Еңбек құқығының қағидалары

Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 15 бет
Таңдаулыға:

Кіріспе.
Адам еңбегі туралы түсінік.
Еңбек адамның табиғи жетістігі болып табылады. Маймылды адам еткен
еңбек деген пікірлер де бекер емес. Сонымен қатар, еңбек адамның өмір
сүруінің маңызды жағдайы болып табылады, себебі: ол адамның өмір сүруінің
материалдық және рухани қажеттіліктерін, басқаша айтқанда, тамақтануға,
баспана иеленуге, киінуге, адамдармен араласуға, білімге, қағазға, өнерге
және тағы басқа өмірсүру қажеттіліктерін қанағаттандырады. Кең мағынада
еңбек тек адамның ғана емес, сонымен қатар да табиғи қажеттігі болып
табылады, себебі, қоғамның материалдық негіздерін қалыптастырады.
Өзінің саналы тіпті санасыз ғұмырында да адам әйтеуір
бір нәрсені жасап, дайындап, шығарып, өндіріп жатады. Басқаша айтар болсақ,
адам 5-6 жасынан бастап еңбек ете бастайды: ата-анасының өтініші бойынша
бір нәрсені әкеліп береді, апарады, жылжытады және т.б. Адамның қолынан
жасалған заттардың барлығы – инеден бастап ұлы жаңалықтарға дейін еңбектің
нәтижесінде дүниеге келген. Сонымен кез-келген адамның өмірі еңбексіз
мүмкін емес, еңбек барлығын жасайды, адамның материалдық және рухани
қажеттіліктерін қамтамасыз етеді, ал бұлар, өз кезегінде, қоғамның
материалдық негіздерін құрайды.
Еңбек – бұл еңбек өнімін алу үшін адамның дене, ақыл-ой,
рухани қабілетерін жұмсау арқылы жүзеге асатын мақсатты қызмет. Еңбек дене,
ақыл-ой және рухани қабілеттерден туындайды да, бұлардың нәтижесінде
материалдық рухани және санаткерлік құндылықтар жасалады.
Еңбек жеке шаруашылықта, бау-бақшада, тіпті үйде және өзге де
жерлерде жүзеге асырылуы мүмкін. Мұндай еңбекпен адамдардың басым көпшілігі
бала кезінен айналысады. Алайда, еңбектің бұл түрі еңбек құқығымен
реттелмейді.
Көп жағдайда еңбек бірлескен немесе ұжымдық сипатты иеленеді.
Бірлескен еңбектің нәтижесінде адамдар қоғамдық еңбек қатынастарына
қатысады. Мұндай жағдайда еңбектің екі түрін ажыратып алған жөн: өз
игілігіне бағытталған жеке еңбек және жалданбалы еңбек. Дәл осы жалданбалы
еңбек – жұмыс берушімен қатынасқа түсуді еңбек құқығы реттейді.
Сонымен қатар, меншік иелері мен меншік иесі емес тұлғалардың
ұжымдық еңбегін көздейтін еңбектің үшінші түрі – аралас нысандағы еңбек те
болады. Ескеріп өтетін бір жайт, еңбек құқығы тек жалданбалы еңбекке
негізделетін еңбек қатынастарын ғана реттейді. Дербес еңбекке негізделген
еңбек қатынастары (меншік иелерінің еңбегі) еңбек құқығының пәніне
кірмейді. Мұндай қатынастарға жалданбалы қызметкерлердің еңбегін
пайдаланбайтын жеке еңбек қызметі және т.б. қызмет жатады. Мысалы, азамат
жеке дербес еңбек қызметімен айналысып – заңды тұлғаны құрмастан дәріхана,
дүкен, шаштараз және т.б. орындарды ашып қызметкер жалдамастан өзі өз
дәріханасында, дүкенінде, шаштаразында жұмыс істесе. Жазушының,
өнертапқыштың қоғамдық кооперациядан тыс жүзеге асырылатын еңбегі де еңбек
құқығына жатпайды. Алайда, егер жазушының немесе ғалымның еңбегі журнал
редакциясының немесе ғылыми мекеменің еңбек ұжымында еңбек шартының
шеңберінде жүзеге асырылатын болса, онда бұл қатынастар еңбек құқығымен
реттелетін еңбек қатынастарына айналады. Бірақ, Қарулы күштерде, ішкі істер
органдарында, шекаралық әскерлерде, ішкі және сыртқы барлауда әскери
міндетін өткеру еңбек құқығының пәніне жатпайды, олар әкімшілік құқықтың
пәнін құрайды. Аталған орындардағы қызмет қарапайым жұмыс пен еңбек
қатынастарының бірі шеңберінен шығып кетеді. Бұл қызмет мемлекеттік
қорғаныс функциясын орындаумен байланысты.
Жалпы алғанда, құқық адамдардың әр түрлі қоғамдық
қатынастардағы жүріс-тұрыстарын реттейтін, яғни, тәртіптейді, қалыпқа
келтіреді, нормаларға сейкестендіреді. Еңбек құқығы атауының өзі бұл құқық
саласының еңбекпен байланысты қоғамдық қатынастарды, яғни, еңбек
қатынастарын (еңбек үрдісінде туындайтын қатынастарды) және еңбек
қатынастарынан туындайтын өзге де қатынастарды реттейтінін көрсетеді.
Ұзақ уақыт бойы оқу әдебиеттерінде еңбек қөұқығы саласының
қағидалары өте қарапайым тұрғыда түсіндірілді. Оларды ең алдымен, ҚР Еңбек
туралы заңдар кодексінің 2-бабының мазмұнымен байланыстырды, бұл бапта
қызметкердің негізгі құқықтары мен міндеттері анықталған болатын. Алайда,
қағидалардыеңбек құқығының бір субъектісі – қызметкердің ғана құқықтары мен
міндеттерімен байланыстыруға болмайды. Қағидалардың мазмұны бұған қарағанда
әлдеқайда кеңірек, себебі, олар өздерінің реттеушілік әсерімен еңбек
құқығының барлық субъектілерін (қызметкерлерді, жұмыс берушілерді, еңбек
ұжымдарын және олардың өкілдік органдарын) қамтиды. Қағидалар
субъектілердің құқықтары мен міндеттерін жариялап қана қоймауы тиіс,
сонымен қатар, олардың шын мәнінде жүзеге асырылуын да қамтамасыз етуі
қажет.

Тақырыптың өзектілігі:

Азаматтардың еңбегі, еңбекке қатысты барлық мәселелер және еңбек
құқығын қорғау өзекті тақырып болып табылады..
Еңбек – адамның табиғи жетістігінің бірі. Сол себепті әр адамның
еңбегі, еңбек құқығы заң бойынша қорғалуы тиіс. Әсіресе Еңбек туралы
заңдылықтар қарапайым халыққа өте қажет. Егер де мұндай заңдар елде
болмаса жоғарыда айтылғандай қара халықтың құқығы ұстағанның қолында,
тістегеннің аузында кетері сөзсіз. Әр қызметкер жұмыс берушіден өз құқығын
талап ете алады.
Жұмыс беруші мен қызметкерлердің арасындағы еңбек қатынастары
нормативтік құқықтық актілермен, еңбек туралы заңдарға сәйкес жасалған жеке
еңбек , ұжымдық шарттармен реттеледі. (ҚР Еңбек туралы Заңының 5-бабының
1-тармағы.)
Қазіргі таңда Елбасымыз Н,Назарбаев ҚР халықтарының жолдауында
келтіргеніндей әлемдегі дамыған елу ел қатарына қосылу реформасын жүзеге
асыруда , әрине , еңбекші халықтың күші, еңбегі, білімі, біліктілігі,
жаңашылдығы, жаңа идея тудыра алатын қабілеттері ауадай қажет-ақ. Сол
себепті де осындай қарқынмен, ерекше ынта-жігермен жұмыс істеу үшін елдегі
нақты және қызметші қауымның мүддесін қорғай алатын, еңбегін белгілі бір
дәрежеде бағалай білетін заңнамалар өз шешімін тапқаны нұр үстіне нұр болар
еді. Егер де Еңбек туралы барлық заңдар, талаптар адам өмірін
жеңілдететіндей, мүддесін қорғайтындай сипатта болса, әр адам өз жұмысына
жауапты қараған болар еді. Міне осының өзі қоғамның бірімен бірі тығыз
байланыста екендігін көрсетеді. Қоғамға адам еңбегі қалай қажет
болса,қоғамның адамдар еңбегін бағалағаны, ауадай қажет.еңбек құқығын
қорғағаны Осындай пікірлерден кейін мынадай ұсыныстар өзініен өзі
туындайды. Мәселен, ең қарапайым дейтін түскі үзіліс кезінде дәмді де,
жеңіл тағамды қызметкерлер жұмыс орнынан тегін немесе жарты ақшасына, яғни,
арзан бағаға ішіетіндей мүмкіндік болса; немесе шет елдердегідей жұмыс
бөлмесіне телефон арқылы жеңіл тағамдар (бутерброд, пиица т.с.с.) алдыруға
мүмкіндік болса; Жұмыстан соң әр қызметкерді үйіне жеткізіп салуға
мекеменің жеке көлігі болса; Жекелеген (отын түсіру, әр түрлі мақсатта
құжаттар дайындау, дәрігерге көрінуге кезекте тұрмауға, дәрі-дәрмек алуда
жарты бағасын ғана төлеуге, т.с.с.) шаруаларына жұмыс беруші өз қолдауын
көрсетсе, көмектессе, сонда ол қызметкер, жұмысын тастап жеке шаруасымен
айналысуға уақытын жібермес еді.
Әрине Респубика қолданысындағы заңнамаларда азаматтардың еңбегі
үшін жеңілдіктер қарастырылмаған, еңбек құқығын қорғайтын да баптар жоқ деп
отырғаным жоқ. Керісінше, даму жолында, жетістіктерге жету жолында
қызметкерлердің ролін атап көрсетіп, еңбектерін елеп, ескеріп оларға
белгілі бір өзін өзі қорғайтын еңбек құқықтарының бары көңіл қуантады. Кез-
келген еңбек құқығы сақталмады деген күмәні бар қызметкер тиісті орындарға
жүгіне алады және ондай қызметкерлер мүддесін қорғайтын орындар да азамат
шағымын қарап, оған тиесілі құқығын сақтай алуына көмегін береді.
Еңбекті қорғау адам еңбек ететін кез-келген барлық жерде қажет.
Еңбекті қорғау барлық меншік нысанындағы ұйымдардағы еңбекке, сонымен
қатар, қызметкерлердің, жұмысберушілердің, кооператив мүшелерінің,
тәжірибеден өтіп жүрген студенттердің, соттың үкімі бойынша зазасын өтеп
жүрген азаматтардың еңбегін және мүддесін қорғау үшін негізделген.
Дегенмен де, ой тудыратын жақтары да жоқ емес. Ол: мұғалімдер мен
дәрігерлердің еңбегін тиісті түрде бағаламайтын сияқтымыз. Себебі, жас
ұрпақ тәрбиелеуде үлкен жауапты орын алатын, тіпті оларға қойылатын талап
қаншама, соның бәріне төтеп беруге , әрқайсысының көңілінен шығуға тырысып
жүрген жандардың еңбек ақысы төмен. Дәл сол сияқты дәрігерлер де адам
ауырып қалса күн ба , түн ба , оларға бәрібір өзіне де қарамастан шапқылап
ауру адамның соңынан жүреді, тіпті сол адамды уайымдап өздеріне де ауру
тауып алады. Оларды ақ халатты абзал жандар деп атау бекер емес. Халықтың
көңілінен шыққан, шынайы лебізінен туындаған орайлы сөз. Бірақ, алда әр
маманның мүддесін қорғауға, өмірін жеңілдететін еңбек туралы заңдарға
енгізулер енетініне қарапайым халықтың сенімі кәміл.
Әр қызметкер тек өзі үшін ғана емес, бүкіл Республика мүддесі
үшін, дамуы үшін, адамдардың өмір сүруін жеңілдету үшін еңбек етіп
отырғаннан кейін Еңбек туралы заңның болуы, дұрыс құрылуы ең өзекті мәселе.
Үкімет басындағылардың қарпайым қызметкерлердің еңбегі туралы құқығын
қарастыруы – қара халықтың қамын ойлайтындығын, олар қамын жегенінің
дәлелі.
Қазақстан Республикасының Конституциясында адамдардың еңбегі мен
денсаулығы мемлекетпен қорғалатындығы, әрбір азаматтың қауіпсіздік және
тазалық талаптарына жауап беретін жағдайда еңбек ету құқығы жарияланған.
Мемлекет бұл талаптарды, ең алдымен, еңбекті қорғау және оларды орындауға
қадағалау жүргізу туралы нормалар жүйесі арқылы орындайды.

Курстық жобаның жоспары:

1. Кіріспе бөлім
А) Адам еңбегі туралы түсінік;
Ә) Еңбек құқығының қағидалары;

2. Негізгі бөлім:
А) Еңбекті қорғау құқығының түсініктері және
қағидалары;
Ә) Еңбек қорғау құқығы туралы;
Б) Еңбекті қорғауды мемлекеттік басқару және бақылау;

3. Қорытынды бөлім:
Күтілетін нәтиже.

Еңбек құқығының қағидалары.

Қағида түсінігі, латын тілінен аударғанда, негіз,
бастама дегенді білдіреді. Құқықтық түсініктер жүйесінде қағида басты
түсінік болып табылады, себебі, ол бүкіл құқықтық жүйенің барлық
қасиеттерін өзіне сіңіреді. Басқаша айтар болсақ, еңбек құқығының
қағидалары – бұл еңбек құқығы нормаларының негізгі бастамасы.
Еңбекті құқықтық реттеудің негізгі қағидалары еңбек
заңнамасының мәнін қысқаша көрсететін басты ережелер. Олар осы құқық
саласының даму негізін құрайды және дамуды бағыттайды.
Еңбек құқығының қағидалары ретінде еңбек құқығы нормаларының
мәнін және мемлекеттің еңбек қатынастарын құқыфқтық реттеу саласындағы
саясатының басты бағыттарын көрсететін қолданыстағы заңнамада бекітілген
негіздемелік бастамаларын (идеяларды) түсінуге болады.
Еңбек құқығының қазіргі кездегі қағидалары еңбекті ұйымдастыру
саласындағы қоғамдық қатынастардың қалыптасқан жүйесінен көрініс береді.
Олар объективтік экономикалық заңдардың күшіне тыығз байланысты.
Еңбек құқығының қағидалары заңнамадан көрініс табады және заңнамалық
тұрғыда бекітілген, себебі, осы қасиет бұл қағидалардың құқықтық қағида деп
аталуына негіз болады. Еңбек құқығының негізгі қағидалары ҚР
Конституциясында және осы құқық саласының маңызды заң шығарушы актілерінде
бекітілген. Мысалы, ҚР ҚР Еңбек туралы заңының 2-бабының 1-тармағында
республика қызметінің негіздемелік қағидалары, ал 2-бөлімде еңбек
бостандығы қағидасы бекітілген.
Қолданыстағы заңнамаға талдау жасайтын болсақ, еңбек құқығының
қазіргі кездегі қағидаларына келесі белгілері тән:
• Олар экономикалық және саяси жағдайлармен байланысты, себебі,
қағидалардың өзі мемлекеттік саясаттың негізінде анықталады;
• Олардың мазмұнына ортақтық тән, себебі, қағидалар әрқашанда құқықтық
бір ғана емес, бірқатар нормалар тобының мәнін көрсетеді;
• Мемлекеттік нормативтілікке ие, себебі, қағидаларды мемлекет құқық
нормаларында бекітеді және санкциялайды, қағидалар ортақтық пен
міндеттікке, реттеушілік сипатқа ие бастамшылық идеялар болып
табылады;
• Олардың жиынтығы жүйе болып табылады, себебі, құқық нормасының
белгілі бір құқық жүйесінің шегіндегі өзге нормалармен арақатынасы
жағдайындағы мәнін ашады;
• Мақсаттылыққа ие, себебі, құқық нормаларының динамикадағы,
қозғалыстағы, белгілі бір мәселелерді шешудегі мәнін көрсетеді;
• Тұрақтылыққа ие, себебі, құқық қағидаларыұзақ уақыт бойы әрекет
етеді және өзінің табиғаты бойынша құқық нормаларына қарағанда
өзгеріссіз сипатқа ие.
Еңбек құқығының қайнар көздері – бұл қай органның қандай мәелелерге
қатысты қабылданғанына байланысты ерекшеленетін еңбек заңнамасының
нормативтік құқықтық актілері. В.М.Уваров атап көрсеткеніндей, еңбек
құқығы қайнар көзінің түсінігі тура мағынада еңбек құқығының
нормаларына бастама беретін, еңбек туралынормаларды туындататын және
олардың мазмұны анықталатын қасиеттен тұрады. Сондықтан еңбек
құқығының қайнар көздерінің 2 құрамдас бөліктің: еңбек
туралықұқықтық нормалардың материалдық мазмұнының және нысанының
біртұтастығы ретінде сипаттауға болады.
Еңбек қатынастары жүйесіндегі бұл нормаларды, жүріс-тұрыс
ережелерін мемлекеттің арнайы органдары айқындайды.
ҚР ҚР еңбек туралы Заңының 2-бабы
1. Қазақстан Республикасының еңбек туралы заңдары Қазақстан
Республикасының Конституциясына негізделеді және осы Заң мен
қызметкерлердің жекелегн санаттаының еңбек қатынастарын реттейтін,
нормалары осы Заңның нормаларынан төмен бола алмайтын өзге де
нормативтік құқықтық актілерден тұрады.
2. Қазақстан Республикасы бекіткен халықаралық шарттардың осы Заңның және
еңбек туралы өзге де нормативтік құқықтық актілердің алдында
артықшылығы бар және халықаралық шарт бойынша оны қолдану Қазақстан
Республикасының заңы шығарылуы талап етілген жағдайларды қоспағанда,
олар тікелей қолданылады.
Жалпы алғанда еңбек құқығының барлық қайнар көздері қайнар көздер
жүйесін құрайды, мұнда олар өз мәні, бағыныңқытылығы бойынша ҚР
Конституциясынан, еңбек туралы халықаралық-құқықтық актілерден (
Халықаралық еңбек ұйымының конвенциялары және ұсыныстар, БҰҰ-ның
актілері және өзге де халықаралық шарттар) және республиканың басқа да
міндеттемелерінен, сонымен қатар ҚР Конституциялық Кеңесінің Жоғарғы
сотының нормативтік ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.