Азаматтардың саяси қүкықтары

Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 11 бет
Таңдаулыға:

Адамдар жаратылысындағы тең жаратылған, белгілі, бұлжымас құқықты
иеленген, олар: өмір сүру құқығы, бостандық және батылыққа ұмтылу. Бұлар
табиғи азаматтық қоғам орнағанда да жойылмайды, оларды қоғам да, үкімет те
ала алмайды. Адамның осы құқықтарына байланысты зандар мен оның орындалу
ережелері коғамнан-қоғамға өткенде міндетті түрде өзгеріп отырады, бірақ
кез келген демократия конституциялык, құқықтық және әлеуметтік құрылымдарды
корғайтын кепілділік жасау міндетін жүктейді.
Сөз және өз пікірін айту бостандығы кез келген демократияның өмірлік
күшінің кайнар бұлағы болып есептеледі.
Демократиялык қоғамның азаматтары ашық пікір алысу арқылы шындыққа жету
нәтижесінде жалғандықты, өтірікті жеңеді, басқа да құндылықтар жақсы, оңай
түсініледі, прогресске жол ашылады деген сеніммен өмір сүреді.
Демократиялык мемлекеттің авторитарлык мемлекеттен айырмашылығы — үкімет
азаматтардың жазбаша және ауызша айтқандарының мазмұнын бақыламайды,
ұнатады, қош көреді. Демократия кең көлемді ақпаратқа рұқсаты бар сауатты,
білімді азаматтардың қоғам өміріне жан-жақты қатысуына мүмкіндік жасайды.
Конституцияның 20-бабында былай делінген: Сөз бен шығармашылық
еркіндігіне кепілдік беріледі. Цензураға тыйым салынады. Сөз бостандығының
карапайым дәлелі — сөз бостандығының кеңдігі.
Сөз бостандығының туымен демократия адамдардың және топтардың құқығын
қорғайды. Ашық айтыс, жарыссөз нағыз шындыққа және даналық, коғамдық іс-
әрекетке жеткізеді деген сеніммен қаруланған демократиялық қоғамның
азаматтары бұл құқықтарды қорғайды.
Сөз бостандығының тікелей нәтижесі — жиналыстар бостандығы және үкіметтің
олардың шағымын бейбіт түрде тыңдау бостандығы. Жиналыс құқығы және тыңдалу
бостандығы болмаған жерде сөз бостандығы құнсызданады. Сондықтан да сөз
бостандығы жиналыс құқығымен тікелей байланысты, оның күрамдас бөлімі.
Қазақстан Республикасының Конституциясында: Казақстан Республикасының
азаматтары бейбіт әрі қарусыз жиналуға, жиналыстар, митингілер мен
демонстрациялар, шерулер өткізуге және тосқауылдарға тұруға құқықты. Бұл
құқықты пайдалану мемлекеттік қауіпсіздік, қоғамдық тәртіп, денсаулық
сақтау, басқа адамдардың құқықтары мен бостандықтарын қорғау мүдделері үшін
заңмен шектелуі мүмкін деп көрсетілген (32-бап). Демократиялық үкімет осы
заңға сәйкес мұндай жиындардын уақытын, орнын белгілейді, бұл тыныштықты
және тәртіпті сақтау қажеттігінен туындайды.
Қазақстан Республикасының Конституциясы әркімнің ар-ождан, діни наным
және діни көзқарастарын жариялау бостандығына кепілдік береді. Бірақ ол
жалпыадамзаттық және азаматтық құқықты, міндеттілікті шектемеуі керек.
Діни наным бостандығы, кең түрдегі ар-ождан бостандығы мынаны көрсетеді:
бірде-бір адам өзінің еркінен тыс кандай да болмасын бір дінге немесе діни
сенімге, оны насихаттауға күштелмейді. Қайсыбір дінге бой ұрғаны үшін
немесе ешбір дінді қабылдамағаны үшін ешкім де жазаланбайды, айып
салынбайды. Демократиялық мемлекет адамдардың діни нанымы өзінің жеке
басының ісі деп есептейді.
Діни наным бостандығы бойынша, ешкім де үкімет тарапынан арнаулы
шіркеуді, мешітті мойындауға міндеттелмейді. Балалар белгілі діни
мектептерге баруға күштелмейді, ешкімнен де діни қызметке баруы, намаз
окуы, діни шараларға қатысуы болмаса қарсы болуы талап етілмейді.
Демократия үкімет халыкқа қызмет ету үшін өмір сүреді, ал халык үкіметке
қызмет ету үшін өмір сүрмейді деген принципке негізделеді. Екінші сезбен
айтқанда, халык — демократиялық мемлекеттің бас иіп бағынушысы емес,
азаматтары. Егерде азаматтарының кұқығын корғамаса, азаматтар да оған жауап
ретінде мемлекетке бейтараптық көрсетеді.
Демократиялық қоғамда азаматтар сайлауға катынасады, олардың атынан
өздерін кім басқаратындығы туралы құқықтары мен міндеттерін іске асырады.
Конституцияда: Республиканың азаматы өзінің азаматтығына орай
құқықтарға ие болып, міндеттер атқарады делінген (12-бап, 3-тармақ).
Авторитарлық мемлекеттерде керісінше, дауыс беру актісі іске асырылған
тәртіпке сәйкес сайлауға заңдылық беру үшін жүргізіледі. Мұндай коғамда
дауыс беру азаматтардың кұқығын да, міндетін де анықтамайды, азаматтардың
міндетін қорғайтын зорлау спектаклі ғана болады.
Демократиялық мемлекетте азаматтар өз таңдауымен мемлекеттен тыс
бірлестіктерге кіреді, сол аркылы қоғамдық өмірге еркін қатысады.
Қазақстан Республикасы азаматтарының бірлесу бостандығына құқығы бар.
Қоғамдык бірлестіктердің қызметі заңмен реттеледі (23-бап). Сонымен қатар,
мұндай бірлестіктерге қатынасудан туындайтын міндеттер қабылдайды: өздері
қоятын проблемалар жайында хабарландырады, кажетті жағдайда келісімге келу
үшін карама-қайшы пікірлерге шыдамдылык білдіреді, келісімге барады.
Авторитарлық мемлекетте жеке ерікті топтар аз немесе болмайды. Олар жеке
адамдарға маңызды мәселелер немесе өз ісін басқару үшін айтысқа, жарысқа
қатысуға құрал есебінде қызмет етпейді, тек мемлекеттің өзіне бас июдің бір
көрінісі ғана болады. Демократиялық коғамның азаматы саналы түрде
жауынгерлік (әскери түрде) кызмет атқарады, оны коғам алдындағы ерікті
міндетім деп есептейді. Казақстан Республикасың қорғау - оның әрбір
азаматының қасиетті борышы және парызы. Республика азаматтары заңда
белгіленген тәртіп пен түрлер бойынша әскери кызмет аткарады (Казакстан
Республикасының Конституциясы, 36-бап).
Адамдардың өздерінің бүлжымас қүқықтарын пайдалануы күдіксіз, әділетті,
олар сөз, жиналыс бостандығы және діни наным, демократиялык принциптерге
негізделген кез келген үкіметке шек қояды. Бұл жағынан алып карағанда жеке
адамдардың құқығы үкіметтің билікті теріс пайдалануына қарсы тірек болады.
Басқа мазмұнда айтқанда, жеке адамның құқығы өзіндік іс-әрекет жасайды.
Құқық адамның жеке меншігі емес, оны қоғамның басқа мүшелері мойындағанда
ғана ол өмір сүреді. Сайлаушылар — өз құқығын сақтаушылар. Бұл жағынан
қарағанда, азаматтар сайлаған демократиялық үкімет оларға тәуелді, адам
құқығына қарсы емес, оны қорғайды. Демократиялық қоғамның азаматтары өз
құқығын нығайту үшін міндеттер қабылдайды және оны орындайды.
Жинақтап айтканда, бұл міндеттер демократиялық процестерге қатысуды
көздейді, онын өмір сүруін қамтамасыз етеді. Азаматтар қоғам алдында тұрған
проблемалар туралы ақпаратпен қаруланып, сол арқылы олар жоғарғы
мемлекеттік ұйымға білімділікпен дауыс беруі қажет.
Сайлау, демократиялык өкілеттілік — үкіметтің орталық институты. Себебі
демократиялық басқару жұмысында үкімет билігі басқарушылардың (халықтың)
келісімінен туындайды. Ол келісімді үкімет билігіне берудің механизмі —
еркін, әділ сайлау өткізуде. Қазақстан Республикасы азаматтарының тікелей
және өз өкілдері арқылы мемлекет ісін баскаруға қатысуға, мемлекеттік
органдар мен жергілікті өзін-өзі баскару органдарына тікелей өзі жүгінуге,
сондай-ақ жеке және үжымдық өтініштер жолдауға құқығы бар (33-бап).
Сонымен катар азаматтардың мемлекеттік органдар мен жергілікті өзін-өзі
басқару органдарын сайлауға және оларға сайлануға, сондай-ақ республикалық
референдумдарға қатысуға кұқығы бар.
Казақстан Республикасы көп ұлтты мемлекет. Конституцияға сәйкес әрбір
азамат ана тілі мен төл мәдениетін пайдалануға, қарым-қатынас, тәрбие, оқу
және шығармашылық тілін таңдауға, еркін тандап алуға кұкығы бар. Мемлекет
Казакстан халқының барлык тілдерінің қолданылу аясын сақтауға кепілдік
береді, оларды үйреніп-дамыту үшін жағдайлар туғызуға қамқорлық жасайды.
Мемлекеттік немесе өзге тілді меңгермеу себептері бойынша азаматтардың
құкықтары мен бостандықтарын шектеуге тыйым салынады.
Қазақстан Республикасьшың Негізгі Заны азаматтарға мемлекеттік оқу
орындарында тегізін орта білім алуға кепілдік береді. Орта білім алу
міндетті. Азаматтардың мемлекеттік жоғары оқу орындарында конкурстық
негізде тегін жоғары білім алуға құқығы бар. Ал жеке оқу орындары арқылы
білім алу белгіленген негіздер мен тәртіп бойынша жүзеге асырылады.
Қоғамның барлық мүшелерінің денсаулығын сақтау демократиялық мемлекеттің
міндеті. Ол үшін арнаулы қамқорлық жасалады. Қазақстан Республикасының
азаматтары заңмен белгіленген тегін кепілді медициналық кәмектің барша
түрін алуға құқықты. Мемлекеттік және жеке емдеу мекемелерінде, сондай-ақ
жеке медициналық іс-тәртібімен айналысушы адамдар арқылы медициналық
жәрдем алу заңмен, белгіленген тәртіп бойынша жүргізіледі.
Адамның негізгі құқығын қорғау принцип тұрғысында кең көлемде
қолданылады. Олар бүкіл әлемдік Конституцияларда көрсетілген. Бұл тұрғыдан
Қазақстан Республикасының Конституциясы оның үлгісі болып есептеледі.
Конституцияның екінші бөлімі (Адам және азамат) адам құқығына және оларды
іске асыруға арналған. Адамның құқығын қорғау Біріккен Ұлттар Ұйымының
Хартиясында, Хельсинки корытынды актісі (Еуропа қауіпсіздік және
ынтымақтастык мәслихаты. ОБСЕ) сияқты халықаралық құжаттарда орын алған.
Қазақстан Республикасының Конституциясында адам құқығы кеңейтілген:
әркімнің еңбек ету бостандығына, қызмет пен кәсіп түрін еркін тандауға,
тынығуға құкығы бар.

ҚҰҚЫҚТЫҚ ЕРЕЖЕЛЕР (НОРМАЛАР)

Заң алдындағы жұрттың бәрінің тендігі немесе занды тең қорғау құқығы кез
келген әділетті демократиялық қоғамның негізгі ісі болып есептеледі. Адам
бай ма, әлде кедей ме, этностық үлкен топка немесе діни аз топқа жата ма,
үкіметтің саяси одақтасы ма, өлде оның қарсыласы ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.