңғы қаржылық сметаларғаболжау бағаларына сүйеніп алуға
үміттенеді. Ұйым басшылығы, егер ол осы болжамдардың беріктігіне
сенімді болса және өткен тәжірибеге сүйеніп, неғұрлым ұзақ уақыт
кезеңдеріндегі ақшалай қаражаттардың ағындарын дұрыс болжауға өз
мүмкіндігін көрсете алатын болса, ұзақтығы бес жылдан асатын кезеңнің
қаржылық сметаларғаболжау бағаларына негізделген ақшалай қаражаттары
ағындарының болжамдарын пайдалана алады.
36. Активтің пайдалы қызмет мерзімінің соңына дейінгі ақшалай қаражаттар
ағындарының болжамдары келесі жылдар үшін өсу қарқындарын пайдаланатын
қаржылық сметаларғаболжау бағаларына негізделген ақшалай қаражаттар
болжамдарын сыртқа шығару арқылы бағаланады. Осы қарқын, егер өсу
қарқыны өнімнің және саланың жұмыс істеу циклінің кестесі туралы шынайы
ақпаратқа сәйкес келмесе ғана, орнықты немесе төмендеген болып
табылады. Егер осы орынды болса, өсу қарқыны нөлге тең немесе оның
теріс өлшемі болады.
37. Қолайлы жағдайлар болған кезде бәсекелестердің нарыққа еніп кету
ықтималдығы болады, бұл өсуді шектейді. Сөйтіп, ұйым тауарлар, салалар
немесе ел, немесе ұйым жұмыс істейтін елдер, немесе актив
пайдаланылатын нарықтар үшін ұзақ кезең бойына (жиырма жыл делік)
орташа тарихи өсу қарқынының артуында қиындықтарға тап болады.
38. Қаржылық сметаларданболжау бағаларынан алынатын ақпаратты пайдалану
кезінде ұйым осындай ақпарат негізді және расталатын ұсынысты көрсету-
көрсетпеуін және активті пайдалы қызметтің қалған мерзімі ішінде
болатын экономикалық жағдайлар жиынтығына қатысты басшылықтың ең жақсы
бағалауын білдіру-білдірмеуін ескереді.
Ақшалай қаражаттардың болашақ ағындарын бағалау құрылымы
39. Ақшалай қаражаттардың болашақ ағындарын бағалау мыналарды қамтуы
тиіс:
(а) активті одан әрі пайдаланудан ақшалай қаражаттар түсімдерінің
болжамдары;
(b) активті одан әрі пайдаланудан ақшалай қаражаттардың түсімдерін
қозғалысқа келтіру үшін міндетті түрде туындайтын және активке
тікелей жатқызылуы немесе негізді және жүйелі түрде бөлінуі мүмкін
ақшалай қаражаттар жылыстауының (активті пайдалануға даярлауға
арналған ақшалай қаражаттардың жылыстауын қоса) болжамдары; және
(с) активтің пайдалы қызмет мерзімінің соңында жойған кезде алу
(немесе төлеу) көзделіп отырған ақшалай қаражаттардың таза ағындары
(егер осындайлар бар болса).
40. Ақшалай қаражаттардың болашақ ағындары және дисконт мөлшерлемесі
жалпы инфляциядан туындаған бағалардың өсуіне қатысты жүйелі
ұйғарындарды көрсетеді. Сөйтіп, егер дисконт мөлшерлемесі жалпы
инфляциядан туындаған бағалардың өсу әсерін қамтитын болса, онда
ақшалай қаражаттардың болашақ ағындары атаулы құнымен бағаланады. Егер
дисконт мөлшерлемесі жалпы инфляциядан туындаған бағалардың өсу әсерін
қамтымайтын болса, онда ақшалай қаражаттардың болашақ ағындары нақты
көрсетумен бағаланады (бірақ бағалардың ерекше өсуі мен кемуін
қамтиды).
41. Ақшалай қаражаттар ағындарының болжамдары активке күнделікті қызмет
көрсетуге талап етілетін ақшалай қаражаттарды, сондай-ақ активті
пайдалануға тікелей жатқызылуы немесе негізді және жүйелі түрде бөлінуі
мүмкін болашақ үстеме шығыстарды қамтиды.
42. Активтің баланстық құны актив пайдалануға немесе сатуға дайын болатын
кезге дейін туындауы тиіс ақшалай қаражаттардың барлық ағындары әлі
қамтылмаған кезде, ақшалай қаражаттардың болашақ ағындарын бағалау
актив пайдалануға немесе сатуға дайын болатын кезге дейін туындауы
көзделіп отырғандай, ақшалай қаражаттардың кез келген қосымша
жылыстауын бағалауды қамтиды. Мысалы, бұл құрылысы жүріп жатқан үйге
немесе аяқталмаған әзірлеу жобасына байланысты орын алады.
43. Қосарлап есептеуді болғызбау үшін ақшалай қаражаттардың болашақ
ағындарын бағалау мыналарды қамтымайды:
(а) қаралып отырған активтен (мысалы, дебиторлық берешек сияқты
қаржылық активтер) ақшалай қаражаттар түсімдерінен көп дәрежеде
тәуелсіз, ақшалай қаражаттар түсімдерін қозғалысқа келтіретін
активтен ақшалай қаражаттардың түсуін; және
(b) міндеттеме ретінде танылған (мысалы, кредиторлық берешек,
зейнетақылар немесе бағалау міндеттемелері) берешекке қатысты
ақшалай қаражаттардың жылыстауын.
44. Ақшалай қаражаттардың болашақ ағындары актив үшін оның ағымдағы
жағдайында бағалануы тиіс. Ақшалай қаражаттардың болашақ ағындарын
бағалау төменде берілген жаңдайлардан туындауы күтілетін ақшалай
қаражаттардың болашақ түсімі мен жылыстауын қамтымау керек:
(а) ұйым өзінің міндеттілігіне әлі алмаған ұйымның құрылымының
келешектегі қайта құрылуы; немесе
(b) активтің пайдалану тиiмдiлiгiн жақсартуды немесе арттыруды.
45. Ақшалай қаражаттардың болашақ ағындары актив үшін оның ағымдағы жай-
күйіне қатысты бағаланатын болғандықтан, пайдалану құндылығы мыналарды
көрсетпейді:
(а) ақшалай қаражаттардың болашақ жылыстауын немесе шығындарды
тиісті үнемдеуді (мысалы, қызметкерлерге жұмсалатын шығындарды
қысқарту) немесе туындауы ұйым әлі кіріспеген болашақ қайта
құрылымдаудан күтілетін пайданы; немесе
(b) активтің өнімділігін жақсартатын немесе арттыратын ақшалай
қаражаттардың болашақ жылыстауларын немесе осындай жылыстауларға
байланысты туындауы күтілетін ақшалай қаражаттардың тиісті
түсімдерін.
46. Қайта құрылымдау – бұл басшылық жоспарлайтын және бақылайтын және, не
ұйымның қызмет саласын не іс жүргізу тәсілін елеулі түрде өзгертетін
бағдарлама. 37 Бағалау міндеттемелері, шартты міндеттемелер және шартты
активтер (IAS) ХҚЕС-ында ұйым қайта құрылымдауды қашан жүргізуі тиіс
екендігін түсіндіретін ұсыныстар бар.
47. Ұйым қайта құрылымдауды бастаған кезде кейбір активтерге осы процесс
зор қозғау салуы мүмкін. Қайта құрылымдау басталған кезден бастап:
(а) пайдалану құндылығын анықтау мақсаттарында ақшалай
қаражаттардың болашақ түсімдері мен жылыстауларын ұйымның бағалауы
шығындарды үнемдеуді және қайта құрылымдаудан болатын басқа да
пайдаларды көрсетеді (басшылық бекіткен ең соңғы қаржылық
сметаларболжау бағалары негізінде); және
(b) қайта құрылымдауға арналған ақшалай қаражаттардың болашақ
жылыстауларын оның бағалауы 37 (IAS) ХҚЕС-ына сәйкес қайта
құрылымдау жөніндегі бағалау міндеттемесіне қосылады.
Көрсетілген 5-мысалда болашақ қайта құрылымдаудың пайдалану құндылығын
есептеуге ықпалы көрсетілген.
48. Ұйымда активтің өнімділігін жақсартатын немесе арттыратын ақшалай
қаражаттардың жылыстауы туындағанға дейін ақшалай қаражаттардың болашақ
ағындарын бағалау ақшалай қаражаттардың жылыстауына байланысты туындауы
экономикалық пайдалардың ұлғаюынан күтілетін ақшалай қаражаттардың
болашақ есептік түсімдерін қамтымайды (Көрсетілген 6-мысалды қараңыз).
49. Ақшалай қаражаттардың болашақ ағындарын бағалау активтен оның
ағымдағы жағдайында күтілетін экономикалық пайдалар деңгейін ұстап
тұруға қажетті ақшалай қаражаттардың болашақ жылыстауларын қамтиды.
Егер қозғалысқа келтіретін бірлік пайдалы қызметтің бағалау мерзімдері
әртүрлі активтерден тұратын болса, және олардың барлығы осы бірліктің
ағымдағы қызметі үшін маңызды болса, онда активтерді қызмет мерзімі
неғұрлым қысқа активтермен ауыстыру осы бірлікке байланысты ақшалай
қаражаттардың болашақ ағындарын бағалау контексінде осы бірліктерге
күнделікті қызмет көрсетудің бір бөлігі ретінде қаралады. Осылайша,
егер жеке алынған актив пайдалы қызметті бағалау мерзімі әр түрлі
компоненттерден тұратын болса, онда қызмет мерзімі неғұрлым қысқа
компоненттермен ауыстыру осы актив қозғалысқа келтіретін ақшалай
қаражаттардың болашақ ағындарын бағалау контексінде күнделікті қызмет
көрсетудің бір бөлігі ретінде қаралады.
50. Ақша қаражаттарының болашақ ағындарын бағалау төмендегі жағдайларды
қамтымайды:
(а) қаржы қызметінен ақша қаражаттарының ағындарын (келетін және
кететін); немесе
(b) кіріске салынатын салық немесе төлемдер.
51. Ақшалай қаражаттардың бағалаушы болашақ ағындары дисконттау
мөлшерлемелерін анықтау тәсіліне сәйкес келетін ұйғарындарды көрсетеді.
Олай болмаған жағдайда кейбір ұйғарындардың әсері екі рет есепке
алынады немесе ескерілмейді. Ақшаның уақытша құны ақшалай қаражаттардың
көзделген болашақ ағындарын дисконттау арқылы ескерілетін болғандықтан,
ақшалай қаражаттардың бұл ағындары ақшалай қаражаттардың қаржы
қызметінен түсімі мен жылыстауын қамтымайды. Тап осылайша, дисконт
мөлшерлемесі салықтар шегерілгенге дейінгі соманың негізінде
анықталатын болғандықтан, ақшалай қаражаттардың болашақ ағындары да
сондай негізде бағаланады.
52. Активті оның пайдалы қызмет мерзімінің соңында жою кезінде алынуға
(немесе төленуге) жататын ақшалай қаражаттардың таза ағындарының
бағалау өлшемі ұйым жақсы хабардар, осындай мәмілені жасағысы келетін
және бір-біріне тәуелді емес тараптардың арасында мәміле жасау кезінде,
шығып қалу шығындарын шегере отырып, осы активті шығарудан алу күтіліп
отырған сома болуы тиіс.
53. Активті оның пайдалы қызмет мерзімінің соңында жою кезінде алынуға
(немесе төленуге) жататын ақшалай қаражаттардың таза ағындарының
бағалау өлшемі де сату шығындары шегерілген әділ құн сияқты анықталады,
бұған ақша қаражаттарының бұл таза ағындарын бағалау кезінде мыналар
кірмейді:
(а) ұйым пайдалы қызмет мерзімінің соңында қол жеткен және осы актив
пайдаланылатынға ұқсас жағдайларда пайдаланылған осындай
активтер бағалау күні басым болатын бағаларды қолдану;
(b) ұйым бұл бағаларды жалпы инфляция салдарынан туындаған болашақ
өсуі ретінде, сондай-ақ айрықша көтерілуі немесе төмендеуі
ретінде де түзетеді. Алайда, егер ақшалай қаражаттардың активті
пайдалануды жалғастыруы нәтижесінде туындайтын болашақ ағындарын
бағалау және дисконт мөлшерлемесі жалпы инфляцияның әсер етуін
ескермесе, бұл әсер ету активті шығарудан ақшалай қаражаттардың
таза ағындарын бағалау кезінде де ескерілмейді.
Шетел валютасындағы ақшалай қаражаттардың болашақ ағындары
54. Ақшалай қаражаттардың болашақ ағындары олар қозғалысқа келтірілетін
валютада бағаланады, ал одан кейін осы валютаға сәйкес келетін дисконт
мөлшерлемесінің көмегімен дисконтталады. Ұйым пайдалану құндылығын
есептеу күнгі ағымдағы айырбастау бағамы бойынша дисконтталған құнды
аударады.
Д и с к о н т т а у мөлшерлемесі
55. Дисконт мөлшерлемесі (мөлшерлемелері) салық шегерілгенге дейінгі,
мынадай ағымдағы нарықтық бағалауды көрсететін мөлшерлеме
(мөлшерлемелер) болуы тиіс:
(а) ақшаның уақытша құнын; және
(b) болашақ ақшалай ағындарды бағалау кезінде түзету жасалмаған осы
активке айрықша тән тәуекелдерді.
56. Ақшаның уақытша құнын және осы активке айрықша тән тәуекелдерді
ағымдағы нарықтық бағалауды көрсететін мөлшерлеме, егер ұйым осы
активтен алуды көздеп отырғандарға балама өлшемі, уақытша және тәуекел
құрылымы бар ақшалай қаражаттардың қозғалысқа келтіретін
инвестицияларын қалаған жағдайда инвесторлар талап ететін пайданың
нормасына тең болады. Бұл мөлшерлеме осындай активтер үшін ағымдағы
нарықтық операцияларда көзделген мөлшерлеменің негізінде немесе мүмкін
болатын пайдалы қызмет мерзімдері және тәуекелдері бойынша осы активке
ұқсас бір активі (немесе активтер қоржыны) бар баға белгілейтін ұйым
капиталының орташа өлшенген құнының негізінде бағаланады. Алайда
активті пайдалану құндылығын бағалау үшін пайдаланылатын дисконт
мөлшерлемесі (мөлшерлемелері) ақшалай қаражаттардың болашақ ағындарын
бағалау кезінде түзету жүргізілген тәуекелдерді көрсетпеуі тиіс. Олай
болмаған жағдайда кейбір ұйғарымдардың әсері екі рет есептелетін
болады.
57. Активке тән мөлшерлеме тікелей нарықта алынбайтын кезде, ұйым дисконт
мөлшерлеме бағалау үшін алмастырғыштарды пайдаланады. А Қосымшада ондай
жағдайларда дисконт мөлшерлемесін бағалау жөнінде қосымша ұсыныстар
бар.
ҚҰНСЫЗДАНУДАН БОЛҒАН ЗАЛАЛДЫ ТАНУ ЖӘНЕ БАҒАЛАУ________________
58. 59-64-тармақтарда, гудвиллден басқа, жекелеген активтердің
құнсыздануынан болған залалдарды тануға және бағалауға қойылатын
талаптар белгіленеді. Қозғалысқа келтіретін бірліктердің құнсыздануынан
болған залалдарды тану және бағалау мәселелері 65-108-тармақтарда
қаралады.
59. Егер активтің өтелетін сомасы оның баланстық құнынан аз болған кезде
ғана, баланстық құн активтің өтелетін сомасына дейін азайтылуы тиіс.
Бұл азайтылу құнсызданудан болған залал болып табылады.
60. Егер актив басқа Стандартқа сәйкес (мысалы, 16 Жылжымайтын мүлік,
үйлер мен жабдықтар (IAS) ХҚЕС-ына сәйкес қайта бағалау үлгісі бойынша)
қайта бағалану бойынша көрсетілмесе, құнсыздану залалы пайдалар мен
залалдар туралы есептің өзінде танылуы тиіс. Қайта бағаланған актив
бойынша құнсызданудан болған кез келген залал осындай басқа Стандартқа
сәйкес қайта бағалаудан болған құнның азаюы ретінде есепке алынуы тиіс.
61. Қайта бағаланбаған актив бойынша құнсызданудан болған шығын пайдалар
мен шығындар туралы есепте танылады. Алайда, қайта бағаланған актив
бойынша құнсызданудан болған шығын, құнсызданудан болған шығын осы
активті қайта бағалаудан болған кіріс өлшемінен аспаған дәрежесінде,
басқа толық табыс арқылы танылады. Осындай бағаланбаған актив бойынша
құнсызданудан болған шығын осы активті қайта бағалаудан болған кіріс
өлшемін азайтады.
62. Құнсызданудан болған залалдың бағалау өлшемі ол жатқызылған активтің
баланстық құнынан көп болған кезде, егер мұны басқа Халықаралық қаржы
есептілігі стандарты талап етсе ғана, ұйым міндеттемені тануы тиіс.
63. Құнсызданудан болған шығын танылғаннан кейін осы актив бойынша
амортизациялық аударымдар активтің өзгертілген баланстық құнын бөлу
үшін, оның жою құнын шегере отырып (егер ондайлар бар болса), оның
қалған пайдалы қызмет мерзімінің ішінде жүйелі негізде болашақ
кезеңдерде түзетілуі тиіс.
64. Құнсызданудан болған шығындар танылған жағдайда, кейінге қалдырылған
барлық салықтық активтер немесе міндеттемелер 12 Пайдаға салынатын
салықтар (IAS) ХҚЕС-ына сәйкес активтің өзгертілген баланстық құнын
оның салықтық базасымен салыстыру арқылы анықталады (Көрнекі 3-мысалды
қараңыз).
АҚША ҚАРАЖАТЫН ҚОЗҒАЛЫСҚА КЕЛТІРЕТІН БІРЛІКТЕР ЖӘНЕ ГУДВИЛЛ__
65. 66-108-тармақтарда және С Қосымшасында ақша қаражатын қозғалысқа
келтіретін, актив тиесілі болатын бірлікті бірегейлендіруге, сондай-ақ
қозғалысқа келтіретін бірліктердің және гудвиллдің баланстық құнын
анықтауға және олардың құнсыздануынан болған шығындарды тануға
қойылатын талаптар белгіленеді.
Ақша қаражатын қозғалысқа келтіретін, актив тиесілі болатын бірлікті
бірегейлендіру
66. Егер актив құнсыздануының қандай да болсын белгісі бар болса, онда
жеке алынған осы актив үшін өтелетін сома ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz