Азаматтық құқық қатынасының мазмұны

Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 24 бет
Таңдаулыға:

Жоспар:

І. Кіріспе бөлім
ІІ. Негізгі бөлім

2.1. Азаматтық құқық қатынасының ұғымы және оның ерекшеліктері
2.2. Азаматтық құқық қатынасының мазмұны
2.3. Азаматтық құқық қатынастарының субъектілері мен объектілері
2.4. Азаматтық құқықтар объектілерінің ұғымы мен түрлері
2.5. Заттардың ұғымы және оны саралау (жіктеу)
2.6. Бағалы қағаздар

ІІІ. Қорытынды
ІV. Пайдаланылған әдебиеттер

І. Кіріспе
Қазақстан Республикасының бір тұтас құқық жүйесі бірнеше салаға
бөлінетіндігі бәрімізге мәлім. Сол салалардың бірі болып табылатын —
азаматтық құқық. Азаматтық құқық сала ретінде елімізде қалыптасып келе
жатқан нарықтық экономиканың бірден-бір негізі десек те болатын шығар.
Өйткені, бұл саламен реттелінетін құқық қатынастарының шеңбері кең.
Азаматтық құқығымен реттелінетін қатынастардың түсінігін беру үшін
құқық теориясында қолданылып жүрген ережелерге сүйенуіміз қажет. Яғни
айтқанда, реттеу пәні мен реттеу тәсілдері. Осы жоғарыда көрсетілген екі
категорияның негізінде азаматтық құқығына сала ретінде тек анықтама ғана
емес, оның басқа құқық салаларынан ерекшелігін де көрсетуге болады.
Азаматтық кодекстің 1-ші бабының 1-ші тармағында көрсетілгендей,
азаматтық заңдармен тауар-ақша қатынастары және қатысушылардың теңдігіне
негізделген өзге де мүліктік қатынастар, сондай-ақ мүліктік қатынастарға
байланысты мүліктік емес жеке қатынастар реттеледі. Сонымен қатар, мүліктік
қатынастарға байланысы жоқ мүліктік емес жеке қатынастар да азаматтық
заңдармен реттеледі, өйткені олар заң құжаттарында өзгеше көзделмеген, не
мүліктік емес жеке қатынастар мәнінен туындамайды.
Жоғарыда көріп отырғанымыздай, азаматтық құқығымен реттелінетін қоғамдық
қатынастардың негізгісі болып табылатыны — мүліктік қатынастар. Сондықтан
да айтып кеткен жөн болар, кез келген мүліктік қатынастар емес, қоғамның
негізін қалайтын тауар-ақша қатынастары, яғни азаматтық құқық
субъектілерінің кез келгенінің қатысуымен және әр түрлі көріністерде (мүлік
беру, жұмыс, қызмет) байқалатын мүліктік қатынастар. Мүліктік қатынастарға
негізінен, қоғамдағы өндіріс құрал-жабдықтарына, мүліктік игіліктерге және
басқа да материалдық құндылықтарға байланысты туындайтын қоғамдық
қатынастар жатады.
Мүліктік емес жеке қатынастар, мүліктік қатынастарға тығыз байланысты
мүліктік емес жеке қатынастар және мүліктік қатынастарға байланысы жоқ
мүліктік емес жеке қатынастар болып екі топқа бөлінеді. Азаматтық заңдармен
реттелетін мүліктік қатынастарға байланысты мүліктік емес жеке катынастарға
құндық
маңызы жоқ қатысушылардың қоғамдық сипатын белгілейтін материалдық емес
құндылықтар жатады. Мәселен, әдеби шығармамен, ғылыми еңбекпен
айналысушылар немесе өнертапқыш өзінің авторлығын анықтау туралы мәселе
қойса, өзінің жекелігін қорғай отырып, бұл мәселе бойынша қоғамдық дербес
қатынасқа түседі. Бұл қатынас мүліктік болып табылмаса да, мүлікпен тығыз
байланысты, өйткені өнертабыс иесінің өнертабысын пайдаланғаны үшін онда
авторлық сый ақы алу құқығы пайда болады.
Азаматтық заңдармен реттелетін мүліктік қатынастарға байланысы жоқ
мүліктік емес жеке қатынастарға азаматтың есімі, жеке келбет құқығы, жеке
өмірдің құпиялығы, тұрғын үйге қол сұқпаушылық, азаматтың немесе заңды
тұлғаның абыройына, қадір-қасиетіне, іскерлік беделіне байланысты
туындайтын құқықтық қатынастарды жатқызуға болады. Қазақстан
Республикасының Конституциясының 9-бабында азаматтың ар-намысы мен қадір-
қасиетіне қол сұғылмаушылық атап көрсетілген.
Сондай-ақ Ата Заңның 33-бабы азаматтың жеке өміріне қол сұғуға
болмайтындығын атай келе, азаматтың жеке өміріне араласуға, оның ар-
намысы мен қадір-қасиетіне қол сұғуға тыйым салынады десе, осы баптың
келесі тармағында тұрғын үйге қол сұғуға болмайтындығы атап көрсетілген.
Жоғарыда көрсетілген мүліктік қатынастармен байланысы жоқ жеке қатынастар,
мүліктік емес жеке қатанастардың екінші тобын құрайды.
Азаматтық заңдармен реттелетін қатынастар жиынтығын анықтай келе, бұл
қатынастардың субъектілерін де атап көрсетуге болады. Оларға жеке тұлғалар
(Қазақстан Республикасының азаматтары, шетел азаматтары, азаматтығы жоқ
адамдар), заңды тұлғалар, мемлекет және әкімшілік-аумақтық бөлініс. 1964
жылы Азаматтық Кодекспен салыстырғанда 1994 жылы 27-ші желтоқсанда
қабылданған Азаматтық Кодекстің ерекшелігі сол, мемлекет азаматтық-құқықтық
қатынастарға осы қатынастарға өзге қатысушыларымен тең негізде түсетіндігі
атап көрсетілген.
2.1. Азаматтық құқық қатынасының ұғымы және оның ерекшеліктері

Азаматтың құқық қатынасы санатының азаматтық құқық түсінігі үшін зор
маңызы бар. Азаматтық құқықпен реттелген мүліктік қатынастар, сондай-ақ
қатысушылары бір-бірімен субъективті азаматтық құқықтармен және
міндеттермен байланысатын соларға қатысты (қатысты емес) жеке мүліктік
қатынастар азаматтық құқық қатынастары деп аталады. Г.Ф.Шершеневич өзінің
Орыс азаматтық құқығының оқулығы деген кітабында былай деп жазған: кез
келген тұрмыстық қатынас оның заңдық нормалармен қашан және қаншалықты
анықталса да заңдық қатынастар болады. Нақ осы жаннан заңдық жағы да
болады, өйткені біреуі екіншісінен талап ету құқығын алады, ал соңғысы заң
ережелерінде айтылғандарды орындауға, мысалы, белгіленген жалдау ақысын
енгізуге міндеттенеді.
Сонымен, азаматтық құқық мәселесі болып табылатын мүліктік және жеке
мүліктік қатынастарды реттеу мынадан көрінеді, азаматтық құқық нормалары
бұл қатынастарға қатысушылардың мінез-құлқы көріне алатын және көрінуге
тиісті нәрсені айқындайды.
Азаматтық құқық қатынастарының ерекшеліктері мыналар болып табылады:
Біріншіден, азаматтық құқық қатынастарының субъектілері заң жүзінде
тең құқылы, бір-біріне тәуелсіз, сол арқылы олар басқа құқық қатынастарынан
ажыратылады (ерекшеленеді);
Екіншіден, азаматтық құқық қатынастары заңда көзделген негіздер
бойынша да, кезделмеген негіздер бойынша да туындауы мүмкін (Азаматтық
кодекс, 7-бап);
Үшіншіден, азаматтық құқық қатынастарының жағдайлары мен мазмұнын
белгілегенде тараптардың келісімі басым болады;
Төртіншіден, ерекшелік бұзылған азаматтық құқықтарды қорғаудың тәртібі
мен әдісінің өзіндік өзгешелігінде болып табылады (Азаматтық кодекстің 9-
бабы).

2.2. Азаматтық құқық қатынасының мазмұны
Кез келген құқық қатынасы оның субъективті құқықтар мен міндеттерді
таратушылар ретіндегі қатысушыларының құқықтық байланысы болып табылады.
Сондықтан субъективті құқықтар мен міндеттер де азаматтық құқық қатынасының
мазмұны болып табылады.
Субъективті құқық дегеніміз құқық берілген тұлғаның ықтимал мінез-
құлық шамасы. Субъективті азаматтық құқық мазмұны жағынан әртүрлі.
Субъективті құқықтың мазмұнын субъектіге берілген немесе заңмен рұқсат
етілген мүмкіндіктер құрайды.
Мысалы, меншік құқығы:
а) белгілі бір қажеттіліктерді қанағаттандыру үшін меншік иесіне
тиесілі мүлікті иелену, пайдалану және оған билік ету мүмкіндігін;
ә) басқа адамдардың бәрінен олардың сол мүмкіндіктерді жүзеге асыруға
меншік иесіне кедергі жасамауын талап ету;
б) меншік құқығы бұзылған жағдайда құқық бұзушылықты жою үшін сотқа
жүгінуге дейін құқық қорғау тәртібі шараларын пайдалану мүмкіндігін қамтиды
(Азаматтық кодекстің 188-бабы).
Міндетті тұлғаның тиісті мінез-құлық шамасы азаматтық құқықта міндет
деп түсініледі. Алайда, азаматтық құқықта міндеттің әртүрлі болатынын
ескеру керек.
Азаматтық құқық нормаларының көпшілігі диспозитивтік сипатта болады.
Алайда азаматтық заңдарда тыйым салулар мен нұсқаулар сипатындағы ережелер
де белгілі. Құқықтың тыйым салу нормалары азаматтық құқық қатынастарына
қатысушылардың міндеттерін де айқындайды. Мысалға, тараптардың шарттан бір
жақты бас тартуын немесе оның ережелерін бір жақты өзгерту (Азаматгық
кодекстің 401-бабы).
Әрбір азаматтық құқық қатынасында тараптар құқық берілген және
міндетті тараптар болып екіге бөлінеді. Екі тараптың екеуінде де бір тұлға
немесе бірнеше тұлға болуы мүмкін, мысалы, бірлесіп зиян келтірген тұлғалар
бұл зиянды зардап шегушіге өтеуге тиіс. Құқық қатынастарына белгілі бір
тұлғалар қатысуы мүмкін, алайда кейбір азаматтық құқық қатынастарына
міндетті тарап жағынан саны белгісіз тұлғалар қатысады (автордың,
өнертапқыштың құқықтарын бұзудан барша жұрт тартынуға міндетті).
Азаматтық құқық қатынастарына қатысушылардың әрқайсысының бір мезгілде
құқық берілген және міндетті тарап болуы сирек кездеспейді. Мысалы, сатып
алу-сату шарты бойынша сатушы мүлікті сатып алушының меншігіне беруге
міндетті және сонымен бірге одан белгілі бір ақша сомасын төлеуді талап
етуге құқылы. Ал сатып алушы бұл соманы төлеуге міндетті ғана емес, сонымен
қатар мүлікті өзінің меншігіне беруді талап етуге де құқылы.
Азаматтық құқық қатынастарына қатысушылар құрамының өзгеруі мүмкін,
мұның өзі, атап айтқанда, құқықтық мирасқорлық себебінен орын алады.
Құқықтық мирасқорлық деп құқықтың (сондай-ақ құқықтар мен міндеттердің) бір
тұлғадан — құқықтық ізашардан екінші тұлғаға — құқықтық мирасқорға ауысуы
түсініледі, бұл ретте соңғысы құқық қатынастарында өзінің құқықтық
ізашарының орнын басады.
Құқықтық мирасқорлық әмбебап (жалпы) не сингулярлық (жекеше) болуы
мүмкін. Жалпы құқықтық мирасқорлық бір заңдық актінің нәтижесінде құқықтық
мирасқордың барлық құқық қатынастарында (құқықтық мирасқорлыққа жол
берілмейтінін коспағанда) құқықтық ізашарының орнын басатынымен
сипатталады. Мысалы, заңды тұлғалар қосылған жағдайда олардың құқықтары мен
міндеттері, Азаматтық кодекстің 46-бабына сәйкес, жаңадан пайда болған
заңды тұлғаларға ауысады; мұраны қабылдауына байланысты мұрагерлер қайтыс
болған адам қатысқан мүліктік құқық қатынастарының су объектілеріне
айналады. Жеке құқықтық мирасқорлық — қандай да болсын бір құқық
қатынасындағы немесе бірнеше құқық қатынастарындағы құқықтық мирасқорлық.
Мысалы, тұлға өзінің үшінші жаққа талап қою құқығын басқа тұлғаға берген
жағдайда солай болады (Азаматтық кодекстің 345-бабы), Жеке сипатта болатын
құқық қатынастарында (есімге, авторлыққа және т.б. құқықты басқа адамдарға
ауыстыруға болмайды), сондай-ақ бұлайша ауыстыруға заңмен тыйым салынған
барлық жағдайларда құқықтық мирасқорлыққа жол берілмейді.

2.3. 1. Құқық қатынастарына қатысушылардың азаматтық құқықтары мен
міндеттері болады, олар құқық қатынастарының субъектілері деп аталады.
Азаматтық кодекстің І-бабында азаматтық заңдармен реттелетін қатынастардың
қатысушылары азаматтар, заңды тұлғалар, мемлекет, сондай-ақ әкімшілік-
аумақтық бөліністер болып табылады деп атап көрсетілген.
Азаматтық құқық қатынастарының субъектілері ретінде әрекет жасайтын
азаматтардың басым көпшілігі — Қазақстан Республикасының азаматтары.
Конституцияның 10-бабында Қазақстан Республикасының азаматтығы заңға сәйкес
беріліп, тоқтатылатыны, оның алыну негіздеріне қарамастан бірыңғай және тең
болып табылатыны атап көрсетілген.
Азаматтық құқық шеңберінде кәсіпкерлер үшін ерекше режим жасау
Азаматтық кодекстің маңызды жаңалығы болып табылады. Кәсіпкерлік қызметпен
заңды тұлғалар ғана емес, жекелеген азаматтар да айналыса алады. Атап
айтқанда, Азаматтық кодекстің кейбір баптарында кәсіпкерлерге арналған
арнаулы режим бар нормалар: міндеттемені мерзімінен бұрын орындау
(Азаматтық кодекстің 279-бабы), бірлескен міндеттемені орындау (Азаматтық
кодекстің 287-бабы), қосылу шарты (Азаматтық кодекстің 389-бабы) және
басқалар келтірілген.
2. Азаматтық құқық катынастарына Қазақстан Республикасының
азаматтарымен қоса, шетелдіктер мен азаматтығы жоқ адамдар қатыса алады.
Шетелдіктердің құқықтық мәртебесі Қазақстан Республикасы Президентінің
Қазақстан Республикасындағы шетелдік азаматтардың құқықтық жағдайы туралы
1995 жылғы 18 маусымдағы заң күші бар Жарлығымен белгіленген. Қазақстанда
Қазақстан Республикасының азаматтары болып табылмайтын және өзінің шет
мемлекеттің азаматы екеніне айғағы бар адамдар шетелдік азаматтар деп
танылады (Жарлықтың 2-бабы). Мәселен, Қазақстанда шет мемлекеттердің
дипломатиялық өкілдіктері мен халықаралық ұйымдардың қызметкерлері,
шетелдік фирмалардың (компаниялардың) мамандары, шетелдік студенттер және
т.б. бар.
Қазақстан Республикасындағы шетелдік азаматтардың құқықтық жағдайы
туралы Жарлыққа сәйкес Қазақстан Республикасының азаматтары болып
табылмайтын және өзінің өзге мемлекеттің азаматтығына жататындығына айғақ
жоқ адамдар азаматтығы жоқ адамдар деп саналады (Жарлықтың 2-бабының 2-
тармағы).
Шетелдіктердің инвестщияларға қатысуының құқықтық жағдайлары екі жақты
халықаралық шарттармен және капитал салымдарын өзара көтермелеу мен өзара
қорғау туралы келісімдермен де айқындалады. Оларда әдетте ең қолайлы ұлт
режимін немесе ұлттық режим беру көзделеді, екі мемлекеттің шетелдік
меншікті ұлт иелігіне алмауына және оған сондай шаралар қолданбауға
міндеттемелер, еркін айырбасталатын валютамен капитал салымдарын жүзеге
асыруға байланысты төлемдерді шетелге кедергісіз аудару кепілдігі және
басқалар енгізіледі.
Шетелдік инвестицияларды көтермелеу мен өзара қорғау туралы Қазақстан
Республикасы жасасқан екі жақты келісімдер жөнінде мыналар неғұрлым толық
келтірілген:
3. Заңды тұлғалар туралы Азаматтық кодекстің 33-бабында айтылған заңды
тұлға анықтамасынан әрбір ұйымның бәрі бірдей азаматтық құқық субъектісі
болмайтыны, демек, әрбір ұйымның азаматтық құқық қатынастарына қатысушы
бола алмайтыны көрінеді.
Республика аумағында жұмыс істейтін шетелдік заңды тұлғалардың
құқықтық мәртебесі Шетелдік инвестициялар туралы 1994 жылғы 27
желтоқсандағы заңмен (кейінгі өзгерістерімен қоса) реттеледі.
Алайда Қазақстан Республикасында жекелеген салаларда шетелдік заңды
тұлғалардың қызметіне шектеулер қойылғанын атап өткен жөн. Атап айтқанда,
сақтандыру саласында шектеу қойылған. Мәселен, шетелдік сақтандыру
ұйымдарының Қазақстан Республикасы аумағындағы тікелей сақтандырушы
ретіндегі қызметіне тыйым салынады.
4. Мемлекет пен әкімшілік-аумақтық бөліністердің азаматтық құқық
қатынастарына қатысуының ерекшеліктері Қазақстан Республикасының азаматтық
заңдармен реттелетін қатынастарда сол қатынастардың өзге де қатысушыларымен
тең негіздерде әрекет ететіні болып табылады. Азаматтық кодекстің 112-
бабының 1-тармағында әкімшілік-аумақтық бөліністер жөнінде сондай ережелер
белгіленген.
Азаматтық құқықтың жоғарыда келтірілген субъектілері азаматтық құқық
қатынастарына құқықтың осы саласының субъектісі ретінде қатысады. Азаматтық
кодексте субъектілердің әрбір түрінің ерекшеліктері ескеріледі. Бұл орайда
жалпы (субъектілердің барлық санаттарына қолданылатын) нормалармен қатар,
субъектілердің белгілі бір түріне ғана қатысты бірқатар арнаулы нұсқаулар
белгіленеді. Мысалы, Азаматтық кодекстің 159-бабының 9-тармағында ауыр
жағдайлардың топтасуы салдарынан жасалған мәміленің (кіріптарлық мәміле)
шын екеніне дау туғызуға азаматтар ғана құқылы болатыны көзделген.
5. Азаматтық құқық қатынастардың объектілері. Әдетте құқық
қатынастарының объектілері деп аталған құқық қатынасы бағытталған және
белгілі бір ықпал жасайтын нәрсе түсініледі. Адамдар арасындағы олардың
өзара іс-қимылы нәтижесінде белгіленетін қоғамдық байланыс ретінде
азаматтық құқық қатынасы адамның мінез-құлқына ғана ықпал ете алады.
Сондықтан азаматтық құқық қатынастарының объектісі оның субъектілерінің
алуан түрлі материалдық игіліктер мен материалдық емес игіліктерге
бағытталған мінез-құлқы больш табылады.
Профессор О.С.Иоффе заң әдебиетінде құқықтық объектінің мәні туралы
және сыртқы дүниенің құқық объектілері ретінде болуы мүмкін құбылыстарының
саны туралы мәселені шешудің әр алуан үш түрі болатынын атап өтеді.
Заңгерлердің көпшілігі қосылатын үстем көзқарасқа сәйкес объектілердің
қатарына іс-әрекеттер, материалдық емес жеке игіліктер, заттар және басқа
да бағалы заттар жатады. Объектінің іс-әрекеттерінің маңызын теріске
шығаратын және бұл маңызды тек қана заттарда немесе, тіпті болмағанда, ең
алдымен заттарда деп танитын объектінің заттық-құқықтық теориясы бірсыпыра
аз болғанымен, едәуір кең таралды.
Ақырында, кейбір авторлар ғана корғайтын іс-әрекет теориясы заттарды
құқықтық объектілер қатарынан шығарып тастайды және объектінің маңызы құқық
берген тұлға үміттене алатын міндетті әрекеттерде ғана болады деп таниды.
Азаматық кодекстің 115-бабында азаматық құқық объекілерінің мынадай
түрлері аталған: заттар, ақша, оның ішінде шетелдік валюта, бағалы
қағаздар, жұмыс, көрсетілетін қызмет, шығармашылық жеке қызметтің
объектілендірілген нәтижелері, фирма атаулары, тауар және белгілері
бұйымдарды дараландырудың өзге де құралдары, мүліктік құқықтар және басқа
да мүлік.
Мүліктік емес жеке игіліктер мен құқықтарға мыналар жатады: жеке
адамның өмірі, денсаулығы, қадір-қасиеті, ар-ождан, жақсы атақ, іскерлік
абырой, жеке өмірге тиіспеушілік, жеке және отбасылық құпия, атақ құқығы,
авторлық құқық, туындыға және басқа да материалдық игіліктер мен құқыққа
тиіспеушілік құқығы.

2.4. Азаматтық құқықтық нормалармен реттелетін қоғамдық қатынастар
азаматтық құқық объектісі деп аталады. Мүліктік және жеке мүліктік емес
игіліктер, сондай-ақ қүқықтар азаматтық құқық объектілері бола алады.
Азаматтық кодекстің 115-бабында азаматтық құқық объектілеріне кеңінен
тізбе келтірілген:
а) мүліктік игіліктер мен құқықтарға (мүлікке) жататындар: заттар,
ақша, соның ішінде шетел валютасы, құнды қағаздар, жұмыс, қызмет,
шығармашылық-интеллектуалдық қызметтердің объектіге айналған нәтижелері,
фирмалық атаулар, тауарлық белгілер және бұйымды дараландырудың өзге де
құралдары, мүліктік құқықтар мен басқа да мүлік жатады;
ә) жеке мүліктік емес игіліктер мен құқықтарға мыналар жатады: жеке
адамның өмірі, денсаулығы, қадір-қасиеті, абырой, игі атақ, іскерлік бедел,
жеке өмірге қол сұқпаушылық, жеке құпия мен отбасы құпиясы, есім алу
құқығы, автор болу құқығы, шығармаға қол сұқпаушылық құқығы және басқа
материалдық емес игіліктер мен құқықтар.
Құқық объектісі ретінде заттардың экономикалық (шаруашылық) және
физикалық қасиеттерінің азаматтық құқықта үлкен маңызы бар. Затқа қатысты
туындайтын заңдылық қатынастардың сипаты күні бұрын белгіленеді. Сондықтан
азаматтық құқықтың ғылыми негізі заттарды тиісті физикалық немесе
экономикалық қасиеттеріне қарай саралап береді.

2.5. Заттың ұғымы туралы қазіргі қолданып жүрген заңда айтылмаған,
оның ұғымы азаматтық зерттеулерде берілген. Зат дегеніміз, азаматтық құқық
тұрғысынан алып қарағанда физикалық дене ретінде және оның адам еңбегімен
жасалған, сол сияқты табиғи күйінде де кездесетін (болатын) сыртқы
материалдық дүниенің бір бөлігі болып табылады.
Затты заңдық жағынан саралау (жіктеу) көбіне көп оның табиғи қасиетіне
(физикалық немесе экономикалық) немесе қоғамдық маңызына негізделеді және
әр құқық субъектілерінің белгілі бір заттың түріне қатысты әрекет етуін
айқындайды.
Азаматтық кодекстің 117-бабына сәйкес заттардың өзі қозғалатын және
қозғалмайтын болып екіге бөлінеді. Затты қозғалмайтындар қатарына жатқызу
екі жағдайға байланысты: яғни материалдық жағынан затты жерден айыруға
болмайтындығына және оны орнынан қозғау үшін шығындану қажеттігіне
байланысты. Кейбір жағдайларда, заң қозғалатын мүліктерді, атап айтқанда
әуе және теңіз кемелерін, ішкі суда жүзу кемелерін, "өзен-теңіз" жүзу
кемелерін, ғарыш объектілерін қозғалмайтын түрге жатқызады. Қозғалмайтын
мүлікке теңестірілетін объектілер тізімі толық еместігін еске сала кеткен
жөн. Азаматтық кодексте заң актілері бойынша қозғалмайтын заттарға өзге
мүліктер де жатқызылуы мүмкін.
Қозғалмайтын заттарға меншік құқығы мен басқа да құқықтар, бүл
құқықтарға шек қою, олардың пайда болуы, ауысуы және тоқтатылуы мемлекеттік
тіркелуге тиіс (АК-тің 118-бабының 1-тармағы).
Қозғалмайтын мүліктің ерекше түрінің бірі кәсіпорын болып табылады.
Заң бойынша "кәсіпорын" термині екі мағынада кәсіпорын деп аталады (АК-тің
102-104 баптары). Азаматтық құқықтың субъектісі ретінде мұндай кәсіпорын
мемлекеттік тіркеуден етеді. Кәсіпкерлік қызметті жүзеге асыру үшін
пайдаланылатын мүліктік кешен құқық объектісі түріндегі кәсіпорын деп
танылады (АК-тің 119-бабының 1-тармағы). Яғни ондай кәсіпорын құқық
объектісі болып табылады, кәсіпорын тұтасымен немесе оның бір бөлігі сатып
алу-сату, кепілге, жалға беру шарттарының және басқа да мәмілелердің
объектісі болуы мүмкін, ол әкімшілік тәртіппен өзге субъектіге берілуі
ықтимал.
Мүліктік кешен ретінде кәсіпорын құрамына оның қызметіне қажетті деген
барлық мүлік түрлері енеді. Соның ішінде үйлер, ғимараттар, құрылыстар,
құрал-жабдықтар, шикізаттар, өнімдер, жер учаскесіне құқық, талап ету
құқығы, борыштар, сондай-ақ атауын белгілейтін белгілер (фирманың атауы,
тауар белгілері), егер заң құжаттарында немесе шартта өзгеше көзделмесе,
және тағы басқа айрықша құқықтар болады. Мүліктік кешеннен қандай да бір
объектіні алу заңда немесе шартта көрсетілуі тиіс. Кәсіпорынның меншік
құқығы мен басқа да құқықтары басқа тұлғаға өткенде, сол тұлға жоғарыда
аталған құқықтардың бәрінің бірдей өзіне берілуін талап ете алады.
Азаматтық кодекстің 116-бабының талаптарына сәйкес заттар айналымнан
еркін берілетін немесе ауысатын, айналымнан алынып тасталатын және
айналымда шек қойылатын түрлерге белінеді.
Азаматтық кодексте айналымнан алынып тасталатын (шығарылған) зат деп
азаматтық құқықта объект бола алмайтын заттарды айтады. Бұл ретте осы
заттар адамдардың меншігінде болмайды деген тұжырым жасалады.
Заң "айналымнан алынып тасталған" деген сөзді басқа да мағынада
қолданады — мемлекеттік тәртіптің және қоғамдық қауіпсіздіктің қамын ойлап
иелік ету жолы айрықша жағдайға қойылған заттарға да қолданады. Мәселен,
айналымнан шығарылған жеке заттарға мыналарды жатқызуға болады: қару,
радий, гелий және т.т. Алайда, бұл заттардың көпшілігі мемлекеттің дара
меншіктік объектісі болып табылады. Азаматтар тиісті өкімет орнының рұқсаты
бойынша бұл заттарды алып, оған иелік ете алады (АК-тің 116-бабы, 3-
тармағы). Берілуге ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.