Адам құқықтары жөніндегі уәкілдің мүгедектердің құқықтарын қорғау жөніндегі қызметі

Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 27 бет
Таңдаулыға:

4-тарау. Адам құқықтары жөніндегі уәкілдің мүгедектердің құқықтарын қорғау
жөніндегі қызметі

Адам құқықтары жөніндегі уәкіл қызметі басымдықтарының бірі кемтар
адамдардың құқықтарын қорғау болып табылады. Ол Уәкілдің азаматтардың
өтініштері мен шағымдарын қарау, оның қарттар мен кемтар адамдарға арналған
мекемелерге баруы, сондай-ақ бұқаралық ақпарат құралдарының хабарларына
тұрақты мониторинг жүргізу процесі кезінде жүзеге асырылады.

Шағымдармен жұмыс

Уәкілдің кемтар адамдардың құқықтарын қорғау саласындағы маңызды
функциясы олардың шағымдары мен өтініштерін қарау болып табылады. Уәкіл
мекемесі мүгедектерге олардың құқықтары мен бостандықтарын іске асыру
мәселелері бойынша консультация беру және заң көмегін көрсету жөнінде
жүйелі жұмыс жүргізеді. Келіп түсетін шағымдар мен өтініштерге мониторинг
жүргізудің негізінде ол кемтар адамдар құқықтарының бұзылу фактілері мен
себептерін анықтайды және оларды мемлекеттік органдардың алдына өзекті
мәселе ретінде қояды.
Мүгедектердің құқықтарына қатысты әрбір шағым мен өтініш Уәкіл
мекемесінде тек ұлттық құқық тұрғысында ғана қаралмайды. Мемлекеттік
органдармен хат-хабар алмасу кезінде ол соңғыларына шешімдер шығару кезінде
қазіргі заманғы халықаралық стандарттарды ескеруді ұсынады.
Практика көрсеткендей, Уәкілге әлеуметтік қамтамасыз ету проблемалары,
оның ішінде мүгедектердің құқықтарын қорғау мәселелері жөнінде жүгінген
азаматтардың саны жоғары пайызды құрайды. Осылайша, 2003 жылы келіп түскен
шағымдар ішіндегі үлесі – 12,88 %-ды, 2004 жылғы үш тоқсан ішінде 12,76 %-
ды құрады.
Мүгедектердің құқықтарын қорғау мәселелеріне қатысты өтініштерді талдау
субъектілік тұрғыдан мүгедектердің құқықтарын қорғау проблемалары қоғамды
қаншалықты толғандыратынын, сондай-ақ оның кемтар адамдардың құқықтарын
қорғау және олардың іске асырылуын қамтамасыз ету үшін құқық қорғау
институттарының мүмкіндіктерін пайдалануға қаншалықты қабілетті екенін
бағалауға мүмкіндік береді. Шағымдардың басым бөлігі (87,05 %) жеке
тұлғалардан, тәртіп бойынша, мүгедектердің өздерінен немесе олардың
туысқандарынан келіп түскен, бұл мүгедектердің өз құқықтарын қорғау
мәселелерінде "жалғыздығын" растайды. Мүгедектердің құқықтарын қорғау
туралы өтініштердің қалған аз ғана бөлігін ТМД елдерінің Адам құқықтарын
қорғау жөніндегі уәкілдері (8,23 %), мүгедектердің қоғамдық бірлестіктері
(2,35 %), халықаралық ұйымдар (1,17 %) мен ҚР Парламентінің депутаттары
(1,17 %) жіберген өтініштер құрайды.
Осы статистикадан көрінгендей, азаматтық қоғам институттары,
мемлекеттік органдардың мүдделі өкілдері мен халықаралық ұйымдар Адам
құқықтары жөніндегі уәкілге жүгіну арқылы мүгедектердің құқықтарын қорғау
жөніндегі мүмкіндікті өте сирек пайдаланады. Мұның себептері Уәкілге жүгіну
арқылы құқықтарды қорғаудың қосымша тәсілінің жаңалығында ғана емес,
сонымен бірге жоғарыда аталған субъектілердің нақты мүгедектің құқықтарын
қорғау жөніндегі жүйелі шаруасы көп қызметтен шеттетілгендігінде жатыр.
жатыр.

Ортақ мақсаттарға жету үшін, ал Адамдардың құқықтары жөніндегі уәкілге
қатысты – мемлекеттің заңға қайшы әрекеттеріне шағымдану үшін мүгедектердің
дауыстарын біріктіруге қабілетті, мықты үкіметтік емес ұйымдардың жоқтығы
фактісін ұжымдық өтініштердің жеке адамдардан келіп түскен жазбаша
өтініштердің 9,45 %-ын ғана құрау фактісі растап отыр.

Уәкілге Астана мен Алматы қалаларының, Қарағанды, Павлодар, Ақмола, Алматы,
Шығыс Қазақстан, Жамбыл, Оңтүстік Қазақстан облыстарының мүгедектері
неғұрлым жиі жүгінеді. Аз жүгінетіндер саны – Қостанай, Солтүстік
Қазақстан, Маңғыстау, Атырау, Қызылорда облыстарынан. ТМД елдерінің Адам
құқықтары жөніндегі уәкілдерінен мүгедектердің құқықтарына қатысты
өтініштердің түсу қарқыны көрші елдерде де мүгедектердің проблемалары
өзекті екенін көрсетеді. Келіп түскен өтініштердің аймақтарға бөлгендегі
сыныптауышы мынадай диаграммада ұсынылып отыр:

Келіп түскен шағымдар мен өтініштерді талдау кезінде неғұрлым маңызды,
өзекті мүгедектік проблемалары анықталады. Осы проблемалардың ішінен
мүгедектер әлеуметтік-экономикалық құқықтарды іске асырумен байланысты
қиындықтарды жиі атайды. ұсынылған диаграммада денсаулыққа келтірілген
залалды өндіріп алуға (37,64 %), азаматтардың медициналық-әлеуметтік
сараптама комиссияларының жұмысына (14,11 %) және мүгедектік жөніндегі
жәрдемақылардың төленуіне (11,76 %) қанағаттанбайтынына байланысты
өтініштер бірден көзге түседі.

Мүгедектер құқықтарының бұзылуына қатысты жазбаша өтініштердің жалпы
санының 19 %-ында құқықтары қалпына келтірілді, 50 %-ында заңнамаға сәйкес
мүгедектердің құқықтарын бұзушылық байқалмады, шағымдардың 31%-ын қарау
Уәкілдің құзыретіне кірмеді.

Мүгедектердің жиі бұзылатын құқықтарының бірі жұмыс берушінің кінәсінен
өндірісте еңбек мертігуін алған кезде тиісті өтемақы алу құқығының бұзылуы
болып табылады. Осылайша, Р. деген азамат өз өтінішінде (2003 ж. 05.11
кіріс № 58705) "Қ" ЖШС-і жұмыста мертігуін өтеу жөніндегі міндеттемелерді
орындамағанын және оны заңсыз жұмыстан шығарғанын көрсетеді. Ауыр мертіккен
Р. қандай да бір жәрдемақы төленбестен және хабарланбастан жұмыстан
шығарылған.
Р. өз хатында: "Мен "Қ" деп аталатын жұмыс берушінің тәртібіне өте
қынжылудамын, ол бізді кез келген сәтте жұмыстан шығарып жіберуге болатын
құл ретінде ұстады" деп жазады.
Осы өтініш бойынша Уәкіл ҚР Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау
министрлігіне, "Қ" ЖШС-на және ҚР Жоғарғы Соты жанындағы Сотты
әкімшіліктендіру жөніндегі комитетке сұрау салды. Нәтижесінде облыстың
Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау департаментіне өтініш берушіге екінші
топ мүгедектігін және кәсіптік еңбекке қабілеттілігін 70 % жоғалтқанын бір
жыл мерзімге тағайындау туралы тапсырма берілді.
ҚР Жоғарғы Соты жанындағы Сотты әкімшіліктендіру жөніндегі комитеттің
ақпараты бойынша азамат Р.-ға тағайындалған сомалар толығымен өндірілген.
Кәсіпорынның бас дирекциясы Р.-дың тұрғылықты жері бойынша банк мекемесінде
атаулы депозитті ашу және оған біржолғы жәрдемақы сомасын аудару туралы
шешім қабылдады.
ТМД елдерінен келіп түсетін өтініштердің басым көпшілігі де
қызметкердің өндірістік мертігу кезінде денсаулығына келтірілген залалдың
орнын толтыру туралы сот шешімдерінің орындалмауымен байланысты. Тәртіп
бойынша, ТМД елдерінің Уәкілдері жауапкер-кәсіпорыннан өтемақы сомаларын
өндіріп алуға жәрдемдесу туралы өтінішпен жүгінеді. Мұндай жағдайларда
Уәкіл орындаушылық іс, сот шешімінің орындалмау себептері және проблеманы
шешу тәсілдері туралы толық ақпаратты шұғыл ұсынатын ҚР Жоғарғы Соты
жанындағы Сотты әкімшіліктендіру жөніндегі комитетімен бұрыннан қалыптасқан
ынтымақтастық практикасын пайдаланады.
Осы өтініш бойынша Уәкіл ҚР Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау
министрлігіне, "Қ" ЖШС-на және ҚР Жоғарғы Соты жанындағы Сотты
әкімшіліктендіру жөніндегі комитетке сұрау салды. Нәтижесінде облыстың
Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау департаментіне өтініш берушіге екінші
топ мүгедектігін және кәсіптік еңбекке қабілеттілігін 70 % жоғалтқанын бір
жыл мерзімге тағайындау туралы тапсырма берілді.
ҚР Жоғарғы Соты жанындағы Сотты әкімшіліктендіру жөніндегі комитеттің
ақпараты бойынша азамат Р.-ға тағайындалған сомалар толығымен өндірілген.
Кәсіпорынның бас дирекциясы Р.-дың тұрғылықты жері бойынша банк мекемесінде
атаулы депозитті ашу және оған біржолғы жәрдемақы сомасын аудару туралы
шешім қабылдады.
ТМД елдерінен келіп түсетін өтініштердің басым көпшілігі де
қызметкердің өндірістік мертігу кезінде денсаулығына келтірілген залалдың
орнын толтыру туралы сот шешімдерінің орындалмауымен байланысты. Тәртіп
бойынша, ТМД елдерінің Уәкілдері жауапкер-кәсіпорыннан өтемақы сомаларын
өндіріп алуға жәрдемдесу туралы өтінішпен жүгінеді. Мұндай жағдайларда
Уәкіл орындаушылық іс, сот шешімінің орындалмау себептері және проблеманы
шешу тәсілдері туралы толық ақпаратты шұғыл ұсынатын ҚР Жоғарғы Соты
жанындағы Сотты әкімшіліктендіру жөніндегі комитетімен бұрыннан қалыптасқан
ынтымақтастық практикасын пайдаланады.
Осылайша, Уәкілдің атына Ресей Федерациясы Свердловск облысының Адам
құқықтары жөніндегі уәкілінен (2003 ж. 13.12. кіріс № 71505)
Б. өтінішіне қатысты өтініш келіп түсті. Б. Жезқазған қаласы сотының
өндірістік мертігу нәтижесінде денсаулығына келтірілген зиянның орнын
толтыру туралы 1960 жылғы 13 сәуірдегі шешімінің орындалмай отырғаны туралы
шағыммен жүгінген. Жезқазған қаласының соты талап-арыз иесінің талаптарын
танып, "К" кәсіпорнына зардап шеккен адамның пайдасына еңбекке
қабілеттілігін жоғалтқаны жөнінде ай сайынғы жәрдемақыларды төлеуді
міндеттеген. Б. айтуы бойынша, кәсіпорын төлемдерді 1967 жылға дейін төлеп
келген, алайда кейіннен төлемдер еш хабарсыз тоқтатылған.
Осы өтініш бойынша Уәкіл ҚР Жоғарғы Соты жанындағы Сотты
әкімшіліктендіру жөніндегі комитетке жүгінген. Комитет Б.-ға шындығында
1967 жылдың қыркүйегіне дейін еңбекке қабілеттілігін ішінара жоғалтқаны
жөнінде өтемақы төленгенін анықтады. 1986 жылғы 11 ақпанда "И" монтаж
фирмасы ("К" құқықмирасқоры) өндіріп алушы сатып алған ЗАЗ-968МЗ
автомобилінің құнын төлеген. Бұдан кейін өтініш берушінің 1967 жылдан кейін
еңбекте мертігуі жөнінде жәрдемақы төлеу, жұмыс орны және еңбекақысының
мөлшері туралы ақпаратты ұсынбауына байланысты Б.-ның атына ешқандай
төлемдер жасалмаған.
Жоғарыда баяндалған жағдайларды, сондай-ақ кәсіпорынның бұдан әрі
төлемдер жасауға келісімін назарға ала отырып Б.-ға "И" АҚ атына тиісті
құжаттарды қоса отырып, өтініш жіберу ұсынылды.
Шағымдар мен өтініштердің екінші елеулі тобы медициналық-әлеуметтік
сараптама комиссияларының (МӘСК) қызметіне байланысты, бұл мүгедектікті
тағайындау және оны алып тастау мәселелеріне неғұрлым жауапты көзқарас
қажеттігін сөзсіз айғақтайды.
Өз хаттарында мүгедектер медициналық-әлеуметтік сараптама комиссиялары
шешімдер қабылдау кезінде мүгедектікті тағайындауды ұсынатын емдеуші
дәрігерлердің қорытындыларын басшылыққа алмайтыны, азаматтардың
денсаулығының едәуір нашарлағаны туралы шағымдарын ескермейтіні туралы
жазады.
Осылайша, Уәкілге жүгінген, өндірістік мертігу нәтижесінде өкшесін
кесіп тастауға байланысты ІІІ топ мүгедегі П. деген азамат (2003 ж. 25.09.
кіріс № 46405) аумақтық МӘСК мүгедектік тобын қайта қараудан және оңалуға
бір жыл мерзімді тағайындаудан бас тартқаны туралы шағым жасады.
П.-ға қадағалау жүргізетін медициналық орталықтың ұсынымына сәйкес оған
күші мен денсаулығын қалпына келтіру үшін уақыт қажет болды. Сонымен қатар
мүгедектік тобын күшейту үшін барлық негіздер бар. Алайда МӘСК мүгедектің
өтінішінен бас тартқан және оның қызметтік міндеттеріне дереу кірісуі
туралы ұсыныс жасаған.
Өз хатында П. былай деп жазады: "Қыркүйекте мен мүгедектік тобын
күшейту үшін қайтадан МӘСК-ке жіберілдім, алайда онда дәрігерлердің
пікірімен санаспайды, менде созылмалы бас ауруы, ұйқының бұзылуы, жүрген
кезде табанның ауруы, өкше кесілген жерде нерв талшықтарының қозуы
болғанымен, маған бұрынғы үшінші топты қалдырды. Менің протезім орнына
келмей отыр, сондықтан да күндіз де, түнде де қатты ауырамын. Осы жағдайда
жұмысқа кірісуге шамам жоқ". Алайда Уәкіл кіріскенімен де, мүгедектің
өтініші қанағаттанғысыз күйде қалды. Нәтижесінде оған МӘСК қорытындысына
шағым жасау үшін сот органдарына жүгіну туралы ұсыныс жасалды.
Кемтар баланың бұзылған құқықтарын қалпына келтіру жағдайы (2004 ж.
12.01. кіріс № 1703) Уәкілдің нәтижелі араласуының үлгісі болып табылады.
Б. деген азаматша аумақтық МӘСК-нің оның баласына мүгедектікті
тағайындаудан бас тарту туралы шешіміне шағым жасап жүгінген болатын.
ҚР Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрлігінің Уәкілдің сұрауы
бойынша жіберілген тапсырмасы бойынша өтініш берушінің ұлы психологтың,
психиатрдың консультациясынан өтіп, Солтүстік Қазақстан облысының Еңбек
және халықты әлеуметтік қорғау департаментінде Петропавл қаласының
Денсаулық сақтау департаментінің бас мамандары (хирург, невропатолог,
терапевт, психиатр) куәландырылған. Психолог пен психиатр қойған диагноздың
негізінде балаға 1 жыл мерзімге ІІІ топ мүгедектігі тағайындалған.
Мүгедектерден келіп түскен басқа хаттардың мазмұны еңбекке, тұрғын
үйге, денсаулық сақтауға конституциялық құқықтарды іске асыру
проблемаларына қатысты.
Осы шағымдар мен өтініштердің ішінде еңбек құқығын іске асыру
мүмкіндігінің жоқтығына байланысты өтініштер жиі кездеседі. Мысалы,
психикалық ауру бойынша ІІІ топ мүгедегі, С. деген азамат (2004 ж. 12.01.
кіріс № 1703) Уәкілге жұмысқа орналасуға жәрдемдесу туралы өтінішпен
жүгінген.
Көтерілген мәселені шешу мақсатында Уәкіл мүгедекті жұмысқа орналастыру
жөнінде шаралар қабылдады. Жұмыссыз мүгедектерді жұмыспен қамту мәселелері
құзыретіне кіретін облыс әкімімен хат-хабар алмасудан еш нәтиже шықпады,
сонымен мүгедек мүмкіндіктеріне сәйкес келетін жұмысқа орналастырылмады.
Уәкілдің атына мүгедектерден тұрғын үйдің жоқтығы, материалдық
қиындықтар жөнінде көптеген өтініштер келіп түседі. Бұлай өмір сүру
жағдайларын кемтар адамдар өте қатты уайымдайды.
Уәкілге сал ауруымен ауыратын І топ мүгедегінің қызы Ш. деген азамат
тұрғын үй алуға жәрдемдесу туралы өтінішпен (2004 ж. 07.01. кіріс № 703)
жүгінген. өтініш берушінің анасы 1986 жылдан бастап мүгедектігінің
негізінде мемлекеттік тұрғын үй қорынан тұрғын үй алу кезегінде тұрған.
2000 жылы тұрмысқа жайсыз үйдің бесінші қабатынан пәтер ұсынылған. 13 жыл
бойы сал ауру болып табылатындықтан, мүгедектерге арналған арбамен ғана
көмексіз жүре алатындықтан, ұсынылған үйден бас тартқан. Қазіргі уақытта ол
жынысы әр түрлі ересек балаларымен шағын отбасыларына арналған бір пәтерлі
үйде тұрады.
Мүгедектің тиісті тұрғын үй жағдайларына құқығы осы жағдайда бұзылып
отырғаны сөзсіз, өйткені "Қазақстан Республикасындағы мүгедектердің
әлеуметтік қорғалуы туралы" ҚазССР Заңының 13-бабына сәйкес мүгедектерге
қалпына келтірудің жеке бағдарламасына сай үй-жай типін, қабатын, тұрмысқа
жайлылық дәрежесін және тұру үшін қажетті басқа да жағдайларды ескере
отырып, тұрғын үй таңдау құқығы берілген. Мүгедектің үй-жайы мүгедекті
қалпына келтірудің жеке бағдарламасына сәйкес келмеген және оны қолдану
мүмкін болмаған жағдайда, жергілікті өкілді және атқарушы орган мүгедекке
басқа тұрғын үй беруге міндетті. Тұрғын үй жағдайларын жақсартуға мұқтаж І
және ІІ топ мүгедектеріне тұрғын үй бірінші кезекте беріледі.
"Тұрғын үй қатынастары туралы" 1997 жылғы 16 сәуірдегі № 94-1 ҚР Заңы
76-бабының 2- және 3-тармақтарына сай ауыр науқаспен ауыратын мүгедектерге
олардың төменгі қабаттарды немесе лифтілері бар тұрғын үйлерді қалауын
ескере отырып, мемлекеттік тұрғын үй қорынан тұрғын үй беріледі. Заңнамада
белгіленген тәртіппен бекітілген аурулар тізімінде санамаланған кейбір
созылмалы аурулардың ауыр нысандарымен ауыратын азаматтарға қосымша жеке
бөлме беріледі. Көрсетілген қосымша аудан артық болып есептелмейді. Сонымен
бірге мемлекеттік тұрғын үй қорынан тұрғын үй беру кезінде жеті жастан
асқан әр жынысты адамдарды (ерлі-зайыптылардан басқа) олардың келісімінсіз
бір бөлмеге орналастыруға болмайды.
Уәкілдің І топ мүгедек әйел жөніндегі өтінішіне жергілікті атқарушы
органдар бірінші кезектілікке заң құқығының болуына қарамастан, кезектілік
тәртібін желеу етіп және оған кезектілік тізімінде 31-номермен тұрғын үйді
күту ұсынылғаны туралы жауап берді.
Басқа өтініш (2004 ж. 18.08. № 74303) М. деген азаматшаға тиесілі. Ол,
ІІІ топ мүгедегі, зайыбы – ІІ топ мүгедегімен және жыныстары әр түрлі төрт
ересек баласымен жатақхананың ауданы 10,5 шаршы метр бөлмесінде тұруға
мәжбүр. Бөлмеде тұруға сәйкес келетін санитарлық жағдайлар жоқ. өтініш
беруші: "Менің отбасым тұрғын үйге өте мұқтаж деп ойлаймын, өйткені біз
10,5 шаршы метрде тұрып жатырмыз, біз онда тамақ ішеміз, балалар сабақтарын
орындайды, осы бөлмеде ұйықтаймыз" деп жазады. Осы факт бойынша 2004 жылғы
қарашада Уәкіл жергілікті атқарушы билік органдарымен хат-хабар алмасу
процесін жүргізді.
Әрбір өтінішінде авторлар тағайындалған жәрдемақыға дәрі, азық-түлік
сатып алу, коммуналдық қызметтер ақысын төлеу мүмкін емес екенін келтіріп,
өздерінің мүшкіл материалдық жағдайы туралы жазады.
Мысалы, Б. деген азаматша (2004 ж. 19.04. кіріс № 28403), ІІІ топ
мүгедегі (ісік ауруы): "Сәулеленуден кейін маған ерекше күтім, жақсы
тамақтану қажет, бірақ оны мен қалай жасаймын, өйткені менің зейнетақым
2500 теңге, менің асырауымда үш жетім немерем бар. Осы кішкентайлардан
бөліп-жарып, емге, киімге және оқуға жұмсаймын. Тек нан ғана және сирек
түрде макарон жейміз" деп жазады.
Басқа өтініш беруші Д. деген азамат, ІІ топ мүгедегі (омыртқа мертігуі)
(2004 ж. 18.03. кіріс № 17003) тұрғын үйі болмағандықтан және 5600 теңге
сомасындағы жәрдемақыға бөлме жалдау мүмкін еместігінен вокзалда тұруға
мәжбүр, өйткені жатақханада бөлме жалдау 10000 теңгеден кем тұрмайды.
Уәкілге лауазымды адамдардың мүгедектердің проблемаларына жеткілікті
дәрежеде көңіл аударылмайтынын куәландыратын көптеген өтініш келіп түседі.
Көмек туралы кейбір өтініштер ерекше шығынды қажет етпейді, тек
мүгедектердің объективті әлеуметтік қауқарсыздығын түсіну және нәтижесінде
кемтар адамдардың мұқтаждықтарын қанағаттандыру үшін мүмкіндіктерді
іздестіру қажет. Осындай мысалдардың бірі І топ еңбек мүгедегі Г. деген
азаматтың шағымы болып табылады, ол үйіне су құбырын жүргізуге көмек
көрсету туралы жергілікті атқарушы органдарға бірнеше мәрте жүгінген. 5 ай
бойы өтініш беруші өз өтінішімен аудандық әкімдікке жүгінген, өйткені екі
аяғы жоқ ол тіршілік әрекетін өз бетімен қамтамасыз етуде қиындықтарды
басынан кешіруде. Алайда Г.-да қажетті материал бар, тек коммуналдық қызмет
техникасы ғана қажет болғанымен, осы өтінішті қанағаттандыру үшін еш шара
қолданылмаған.
Мына бір жолдар оның хатынан: "Мен аудан орталығында тұрамын және аудан
басшылығы аудандағы мүгедектердің қалай тұратыны, қандай қиындықтарды
басынан кешіріп отырғаны туралы қызығушылық білдіруге тиіс болғанымен,
мүгедек болғаннан бергі 28 жыл бойы жергілікті биліктің көмегіне бірде-бір
рет жүгінген емеспін. Мүгедектер үшін қолайлы жағдайлар жасау туралы
талаптар көзделген Мүгедектерді қорғау туралы заң бар, бірақ осы және басқа
да заңдарды жергілікті басшылар елемейді. үйде судың болуы мен үшін
молшылық емес, ең зәру қажеттілік".
Уәкілдің мүгедектің проблемасын шешу туралы облыс әкімдігіне жүгінген
өтінішіне осы мәселе жөнінде міндетті тәртіппен тиісті шаралар
қолданылатыны туралы ақпарат алынған.
Жергілікті атқарушы органдардың мүгедектердің құқықтары мен мүдделерін
бұзатыны туралы Алматы қаласының "Мүгедек көлік жүргізушілер қауымдастығы"
қоғамдық бірлестігінің шағымында (2004 ж. 12.02. кіріс № 8903) айтылған.
Мүгедек көлік жүргізушілер қауымдастығының мүшелері өздерін жұмыспен
қамтамасыз ету үшін көлікжуғышы бар ТҚС (техникалық қызмет көрсету
станциясын) салуды шешкен, өйткені қазіргі уақытта мүгедектердің жұмысқа
орналасуы тіпті мүмкін емес, ал мөлшері 2500 теңге зейнетақыға өмір сүру
қиын. Қалалық әкімдік шешімімен 2000 жылы қоғамдық бірлестікке ТҚС
құрылысына қажетті жер учаскесін игеру құқығы берілген. Соңынан осы жер
учаскесі бұрын, 1995 жылы, "А" Холдинг компаниясы" АООТ-на берілгені
анықталған. Кейіннен, 2000 жылы компанияға тиесілі аумақ бөлігін алу туралы
қалалық әкімдіктің екінші шешімі қабылданған.
Өтініш берушілердің айтуы бойынша, жер учаскесін алу туралы құжаттама
ретке келтірілмеген, соның салдарынан Қауымдастық та, Холдинг компаниясы да
екі жыл бойы сол және бір учаскеге жер салығын үзбей төлеп келген.
Мүгедектер қауымдастығы Алматы қаласының Сәулет және қала құрылысы
департаментіне бұрын алынғанның орнына басқа жер учаскесін бөлу туралы
қайтадан жүгінген, бірақ осы мәселе шешілмеген. өтініш берушілердің
хатынан: "Осы айла-шарқылардың нәтижесінде мүгедектер 3500 шартты бірлікті
(жалгерлік ақы, топотүсіру, жоба) босқа жұмсады, бұл мүгедектер үшін үлкен
сома болып табылады. Қауымдастықтың өз мүшелері мен инвесторлар арасындағы
беделіне нұқсан келді".
Уәкіл Қауымдастықтың басшысына қала құрылысы комиссиясының шешіміне
шағымдану және жобаны іске асыруға жұмсалған сома мен берілген жер
учаскесіне төленген жалгерлік ақыны өндіру үшін сот органдарына жүгінуді
ұсынды.
Азаматтардың шағымдарында мүгедектерге арналған интернат үйлердің
әкімшіліктері жол беретін бұзушылықтар өзіне еріксіз назар аудартады.
Мысалы, Уәкілдің атына Тараз қаласының психохроник балаларға арналған
интернат үйінің қызметкерлері мекеме басшылығының іс-әрекеттеріне шағыммен
жүгінген: "Интернат үйі директорының тапсырмасы бойынша балаларға ең арзан
бағалы және төмен сапалы заттар сатып алынады және де оларды қандай да бір
комиссия тексерумен келген кезде ғана кигізеді. Ғимаратта жөндеу жұмыстары
көп жылдардан бері жүргізілмеген: санитарлық тораптар жұмыс жасамайды. Жүре
алмайтын балалар бар, туалетті қалай пайдалануды білмейміз".
Астана қаласындағы ақыл-есі кем балаларға арналған интернат үйі
қызметкерлерінің хатында (2003 ж. 23.12. кіріс № 75305) осы балалар
құқықтарының жиі бұзылатыны туралы фактілер келтірілген. Авторлар: "Мекеме
басшылығы интернат мекемелерінде балаларды ұстау жағдайларына қойылатын
талаптарды сақтамайды. Интернатта тәрбиеленушілер міндетті түрде берілуге
тиіс заттардың тізіміне кіретін ең қажетті заттарға: киімге, ойыншықтарға,
төсек жабдықтарына, гигиеналық құрал-жабдықтарға зәру. Мекемеде мүгедек
балалардың еңбегі заңсыз пайдаланылады, ауруларға арналған изолятор
мақсатына сай қолданылмайды. Қызметкерлердің жетіспеушілігінен балаларға
жеткілікті күтім жасалмайды, соның салдарынан оларда басқа аурулар қозып,
ерікті түрде интернатты тастап кетеді."
Осы шағымдар бойынша Уәкіл ҚР Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау
министрлігіне және жергілікті атқарушы билік органдарына дереу жүгінді.
Қазіргі уақытта аталған фактілер бойынша тексерулер жүзеге асырылуда.
Мүгедектердің сыни жағдайының және олардың құқықтарының жиі бұзылуының
айғағы жиырма жасар Х.-ның хаты (2004 ж. 29.04. кіріс № 35103) болып
табылады. Былай деп жазады: "Мен жас кезімнен І топ мүгедегімін. Анаммен
және кіші ініммен ауылда тұрамын, ол жерде мен ешкімнен көмек күте
алмаймын. Менің анам ешқайда жұмыс істемейді, өйткені маған күтім жасайтын
ешкім жоқ және де ауылда жұмыс жоқ. Ақша жетпейді, біз жәрдемақыға күн
көріп отырмыз. Менің өзім 9 сынып бітірдім, мұғалімдер үйге келіп тұрды.
Мен әрі қарай оқығым келеді, бірақ оған мүмкіндік жоқ. Сонымен қатар менің
арбам сынып қалғандықтан, өзім жүре алмаймын, ал анамның мені көтеруге күші
жоқ. Құрметті Адам құқықтары жөніндегі уәкіл, маған көмектесуіңізді
сұраймын, өйткені менің жүгінер басқа ешкімім жоқ".
Уәкіл ҚР Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрлігі мен Ақмола
облысының әкімдігіне мүгедектің отбасына қолдан келген көмекті көрсету және
хатта көтерілген мәселені шешу туралы жүгінді. Аталған органдар осы өтініш
бойынша шұғыл жұмыс жүргізді. Ақмола облыстық еңбек, халықты жұмыспен қамту
және әлеуметтік қорғау басқармасы кресло-арбалар сатып алып, олардың
біреуін өтініш иесіне бөлді. Ақмола облысы Целиноград ауданының білім
бөлімі мен жұмыспен қамту орталығы оқу орнында кейіннен сырттай оқу
процесінде пайдалану мақсатында өтініш иесіне компьютерде жұмыс істеу
машықтарын үйрету мәселесін шешті. Х-ны дербес компьютермен қамтамасыз
етті. Оның анасы маусымдық жұмысқа қабылданды. Ақмола облысының Целиноград
аудандық әкімдігі осы отбасының тұрғын үй жағдайларын ішінара жақсарту
жөніндегі міндеттемелерді өз мойнына алды.

Уәкілдің кемтар адамдарға арналған мекемелерді аралауы

Адам құқықтары жөніндегі уәкіл кемтар адамдарға медициналық қызмет
көрсетуге, оңалтуға және тұруына арналған мекемелерге ерекше көңіл бөледі.
Оларға бару барысында Уәкіл мен оның аппаратының қызметкерлері осы
мамандандырылған мекемелердің жұмысымен, мүгедектерді ұстау жағдайларымен
тікелей танысу, олардың халықаралық стандарттарға сәйкестігін айқындау,
тиімді жұмыс жасауға кедергі проблемаларды анықтау мүмкіндігіне ие болады.
Мамандандырылған мекемелер жүйесінің ерекшелігі оларда қызмет
көрсетілетін адамдардың әлсіздік дәрежесінің ықтимал жоғары екендігінде.
Мүгедектер әр түрлі теріс пайдаланушылыққа жол беру ықтималы мол мекемелер
әкімшілігіне тәуелді болуға мәжбүр. Мұндай орындарда мүгедектердің өз
құқықтарын дербес қорғау мүмкіндіктері едәуір шектелген.
Арнаулы мекемелерде мүгедектерді ұстау жағдайларына тұрақты түрде
жүргізілетін мониторинг нәтижелері бойынша Уәкіл институты тиісті
мемлекеттік органдарға мүгедектердің құқықтарын сақтау туралы ақпраат,
сондай-ақ ұсыныстар мен ұсынымдар жіберіп отырады.
2003 және 2004 жылдар аралығындағы кезеңде Уәкіл ересек жастағы
мүгедектерді ұстауға арналған мамандандырылған 7 мекемеге барды: Астана
қаласының ардагерлер мен мүгедектерге арналған интернат үйі, Ақмола
облысының Малотимофеев интернат үйі, Шымкент, Атырау, Ақтау, Павлодар
қалаларындағы интернат үйлері, Қызылорда қаласындағы "Мейірімділік" қарттар
мен мүгедектерге арналған интернат үйі.
Интернат үйіне зейнет жасына жеткен жалғыз басты азаматтар, сондай-ақ
жалғыз басты азаматтар ішінен жасы 18-ден асқан І-ІІ топ мүгедектері
қабылданады. Мемлекеттің асырауындағы негізгі контингентке нұқсан
келтірместен, тұрмыстық және медициналық қызметтерге мұқтаж, сондай-ақ
интернат үйіне кезектілік болмаған жағдайда қарт азаматтардың уақытша және
тұрақты тұруына арналған ақылы бөлімшелерді ұйымдастыруға рұқсат етілген.
Барлық интернат үйлері қамқордағылардың көп санын (100 және одан
жоғары) ұстауға арналған. Қамқорындағылардың жинақталуы тығыз болғандықтан,
мұндай мекемелерде медициналық қызмет көрсету және оңалту жөнінде неғұрлым
тиімді көмек көрсету қиын.
Сонымен қатар мекемелердің ғимараттарында кемтар адамдардың еркін және
өз бетімен жүріп-тұруы үшін жағдайлар жасалмаған: пандустардың, сырғыма
жолдардың, кең лифтілердің қажетті мөлшері жоқ. Мұндай жағдай жеке
мұқтаждығын өтеуге арналған үй-жайларға да қатысты қалыптасқан, көбінесе
олар мүгедектердің кемтарлығын ескермей салынған. Уәкіл барған интернат
үйлерінің кейбіреуі халықаралық стандарттарды ескере отырып, жөндеу
жұмыстарын бастап кетті, мысалы, күрделі жөндеу Павлодар қаласындағы
интернат үйінде жүргізілуде, дегенмен бұл процес барлық жерде жүргізілмей
отыр. Қалыптасқан жағдайды ешқандай аргумент ақтай алмайды, себебі
Мүгедектердің құқықтары туралы декларацияда экономикалық және әлеуметтік
жоспарлаудың барлық кезеңдерінде мүгедектердің ерекше мұқтаждықтары назарға
алынуға тиіс.
Мекемелерде арнаулы көмекші құралдармен қамтамасыз етудің нашарлығы
байқалады. Жүріп-тұру мүшелерінің функциялары бұзылған адамдар үшін
сұранысты қамтамасыз етпейтін, моделі ескі арбалар пайдаланылады.
Мүгедектерді қоғамға кіріктіру жөніндегі қазіргі қажеттіліктер интернат
үйлері үшін жаңа модельді жылжымалы құралдарды сатып алу қажеттігін
туғызды.
Мүгедектердің жүріп-тұру еркіндігіне құқығының бұзылғанын ғана емес,
сонымен бірге адамның абыройын кемсітетінін куәландыратын фактілердің бірі
Шымкент қаласындағы қарттар мен мүгедектерге арналған интернат-үйде
жылжымалы ортопедия бұйымы ретінде түйіршікті ішпектердегі доңғалақтарда
орналасқан жалпақ тақтайларды пайдалану болып табылады. Бұл мүгедектер үшін
тең мүмкіндіктерді қамтамасыз етудің стандарт ережесін көпе-көрінеу бұзу
болып табылады, оған сай көмекші құралдарға мұқтаж адамдар оларды пайдалану
мүмкіндігіне ие болуға тиіс (№ 4 Ереже).
Бару барысында кейбір интернат үйлерінде ерікті жарна қоры бар екені
анықталды, оған қамқорындағылар алатын төлемдерінің 75%-ын салады екен.
Мұндай қорлар Астана қаласының ардагерлер мен мүгедектерге арналған
интернат үйінде, Шымкент, Павлодар қалаларының қарттар мен мүгедектерге
арналған интернат үйлерінде бар. Жәрдемақыны немесе зейнетақыны интернат
қорына беру кемсітушілік практика екені сөзсіз, өйткені қамқорындағыларды
мекеме әкімшілігіне тәуелді етеді, олардың өз зейнетақыларын пайдалану
құқығын бұзады. Интернатта тұратындардың айтуы бойынша, ақша ұсақ
шығыстарға да жетпейді екен.
Интернат үйіне келгісі келетіндердің көбісінің балалары шетелде тұрады
не олар тастап кеткен. Бірақ интернат тек жалғыз басты адамдарға
көзделгендіктен, ҚР Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрлігі
бекіткен Интернат үйлері туралы ережеге сәйкес олар мемлекет қамтамасыз
ететін интернат үйінде тұра алмайды. Осындай адамдардың жағдайын есеру үшін
Интернат үйлері туралы ережені қайта қарау қажет.
Мамандандырылған балалар мекемелері Уәкілдің қызметінде басым орынға
ие. Шолу жасалған уақыт кезеңі ішінде ол Солтүстік Қазақстан облысындағы
балалар үйі мен жүріп-тұру мүшелерінің функциялары бұзылған мүгедек
балаларға арналған интернат үйіне, Қызылорда облысындағы балалар үйі мен
А.С.Макаренко атындағы мектеп-интернатқа, Оңтүстік Қазақстан облысындағы
мамандандырылған балалар үйі мен нашар көретін балаларға арналған мектеп-
интернатқа, Маңғыстау облысындағы балалар үйіне, Атырау облысындағы
мамандандырылған, орталық нерв жүйесі зақымданған балалар үйіне, Павлодар
облысындағы балалар үйіне және Астана қаласындағы балалар үйіне барды.
Осы жеті балалар үйінің ішінде төртеуіне (Шымкент, Атырау, Астана,
Павлодар қалаларында) мамандандырылған деген мәртебе берілген. Мұндай
типтегі мекемелер тастанды балаларды, жетім балаларды, "бас тартылған"
балаларды туған сәтінен бастап бес жасқа дейін қамқорға алу үшін арналған.
Көбінесе бұл үйлерде әлеуметтік тұрмысы қолайсыз отбасыларынан шыққан
балалар, сондай-ақ туа мүгедек балалар қамқорлыққа алынған.
Кейбір балалар үйлері облыста жалғыз және сондықтан да көп бала санын
ұстауға бағдарланған, бұл әрбір балаға тиісті күтім жасауды қамтамасыз
етуде проблема туындатады. Мысалға Атырау облысындағы мамандандырылған,
орталық нерв жүйесі зақымданған балалар үйін келтірейік. Осы үйдің ғимараты
күрделі жөндеу мен қайта жаңартуды қажет етеді. Салыстыра кетейік, бірқатар
мамандандырылған мекемелер, мысалы: Петропавл, Қызылорда қалаларындағы
балалар үйлері бөлмелері жарық кең үйде орналасқан, қажетті жиһазбен
жабдықталған, музыкалық аспаптар, балалар әдебиеті, ойыншықтар бар.
Мекемелерге бару барысында Уәкіл тұтастай, оның ішінде шетел
азаматтарының балаларды асырап алу практикасын зерделейді. Осылайша,
Петропал қаласындағы мамандандырылған балалар үйінде балаларды асырап алу
мүмкіндігі алдында кешенді диагностикалау жүзеге асырылады, қазақстандық
және шетелдік ғалымдардың жаңа әдістемелерін пайдалана отырып, түзеу жұмысы
жүргізіледі, бұл балаларды сауықтырудың тиімділігін арттыруға мүмкіндік
береді.
Балалар мүгедектігіне осылай профилактика жасаудың және баланы асырап
алуға даярлау нәтижесінде мекемеде асырап алудың жоғары пайызы, соңғы
жылдары 60-70 %, және балаларды қайтару жағдайларының жоқтығы байқалады.
Мекеме асырап алушылар отбасындағы баланың өмір сүру жағдайларын тұрақты
бақылап отыру жүйесін қалыптастырған.
Павлодар облыстық балалар үйінде де асырап алу деңгейі жоғары. 2003 жыл
ішінде мекеме 57 баланы, ағымдағы жылдың 10 айы ішінде 17 баланы асырап
алуға берді.
Балаларды асырап алуда басымдық Қазақстан азаматтарына берілгенімен,
статистика қазақстандықтардың кемтар балаларды асырап алу жағдайы сирек
екенін, бұл тек дені сау балаларға ғана қатысты екенін көрсетті. Туа біткен
денсаулық кемістіктері және ауру түрлері ауыр балаларды негізінен шетелдік
азаматтар асырап алады.
Мамандандырылған балалар мекемелерінің тәрбиеленушілері, негізінен ата-
аналары бас тартқан мүгедек балалар. Шымкент қаласындағы мамандандырылған
балалар үйінің статистикасы бойынша мұндай балалар жалпы санның 17,5 %-ын
құрайды. Мамандандырылған балалар үйлерінің мамандары тастанды және туа
дене кемістігі бар балалар санының күрт өскенін атап көрсетті. Атырау
облысындағы мамандандырылған, орталық нерв жүйесі зақымданған балалар
үйінің бас дәрігері балалар ауруының 41 бөлігі өңірдегі қолайсыз
экологиялық жағдайдан туындайды деп есептейді.
Сонымен қатар балалар үйінің қызметі қаржылық қамтамасыз ету
проблемаларымен күрделі, мекемелер бюджетінің басым көпшілігі коммуналдық
қызметтер төлеміне жұмсалады. Балалар үйі қызметкерлері жалақысының
төмендігінен медициналық кадрлардың тұрақтамауы және жетіспеушілігі
байқалады.
Штат кестесінде психологтар мен әдіскерлер қамтылмаған, бұл бала
тұлғасын қалыптастыру жөніндегі жұмыс деңгейіне әсер етеді. Бұл мамандар
тұрмысы қолайсыз ата-аналардың тұлғасын психологиялық түзетуге жәрдемдесер
еді, бұл отбасыларының қосылуына және тастанды балалардың санын қысқартуға
мүмкіндік берер еді.
Мамандандырылған балалар мекемелерінің оң жұмыс тәжірибесінің болуына
қарамастан, балаларды олардан тұрмысы қолайлы отбасына ауыстыру Бала құқығы
туралы конвенцияға сай балалар туралы қамқорлықтың неғұрлым үдемелі тәсілі
ретінде неғұрлым қалаулы балама болып табылады.
Басқа жас санаттарындағы балалардың жағдайын зерделеу мақсатында Адам
құқықтары жөніндегі уәкіл Солтүстік Қазақстан, Қызылорда .әне Оңтүстік
Қазақстан облыстарындағы кемтар балаларға арналған мектеп-интернаттарға
барды.
Кемтар балаларды оқытуға бағдарланған білім беру мекемелерінің арасында
неғұрлым үдемелі жұмыс әдістерімен педагог-энтузиаст
Ш.Т. Шақшақбаев басшылық ететін Петропавл қаласындағы жүріп-тұру
функциялары бұзылған мүгедек балаларға арналған мектеп-интернат
ерекшеленді.
Мектеп-интернат жетекшісі, І топ мүгедегі Ш.Т. Шақшақбаевтың қызметі –
өз таңдауын мүгедек балаларды тәрбиелеуде тапқан кемтар адамның ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.