Ауыл шаруашылығы мақсатындағы жерлерді жеке меншікке беру
СОДЕРЖАНИЕ
Көмекші құрал Қазақстан Республикасы
ҚР Ауыл шаруашылығы министрлігі және
ҚР Жер ресурстарын басқару жөніндегі агенттік қатысуымен
әзірленді
М А З М Ұ Н Ы
Кіріспе
Негізгі ұғымдар мен айқындамалар.
Ауыл шаруашылығы мақсатындағы жерге қандай жерлер жатады?
Ауыл шаруашылығы алқаптарын бір санаттан екіншісіне ауыстыруды қалай жүзеге
асыруға болады?
Ауыл шаруашылығы мақсатындағы жерлерді жеке меншікке беру
Жеке меншік құқығын қалай түсінуге болады?
Жеке меншік құқығы қалай туындайды?
Ауыл шаруашылығы мақсатындағы жерлер жеке меншікке кімдерге және қандай
мақсатпен беріледі?
Шаруа (фермерлер) қожалығын жүргізу үшін жеке меншікке немесе жер
пайдалануға жер учаскесін алуға кімнің басым құқығы бар?
Азаматтар мен мемлекеттік емес заңды тұлғаларға қандай ауыл шаруашылығы
мақсатындағы жерлер бөлек меншікке берілуі мүмкін?
Ауыл шаруашылығы мақсатындағы жерлерді жеке меншікке қандай шарттармен
сатып алуға болады?
Ауыл шаруашылығы мақсатындағы учаскелерін жеңілдетілген шарттармен кімдер
ала алады?
Ауыл шаруашылығы мақсатындағы жер учаскелерін жеңілдетілген жағдайлармен
жеке меншікке сатып алған тұлғалар үшін қандай шектеулер бар?
Ауыл шаруашылығы мақсатындағы жер учаскелерін жене меншікке мерзімін
ұзартып кімдер сатып ала алады?
Жерді төлеу мерзімін ұзартып сатып алу кезінде қандай шектеулер қойылады?
Меншік иелері өз жер учаскелеріне қалай билік ете алады?
Ауыл шаруашылығы мақсатындағы жерлерді уақытша жер пайдалануға беру
Жер пайдалану құқығы дегенді қалай түсінуге болады?
Жер пайдалану құқығы қалай туындайды?
Жер пайдалану құқығы кімдерге беріледі?
Жер пайдаланудың қандай түрлері бар?
Уақытша өтеулі жер пайдалану құқығы деген не?
Шаруа (фермер) қожалығын жүргізу үшін уақытша жер пайдалану (жалдау)
құқығын беру.
Тауарлы ауыл шаруашылығы өндірісі мен орман өсіруді жүргізу үшін уақытша
жер пайдалану құқығын беру.
Уақытша өтеусіз жер пайдалану құқығы қандай мақсаттар үшін беріледі?
Қызметтік жер телімі деген не?
Қызметтік жер теліміне құқықты кімдер иелене алады?
Қызметтік жер теліміне қатысты қандай шектеулер бар?
Ауыл шаруашылығы мақсатындағы жерлерге жеке меншік құқығын және жер
пайдалану құқығын ресімдеу рәсімі
Жеке меншік немесе жер пайдалану құқығын беру туралы шешімді қандай
мемлекеттік органдар қабылдайды?
Жер учаскесіне құқық беру тәртібі.
Жерге орналастыру жұмыстарын кімдер жүргізе алады?
Жерге орналастыруды жүргізу жөніндегі жұмыстарға тапсырыс берушінің қандай
құқықтары бар?
Қандай құжаттар жер учаскесін құқықтық куәләндыратын құжаттарға жатады?
Қандай құжаттар жер учаскелеріне құқықты куәландырушы болып табылады?
Егер жер учаскесі жер пайдалануда болатын болса, оны мемлекеттен жеке
меншікке қалай сатып алуға болады?
Шаруа (фермер) қожалығын ұйымдастыру үшін жер учаскесін беру кезінде қандай
ерекшеліктер болады?
Ауыл шаруашылығы жерлерінің, ортақ меншіктегі немесе ортақ жер
пайдаланудағы жерлер құрамынан шаруа (фермер) қожалығын ұйымдастыру үшін
жер учаскесін алу кезінде қандай ерекшеліктер болады?
Оралмандарға жер учаскелерін беру
Оралмандарға ауыл шаруашылығы мақсатындағы жер учаскелері қандай
жағдайларда беріледі?
Ауыл шаруашылығы мақсатындағы жерлер шетелдіктерге және азаматтығы жоқ
адамдарға қандай шарттамен беріледі?
Шартты жер үлесіне құқыққа билік ету және жер кодексінің өтпелі ережелері
Шартты жер үлесіне құқықтың иелері, егер олар осы құқықты бұрын жалға беріп
қойса не істеулері керек?
Шартты жер үлесіне құқықты шаруашылық серіктестігінің жарғылық капиталына
салым ретінде, акционерлік қоғамының акцияларын төлеуге немесе өндірістік
кооперативке жарна ретінде беру қалай жүргізіледі?
Шаруашылық субъектісі қатысушыларының құрамынан шыққан кезде жер учаскесін
бөліп беру қалай жүзеге асырылады?
Қосалқы жалдау шарттарының қолданысын тоқтату туралы.
Тұрақты жер пайдаланудың бұған дейін сатып алғанын құқығына қалай билік
етуге болады?
Мемлекеттік ауыл шаруашылығы ұйымдары жекешелендіретін жер учаскелерін
бөлудің тәртібі қандай?
Жер үшін төленетін төлемдер
Қандай ауыл шаруашылығы мақсатындағы жер учаскелеріне салық салынады?
Жеке және мемлекеттік емес заңды тұлғаларға мемлекет жеке меншікке берген
кезде ауыл шаруашылығы алқаптарының 1 гектары қанша тұрады?
Жер учаскелерін мемлекет жалға берген кезде олар үшін төлемақы мөлшері
қанша болады?
Ауыл шаруашылығы мақсатындағы жерлерге салық төлемдерінің мөлшері қандай?
Жеке тұлғаларға өзіндік үй (қосалқы) шаруашылықғын, бағбандық және саяжай
құрылысын жүргізу үшін берілген ауыл шаруашылығы мақсатындағы жерлерге
базалық салық ставкалары.
Ауыл шаруашылығы мақсаттары үшін пайдаланатын ауыл шаруашылығы мақсатындағы
емес жерлерге салық ставкалары
Жер учаскелерін беру нормалары
Жер учаскелерін жеке меншікке беру нормалары.
Шаруа (фермер) қожалығын жүргізу үшін жер учаскелерін жер пайдалануға беру
нормалары.
Жер иелік ету
Жер учаскесіне құқықтардың шектері.
Жер учаскелері меншік иелерінің және жер пайдаланушылардың құқықтары.
Жер учаскелері меншік иелерінің және жер пайдаланушылардың міндеттері.
Жеке меншік құқықтарын және жер пайдалану құқықтарын қорғау.
Азамат қайтыс болған жағдайда жекеменшік жер пайдалану құқығының заңды
мұрагері кім болып табылады?
Заңды тұлға қайта ұйымдастырылған жағдайда жеке меншік немесе жер пайдалану
құқығы кімге берілуі мүмкін ?
Жер учаскесін немесе жер пайдалану құқығын кепілге салып қалай кредит алуға
болады
Кредитті рәсімдеуді бастау үшін қандай жалпы мәліметтерді білу қажет?
Ипотека (қозғалмайтын мүлік ипотекасы) дегеніміз не?
Қандай жер учаскесі кепіл мәні болуы мүмкін?
Жерге құқығын кепілге салып кімдердің кредит алуына болады?
Жер учаскесі мен жер пайдалану құқығын кепілге салуға қандай кезде жол
берілмейді?
Кредит алу кезінде құжаттарды рәсімдеу тәртібі.
Кредит алу үшін Банкке қандай құжаттар ұсыну қажет?
Ипотека туралы шартқа қандай талаптар қойылады?
Ипотекалық куәлік деген не және ол қандай жағдайларда беріледі?
Үйлер, құрылыстар, ғимараттар бар жер учаскесін немесе сондай жер
учаскесіне жер пайдалану құқығын кепілге салу.
Жеке меншіктегі жер учаскесінен немесе Жер пайдалану құқығынан қандай
жағдайларда өндіріп алу жүргізіледі?
Борышкер негізгі міндеттемені орындамаған жағдайда оның қандай салдарлары
болуы мүмкін?
Кепілді сот тәртібімен іске асыру
Ипотеканың кепілін соттан тысқары тәртіппен іске асыру рәсімі.
Сотқа жүгіну құқығы
Жер учаскелеріне құқықтарды мемлекеттік
Жер учаскелеріне құқықтарды мемлекеттік тіркеуді қандай органдар жүзеге
асырады?
Қандай құқықтар мемлекеттік тіркеуге жатады?
Жер учаскесіне құқықты мемлекеттік тіркеуге ұсынылған құжаттарға қандай
талаптар қойылады?
Мемлекеттік тіркеуден бас тарту үшін негіздер
Сервитуттар
Сервитут деген не?
Сервитуттың қандай түрлері болады?
Сервитут ауыртпалығын көтеруші жер учаскелерінің меншік иелерінің немесе
жер пайдаланушыларының қандай құқығы бар?
Мүддесіне сервитут белгіленген адамдардың қандай құқықтары мен міндеттері
бар?
Уақытша (маусымдық) пайдаланатын мал айдау жолдары.
Сервитутты тіркеу қалай жүргізіледі ?
Сервитуттың тоқтатылуына не нәрселер негіз бола алады?
Жер учаскесіне жеке меншік құқығын немесе жер пайдалану құқығын тоқтату
Жер учаскесіне жеке меншік құқығын немесе жер пайдалану құқығын тоқтату
үшін не нәрселер негіз бола алады?
Жер учаскесін, соның ішінде сатып алу жолымен алып қоюды қоса алғанда,
қандай жағдайларда алып қоюға болады?
Мемлекеттік қажеттіктер үшін жер учаскесін сатып алу қалай жүргізіледі?
Мемлекеттік қажеттіктер үшін сатып алынатын учаскеге баға қалай
белгіленеді?
Мемлекеттік қажеттіктер үшін жер учаскесін сатып алу туралы шешіммен
келіспеген жағдайда диқанға не істеу керек?
Қандай жағдайларда жер учаскесі уақытша алып қойылуы мүмкін?
Жер учаскесі мақсаты бойынша пайдаланбаған немесе Қазақстан Республикасының
заңдарын бұза отырып пайдаланған меншік иелері мен жер пайдаланушыларға
қатысты қандай шаралар қолданылады?
Жер учаскесін тәркілеу деген не?
Қосымшалар
Кіріспе
Ұлттық экономиканың ең ірі саласы болып табылатын Қазақстанның ауыл
шаруашылығы мемлекеттің әлеуметтік–экономикалық саласында маңызды орын
алады. Соңғы екі жылда Қазақстан Республикасының Президенті Н. Ә.
Назарбаевтың 2 іргелі мемлекеттік бағдарламаны: 2003-2005 жылдарға арналған
мемлекеттік Агроазық–түлік бағдарламасы және 2010 жылға дейінгі мемлекеттік
ауылдық аумақтарды дамыту бағдарламасын бекіткенін айтсақ та жеткілікті.
Қазақстан Президенті ауылды қайта дамыту деп жариялаған 2003-2005
жылдар шеңберінде Үкімет ауыл шаруашылығы өндірісін экономиканың тұрақты
өсу факторына айналдыру үшін үлкен назар аударып отыр.
Ауылды дамытудың негізгі үш басымдығы белгіленді:
- азық -түлік қауіпсіздігін қамтамасыз ету;
- ауыл шаруашылық өнімдерін өндіруді арттыру және оны ішкі де, сыртқы
да рыноктарда өткізу көлемін ұлғайту;
- ауылда тіршілік етудің қалыпты жағдайларын жасау.
Қабылдаған бағдарламаларға сәйкес мемлекет осы міндеттерді іске
асыруға жыл сайын елеулі қаражат бөледі.
Сонымен бірге осы кезеңдегі басты міндеттердің бірі ауылдағы жер
реформасын аяқтау, жердің нақты әрі тиімді меншік иесін қалыптастыру үшін
қажетті заңнамалық база жасау болып табылады.
Қазіргі уақытта Қазақстанның ауыл шаруашылық алқаптарының алаңы 222
миллион гектарды құрайды, немесе бұл дегеніңіз бүкіл Ұлыбритания аумағынан
9 есе көп. Орташа алғанда республиканың әрбір тұрғынына 15 га ауыл
шаруашылық жерінен келеді. Осы көрсеткіш бойынша біздің еліміз әлемде, тек
Австралиядан кейін, екінші орын алады.
Қазіргі уақытта жер пайдаланушыларға 90 млн.га ауыл шаруашылығы
мақсатындағы жер бекітілген, соның ішінде 21 млн. гектары егістік. Тек ауыл
тұрғындарының ғана емес, бүкіл республика тұрғындарының игілігі жерді қалай
тиімді пайдалануға байланысты болмақ.
Көптеген дамыған елдердің тәжірибесі экономикалық гүлдену жолының
түпкілікті аграрлық реформаларды және бәрінен бұрын жер реформасын жүзеге
асыру арқылы өтетінін көрсетіп отыр. Қазақстан бірнеше себептерге
байланысты, тәуелсіздіктің алғашқы жылдарында экономиканың аграрлық
секторына қатысты реформаны толық көлемде жүзеге асыра алмады. Тәуелсіздік
алған сәттен бастап Жер кодексі қабылданған 2003 жылға дейін Қазақстанның
жер туралы заңдары кеңес құқығының күні өткен принциптеріне негізделіп,
ауыл шаруашылығында нарықтық қатынастардың дамуын баяулатты. Жерге
меншіктің басым мемлекеттік нысанының басты кемшілігі жерге жауапсыз
қатынас, оны ұтымсыз және тіпті заңсыз пайдалану проблемасы болды.
Жерге жеке меншіктің жоқтығы нақты “қожайынды” қалыптастыруды
баяулатты, жерді ұтымсыз пайдалануды күшейтті. Жерді еркін сатып
алу–сатудың мүмкін еместігінен жерді бөліп беру, оны заңсыз пайдаланып,
алынған кірістерді жасыру жөніндегі әкімшілік шешімдер мен көлеңкелі сауда-
саттық өсе түсті.
Бұнымен қатар, жер заңдарының айқын еместігі және тұрақсыздығы соңғы
12 жыл бойына жердің құнарлылығын арттыруға жер пайдаланушыларды және
өндіріске ұзақ мерзімді инвестицияларды ынталандырмады.
Осының барлығы ауыл экономикасын дамытуға айтарлықтай кері әсерін
тигізді.
Жер қатынастары саласындағы қордаланып қалған проблемаларды шешу, ауыл
шаруашылығына инвестициялар тарту үшін жағдай жасау мақсатында 2003 жылғы
маусымда ел Президентінің Жарлығымен Жер кодексі қабылданды. Әсірелемей-ақ
айтқанда, оның қабылдануымен ауыл шаруашылығына жеке меншік институтының
енгізілуімен байланысты біздің ауылдарымыз түбегейлі өзгерістердің жаңа
кезеңіне аяқ басты.
Жеке меншіктің енгізілуі жердің толыққанды нарықтық айналымын
қамтамасыз ету үшін және мынадай мақсаттарға қол жеткізу үшін жағдай
туғызады:
- жер пайдаланудың ашық та жариялы санын қамтамасыз ету;
- жер пайдаланушылардың жерді ұтымсыз пайдаланғаны үшін экономикалық
жауаптылығын көтеру, сондай-ақ ауыл шаруашылығы алқаптарының
құнарлылығын сақтау мен көтеруді ынталандыру;
- өзінің жер учаскесі үшін және оның сапалы жай–күйі үшін жауап
беретін адал меншік иесін қалыптастыру;
- жер туралы заңдарды нарықтық экономика талаптарына сәйкес келтіру;
- аграрлық секторға капитал салуды тартудың ең әрекетті тетіктерінің
бірі ретінде жер мен жер пайдалану құқығын кепілге салып
кредиттеудің ипотекалық нысанын пайдалана отырып, аграрлық
сектордағы қаржы-кредиттік қатынастарды жетілдіру;
- ауыл шаруашылығынан артық еңбек ресурстарын босатып, оларды
экономиканың басқа салаларына бағыттау;
- аграрлық өндірістің тиімділігін және елдегі село халқының өмір сүру
деңгейін көтеру.
Жер кодексінің жаңа енгізулерін іске асыру барысында Қазақстан
Республикасының Президенті Н. Ә. Назарбаев құқықтық ағартудың тиімді әрі
қолжетімді жүйесін жасауды, сондай-ақ ауыл шаруашылық жерлеріне жеке меншік
институтының енгізілуіне байланысты ауылдарда түсіндіру жұмыстарын
жүргізуді тапсырды.
Жоғарыда айтылғандарды ескере отырып, Қ Р Президентінің Әкімшілігі
Жүйелі зерттеулер орталығының басшылығымен Қазақстандағы Техникалық
ынтымақтастық жөніндегі герман қоғамы (GTZ) сарапшылар тобы осы “Жер
кодексі - Сіздің білгіңіз келген нәрсе (Ауылды ақпараттық қолдау)” көмекші
құралын әзірледі. Көмекші құрал Қазақстандағы жер қатынастарын реттейтін
мәселелердің кең ауқымын қамтиды және фермерлер мен басқа да мүдделі
адамдарға Жер кодексінің нормаларын жақсы түсінуге, атап айтқанда, жер
пайдаланушылардың, жер учаскелерінің меншік иелерінің және ауыл шаруашылығы
жерлерінде шаруа қожалығын жүзеге асыруға байланысты шартты жер үлестері
иелерінің құқықтары мен міндеттерін түсіндіруге қол жеркізуге көмектесуге
арналған. Көмекші құралды әзірлеу кезінде жер ресурстарын басқару және
жерлерді иелену, пайдалану және билік ету жөніндегі қатынастарды реттеуші
салада жұмыс істейтін мүдделі мемлекеттік органдар мен ұйымдардың
семинарлар, кездесулер мен келіссөздер өткізу барысында туындаған пікірлері
ескерілді.
Көмекші құралды әзірлеуге ҚР Ауыл шаруашылығы министрлігі, ҚР Жер
ресурстарын басқару жөніндегі агенттік, сондай-ақ ауыл шаруашылығы мен
орман алқаптарын басқарудың, сату мен жалға берудің көп жылдық тәжірибесі
бар BVVG – Жерді өткізу және сату жөніндегі қоғам (Германия) қатысты.
Осы көмекші құралды басып шығаруды қаржыландырғаны үшін ГФР
Экономикалык даму және ынтымақ тастық министрлігі, GTZ GHmbH Техникалық
ынтымақтастық жөніндегі неміс қоғамы, және Қазақстандағы GTZ Өкілдігінің
директоры Карлфрид Мейтцлер мырзаға шынайы алғысымызды білдіреміз.
Негізгі ұғымдар мен айқындамалар.
Жеке тұлғалар – Қазақстан Республикасының азаматтары, шетелдік
азаматтар, азаматтығы жоқ адамдар. Азаматтардың, заңды тұлға құрмай-ақ,
кәсіпкерлік қызметпен және шаруашылық қызметпен және шаруа (фермер)
қожалығымен айналысуға құқығы бар (ҚР АК 19-бабын және “Шаруа (фермер)
қожалығы туралы” ҚРЗ 1-бабын қараңыз).
Мемлекеттік емес заңды тұлғалар - меншікке, шаруашылық жүргізуге
немесе жекеленген мүлікті оралымды басқаруға құқығы бар ұйымдар (түрлері
мен нысандары - шаруашылық серіктестердің барлық түрлері, акционерлік
қоғамдар, өндірістік кооперативтер). Заңды тұлғалардың және коммерциялық
емес ұйымдар (мекемелер, қоғамдық бірлестіктер, тұтынушылар кооперативтері,
селолық тұтынушылар кооперативтері және заңдарда көзделген өзге де
нысандар).
Жергілікті атқарушы органдар – аудандық дәрежедегі, облыстық, Алматы,
Астана қалаларының, облыстық дәрежедегі қалалардың, аудандық (қаладағы
аудандардан басқа) атқарушы органдары кент, ауыл (село), ауылдық селолық
округ әкімдері.
ҚР ҮҚ – Қазақстан Республикасы Үкіметінің Қаулысы.
Жер ресурстарын басқару жөніндегі аумақтық орган – облыстық, аудандық
жер ресурстарын басқару жөніндегі комитет.
Ауыл шаруашылығы мақсатындағы жерге қандай жерлер жатады?
Ауыл шаруашылығы мақсатындағы жер - құрамына ауыл шаруашылығы
алқаптары мен ауыл шаруашылығының жұмыс істеуіне қажетті ішкі шаруашылық
жолдары, коммуникациялар, тұйық су айдындары, мелорациялық желі, қора-
жайлар мен ғимараттар орналасқан жерлер, сондай–ақ басқа да алқаптар (сор,
құм, тақыр және ауыл шаруашылығы алқаптарының алабына қосылған басқа да
алқаптар кіретін ауыл шаруашылығының қажеттіліктері үшін берілген жерлер).
Ауыл шаруашылығы алқаптарына:
- егістік;
- тыңайған жер;
- көп жылғы екпелер, егілген жерлер;
- шабындықтар;
- жайылымдар жатады.
Ауыл шаруашыл
ығы алқаптарын бір санаттан екіншісіне ауыстыруды қалай жүзеге асыруға
болады?
Ауыл шаруашылығы алқаптарын бір санаттан екіншісіне ауыстыру жер
учаскесінің меншік иесінің ауыл шаруашылығы жер учаскесінің орналасқан жері
бойынша жергілікті атқарушы органға берген өтініші, сондай-ақ жергілікті
атқарушы органның бастамасы бойынша жүзеге асырылады.
Ауыл шаруашылығы алқаптарын бір түрден екіншісіне ауыстыру қажеттігі
табиғи факторларға, оларды бұдан кейін де басқа жер алқаптарының құрамында
пайдаланудың экономикалық тұрғыдан орындылығына негізделеді.
Ауыл шаруашылығы мақсатындағы
жерлерді жеке меншікке беру
Жеке меншік құқығын қалай түсінуге болады?
Жеке меншік құқығы – бұл тиесілі жер учаскесін осы Кодексте
белгіленген негіздерде, шарттар мен шектерде иелену, пайдалану және билік
ету, соның ішінде иеліктен айыру (сату, сыйға тарту ж.т.б) мүмкіндігі.
Жеке меншік құқығы қалай туындайды?
Жеке меншік құқығы:
• мемлекет меншігіндегі жер учаскелерін тікелей мемлекеттен мемлекеттік
органдар актілерінің негізінде алу;
• азаматтық-құқықтық мәмілелердің (сыйға тарту, сатып алу-сату және т.б.)
негізінде;
• жер учаскесін әмбебап мирасқорлық тәртібімен (мұраға қалдыру, заңды
тұлғаның қайта ұйымдастырылуы) алу жолымен туындайды.
Ауыл шаруашылығы мақсатындағы жерлер жеке меншікке кімдерге және
қандай мақсатпен беріледі?
Ауыл шаруашылығындағы жер учаскелері жеке меншікке:
ҚР азаматтарына шаруа (фермер) қожалығын жүргізу, жеке қосалқы
шаруашылығын, бағбандықты және саяжай құрылысын дамыту үшін;
ҚР мемлекеттік емес заңды тұлғаларына – тауарлы ауыл шаруашылығы
өндірісін, орман өсіруді, ғылыми-зерттеу, тәжірибе және оқыту мақсатына,
қосалқы ауыл шаруашылығын, бағбандық пен мал шаруашылығын жүргізу үшін
беріледі.
Шаруа (фермерлер) қожалығын жүргізу үшін жеке меншікке немесе жер
пайдалануға жер учаскесін алуға кімнің басым құқығы бар?
Шаруалықты жеке еңбегімен қатысу негізінде жүргізетін арнаулы білімі
мен біліктілігі бар, ауыл шаруашылығында іс жүзіндегі жұмыс тәжірибесі бар
және осы ауданда, қалада, ауылда (селода), кентте тұратын азаматтардың
басым құқығы бар.
Азаматтар мен мемлекеттік емес заңды тұлғаларға қандай ауыл
шаруашылығы мақсатындағы жерлер бөлек меншікке берілуі мүмкін?
Бөлек меншікке:
• тұрғын халықтың қажетіне арнап пайдаланатын және соған арналған
жайылымдық және шабындық алқаптар;
• ортақ пайдаланудағы жолдар, оның ішінде шаруашылықаралық және
мекенаралық маңызы бар, сондай-ақ ортақ пайдаланудағы жер
учаскелеріне өтуге арналған жолдар;
• жер учаскелерінің екі немесе одан көп меншік иелері немесе жер
пайдаланушылар бірлесіп пайдаланатын суландыру құрылыстары
(суландыру арналары, суағарлар, құдықтар, суат пункттері)
орналасқан жер учаскелері берілмейді.
Ауыл шаруашылығы мақсатындағы жерлерді жеке меншікке қандай шарттармен
сатып алуға болады?
• Жер учаскесінің кадастрлық (бағалау) құнына тең бағамен:
- бірден,
- 10 жылға дейін мерзімін ұзартып.
• Жер учаскесінің кадастрлық (бағалау) құнының 75%-іне тең жеңілдетілген
бағамен:
- бірден;
- 10 жылға дейін мерзімін ұзартып сатып алуға болады.
Ауыл шаруашылығы мақсатындағы учаскелерін жеңілдетілген шарттармен
кімдер ала алады?
Азаматтар мен мемлекетік емес заңды тұлғалар ҚР Үкіметі белгілеген
жеңілдетілген баға бойынша кадастрлық (бағалау) құнының 75%-і мөлшерінде
республиканың кез келген аумағында жер учаскесін ала алады.
Ауыл шаруашылығы мақсатындағы жер учаскелерін жеңілдетілген
жағдайлармен жеке меншікке сатып алған тұлғалар үшін қандай шектеулер бар?
Жер учаскелерін жеңілдетілген жағдайлармен жеке меншікке сатып алған
тұлғаларға жер учаскелерімен, кепілге беруді қоспағанда, жер учаскесіне
жеке меншік құқығы мемлекеттік тіркелген сәттен бастап 10 жыл ішінде
мәмілелер жасасуға тыйым салынады.
Ауыл шаруашылығы мақсатындағы жер учаскелерін жене меншікке мерзімін
ұзартып кімдер сатып ала алады?
ҚР азаматтары мен мемлекеттік емес заңды тұлғалар ауыл шаруашылығы
мақсатындағы жер учаскелерін толық құнымен және жеңілдетілгенбағамен ала
отырып, оны 10 жылға дейін мерзімін ұзартып сатып ала алады, бұл шарт
өтініште көрсетіледі.
Жерді төлеу мерзімін ұзартып сатып алу кезінде қандай шектеулер
қойылады?
Жер учаскелерін төлеу мерзімін ұзарту арқылы алған тұлғаларға
учаскенің бағасы толық төленгенге де дейін (сату, жалға немесе өтеусіз
пайдалануға беру, шаруашылық жүргізуші субъектілердің жарғылық капиталына
салым немесе жарна ретінде беру) жасасуға тыйым салынады. Аталған
тұлғалардың жер учаскесін кепілге беруге оның сатып алу бағасының кемінде
елу проценті төленген жағдайда рұқсат етіледі. Бұл ретте жер учаскесінің
сатып алу бағасы төленген бөлігі ғана кепіл нысанасы бола алады.
Барлық көрсетілген шектеулер сатып алушыға сатып алу=сату шартының
негізінде берілген жер учаскесі актісінде көрсетіледі.
Меншік иелері өз жер учаскелеріне қалай билік ете алады?
Жер учаскесі үшін кадастрлық (бағалау) құнына тең баға бойынша төлемді
толық енгізген тұлғаның (меншік иесінің) жер учаскесімен, оның нысаналы
мақсатын өзгертпей, заңдарда тыйым салынбаған мәмілердің (сату, сыйға
тарту, уақытша жер пайдалануға (жалға) беру және т.б.) кез-келген түрін
мемлекеттік органдардан қандай да болсын рұқсат алмай-ақ жасасуға құқығы
бар.
Ауыл шаруашылығы мақсатындағы жерлерді
уақытша жер пайдалануға беру
Жер пайдалану құқығы дегенді қалай түсінуге болады?
Жер пайдалану құқығы – бұл жер учаскесіне неліктен шығару құқығынсыз
(сату, сыйлау және с.с) түрлі нысандарда пайда алу үшін жалдау шарты
негізінде билік ету (иелену және пайдалану) мүмкіндігі.
Жер пайдалану құқығы қалай туындайды?
Жер пайдалану құқығы:
• мемлекеттік меншіктегі жер учаскелерін мемлекеттік органдардың
актілері негізінде тікелей мемлекеттен жалға алу;
• жер учаскелерінің жекеше (мемлекеттік емес) иелерімен жалдау
шартын жасасу нәтижесінде жер пайдалану құқығын алу;
• жер пайдалану құқығын әмбебаптың мирасқорлық немесе заңды
тұлғаның қайта ұйымдастырылуы тәртібімен алу нәтижесінде
туындайды.
Жер пайдалану құқығы кімдерге беріледі?
Мемлекеттік меншіктегі жер учаскелерін мемлекеттік органдардың
актілері негізінде тікелей мемлекеттен жалға уақытша өтеулі жер пайдалану
құқығы жеке және заңды тұлғаларға, сондай -ақ халықаралық ұйымдарға
беріледі.
Жер пайдаланудың қандай түрлері бар?
• уақытша өтеулі жер пайдалану:
- қысқа мерзімді (5 жылға дейін);
- ұзақ мерзімді (5 жылдан 49 жылға дейін) болуы мүмкін;
• өтеусіз негізіндегі уақытша жер пайдалану (ақысыз беріледі) түрі,
бұл ретте уақытша өтеусіз жер пайдалану құқығын беру мерзімі 5
жылдан аспауға тиіс (жер учаскелерін қызметтік жер телімі түрінде
және тозған әрі бүлінген жерді қалпына келтіру үшін берілетін
жағдайларды қоспағанда);
• мемлекеттік жер пайдаланушылардың мұқтажы үшін берілетін тұрақты
жер пайдалану түрі.
Уақытша өтеулі жер пайдалану құқығы деген не?
• Жеке және мемлекеттік емес заңды тұлғаларға мемлекеттік органдардың
актілері негізінде тікелей мемлекеттен жалға берілген мемлекеттің
меншігіндегі жер учаскелеріне уақытша өтеулі жер пайдалану құқығын алу.
Бұл жағдайда, ауыл шаруашылығы мақсатындағы жер учаскелерін уақытша
пайдалануға, иеліктен шығаруға және кейінгі жер пайдалануға беруге жол
берілмейді.
• Жер учаскелерінің жекеше (мемлекеттік емес) иелерімен жалдау шарттарын
жасасу нәтижесінде жер пайдалану құқығын алу ҚР-ның азаматтық заңдарына
сәйкес жалдау шарты негізінде жүргізіледі.
Шаруа (фермер) қожалығын жүргізу үшін уақытша жер пайдалану (жалдау)
құқығын беру.
Жер учаскелері шаруа (фермер) қожалығын жүргізу үшін Қазақстан
Республикасы азаматтарына уақытша өтеулі жер пайдалану құқығымен 49 жыл
мерзімге беріледі.
Бұл ретте шаруа (фермер) қожалығын жүргізу үшін жер учаскелерін алған
және ауылда (селода) тұрғын үйі бар азаматтардың үй жанындағы жер учаскесі
меншік құқығында сақталады, ол шаруа (фермер) қожалығының жер учаскесінің
құрамына кірмейді.
Ауыл шаруашылығы ұйымдарының қызметкерлері болып табылмайтын
азаматтарға шаруа (фермер) қожалығын жүргізу үшін жер учаскелері жоғарыда
көрсетілген ережелер бойынша арнайы жер қорының жерінен және босалқы жерден
беріледі.
Тауарлы ауыл шаруашылығы өндірісі мен орман өсіруді жүргізу үшін
уақытша жер пайдалану құқығын беру.
Мемлекеттік емес заңды тұлғаларға тауарлы ауыл шаруашылық өндірісі мен
орман өсіруді жүргізу үшін жер учаскесі уақытша өтеулі жер пайдалану
құқығымен 49 жыл мерзімге беріледі.
Мемлекеттік емес заңды тұлғаларға ауыл шаруашылық қажеттілігі үшін жер
учаскелеріне жер пайдалану құқығын беру жеке тұлғаларға арналған
тәртіптегідей беріледі.
Уақытша өтеусіз жер пайдалану құқығы қандай мақсаттар үшін беріледі?
- шалғайдағы мал шаруашылығы (маусымдық жайылымдар) үшін;
- тұрғын халықтың мал жаюы мен шөп шабуы үшін;
- бақша өсіру үшін;
- ортақ пайдаланудағы жолдарды салу кезеңінде;
- тозған және бүлінген жерлерді қалпына келтіру кезеңінде;
- қызметтік жер телімі түрінде беріледі.
Қызметтік жер телімі деген не?
Қызметтік жер телімі мемлекеттік кәсіпорындар мен мекемелерде жұмыс
істейтін адамдарға осы заңды тұлғалардың жер пайдалануындағы жерлерден ұзақ
мерзімді уақытша өтеусіз – жер пайдалануға бөлінеді.
Жер қызметтік тұрғын үйді күтіп–ұстау, ауыл шаруашылығы дақылдарын
өсіру, шөп шабу және мал жаю үшін беріледі.
Қызметтік жер теліміне құқығы бар қызметкерлер санаттарының тізбесі ҚР
Ү –нің 2003 жылғы 8 қыркүйектегі № 908 (1-қосымша) Қ-мен айқындалған.
Қызметтік жер теліміне құқықты кімдер иелене алады?
Қызметтік жер теліміне құқықты:
жасы немесе мүгедектігі бойынша зейнеткерлікке шыққан соң еңбек
қатынастарын тоқтатқан қызметкерлер;
Қарулы Күштер қатарына міндетті мерзімді қызметке шақырылған немесе
оқуға түскен қызметкерлердің отбасы қызметке немесе оқу орнында болған
бүкіл мерзімде; қызметтік міндеттерін орындауға байланысты қаза тапқан
қызметкерлердің отбасы: жұмысқа жарамсыз зайыбы мен қарт ата-аналары үшін -
өмір бойы, балалары үшін - олар кәмелетке толғанға дейін иелене алады.
қызметтік тұрғын үйлер үшін қызметтік жер телімі берілген жағдайларға
ҚР – ның тұрғын үй заңнамасына сәйкес құқық сақталады.
Қызметтік жер теліміне қатысты қандай шектеулер бар?
Қызметтік жер теліміне жер пайдалану құқығына қатысты қандай да
болсын, соның ішінде кепілге беруді қоса алғанда, мәміле жасасуға жол
берілмейді.
Ауыл шаруашылығы мақсатындағы жерлерге жеке меншік құқығын жӘне жер
пайдалану құқығын ресімдеу рӘсімі
Жеке меншік немесе жер пайдалану құқығын беру туралы шешімді қандай
мемлекеттік органдар қабылдайды?
Жер учаскесін жеке меншікке немесе жер пайдалануға беру туралы шешімді
жергілікті атқарушы орган қабылдайды.
Жер учаскесіне құқық беру тәртібі
Жер учаскелеріне меншік және (немесе) жер пайдалану құқығының
берілуіне мүдделі жеке және заңды тұлғалар жер учаскесі орналасқан жер
бойынша жергілікті атқарушы органға өтініш береді.
Өтініште:
• жер учаскесін пайдаланудың мақсаты;
• жер учаскесінің болжамды мөлшері;
• жер учаскесінің орналасқан жері;
• сұралатын пайдалану құқығы (жеке меншік,қысқа мерзімді немесе
ұзақ мерзімді уақытша жер пайдалану);
• ҚР азаматтарына жеке меншікке берілген басқа жер учаскесінің
болуы (болмауы) көрсетілуге тиіс.
Жер учаскесіне құқық беру туралы өтініш ол түскен кезден бастап 3 айға
дейінгі мерзімде қаралады.
Мемлекеттік органдардың іс-қимылы.
Мемлекеттік меншіктегі жерден жер учаскесіне меншік және (немесе) жер
пайдалану құқығын беру бойынша өтініштің негізінде:
• Жергілікті атқарушы органның тапсырмасымен Жер ресурстарын
басқару жөніндегі аумақтық комитет сұралып отырған жер
учаскесінің аумақтық аймақтарға бөлуге сәйкес мәлімделген
нысаналы мақсаты бойынша пайдалану мүмкіндігін айқындайды, жер
учаскесін алдын ала таңдауды ұйымдастырады.
• Жер учаскесін пайдалану туралы ұсынысты жергілікті өкілді
органның депутаттары, жер ресурстарын басқару, сәулет және қала
құрылысы жөніндегі аумақтық органдар мен жергілікті өзін-өзі
басқару органдарының (олар құрылған болса) өкілдері арасынан
жергілікті атқарушы органдар құратын комиссия қарайды.
Жергілікті атқарушы органның қалауы бойынша комиссияның құрамына
басқа адамдар да енгізілуі мүмкін. Егер жер учаскелерін беру
жоғары тұрған атқарушы органның құзыретіне кіретін болса, онда
жергілікті атқарушы орган жерге орналастыру ісін өз шешімімен
бірге жоғары тұрған органға бекітуге жібереді.
• Комиссия қорытындысының негізінде жерге орналастыру жобасы және
жер учаскесін беру туралы немесе жер учаскесін беруден бас тарту
туралы шешімінің жобасы дайындалады, оның көшірмесі өтініш
иесіне шешім қабылданғаннан кейін 7 күндік мерзімде табыс
етіледі. Жер учаскесіне құқық беруден бас тарту дәлелді болуға
тиіс.
• Жергілікті атқарушы органның шешімі негізінде жер ресурстарын
басқару жөніндегі аумақтық комитет сатып алушымен жер учаскесін
сатып алу – сату шартын жасасады, оған сатушы (жергілікті
атқарушы орган) және сатып алушы қол қояды. Жер учаскесін сатып
алу – сату шарты және жер учаскесінің сатып алу бағасын төлеу
туралы құжат жер учаскесіне құқықты куәландыратын құжат беру
үшін негіз болып табылады.
• Белгілі бір жерде жер учаскесінің шекарасын белгілеу және жер
учаскесіне құқықты куәландыратын құжат дайындау жұмыстарын жерге
орналастыру жұмыстарын жүргізуге лицензия алған азаматтар және
тұлғалар (жерге орналастыру кәсібіндегі мамандандырылған мекеме)
орындайды. Жер учаскесіне құқықты растайтын құжатты жер
ресурстарын басқару жөніндегі аумақтық орган береді.
Жер учаскесінің нақтылы шекарасы белгіленгенге және құқықты
куәландыратын құжат (акт) берілгенге дейін оны пайдалануға жол берілмейді.
Аталған норманы сақтамау әкімшілік жауаптылықты көздейді.
Кәмелетке толмаған адамдардың жер учаскелерін мұрагерлік тәртібімен
алған жағдайларды қоспағанда, жер учаскесіне құқық кәмелетке толғандарға
беріледі.
• Құқықты белгілейтін және құқықты куәләндыратын құжаттар
негізінде жер учаскесіне құқықты мемлекеттік тіркеу жүргізіледі.
Меншік иелігіне және жер учаскесіне жер пайдалану құқықтары олар
мемлекеттік тіркелген күннен бастап туындайды.
Жерге орналастыру жұмыстарын кімдер жүргізе алады?
Жерге орналастыру жұмыстарын мемлекеттік кәсіпорындар, сондай-ақ
Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес жерге орналастыру жұмыстарын
жүргізуге белгіленген тәртіппен лицензия алған заңды тұлғалар мен азаматтар
орындайды.
Жерге орналастыру процесі мынадай кезеңдері қамтиды:
жерге орналастыру ісін жүргізуді бастау;
дайындық жұмыстары;
жерге орналастыру болжамдарын, схемаларын, бағдарламалары мен
жобаларын әзірлеу;
жерге орналастыру құжаттамасын қарау, келісу және бекіту;
жерге орналастыру жобасын орындау.
Жер учаскелерінің жеке меншік иелері мен жер пайдаланушылардың
өтініштері бойынша жерге орналастыру олардың қаражаты есебінен жүзеге
асырылады.
Жерге орналастыруды жүргізу жөніндегі жұмыстарға тапсырыс берушінің
қандай құқықтары бар?
Жерге орналастыруды жүргізу жөніндегі тапсырыс берушінің:
-жеке өзі немесе өкілі арқылы жерге орналастыру процесінің барлық
сатысында қатысуға;
-жерге орналастыру ісінің материалдарымен танысуға;
-өз ұсыныстарын қарауға енгізуге;
-жерге орналастыру процесінде туындаған келіспеушіліктерді шешуге
қатысуға құқығы бар.
Қандай құжаттар жер учаскесін құқықтық куәләндыратын құжаттарға
жатады?
Атқарушы органдардың жер учаскесіне құқық беру туралы құқықтық
актілері (құқық беру туралы шешімі), сатып алу-сату шарттары, оның ішінде
ауыстырулар, сыйға беру немесе өзге де мәмілелер және сот органдарының жер
учаскесіне жер пайдалану құқығын тану туралы шешімдері.
Қандай құжаттар жер учаскелеріне құқықты куәландырушы болып табылады?
Жер учаскесіне жеке меншік кезінде – жер учаскесіне жеке меншік
құқығына актілер (2-қосымша).
Тұрақты жер пайдалану кезінде –тұрақты жер пайдалану құқығына актілер
(3-қосымша).
Уақытша өтеулі жер пайдалану кезінде – тұрақты жер пайдалану кезінде –
уақытша өтеулі (ұзақ мерзімді, қысқа мерзімді) жер пайдалану (жалдау)
құқығына актілер (4-қосымша).
Уақытша өтеусіз жер пайдалану кезінде – уақытша өтеусіз жер пайдалану
құқығына актілер (5-қосымша).
Жер учаскесіне құқықты куәландыратын құжаттардың нысандары Үкіметтің
2003 жылғы 22 тамыздағы №851 Қаулысымен бекітілген.
Егер жер учаскесі жер пайдалануда болатын болса, оны мемлекеттен жеке
меншікке қалай сатып алуға болады?
Жергілікті атқарушы органға берілген жоғарыда аталған өтінішке
мыналар қоса беріледі:
жер пайдалану құқығына акт немесе оның нотариат куәландырған
көшірмесі;
салық төлеуші куәлігінің көшірмесі;
бюджеттің алдында берешегі бар немесе жоқ екендігі (жер салығы және
(немесе) жер учаскелерін пайдалану төлем ақысы) туралы салық органының
анықтамасы;
жер учаскесімен мәміле жасасуға кедергі келтіретін ауыртпалықтардың
жоқ екендігі туралы жылжымайтын мүлік орталығынан анықтама;
заңды тұлғаны мемлекеттік тіркеу туралы куәліктің көшірмесі.
Жер ресурстарын басқару жөніндегі аумақтық орган жергілікті атқарушы
органның тапсырмасы бойынша жер учаскесін кадасторлық құжаттама бойынша
сәйкестендіреді, жер учаскесінің кадасторлық (бағалау) құнын белгілейді
және жер учаскесіне жеке меншік құқығын беру туралы жергілікті атқарушы
орган шешімінің жобасын дайындайды.
Жер учаскесін меншікке беру туралы шешім жер пайдаланушы жергілікті
атқарушы органға жазбаша нысанда өтініш берген күннен бастап бір ай
мерзімде қабылдануға тиіс.
Шаруа (фермер) қожалығын ұйымдастыру үшін жер учаскесін беру кезінде
қандай ерекшеліктер болады?
Өтініште шаруа (фермер) қожалығының құрамы көрсетіледі.
Өтінішке шаруа (фермер) қожалығының басшысы және мүшелері қол қояды.
Өтінішке қосымша мыналар қоса беріледі:
- ауыл шаруашылығы өндірісін жүргізудің қысқаша бағдарламасы;
- шаруашылық басшысының ауыл шаруашылығы өндірісіндегі еңбек қызметін
растайтын құжаттар, не тиісті білімі немесе арнайы даярлықтан
өткені (шартты жер үлесіне құқығы жоқ азаматтар үшін) туралы құжат;
- салық төлеуші куәлігінің көшірмесі;
- шаруа (фермер) қожалығы басшысының мекен-жайы.
Жер учаскесіне құқықты куәландыратын құжат шаруашылық (фермер)
қожалығына рәсімделіп, ҚР жер туралы заңдарына сәйкес онда барлық меншік
иелері (жер пайдаланушылар) көрсетіле отырып шаруа (фермер) қожалығының
басшысына беріледі.
Ауыл шаруашылығы жерлерінің, ортақ меншіктегі немесе ортақ жер
пайдаланудағы жерлер құрамынан шаруа (фермер) қожалығын ұйымдастыру үшін
жер учаскесін алу кезінде қандай ерекшеліктер болады?
Жоғарыда аталған тармақта көрсетілгендерден басқа, өтінішке қосымша
бөлініп берілетін жер учаскесінің орналасқан жері туралы келісілген
материалдар қоса беріледі.
Азаматтардың немесе ортақ меншікке (ортақ жер пайдалануға)
қатысушылардың шаруа (фермер) қожалығын жүргізу үшін ауыл шаруашылығы
ұйымына беретін жер учаскесін бөліп беру туралы өтініштерін олар бір ай
ішінде қарауға тиіс. Бұл ретте жер учаскесін нақтылы бөліп беру ауыл
шаруашылық егіс жұмыстары басталғанға дейін не аяқталғаннан кейін
жүргізіледі. Қалған жағдайларда жер учаскесін нақтылы бөліп беру ауыл
шаруашылығы ұйымының немесе ортақ меншікке (ортақ жер пайдалануға)
қатысушылардың келісімімен жүргізіледі.
Аталған жағдайда аудандық (қалалардағы аудандардан басқа) немесе
қалалық атқарушы орган жер учаскесіне құқық беру туралы шешім қабылдау үшін
Комиссияның қорытындысы талап етілмейді. Жер учаскесіне құқық беру туралы
аталған шешім жерге орналастыру жобасының негізінде қабылданады.
ОРАЛМАНДАРҒА ЖЕР УЧАСКЕЛЕРІН БЕРУ
Оралмандарға ауыл шаруашылығы мақсатындағы жер учаскелері қандай
жағдайларда беріледі?
Оралмандар санатына жатқызылған азаматтарға уақытша өтеулі жер
пайдалану (жалдау) құқығымен тауарлы ауыл шаруашылығы өндірісін жүргізу
үшін, 10 жылға дейінгі мерзіммен жер беріледі. Жер ауыл шаруашылығы
мақсатындағы жерлерден, арнаулы жер қорынан, иммиграциялық жер қорынан және
босалқы жерлерден беріледі, бірақ әкімдер өткізетін сауда –саттық
(конкурстар, аукциондар) өткіз жалымен берілмейді.
Жеке қосалқы шаруашылық, бағбандық және саяжай құрылысын жүргізу үшін
жер учаскелері оралмандарға уақытша өтеусіз жер пайдалану құқығымен ауылдық
елді мекендер, ауыл шаруашылығы мақсатындағы жерлерден, иммиграциялық жер
қорынан, арнаулы жер жер қорынан және босалды жерлерден беріледі.
Қазақстан Республикасының азаматтығын алғаннан кейін берілген жер
учаскелері. Жер кодекксінде белгіленген тәртіппенжәне шарттарда олардық
жеке меншігіне өтеді.
Ауыл шаруашылығы мақсатындағы жерлер шетелдіктерге және азаматтығы жоқ
адамдарға қандай шарттамен беріледі?
Шешелдіктер мен азаматтығы жоқ адамдарға ауыл шаруа шылығындағы жер
учаскелері, кепілге салуды қоспағанда, жалдау құқығымен барлық мәмілелерді
жасасуға тыйым салу шартымен 10 жылға дейінгі мерзімге уақытша өтеуліжер
пайдалануға беріледі.
ШАРТТЫ ЖЕР ҮЛЕСІНЕ ҚҰҚЫҚҚА БИЛІК ЕТУ ЖӘНЕ
ЖЕР КОДЕКСІНІҢ ӨТПЕЛІ ЕРЕЖЕЛЕРІ
Шартты жер үлесіне құқықтың иелері, егер олар осы құқықты бұрын жалға
беріп қойса не істеулері керек?
Олар 2005 жылғы 1 қаңтарға дейін бұл құқығын осы Кодексте көзделген
тәртіп пен және шарттарда төменде көрсетілген іс-әрекеттің бірін жасау
арқылы іске асыруға міндетті:
1) жер учаскесін жеке меншікке сатып алу;
2) жеке шаруа (фермер) қожалығын және тауарлы ауыл шаруашылығы өндірісін
дербес жүргізу үшін жер учаскесін уақытша ортақ немесе бөлек жер
пайдалануға алу;
3) шаруашылық серіктестігінің жарғылық капиталына салым ретінде,
акционерлік қоғамының акцияларын төлеуге немесе өндірістік кооперативке
жарна ретінде беру.
Бұл ретте жер учаскесін шартты жер үлестерінің есебіне бөліп беру
(түзу) жерге орналастыру тәртібімен жүзеге асырылады.
Жер учаскесіне меншік құқығы немесе жер пайдалану құқығы туындаған
сәттен бастап бұрынғы шарттар (шартты жер үлесіне құқығын жалға беру шарты
және жер учаскесін жалға алынған үлестер есебіне жалдау шарты (өтеусіз жер
пайдалану) күшін жояды.
Егер шартты жер үлесіне құқықтың иесі осы тармақта жоғарыда
санамаланған іс-әрекеттің біреуін 2005 жылғы 1 қаңтарға дейін орындамайтын
болса, оның шартты үлесіне құқығы күшін жояды, ал жер учаскесі ауданның
арнаулы жер қорының есебіне өтеді.
Шартты жер үлесіне құқыққа байланысты барлық даулар сот тәртібімен
қаралады.
Шартты жер үлесіне құқықты шаруашылық серіктестігінің жарғылық
капиталына салым ретінде, акционерлік қоғамының акцияларын төлеуге немесе
өндірістік кооперативке жарна ретінде беру қалай жүргізіледі?
Шаруашылық субъектілерінің жарғылық капиталдарына (мүлік) мүліктік
жарғы енгізу жөніндегі азаматтық заңдарда берілген нормалар ескеріле
отырып, оларға жер учаскесіне құқықты енгізудің мынадай тәртіптері ұсынылуы
мүмкін.
1) Жер пайдалану құқығын немесе шартты жер үлесіне құқығын шаруашылық
субъектілерінің жарғылық капиталына салым ретінде беру туралы шешім
қабылдаған осы құқықтардың иелері шаруашылық субъектісіне өтініш береді.
Өзінің жерге құқығын шаруа қожалықтарына берген тұлғалар тараптардың
келісімі бойынша бірлескен шаруашылық қызметі туралы шарттың негізінде
қарапайым серіктестік құра алады.
2) Шаруашылық субъектілерінің құрылтай құжаттарына өзгерістер енгізу туралы
шешім қабылданады:
өндірістік кооперативтер үшін – жалпы жиналыстың жарғылық капиталға
қосымша мүліктік жарғылар енгізу және кооператив мүшелеріне оның мүшелікке
кіру жарнасының мөлшері мен түрін растайтын құжат беру туралы шешімі;
шаруашылық серіктестігі үшін - жалпы жиналыстың жарғылық капиталға
қосымша мүліктік жарғылар енгізу және құрылтай шартына қосылу туралы шартты
рәсімдеу (шартқа серіктестік органның уәкілетті басшысы және мүшелікке
кірген қатысушы қол қойып, нотариат куәландыруға тиіс) туралы шешімі;
акционерлік қоғамдар үшін – акционерлердің тізімін түзу және
акционерлік қоғам құрылтайшыларының жалпы жиналысын өткізіп, жарғының жаңа
редакциясын бекіту.
Өндірістік кооперативтің, шаруашылық серіктестігінің және акционерлік
қоғамның құрылтай құжаттары құрылтай шарты және (немесе) жарғы болып
табылады.
Нақты шаруашылық субъектісінің құрылтай құжаттары мыналарды қамтиды:
оның фирмалық атауы, орналасқан орны және мекен-жайы; құрылтайшылардың
тізбесі, олардың құқықтары мен міндеттемелері; шаруашылық субъектісінің
меншігіне қатысушылардың мүлкін беру және олардың оның қызметіне қатысу
шарттары; таза кірісті құрылтайшылар арасында бөлу және құрылтайшылардың
оның құрамынан шығу шарттары мен тәртіптері; әрбір қатысушының үлестерінің
мөлшері туралы шарттар; қатысушылардың жарғылық капиталға салымдар
енгізуінің мөлшері, құрамы, мерзімі және тәртібі; сондай-ақ заң актілерінде
көзделген өзге де мәліметтер.
ҚР Азаматтық кодексінің 34-бабына сәйкес коммерциялық ұйым болып
табылатын заңды тұлға тек мемлекеттік кәсіпорын, шаруашылық серіктестігі,
акционерлік қоғам, өндірістік кооператив нысанында ғана құрылуы мүмкін.
Шаруашылық серіктестігі – жарғылық капиталмен құрылтайшылардың
(қатысушылардың) үлестеріне (салымдарына) бөлінген коммерциялық ұйым. Мүлік
шаруашылыққа меншік құқығымен тиесілі болады.
Шаруашылық серіктестігін оның жалғыз қатысушысы болатын бір тұлға да
құра алады.
Шаруашылық серіктестігі:
- толық серіктестік;
- командиттік серіктестік;
- жауапкершілігі шектеулі серіктестік;
- қосымша жауапкершілікті серіктестік нысанында құрылуы мүмкін.
Акционерлік қоғам – өз қызметін жүзеге асыру үшін қаражат тарту
мақсатында акциялар шығаратын заңды тұлға. Акционерлік қоғамды бір тұлға да
құра алады немесе акционер қоғамның барлық акцияларын сатып алған жағдайда
бір тұлғадан ғана тұруы мүмкін.
Өндірістік кооператив – азаматтардың өзінің жеке басының еңбек етіп
қатысуына және оның мүшелерінің мүліктік жарғыларын біріктіруіне
негізделген бірлескен кәсіпкерлік қызмет үшін мүшелікке негізделген ерікті
бірлестігі.
3) Салымдарды бағалау тараптардың келісімі жолымен немесе аудитор
тарту жолымен сараптама өткізу арқылы жүргізіледі. Бұл ретте маңызды сәт
әрбір қатысушы салымының жарғылық капиталдың жалпы сомасына қатысын
айқындау болып табылады. Осындай жұмыстар өткізген жекелеген шаруашылық
субъектілерінің тәжірибесі салым ретінде берілген жерге құқықтың жалпы үлес
салмағы жарғылық капитал құрылымында 20-25% -тен аспайтынын, кейбір
жағдайларда 5-10% -тен аспайтынын, яғни жалдау төлемінің үлес салмағына
немесе қатысушыларға (бұрынғы жалға берушілерге) төленетін дивидендтерге
тең болатынын көрсетті.
Шаруашылық субъектісі қатысушыларының жарғылық капиталға салым үлесін
айқындау кезінде негізгі принцип мыналар болып табылады:
Қатысушылардың жарғылық капиталға жалпы салымының үлесіне сәйкес
келетін таза табыстың бір бөлігі олардың арасында олардың жер учаскесінің
(жер үлесінің) мөлшеріне пропорционалды бөлінеді және ол былайша көрініс
табады.
Жер учаскесі шаруашылық субъектісінің жарғылық капиталына
енгізілген пайданы бөлудің үлгілік схемасы
4) Шаруашылық субъектісінің жер учаскесін қалыптастыру жөніндегі жерге
орналастыру жобасы жасалады. Жергілікті атқарушы органның жер учаскесін
беру туралы шешімі қабылданады. Жоба затқа айналдырылып, жер учаскесіне
құқықты растайтын құжаттар беріледі.
5) Әділет органдарында мемлекеттік тіркеу (қайта тіркеу) жүргізіледі.
Акционерлік қоғамдар үшін – сонымен бірге акциялар шығарылымын
мемлекеттік тіркеу жүргізіледі.
Шаруашылық субъектісі қатысушыларының құрамынан шыққан кезде жер
учаскесін бөліп беру қалай жүзеге асырылады?
Жер учаскесіне тиесілі құқығын берген, соның ішінде шартты жер үлесіне
құқығын шаруашылық серіктестігінің жарғылық капиталына салым ретінде немесе
өндірістік кооперативтерге жарғы ретінде берген азаматтардың қатысушылар
(мүшелер) құрамынан шыққан кезде шаруа (фермер) қожалығын ұйымдастыру үшін,
жер учаскесін қоса алғанда, үлесін немесе пайын заттай бөліп алуға (бөліп
шығаруға), не өз тілегі бойынша үлестің немесе пайдың құнын төлетіп алуға
құқығы бар.
Шаруашылық серіктестігінің немесе өндірістік кооперативтің мүшесі
жарғылық капиталға тек пайдалануға берген жер учаскесі заттық нысанда
сыйақысыз қайтырылады.
Қатысушылар (мүшелер) құрамынан шығу туралы өтініш болжанып отырған
учаскенің орналасу жері көрсетіле отырып, ауыл шаруашылығы ұйымына
беріледі.
Шаруашылық қожалығын ұйымдастыру үшін үлес немесе пай есебіне заттай
бөлінетін жер учаскесінің орналасу орны шаруашылық серіктестерінің,
өндірістік кооперативтерінің немесе тараптардың келісімінің құрылтай
құжаттарында көзделген тәртіппен айқындалады.
Құрылтай құжаттарында жер учаскесін бөліп берілетін жер учаскесінің
орналасу орыны келісім рәсімдерін жүргізу жолымен не жалпы меншік келісімін
жалпы жер пайдаланушылардың қатысушыларының немесе олардың өкілдерінің
жалпы жиналысының шешімінің негізінде айқындалады. Жиналыс хабардар етілген
сәттен бастап бір ай ішінде өтуге тиіс және жалпы меншік иелігіне (жалпы
жер пайдалануға) қатысушылардың немесе олардың өкілдерінің кемінде 50% -
інің қатысуы кезінде заңды болып саналады. Шешім үлес меншігінің
қатысушыларының (үлестік жер пайдаланушылардың) немесе олардың өкілдерінің
жиналысына қатысып отырғандардың дауыстарының көпшілігімен қабылданады және
хаттамамен рәсімделеді. Хаттамаға үлестік меншік иелерінің ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Көмекші құрал Қазақстан Республикасы
ҚР Ауыл шаруашылығы министрлігі және
ҚР Жер ресурстарын басқару жөніндегі агенттік қатысуымен
әзірленді
М А З М Ұ Н Ы
Кіріспе
Негізгі ұғымдар мен айқындамалар.
Ауыл шаруашылығы мақсатындағы жерге қандай жерлер жатады?
Ауыл шаруашылығы алқаптарын бір санаттан екіншісіне ауыстыруды қалай жүзеге
асыруға болады?
Ауыл шаруашылығы мақсатындағы жерлерді жеке меншікке беру
Жеке меншік құқығын қалай түсінуге болады?
Жеке меншік құқығы қалай туындайды?
Ауыл шаруашылығы мақсатындағы жерлер жеке меншікке кімдерге және қандай
мақсатпен беріледі?
Шаруа (фермерлер) қожалығын жүргізу үшін жеке меншікке немесе жер
пайдалануға жер учаскесін алуға кімнің басым құқығы бар?
Азаматтар мен мемлекеттік емес заңды тұлғаларға қандай ауыл шаруашылығы
мақсатындағы жерлер бөлек меншікке берілуі мүмкін?
Ауыл шаруашылығы мақсатындағы жерлерді жеке меншікке қандай шарттармен
сатып алуға болады?
Ауыл шаруашылығы мақсатындағы учаскелерін жеңілдетілген шарттармен кімдер
ала алады?
Ауыл шаруашылығы мақсатындағы жер учаскелерін жеңілдетілген жағдайлармен
жеке меншікке сатып алған тұлғалар үшін қандай шектеулер бар?
Ауыл шаруашылығы мақсатындағы жер учаскелерін жене меншікке мерзімін
ұзартып кімдер сатып ала алады?
Жерді төлеу мерзімін ұзартып сатып алу кезінде қандай шектеулер қойылады?
Меншік иелері өз жер учаскелеріне қалай билік ете алады?
Ауыл шаруашылығы мақсатындағы жерлерді уақытша жер пайдалануға беру
Жер пайдалану құқығы дегенді қалай түсінуге болады?
Жер пайдалану құқығы қалай туындайды?
Жер пайдалану құқығы кімдерге беріледі?
Жер пайдаланудың қандай түрлері бар?
Уақытша өтеулі жер пайдалану құқығы деген не?
Шаруа (фермер) қожалығын жүргізу үшін уақытша жер пайдалану (жалдау)
құқығын беру.
Тауарлы ауыл шаруашылығы өндірісі мен орман өсіруді жүргізу үшін уақытша
жер пайдалану құқығын беру.
Уақытша өтеусіз жер пайдалану құқығы қандай мақсаттар үшін беріледі?
Қызметтік жер телімі деген не?
Қызметтік жер теліміне құқықты кімдер иелене алады?
Қызметтік жер теліміне қатысты қандай шектеулер бар?
Ауыл шаруашылығы мақсатындағы жерлерге жеке меншік құқығын және жер
пайдалану құқығын ресімдеу рәсімі
Жеке меншік немесе жер пайдалану құқығын беру туралы шешімді қандай
мемлекеттік органдар қабылдайды?
Жер учаскесіне құқық беру тәртібі.
Жерге орналастыру жұмыстарын кімдер жүргізе алады?
Жерге орналастыруды жүргізу жөніндегі жұмыстарға тапсырыс берушінің қандай
құқықтары бар?
Қандай құжаттар жер учаскесін құқықтық куәләндыратын құжаттарға жатады?
Қандай құжаттар жер учаскелеріне құқықты куәландырушы болып табылады?
Егер жер учаскесі жер пайдалануда болатын болса, оны мемлекеттен жеке
меншікке қалай сатып алуға болады?
Шаруа (фермер) қожалығын ұйымдастыру үшін жер учаскесін беру кезінде қандай
ерекшеліктер болады?
Ауыл шаруашылығы жерлерінің, ортақ меншіктегі немесе ортақ жер
пайдаланудағы жерлер құрамынан шаруа (фермер) қожалығын ұйымдастыру үшін
жер учаскесін алу кезінде қандай ерекшеліктер болады?
Оралмандарға жер учаскелерін беру
Оралмандарға ауыл шаруашылығы мақсатындағы жер учаскелері қандай
жағдайларда беріледі?
Ауыл шаруашылығы мақсатындағы жерлер шетелдіктерге және азаматтығы жоқ
адамдарға қандай шарттамен беріледі?
Шартты жер үлесіне құқыққа билік ету және жер кодексінің өтпелі ережелері
Шартты жер үлесіне құқықтың иелері, егер олар осы құқықты бұрын жалға беріп
қойса не істеулері керек?
Шартты жер үлесіне құқықты шаруашылық серіктестігінің жарғылық капиталына
салым ретінде, акционерлік қоғамының акцияларын төлеуге немесе өндірістік
кооперативке жарна ретінде беру қалай жүргізіледі?
Шаруашылық субъектісі қатысушыларының құрамынан шыққан кезде жер учаскесін
бөліп беру қалай жүзеге асырылады?
Қосалқы жалдау шарттарының қолданысын тоқтату туралы.
Тұрақты жер пайдаланудың бұған дейін сатып алғанын құқығына қалай билік
етуге болады?
Мемлекеттік ауыл шаруашылығы ұйымдары жекешелендіретін жер учаскелерін
бөлудің тәртібі қандай?
Жер үшін төленетін төлемдер
Қандай ауыл шаруашылығы мақсатындағы жер учаскелеріне салық салынады?
Жеке және мемлекеттік емес заңды тұлғаларға мемлекет жеке меншікке берген
кезде ауыл шаруашылығы алқаптарының 1 гектары қанша тұрады?
Жер учаскелерін мемлекет жалға берген кезде олар үшін төлемақы мөлшері
қанша болады?
Ауыл шаруашылығы мақсатындағы жерлерге салық төлемдерінің мөлшері қандай?
Жеке тұлғаларға өзіндік үй (қосалқы) шаруашылықғын, бағбандық және саяжай
құрылысын жүргізу үшін берілген ауыл шаруашылығы мақсатындағы жерлерге
базалық салық ставкалары.
Ауыл шаруашылығы мақсаттары үшін пайдаланатын ауыл шаруашылығы мақсатындағы
емес жерлерге салық ставкалары
Жер учаскелерін беру нормалары
Жер учаскелерін жеке меншікке беру нормалары.
Шаруа (фермер) қожалығын жүргізу үшін жер учаскелерін жер пайдалануға беру
нормалары.
Жер иелік ету
Жер учаскесіне құқықтардың шектері.
Жер учаскелері меншік иелерінің және жер пайдаланушылардың құқықтары.
Жер учаскелері меншік иелерінің және жер пайдаланушылардың міндеттері.
Жеке меншік құқықтарын және жер пайдалану құқықтарын қорғау.
Азамат қайтыс болған жағдайда жекеменшік жер пайдалану құқығының заңды
мұрагері кім болып табылады?
Заңды тұлға қайта ұйымдастырылған жағдайда жеке меншік немесе жер пайдалану
құқығы кімге берілуі мүмкін ?
Жер учаскесін немесе жер пайдалану құқығын кепілге салып қалай кредит алуға
болады
Кредитті рәсімдеуді бастау үшін қандай жалпы мәліметтерді білу қажет?
Ипотека (қозғалмайтын мүлік ипотекасы) дегеніміз не?
Қандай жер учаскесі кепіл мәні болуы мүмкін?
Жерге құқығын кепілге салып кімдердің кредит алуына болады?
Жер учаскесі мен жер пайдалану құқығын кепілге салуға қандай кезде жол
берілмейді?
Кредит алу кезінде құжаттарды рәсімдеу тәртібі.
Кредит алу үшін Банкке қандай құжаттар ұсыну қажет?
Ипотека туралы шартқа қандай талаптар қойылады?
Ипотекалық куәлік деген не және ол қандай жағдайларда беріледі?
Үйлер, құрылыстар, ғимараттар бар жер учаскесін немесе сондай жер
учаскесіне жер пайдалану құқығын кепілге салу.
Жеке меншіктегі жер учаскесінен немесе Жер пайдалану құқығынан қандай
жағдайларда өндіріп алу жүргізіледі?
Борышкер негізгі міндеттемені орындамаған жағдайда оның қандай салдарлары
болуы мүмкін?
Кепілді сот тәртібімен іске асыру
Ипотеканың кепілін соттан тысқары тәртіппен іске асыру рәсімі.
Сотқа жүгіну құқығы
Жер учаскелеріне құқықтарды мемлекеттік
Жер учаскелеріне құқықтарды мемлекеттік тіркеуді қандай органдар жүзеге
асырады?
Қандай құқықтар мемлекеттік тіркеуге жатады?
Жер учаскесіне құқықты мемлекеттік тіркеуге ұсынылған құжаттарға қандай
талаптар қойылады?
Мемлекеттік тіркеуден бас тарту үшін негіздер
Сервитуттар
Сервитут деген не?
Сервитуттың қандай түрлері болады?
Сервитут ауыртпалығын көтеруші жер учаскелерінің меншік иелерінің немесе
жер пайдаланушыларының қандай құқығы бар?
Мүддесіне сервитут белгіленген адамдардың қандай құқықтары мен міндеттері
бар?
Уақытша (маусымдық) пайдаланатын мал айдау жолдары.
Сервитутты тіркеу қалай жүргізіледі ?
Сервитуттың тоқтатылуына не нәрселер негіз бола алады?
Жер учаскесіне жеке меншік құқығын немесе жер пайдалану құқығын тоқтату
Жер учаскесіне жеке меншік құқығын немесе жер пайдалану құқығын тоқтату
үшін не нәрселер негіз бола алады?
Жер учаскесін, соның ішінде сатып алу жолымен алып қоюды қоса алғанда,
қандай жағдайларда алып қоюға болады?
Мемлекеттік қажеттіктер үшін жер учаскесін сатып алу қалай жүргізіледі?
Мемлекеттік қажеттіктер үшін сатып алынатын учаскеге баға қалай
белгіленеді?
Мемлекеттік қажеттіктер үшін жер учаскесін сатып алу туралы шешіммен
келіспеген жағдайда диқанға не істеу керек?
Қандай жағдайларда жер учаскесі уақытша алып қойылуы мүмкін?
Жер учаскесі мақсаты бойынша пайдаланбаған немесе Қазақстан Республикасының
заңдарын бұза отырып пайдаланған меншік иелері мен жер пайдаланушыларға
қатысты қандай шаралар қолданылады?
Жер учаскесін тәркілеу деген не?
Қосымшалар
Кіріспе
Ұлттық экономиканың ең ірі саласы болып табылатын Қазақстанның ауыл
шаруашылығы мемлекеттің әлеуметтік–экономикалық саласында маңызды орын
алады. Соңғы екі жылда Қазақстан Республикасының Президенті Н. Ә.
Назарбаевтың 2 іргелі мемлекеттік бағдарламаны: 2003-2005 жылдарға арналған
мемлекеттік Агроазық–түлік бағдарламасы және 2010 жылға дейінгі мемлекеттік
ауылдық аумақтарды дамыту бағдарламасын бекіткенін айтсақ та жеткілікті.
Қазақстан Президенті ауылды қайта дамыту деп жариялаған 2003-2005
жылдар шеңберінде Үкімет ауыл шаруашылығы өндірісін экономиканың тұрақты
өсу факторына айналдыру үшін үлкен назар аударып отыр.
Ауылды дамытудың негізгі үш басымдығы белгіленді:
- азық -түлік қауіпсіздігін қамтамасыз ету;
- ауыл шаруашылық өнімдерін өндіруді арттыру және оны ішкі де, сыртқы
да рыноктарда өткізу көлемін ұлғайту;
- ауылда тіршілік етудің қалыпты жағдайларын жасау.
Қабылдаған бағдарламаларға сәйкес мемлекет осы міндеттерді іске
асыруға жыл сайын елеулі қаражат бөледі.
Сонымен бірге осы кезеңдегі басты міндеттердің бірі ауылдағы жер
реформасын аяқтау, жердің нақты әрі тиімді меншік иесін қалыптастыру үшін
қажетті заңнамалық база жасау болып табылады.
Қазіргі уақытта Қазақстанның ауыл шаруашылық алқаптарының алаңы 222
миллион гектарды құрайды, немесе бұл дегеніңіз бүкіл Ұлыбритания аумағынан
9 есе көп. Орташа алғанда республиканың әрбір тұрғынына 15 га ауыл
шаруашылық жерінен келеді. Осы көрсеткіш бойынша біздің еліміз әлемде, тек
Австралиядан кейін, екінші орын алады.
Қазіргі уақытта жер пайдаланушыларға 90 млн.га ауыл шаруашылығы
мақсатындағы жер бекітілген, соның ішінде 21 млн. гектары егістік. Тек ауыл
тұрғындарының ғана емес, бүкіл республика тұрғындарының игілігі жерді қалай
тиімді пайдалануға байланысты болмақ.
Көптеген дамыған елдердің тәжірибесі экономикалық гүлдену жолының
түпкілікті аграрлық реформаларды және бәрінен бұрын жер реформасын жүзеге
асыру арқылы өтетінін көрсетіп отыр. Қазақстан бірнеше себептерге
байланысты, тәуелсіздіктің алғашқы жылдарында экономиканың аграрлық
секторына қатысты реформаны толық көлемде жүзеге асыра алмады. Тәуелсіздік
алған сәттен бастап Жер кодексі қабылданған 2003 жылға дейін Қазақстанның
жер туралы заңдары кеңес құқығының күні өткен принциптеріне негізделіп,
ауыл шаруашылығында нарықтық қатынастардың дамуын баяулатты. Жерге
меншіктің басым мемлекеттік нысанының басты кемшілігі жерге жауапсыз
қатынас, оны ұтымсыз және тіпті заңсыз пайдалану проблемасы болды.
Жерге жеке меншіктің жоқтығы нақты “қожайынды” қалыптастыруды
баяулатты, жерді ұтымсыз пайдалануды күшейтті. Жерді еркін сатып
алу–сатудың мүмкін еместігінен жерді бөліп беру, оны заңсыз пайдаланып,
алынған кірістерді жасыру жөніндегі әкімшілік шешімдер мен көлеңкелі сауда-
саттық өсе түсті.
Бұнымен қатар, жер заңдарының айқын еместігі және тұрақсыздығы соңғы
12 жыл бойына жердің құнарлылығын арттыруға жер пайдаланушыларды және
өндіріске ұзақ мерзімді инвестицияларды ынталандырмады.
Осының барлығы ауыл экономикасын дамытуға айтарлықтай кері әсерін
тигізді.
Жер қатынастары саласындағы қордаланып қалған проблемаларды шешу, ауыл
шаруашылығына инвестициялар тарту үшін жағдай жасау мақсатында 2003 жылғы
маусымда ел Президентінің Жарлығымен Жер кодексі қабылданды. Әсірелемей-ақ
айтқанда, оның қабылдануымен ауыл шаруашылығына жеке меншік институтының
енгізілуімен байланысты біздің ауылдарымыз түбегейлі өзгерістердің жаңа
кезеңіне аяқ басты.
Жеке меншіктің енгізілуі жердің толыққанды нарықтық айналымын
қамтамасыз ету үшін және мынадай мақсаттарға қол жеткізу үшін жағдай
туғызады:
- жер пайдаланудың ашық та жариялы санын қамтамасыз ету;
- жер пайдаланушылардың жерді ұтымсыз пайдаланғаны үшін экономикалық
жауаптылығын көтеру, сондай-ақ ауыл шаруашылығы алқаптарының
құнарлылығын сақтау мен көтеруді ынталандыру;
- өзінің жер учаскесі үшін және оның сапалы жай–күйі үшін жауап
беретін адал меншік иесін қалыптастыру;
- жер туралы заңдарды нарықтық экономика талаптарына сәйкес келтіру;
- аграрлық секторға капитал салуды тартудың ең әрекетті тетіктерінің
бірі ретінде жер мен жер пайдалану құқығын кепілге салып
кредиттеудің ипотекалық нысанын пайдалана отырып, аграрлық
сектордағы қаржы-кредиттік қатынастарды жетілдіру;
- ауыл шаруашылығынан артық еңбек ресурстарын босатып, оларды
экономиканың басқа салаларына бағыттау;
- аграрлық өндірістің тиімділігін және елдегі село халқының өмір сүру
деңгейін көтеру.
Жер кодексінің жаңа енгізулерін іске асыру барысында Қазақстан
Республикасының Президенті Н. Ә. Назарбаев құқықтық ағартудың тиімді әрі
қолжетімді жүйесін жасауды, сондай-ақ ауыл шаруашылық жерлеріне жеке меншік
институтының енгізілуіне байланысты ауылдарда түсіндіру жұмыстарын
жүргізуді тапсырды.
Жоғарыда айтылғандарды ескере отырып, Қ Р Президентінің Әкімшілігі
Жүйелі зерттеулер орталығының басшылығымен Қазақстандағы Техникалық
ынтымақтастық жөніндегі герман қоғамы (GTZ) сарапшылар тобы осы “Жер
кодексі - Сіздің білгіңіз келген нәрсе (Ауылды ақпараттық қолдау)” көмекші
құралын әзірледі. Көмекші құрал Қазақстандағы жер қатынастарын реттейтін
мәселелердің кең ауқымын қамтиды және фермерлер мен басқа да мүдделі
адамдарға Жер кодексінің нормаларын жақсы түсінуге, атап айтқанда, жер
пайдаланушылардың, жер учаскелерінің меншік иелерінің және ауыл шаруашылығы
жерлерінде шаруа қожалығын жүзеге асыруға байланысты шартты жер үлестері
иелерінің құқықтары мен міндеттерін түсіндіруге қол жеркізуге көмектесуге
арналған. Көмекші құралды әзірлеу кезінде жер ресурстарын басқару және
жерлерді иелену, пайдалану және билік ету жөніндегі қатынастарды реттеуші
салада жұмыс істейтін мүдделі мемлекеттік органдар мен ұйымдардың
семинарлар, кездесулер мен келіссөздер өткізу барысында туындаған пікірлері
ескерілді.
Көмекші құралды әзірлеуге ҚР Ауыл шаруашылығы министрлігі, ҚР Жер
ресурстарын басқару жөніндегі агенттік, сондай-ақ ауыл шаруашылығы мен
орман алқаптарын басқарудың, сату мен жалға берудің көп жылдық тәжірибесі
бар BVVG – Жерді өткізу және сату жөніндегі қоғам (Германия) қатысты.
Осы көмекші құралды басып шығаруды қаржыландырғаны үшін ГФР
Экономикалык даму және ынтымақ тастық министрлігі, GTZ GHmbH Техникалық
ынтымақтастық жөніндегі неміс қоғамы, және Қазақстандағы GTZ Өкілдігінің
директоры Карлфрид Мейтцлер мырзаға шынайы алғысымызды білдіреміз.
Негізгі ұғымдар мен айқындамалар.
Жеке тұлғалар – Қазақстан Республикасының азаматтары, шетелдік
азаматтар, азаматтығы жоқ адамдар. Азаматтардың, заңды тұлға құрмай-ақ,
кәсіпкерлік қызметпен және шаруашылық қызметпен және шаруа (фермер)
қожалығымен айналысуға құқығы бар (ҚР АК 19-бабын және “Шаруа (фермер)
қожалығы туралы” ҚРЗ 1-бабын қараңыз).
Мемлекеттік емес заңды тұлғалар - меншікке, шаруашылық жүргізуге
немесе жекеленген мүлікті оралымды басқаруға құқығы бар ұйымдар (түрлері
мен нысандары - шаруашылық серіктестердің барлық түрлері, акционерлік
қоғамдар, өндірістік кооперативтер). Заңды тұлғалардың және коммерциялық
емес ұйымдар (мекемелер, қоғамдық бірлестіктер, тұтынушылар кооперативтері,
селолық тұтынушылар кооперативтері және заңдарда көзделген өзге де
нысандар).
Жергілікті атқарушы органдар – аудандық дәрежедегі, облыстық, Алматы,
Астана қалаларының, облыстық дәрежедегі қалалардың, аудандық (қаладағы
аудандардан басқа) атқарушы органдары кент, ауыл (село), ауылдық селолық
округ әкімдері.
ҚР ҮҚ – Қазақстан Республикасы Үкіметінің Қаулысы.
Жер ресурстарын басқару жөніндегі аумақтық орган – облыстық, аудандық
жер ресурстарын басқару жөніндегі комитет.
Ауыл шаруашылығы мақсатындағы жерге қандай жерлер жатады?
Ауыл шаруашылығы мақсатындағы жер - құрамына ауыл шаруашылығы
алқаптары мен ауыл шаруашылығының жұмыс істеуіне қажетті ішкі шаруашылық
жолдары, коммуникациялар, тұйық су айдындары, мелорациялық желі, қора-
жайлар мен ғимараттар орналасқан жерлер, сондай–ақ басқа да алқаптар (сор,
құм, тақыр және ауыл шаруашылығы алқаптарының алабына қосылған басқа да
алқаптар кіретін ауыл шаруашылығының қажеттіліктері үшін берілген жерлер).
Ауыл шаруашылығы алқаптарына:
- егістік;
- тыңайған жер;
- көп жылғы екпелер, егілген жерлер;
- шабындықтар;
- жайылымдар жатады.
Ауыл шаруашыл
ығы алқаптарын бір санаттан екіншісіне ауыстыруды қалай жүзеге асыруға
болады?
Ауыл шаруашылығы алқаптарын бір санаттан екіншісіне ауыстыру жер
учаскесінің меншік иесінің ауыл шаруашылығы жер учаскесінің орналасқан жері
бойынша жергілікті атқарушы органға берген өтініші, сондай-ақ жергілікті
атқарушы органның бастамасы бойынша жүзеге асырылады.
Ауыл шаруашылығы алқаптарын бір түрден екіншісіне ауыстыру қажеттігі
табиғи факторларға, оларды бұдан кейін де басқа жер алқаптарының құрамында
пайдаланудың экономикалық тұрғыдан орындылығына негізделеді.
Ауыл шаруашылығы мақсатындағы
жерлерді жеке меншікке беру
Жеке меншік құқығын қалай түсінуге болады?
Жеке меншік құқығы – бұл тиесілі жер учаскесін осы Кодексте
белгіленген негіздерде, шарттар мен шектерде иелену, пайдалану және билік
ету, соның ішінде иеліктен айыру (сату, сыйға тарту ж.т.б) мүмкіндігі.
Жеке меншік құқығы қалай туындайды?
Жеке меншік құқығы:
• мемлекет меншігіндегі жер учаскелерін тікелей мемлекеттен мемлекеттік
органдар актілерінің негізінде алу;
• азаматтық-құқықтық мәмілелердің (сыйға тарту, сатып алу-сату және т.б.)
негізінде;
• жер учаскесін әмбебап мирасқорлық тәртібімен (мұраға қалдыру, заңды
тұлғаның қайта ұйымдастырылуы) алу жолымен туындайды.
Ауыл шаруашылығы мақсатындағы жерлер жеке меншікке кімдерге және
қандай мақсатпен беріледі?
Ауыл шаруашылығындағы жер учаскелері жеке меншікке:
ҚР азаматтарына шаруа (фермер) қожалығын жүргізу, жеке қосалқы
шаруашылығын, бағбандықты және саяжай құрылысын дамыту үшін;
ҚР мемлекеттік емес заңды тұлғаларына – тауарлы ауыл шаруашылығы
өндірісін, орман өсіруді, ғылыми-зерттеу, тәжірибе және оқыту мақсатына,
қосалқы ауыл шаруашылығын, бағбандық пен мал шаруашылығын жүргізу үшін
беріледі.
Шаруа (фермерлер) қожалығын жүргізу үшін жеке меншікке немесе жер
пайдалануға жер учаскесін алуға кімнің басым құқығы бар?
Шаруалықты жеке еңбегімен қатысу негізінде жүргізетін арнаулы білімі
мен біліктілігі бар, ауыл шаруашылығында іс жүзіндегі жұмыс тәжірибесі бар
және осы ауданда, қалада, ауылда (селода), кентте тұратын азаматтардың
басым құқығы бар.
Азаматтар мен мемлекеттік емес заңды тұлғаларға қандай ауыл
шаруашылығы мақсатындағы жерлер бөлек меншікке берілуі мүмкін?
Бөлек меншікке:
• тұрғын халықтың қажетіне арнап пайдаланатын және соған арналған
жайылымдық және шабындық алқаптар;
• ортақ пайдаланудағы жолдар, оның ішінде шаруашылықаралық және
мекенаралық маңызы бар, сондай-ақ ортақ пайдаланудағы жер
учаскелеріне өтуге арналған жолдар;
• жер учаскелерінің екі немесе одан көп меншік иелері немесе жер
пайдаланушылар бірлесіп пайдаланатын суландыру құрылыстары
(суландыру арналары, суағарлар, құдықтар, суат пункттері)
орналасқан жер учаскелері берілмейді.
Ауыл шаруашылығы мақсатындағы жерлерді жеке меншікке қандай шарттармен
сатып алуға болады?
• Жер учаскесінің кадастрлық (бағалау) құнына тең бағамен:
- бірден,
- 10 жылға дейін мерзімін ұзартып.
• Жер учаскесінің кадастрлық (бағалау) құнының 75%-іне тең жеңілдетілген
бағамен:
- бірден;
- 10 жылға дейін мерзімін ұзартып сатып алуға болады.
Ауыл шаруашылығы мақсатындағы учаскелерін жеңілдетілген шарттармен
кімдер ала алады?
Азаматтар мен мемлекетік емес заңды тұлғалар ҚР Үкіметі белгілеген
жеңілдетілген баға бойынша кадастрлық (бағалау) құнының 75%-і мөлшерінде
республиканың кез келген аумағында жер учаскесін ала алады.
Ауыл шаруашылығы мақсатындағы жер учаскелерін жеңілдетілген
жағдайлармен жеке меншікке сатып алған тұлғалар үшін қандай шектеулер бар?
Жер учаскелерін жеңілдетілген жағдайлармен жеке меншікке сатып алған
тұлғаларға жер учаскелерімен, кепілге беруді қоспағанда, жер учаскесіне
жеке меншік құқығы мемлекеттік тіркелген сәттен бастап 10 жыл ішінде
мәмілелер жасасуға тыйым салынады.
Ауыл шаруашылығы мақсатындағы жер учаскелерін жене меншікке мерзімін
ұзартып кімдер сатып ала алады?
ҚР азаматтары мен мемлекеттік емес заңды тұлғалар ауыл шаруашылығы
мақсатындағы жер учаскелерін толық құнымен және жеңілдетілгенбағамен ала
отырып, оны 10 жылға дейін мерзімін ұзартып сатып ала алады, бұл шарт
өтініште көрсетіледі.
Жерді төлеу мерзімін ұзартып сатып алу кезінде қандай шектеулер
қойылады?
Жер учаскелерін төлеу мерзімін ұзарту арқылы алған тұлғаларға
учаскенің бағасы толық төленгенге де дейін (сату, жалға немесе өтеусіз
пайдалануға беру, шаруашылық жүргізуші субъектілердің жарғылық капиталына
салым немесе жарна ретінде беру) жасасуға тыйым салынады. Аталған
тұлғалардың жер учаскесін кепілге беруге оның сатып алу бағасының кемінде
елу проценті төленген жағдайда рұқсат етіледі. Бұл ретте жер учаскесінің
сатып алу бағасы төленген бөлігі ғана кепіл нысанасы бола алады.
Барлық көрсетілген шектеулер сатып алушыға сатып алу=сату шартының
негізінде берілген жер учаскесі актісінде көрсетіледі.
Меншік иелері өз жер учаскелеріне қалай билік ете алады?
Жер учаскесі үшін кадастрлық (бағалау) құнына тең баға бойынша төлемді
толық енгізген тұлғаның (меншік иесінің) жер учаскесімен, оның нысаналы
мақсатын өзгертпей, заңдарда тыйым салынбаған мәмілердің (сату, сыйға
тарту, уақытша жер пайдалануға (жалға) беру және т.б.) кез-келген түрін
мемлекеттік органдардан қандай да болсын рұқсат алмай-ақ жасасуға құқығы
бар.
Ауыл шаруашылығы мақсатындағы жерлерді
уақытша жер пайдалануға беру
Жер пайдалану құқығы дегенді қалай түсінуге болады?
Жер пайдалану құқығы – бұл жер учаскесіне неліктен шығару құқығынсыз
(сату, сыйлау және с.с) түрлі нысандарда пайда алу үшін жалдау шарты
негізінде билік ету (иелену және пайдалану) мүмкіндігі.
Жер пайдалану құқығы қалай туындайды?
Жер пайдалану құқығы:
• мемлекеттік меншіктегі жер учаскелерін мемлекеттік органдардың
актілері негізінде тікелей мемлекеттен жалға алу;
• жер учаскелерінің жекеше (мемлекеттік емес) иелерімен жалдау
шартын жасасу нәтижесінде жер пайдалану құқығын алу;
• жер пайдалану құқығын әмбебаптың мирасқорлық немесе заңды
тұлғаның қайта ұйымдастырылуы тәртібімен алу нәтижесінде
туындайды.
Жер пайдалану құқығы кімдерге беріледі?
Мемлекеттік меншіктегі жер учаскелерін мемлекеттік органдардың
актілері негізінде тікелей мемлекеттен жалға уақытша өтеулі жер пайдалану
құқығы жеке және заңды тұлғаларға, сондай -ақ халықаралық ұйымдарға
беріледі.
Жер пайдаланудың қандай түрлері бар?
• уақытша өтеулі жер пайдалану:
- қысқа мерзімді (5 жылға дейін);
- ұзақ мерзімді (5 жылдан 49 жылға дейін) болуы мүмкін;
• өтеусіз негізіндегі уақытша жер пайдалану (ақысыз беріледі) түрі,
бұл ретте уақытша өтеусіз жер пайдалану құқығын беру мерзімі 5
жылдан аспауға тиіс (жер учаскелерін қызметтік жер телімі түрінде
және тозған әрі бүлінген жерді қалпына келтіру үшін берілетін
жағдайларды қоспағанда);
• мемлекеттік жер пайдаланушылардың мұқтажы үшін берілетін тұрақты
жер пайдалану түрі.
Уақытша өтеулі жер пайдалану құқығы деген не?
• Жеке және мемлекеттік емес заңды тұлғаларға мемлекеттік органдардың
актілері негізінде тікелей мемлекеттен жалға берілген мемлекеттің
меншігіндегі жер учаскелеріне уақытша өтеулі жер пайдалану құқығын алу.
Бұл жағдайда, ауыл шаруашылығы мақсатындағы жер учаскелерін уақытша
пайдалануға, иеліктен шығаруға және кейінгі жер пайдалануға беруге жол
берілмейді.
• Жер учаскелерінің жекеше (мемлекеттік емес) иелерімен жалдау шарттарын
жасасу нәтижесінде жер пайдалану құқығын алу ҚР-ның азаматтық заңдарына
сәйкес жалдау шарты негізінде жүргізіледі.
Шаруа (фермер) қожалығын жүргізу үшін уақытша жер пайдалану (жалдау)
құқығын беру.
Жер учаскелері шаруа (фермер) қожалығын жүргізу үшін Қазақстан
Республикасы азаматтарына уақытша өтеулі жер пайдалану құқығымен 49 жыл
мерзімге беріледі.
Бұл ретте шаруа (фермер) қожалығын жүргізу үшін жер учаскелерін алған
және ауылда (селода) тұрғын үйі бар азаматтардың үй жанындағы жер учаскесі
меншік құқығында сақталады, ол шаруа (фермер) қожалығының жер учаскесінің
құрамына кірмейді.
Ауыл шаруашылығы ұйымдарының қызметкерлері болып табылмайтын
азаматтарға шаруа (фермер) қожалығын жүргізу үшін жер учаскелері жоғарыда
көрсетілген ережелер бойынша арнайы жер қорының жерінен және босалқы жерден
беріледі.
Тауарлы ауыл шаруашылығы өндірісі мен орман өсіруді жүргізу үшін
уақытша жер пайдалану құқығын беру.
Мемлекеттік емес заңды тұлғаларға тауарлы ауыл шаруашылық өндірісі мен
орман өсіруді жүргізу үшін жер учаскесі уақытша өтеулі жер пайдалану
құқығымен 49 жыл мерзімге беріледі.
Мемлекеттік емес заңды тұлғаларға ауыл шаруашылық қажеттілігі үшін жер
учаскелеріне жер пайдалану құқығын беру жеке тұлғаларға арналған
тәртіптегідей беріледі.
Уақытша өтеусіз жер пайдалану құқығы қандай мақсаттар үшін беріледі?
- шалғайдағы мал шаруашылығы (маусымдық жайылымдар) үшін;
- тұрғын халықтың мал жаюы мен шөп шабуы үшін;
- бақша өсіру үшін;
- ортақ пайдаланудағы жолдарды салу кезеңінде;
- тозған және бүлінген жерлерді қалпына келтіру кезеңінде;
- қызметтік жер телімі түрінде беріледі.
Қызметтік жер телімі деген не?
Қызметтік жер телімі мемлекеттік кәсіпорындар мен мекемелерде жұмыс
істейтін адамдарға осы заңды тұлғалардың жер пайдалануындағы жерлерден ұзақ
мерзімді уақытша өтеусіз – жер пайдалануға бөлінеді.
Жер қызметтік тұрғын үйді күтіп–ұстау, ауыл шаруашылығы дақылдарын
өсіру, шөп шабу және мал жаю үшін беріледі.
Қызметтік жер теліміне құқығы бар қызметкерлер санаттарының тізбесі ҚР
Ү –нің 2003 жылғы 8 қыркүйектегі № 908 (1-қосымша) Қ-мен айқындалған.
Қызметтік жер теліміне құқықты кімдер иелене алады?
Қызметтік жер теліміне құқықты:
жасы немесе мүгедектігі бойынша зейнеткерлікке шыққан соң еңбек
қатынастарын тоқтатқан қызметкерлер;
Қарулы Күштер қатарына міндетті мерзімді қызметке шақырылған немесе
оқуға түскен қызметкерлердің отбасы қызметке немесе оқу орнында болған
бүкіл мерзімде; қызметтік міндеттерін орындауға байланысты қаза тапқан
қызметкерлердің отбасы: жұмысқа жарамсыз зайыбы мен қарт ата-аналары үшін -
өмір бойы, балалары үшін - олар кәмелетке толғанға дейін иелене алады.
қызметтік тұрғын үйлер үшін қызметтік жер телімі берілген жағдайларға
ҚР – ның тұрғын үй заңнамасына сәйкес құқық сақталады.
Қызметтік жер теліміне қатысты қандай шектеулер бар?
Қызметтік жер теліміне жер пайдалану құқығына қатысты қандай да
болсын, соның ішінде кепілге беруді қоса алғанда, мәміле жасасуға жол
берілмейді.
Ауыл шаруашылығы мақсатындағы жерлерге жеке меншік құқығын жӘне жер
пайдалану құқығын ресімдеу рӘсімі
Жеке меншік немесе жер пайдалану құқығын беру туралы шешімді қандай
мемлекеттік органдар қабылдайды?
Жер учаскесін жеке меншікке немесе жер пайдалануға беру туралы шешімді
жергілікті атқарушы орган қабылдайды.
Жер учаскесіне құқық беру тәртібі
Жер учаскелеріне меншік және (немесе) жер пайдалану құқығының
берілуіне мүдделі жеке және заңды тұлғалар жер учаскесі орналасқан жер
бойынша жергілікті атқарушы органға өтініш береді.
Өтініште:
• жер учаскесін пайдаланудың мақсаты;
• жер учаскесінің болжамды мөлшері;
• жер учаскесінің орналасқан жері;
• сұралатын пайдалану құқығы (жеке меншік,қысқа мерзімді немесе
ұзақ мерзімді уақытша жер пайдалану);
• ҚР азаматтарына жеке меншікке берілген басқа жер учаскесінің
болуы (болмауы) көрсетілуге тиіс.
Жер учаскесіне құқық беру туралы өтініш ол түскен кезден бастап 3 айға
дейінгі мерзімде қаралады.
Мемлекеттік органдардың іс-қимылы.
Мемлекеттік меншіктегі жерден жер учаскесіне меншік және (немесе) жер
пайдалану құқығын беру бойынша өтініштің негізінде:
• Жергілікті атқарушы органның тапсырмасымен Жер ресурстарын
басқару жөніндегі аумақтық комитет сұралып отырған жер
учаскесінің аумақтық аймақтарға бөлуге сәйкес мәлімделген
нысаналы мақсаты бойынша пайдалану мүмкіндігін айқындайды, жер
учаскесін алдын ала таңдауды ұйымдастырады.
• Жер учаскесін пайдалану туралы ұсынысты жергілікті өкілді
органның депутаттары, жер ресурстарын басқару, сәулет және қала
құрылысы жөніндегі аумақтық органдар мен жергілікті өзін-өзі
басқару органдарының (олар құрылған болса) өкілдері арасынан
жергілікті атқарушы органдар құратын комиссия қарайды.
Жергілікті атқарушы органның қалауы бойынша комиссияның құрамына
басқа адамдар да енгізілуі мүмкін. Егер жер учаскелерін беру
жоғары тұрған атқарушы органның құзыретіне кіретін болса, онда
жергілікті атқарушы орган жерге орналастыру ісін өз шешімімен
бірге жоғары тұрған органға бекітуге жібереді.
• Комиссия қорытындысының негізінде жерге орналастыру жобасы және
жер учаскесін беру туралы немесе жер учаскесін беруден бас тарту
туралы шешімінің жобасы дайындалады, оның көшірмесі өтініш
иесіне шешім қабылданғаннан кейін 7 күндік мерзімде табыс
етіледі. Жер учаскесіне құқық беруден бас тарту дәлелді болуға
тиіс.
• Жергілікті атқарушы органның шешімі негізінде жер ресурстарын
басқару жөніндегі аумақтық комитет сатып алушымен жер учаскесін
сатып алу – сату шартын жасасады, оған сатушы (жергілікті
атқарушы орган) және сатып алушы қол қояды. Жер учаскесін сатып
алу – сату шарты және жер учаскесінің сатып алу бағасын төлеу
туралы құжат жер учаскесіне құқықты куәландыратын құжат беру
үшін негіз болып табылады.
• Белгілі бір жерде жер учаскесінің шекарасын белгілеу және жер
учаскесіне құқықты куәландыратын құжат дайындау жұмыстарын жерге
орналастыру жұмыстарын жүргізуге лицензия алған азаматтар және
тұлғалар (жерге орналастыру кәсібіндегі мамандандырылған мекеме)
орындайды. Жер учаскесіне құқықты растайтын құжатты жер
ресурстарын басқару жөніндегі аумақтық орган береді.
Жер учаскесінің нақтылы шекарасы белгіленгенге және құқықты
куәландыратын құжат (акт) берілгенге дейін оны пайдалануға жол берілмейді.
Аталған норманы сақтамау әкімшілік жауаптылықты көздейді.
Кәмелетке толмаған адамдардың жер учаскелерін мұрагерлік тәртібімен
алған жағдайларды қоспағанда, жер учаскесіне құқық кәмелетке толғандарға
беріледі.
• Құқықты белгілейтін және құқықты куәләндыратын құжаттар
негізінде жер учаскесіне құқықты мемлекеттік тіркеу жүргізіледі.
Меншік иелігіне және жер учаскесіне жер пайдалану құқықтары олар
мемлекеттік тіркелген күннен бастап туындайды.
Жерге орналастыру жұмыстарын кімдер жүргізе алады?
Жерге орналастыру жұмыстарын мемлекеттік кәсіпорындар, сондай-ақ
Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес жерге орналастыру жұмыстарын
жүргізуге белгіленген тәртіппен лицензия алған заңды тұлғалар мен азаматтар
орындайды.
Жерге орналастыру процесі мынадай кезеңдері қамтиды:
жерге орналастыру ісін жүргізуді бастау;
дайындық жұмыстары;
жерге орналастыру болжамдарын, схемаларын, бағдарламалары мен
жобаларын әзірлеу;
жерге орналастыру құжаттамасын қарау, келісу және бекіту;
жерге орналастыру жобасын орындау.
Жер учаскелерінің жеке меншік иелері мен жер пайдаланушылардың
өтініштері бойынша жерге орналастыру олардың қаражаты есебінен жүзеге
асырылады.
Жерге орналастыруды жүргізу жөніндегі жұмыстарға тапсырыс берушінің
қандай құқықтары бар?
Жерге орналастыруды жүргізу жөніндегі тапсырыс берушінің:
-жеке өзі немесе өкілі арқылы жерге орналастыру процесінің барлық
сатысында қатысуға;
-жерге орналастыру ісінің материалдарымен танысуға;
-өз ұсыныстарын қарауға енгізуге;
-жерге орналастыру процесінде туындаған келіспеушіліктерді шешуге
қатысуға құқығы бар.
Қандай құжаттар жер учаскесін құқықтық куәләндыратын құжаттарға
жатады?
Атқарушы органдардың жер учаскесіне құқық беру туралы құқықтық
актілері (құқық беру туралы шешімі), сатып алу-сату шарттары, оның ішінде
ауыстырулар, сыйға беру немесе өзге де мәмілелер және сот органдарының жер
учаскесіне жер пайдалану құқығын тану туралы шешімдері.
Қандай құжаттар жер учаскелеріне құқықты куәландырушы болып табылады?
Жер учаскесіне жеке меншік кезінде – жер учаскесіне жеке меншік
құқығына актілер (2-қосымша).
Тұрақты жер пайдалану кезінде –тұрақты жер пайдалану құқығына актілер
(3-қосымша).
Уақытша өтеулі жер пайдалану кезінде – тұрақты жер пайдалану кезінде –
уақытша өтеулі (ұзақ мерзімді, қысқа мерзімді) жер пайдалану (жалдау)
құқығына актілер (4-қосымша).
Уақытша өтеусіз жер пайдалану кезінде – уақытша өтеусіз жер пайдалану
құқығына актілер (5-қосымша).
Жер учаскесіне құқықты куәландыратын құжаттардың нысандары Үкіметтің
2003 жылғы 22 тамыздағы №851 Қаулысымен бекітілген.
Егер жер учаскесі жер пайдалануда болатын болса, оны мемлекеттен жеке
меншікке қалай сатып алуға болады?
Жергілікті атқарушы органға берілген жоғарыда аталған өтінішке
мыналар қоса беріледі:
жер пайдалану құқығына акт немесе оның нотариат куәландырған
көшірмесі;
салық төлеуші куәлігінің көшірмесі;
бюджеттің алдында берешегі бар немесе жоқ екендігі (жер салығы және
(немесе) жер учаскелерін пайдалану төлем ақысы) туралы салық органының
анықтамасы;
жер учаскесімен мәміле жасасуға кедергі келтіретін ауыртпалықтардың
жоқ екендігі туралы жылжымайтын мүлік орталығынан анықтама;
заңды тұлғаны мемлекеттік тіркеу туралы куәліктің көшірмесі.
Жер ресурстарын басқару жөніндегі аумақтық орган жергілікті атқарушы
органның тапсырмасы бойынша жер учаскесін кадасторлық құжаттама бойынша
сәйкестендіреді, жер учаскесінің кадасторлық (бағалау) құнын белгілейді
және жер учаскесіне жеке меншік құқығын беру туралы жергілікті атқарушы
орган шешімінің жобасын дайындайды.
Жер учаскесін меншікке беру туралы шешім жер пайдаланушы жергілікті
атқарушы органға жазбаша нысанда өтініш берген күннен бастап бір ай
мерзімде қабылдануға тиіс.
Шаруа (фермер) қожалығын ұйымдастыру үшін жер учаскесін беру кезінде
қандай ерекшеліктер болады?
Өтініште шаруа (фермер) қожалығының құрамы көрсетіледі.
Өтінішке шаруа (фермер) қожалығының басшысы және мүшелері қол қояды.
Өтінішке қосымша мыналар қоса беріледі:
- ауыл шаруашылығы өндірісін жүргізудің қысқаша бағдарламасы;
- шаруашылық басшысының ауыл шаруашылығы өндірісіндегі еңбек қызметін
растайтын құжаттар, не тиісті білімі немесе арнайы даярлықтан
өткені (шартты жер үлесіне құқығы жоқ азаматтар үшін) туралы құжат;
- салық төлеуші куәлігінің көшірмесі;
- шаруа (фермер) қожалығы басшысының мекен-жайы.
Жер учаскесіне құқықты куәландыратын құжат шаруашылық (фермер)
қожалығына рәсімделіп, ҚР жер туралы заңдарына сәйкес онда барлық меншік
иелері (жер пайдаланушылар) көрсетіле отырып шаруа (фермер) қожалығының
басшысына беріледі.
Ауыл шаруашылығы жерлерінің, ортақ меншіктегі немесе ортақ жер
пайдаланудағы жерлер құрамынан шаруа (фермер) қожалығын ұйымдастыру үшін
жер учаскесін алу кезінде қандай ерекшеліктер болады?
Жоғарыда аталған тармақта көрсетілгендерден басқа, өтінішке қосымша
бөлініп берілетін жер учаскесінің орналасқан жері туралы келісілген
материалдар қоса беріледі.
Азаматтардың немесе ортақ меншікке (ортақ жер пайдалануға)
қатысушылардың шаруа (фермер) қожалығын жүргізу үшін ауыл шаруашылығы
ұйымына беретін жер учаскесін бөліп беру туралы өтініштерін олар бір ай
ішінде қарауға тиіс. Бұл ретте жер учаскесін нақтылы бөліп беру ауыл
шаруашылық егіс жұмыстары басталғанға дейін не аяқталғаннан кейін
жүргізіледі. Қалған жағдайларда жер учаскесін нақтылы бөліп беру ауыл
шаруашылығы ұйымының немесе ортақ меншікке (ортақ жер пайдалануға)
қатысушылардың келісімімен жүргізіледі.
Аталған жағдайда аудандық (қалалардағы аудандардан басқа) немесе
қалалық атқарушы орган жер учаскесіне құқық беру туралы шешім қабылдау үшін
Комиссияның қорытындысы талап етілмейді. Жер учаскесіне құқық беру туралы
аталған шешім жерге орналастыру жобасының негізінде қабылданады.
ОРАЛМАНДАРҒА ЖЕР УЧАСКЕЛЕРІН БЕРУ
Оралмандарға ауыл шаруашылығы мақсатындағы жер учаскелері қандай
жағдайларда беріледі?
Оралмандар санатына жатқызылған азаматтарға уақытша өтеулі жер
пайдалану (жалдау) құқығымен тауарлы ауыл шаруашылығы өндірісін жүргізу
үшін, 10 жылға дейінгі мерзіммен жер беріледі. Жер ауыл шаруашылығы
мақсатындағы жерлерден, арнаулы жер қорынан, иммиграциялық жер қорынан және
босалқы жерлерден беріледі, бірақ әкімдер өткізетін сауда –саттық
(конкурстар, аукциондар) өткіз жалымен берілмейді.
Жеке қосалқы шаруашылық, бағбандық және саяжай құрылысын жүргізу үшін
жер учаскелері оралмандарға уақытша өтеусіз жер пайдалану құқығымен ауылдық
елді мекендер, ауыл шаруашылығы мақсатындағы жерлерден, иммиграциялық жер
қорынан, арнаулы жер жер қорынан және босалды жерлерден беріледі.
Қазақстан Республикасының азаматтығын алғаннан кейін берілген жер
учаскелері. Жер кодекксінде белгіленген тәртіппенжәне шарттарда олардық
жеке меншігіне өтеді.
Ауыл шаруашылығы мақсатындағы жерлер шетелдіктерге және азаматтығы жоқ
адамдарға қандай шарттамен беріледі?
Шешелдіктер мен азаматтығы жоқ адамдарға ауыл шаруа шылығындағы жер
учаскелері, кепілге салуды қоспағанда, жалдау құқығымен барлық мәмілелерді
жасасуға тыйым салу шартымен 10 жылға дейінгі мерзімге уақытша өтеуліжер
пайдалануға беріледі.
ШАРТТЫ ЖЕР ҮЛЕСІНЕ ҚҰҚЫҚҚА БИЛІК ЕТУ ЖӘНЕ
ЖЕР КОДЕКСІНІҢ ӨТПЕЛІ ЕРЕЖЕЛЕРІ
Шартты жер үлесіне құқықтың иелері, егер олар осы құқықты бұрын жалға
беріп қойса не істеулері керек?
Олар 2005 жылғы 1 қаңтарға дейін бұл құқығын осы Кодексте көзделген
тәртіп пен және шарттарда төменде көрсетілген іс-әрекеттің бірін жасау
арқылы іске асыруға міндетті:
1) жер учаскесін жеке меншікке сатып алу;
2) жеке шаруа (фермер) қожалығын және тауарлы ауыл шаруашылығы өндірісін
дербес жүргізу үшін жер учаскесін уақытша ортақ немесе бөлек жер
пайдалануға алу;
3) шаруашылық серіктестігінің жарғылық капиталына салым ретінде,
акционерлік қоғамының акцияларын төлеуге немесе өндірістік кооперативке
жарна ретінде беру.
Бұл ретте жер учаскесін шартты жер үлестерінің есебіне бөліп беру
(түзу) жерге орналастыру тәртібімен жүзеге асырылады.
Жер учаскесіне меншік құқығы немесе жер пайдалану құқығы туындаған
сәттен бастап бұрынғы шарттар (шартты жер үлесіне құқығын жалға беру шарты
және жер учаскесін жалға алынған үлестер есебіне жалдау шарты (өтеусіз жер
пайдалану) күшін жояды.
Егер шартты жер үлесіне құқықтың иесі осы тармақта жоғарыда
санамаланған іс-әрекеттің біреуін 2005 жылғы 1 қаңтарға дейін орындамайтын
болса, оның шартты үлесіне құқығы күшін жояды, ал жер учаскесі ауданның
арнаулы жер қорының есебіне өтеді.
Шартты жер үлесіне құқыққа байланысты барлық даулар сот тәртібімен
қаралады.
Шартты жер үлесіне құқықты шаруашылық серіктестігінің жарғылық
капиталына салым ретінде, акционерлік қоғамының акцияларын төлеуге немесе
өндірістік кооперативке жарна ретінде беру қалай жүргізіледі?
Шаруашылық субъектілерінің жарғылық капиталдарына (мүлік) мүліктік
жарғы енгізу жөніндегі азаматтық заңдарда берілген нормалар ескеріле
отырып, оларға жер учаскесіне құқықты енгізудің мынадай тәртіптері ұсынылуы
мүмкін.
1) Жер пайдалану құқығын немесе шартты жер үлесіне құқығын шаруашылық
субъектілерінің жарғылық капиталына салым ретінде беру туралы шешім
қабылдаған осы құқықтардың иелері шаруашылық субъектісіне өтініш береді.
Өзінің жерге құқығын шаруа қожалықтарына берген тұлғалар тараптардың
келісімі бойынша бірлескен шаруашылық қызметі туралы шарттың негізінде
қарапайым серіктестік құра алады.
2) Шаруашылық субъектілерінің құрылтай құжаттарына өзгерістер енгізу туралы
шешім қабылданады:
өндірістік кооперативтер үшін – жалпы жиналыстың жарғылық капиталға
қосымша мүліктік жарғылар енгізу және кооператив мүшелеріне оның мүшелікке
кіру жарнасының мөлшері мен түрін растайтын құжат беру туралы шешімі;
шаруашылық серіктестігі үшін - жалпы жиналыстың жарғылық капиталға
қосымша мүліктік жарғылар енгізу және құрылтай шартына қосылу туралы шартты
рәсімдеу (шартқа серіктестік органның уәкілетті басшысы және мүшелікке
кірген қатысушы қол қойып, нотариат куәландыруға тиіс) туралы шешімі;
акционерлік қоғамдар үшін – акционерлердің тізімін түзу және
акционерлік қоғам құрылтайшыларының жалпы жиналысын өткізіп, жарғының жаңа
редакциясын бекіту.
Өндірістік кооперативтің, шаруашылық серіктестігінің және акционерлік
қоғамның құрылтай құжаттары құрылтай шарты және (немесе) жарғы болып
табылады.
Нақты шаруашылық субъектісінің құрылтай құжаттары мыналарды қамтиды:
оның фирмалық атауы, орналасқан орны және мекен-жайы; құрылтайшылардың
тізбесі, олардың құқықтары мен міндеттемелері; шаруашылық субъектісінің
меншігіне қатысушылардың мүлкін беру және олардың оның қызметіне қатысу
шарттары; таза кірісті құрылтайшылар арасында бөлу және құрылтайшылардың
оның құрамынан шығу шарттары мен тәртіптері; әрбір қатысушының үлестерінің
мөлшері туралы шарттар; қатысушылардың жарғылық капиталға салымдар
енгізуінің мөлшері, құрамы, мерзімі және тәртібі; сондай-ақ заң актілерінде
көзделген өзге де мәліметтер.
ҚР Азаматтық кодексінің 34-бабына сәйкес коммерциялық ұйым болып
табылатын заңды тұлға тек мемлекеттік кәсіпорын, шаруашылық серіктестігі,
акционерлік қоғам, өндірістік кооператив нысанында ғана құрылуы мүмкін.
Шаруашылық серіктестігі – жарғылық капиталмен құрылтайшылардың
(қатысушылардың) үлестеріне (салымдарына) бөлінген коммерциялық ұйым. Мүлік
шаруашылыққа меншік құқығымен тиесілі болады.
Шаруашылық серіктестігін оның жалғыз қатысушысы болатын бір тұлға да
құра алады.
Шаруашылық серіктестігі:
- толық серіктестік;
- командиттік серіктестік;
- жауапкершілігі шектеулі серіктестік;
- қосымша жауапкершілікті серіктестік нысанында құрылуы мүмкін.
Акционерлік қоғам – өз қызметін жүзеге асыру үшін қаражат тарту
мақсатында акциялар шығаратын заңды тұлға. Акционерлік қоғамды бір тұлға да
құра алады немесе акционер қоғамның барлық акцияларын сатып алған жағдайда
бір тұлғадан ғана тұруы мүмкін.
Өндірістік кооператив – азаматтардың өзінің жеке басының еңбек етіп
қатысуына және оның мүшелерінің мүліктік жарғыларын біріктіруіне
негізделген бірлескен кәсіпкерлік қызмет үшін мүшелікке негізделген ерікті
бірлестігі.
3) Салымдарды бағалау тараптардың келісімі жолымен немесе аудитор
тарту жолымен сараптама өткізу арқылы жүргізіледі. Бұл ретте маңызды сәт
әрбір қатысушы салымының жарғылық капиталдың жалпы сомасына қатысын
айқындау болып табылады. Осындай жұмыстар өткізген жекелеген шаруашылық
субъектілерінің тәжірибесі салым ретінде берілген жерге құқықтың жалпы үлес
салмағы жарғылық капитал құрылымында 20-25% -тен аспайтынын, кейбір
жағдайларда 5-10% -тен аспайтынын, яғни жалдау төлемінің үлес салмағына
немесе қатысушыларға (бұрынғы жалға берушілерге) төленетін дивидендтерге
тең болатынын көрсетті.
Шаруашылық субъектісі қатысушыларының жарғылық капиталға салым үлесін
айқындау кезінде негізгі принцип мыналар болып табылады:
Қатысушылардың жарғылық капиталға жалпы салымының үлесіне сәйкес
келетін таза табыстың бір бөлігі олардың арасында олардың жер учаскесінің
(жер үлесінің) мөлшеріне пропорционалды бөлінеді және ол былайша көрініс
табады.
Жер учаскесі шаруашылық субъектісінің жарғылық капиталына
енгізілген пайданы бөлудің үлгілік схемасы
4) Шаруашылық субъектісінің жер учаскесін қалыптастыру жөніндегі жерге
орналастыру жобасы жасалады. Жергілікті атқарушы органның жер учаскесін
беру туралы шешімі қабылданады. Жоба затқа айналдырылып, жер учаскесіне
құқықты растайтын құжаттар беріледі.
5) Әділет органдарында мемлекеттік тіркеу (қайта тіркеу) жүргізіледі.
Акционерлік қоғамдар үшін – сонымен бірге акциялар шығарылымын
мемлекеттік тіркеу жүргізіледі.
Шаруашылық субъектісі қатысушыларының құрамынан шыққан кезде жер
учаскесін бөліп беру қалай жүзеге асырылады?
Жер учаскесіне тиесілі құқығын берген, соның ішінде шартты жер үлесіне
құқығын шаруашылық серіктестігінің жарғылық капиталына салым ретінде немесе
өндірістік кооперативтерге жарғы ретінде берген азаматтардың қатысушылар
(мүшелер) құрамынан шыққан кезде шаруа (фермер) қожалығын ұйымдастыру үшін,
жер учаскесін қоса алғанда, үлесін немесе пайын заттай бөліп алуға (бөліп
шығаруға), не өз тілегі бойынша үлестің немесе пайдың құнын төлетіп алуға
құқығы бар.
Шаруашылық серіктестігінің немесе өндірістік кооперативтің мүшесі
жарғылық капиталға тек пайдалануға берген жер учаскесі заттық нысанда
сыйақысыз қайтырылады.
Қатысушылар (мүшелер) құрамынан шығу туралы өтініш болжанып отырған
учаскенің орналасу жері көрсетіле отырып, ауыл шаруашылығы ұйымына
беріледі.
Шаруашылық қожалығын ұйымдастыру үшін үлес немесе пай есебіне заттай
бөлінетін жер учаскесінің орналасу орны шаруашылық серіктестерінің,
өндірістік кооперативтерінің немесе тараптардың келісімінің құрылтай
құжаттарында көзделген тәртіппен айқындалады.
Құрылтай құжаттарында жер учаскесін бөліп берілетін жер учаскесінің
орналасу орыны келісім рәсімдерін жүргізу жолымен не жалпы меншік келісімін
жалпы жер пайдаланушылардың қатысушыларының немесе олардың өкілдерінің
жалпы жиналысының шешімінің негізінде айқындалады. Жиналыс хабардар етілген
сәттен бастап бір ай ішінде өтуге тиіс және жалпы меншік иелігіне (жалпы
жер пайдалануға) қатысушылардың немесе олардың өкілдерінің кемінде 50% -
інің қатысуы кезінде заңды болып саналады. Шешім үлес меншігінің
қатысушыларының (үлестік жер пайдаланушылардың) немесе олардың өкілдерінің
жиналысына қатысып отырғандардың дауыстарының көпшілігімен қабылданады және
хаттамамен рәсімделеді. Хаттамаға үлестік меншік иелерінің ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz