Қазақ халық педагогикасының құралдары арқылы бастауыш сынып оқушыларының эстетикалық талғамын қалыптастырудың теориялық негіздерін анықтау

Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 29 бет
Таңдаулыға:

ӘОЖ 373. 3. 016 Қолжазба құқығында

СУЮБЕРДИЕВА АЙМАН ӘБДІРАЗАҚҚЫЗЫ

Оқу-тәрбие үдерісінде қазақ халық педагогикасының

құралдары арқылы бастауыш сынып оқушыларының

эстетикалық талғамын қалыптастыру

13. 00. 01. - Жалпы педагогика, педагогика және білім тарихы,

этнопедагогика

Педагогика ғылымдарының кандидаты ғылыми

дәрежесін алу үшін дайындалған диссертацияның

АВТОРЕФЕРАТЫ

Қазақстан Республикасы

Шымкент, 2010

Жұмыс М. Әуезов атындағы Оңтүстік Қазақстан мемлекеттік университетінде орындалған.

Ғылыми жетекшілері: педагогика ғылымдарының докторы,

профессор Т. М. Алсатов

педагогика ғылымдарының докторы,

доцент Д. А. Кемешев

Ресми оппоненттері: педагогика ғылымдарының докторы,

профессор Қ. Сарбасова

педагогика ғылымдарының кандидаты,

доцент С. С. Тлеуова

Жетекші ұйым: І. Жансүгіров атындағы

Жетісу мемлекеттік университеті

Қорғау 2010 жылы « » сағат М. Әуезов атындағы Оңтүстік Қазақстан мемлекеттік университеті жанындағы педагогика ғылымдарының докторы ғылыми дәрежесін беру жөніндегі Д 14. 20. 01 диссертациялық кеңесінде өтеді. Мекен жайы: 160012, Шымкент қаласы, Тауке хан даңғылы, 5. 342 ауд.

Диссертациямен М. О. Әуезов атындағы Оңтүстік Қазақстан мемлекеттік университетінің кітапханасында танысуға болады (160012, Шымкент қаласы, Тауке хан даңғылы, 5 үй, 2-қабат) .

Афтореферат 2010 жылы « » сағат таратылды.

Диссертациялық кеңестің

Ғалым хатшысы С. А. Жолдасбекова

КІРІСПЕ

Зерттеудің көкейкестілігі. Тәрбиенің басты мақсаты қоғамның нарықтық қарым-қатынас кезеңінде саяси экономикалық және рухани дағдарыстарында жеңіп шыға алатын XXI ғасырды құрушы, шебер, өмірге икемделген, жан-жақты, мәдениетті тұлғаны тәрбиелеп қалыптастыру - деген тұжырымдаманы негізге ала отырып Қазақстан Республикасы қазіргі отандық білім беру жүйесінің басты мәселелерінің бірі келешек ұрпақты заман талабына сай интеллектуалды, жоғары мәдениеттілігі ұштасып жататын азамат етіп тәрбиелеу міндетін жүзеге асыру.

Қазақстан Республикасының «Білім туралы» заңында білім беру жүйесінің басты міндеті ғылым және тәрбие жетістіктері мен қатар ұлттық рух пен жалпы адамзаттық құндылықтар негізінде жеке адамды қалыптастырып, дамытуға жағдай жасау қажеттілігі айтылған.

Қай кезеңде болмасын жас ұрпақтың өнеге тұтар өзіндік ұлттық тәлім-тәрбиесі болуы хақ. Егеменді еліміздің болашақ ұрпақтарын сапа-сезімін, ұлттық психологиясын сонау ерте заманнан келе жатқан ата-бабалар салт-дәстүрімен, халықтық мұраларымен сабақтастыра тәрбиелеу-кәзіргі күннің өзекті мәселелерінің айналып отыр. Себебі ең берекелі, ең парасатты тәжірбие-халық түйген тұжырымдар, ғасырлар бойы «зергерлік» ұқыптылық пен сарапталған үрдістер, дамыған даналық дәстүрлер, тәлім-тәрбиелік ойлар.

Қазақ халық педагогикасының материялдарын бастауыш сынып оқушыларының эстетикалық талғамын қалыптастырудың құрамды бөлігі ретінде қарастыру диссертациялық жұмыстың өзектілігін көрсетеді.

Халық педагогикасы материялдарын жас ұрпақ тәрбиесінде пайдалану проблемасының тамыры терең бастаулардан алады. Қазақ халқының педагогикалық-психологиялық негіздерін қалаған А. Құнанбаевтың, Ы. Алтынсариннің, Ш. Уәлихановтың құнды еңбектерінде өскелең ұрпақты мәдениеттілікке, сұлулыққа тәрбиелеу мәселесіне үлкен мән берген.

Өскелең ұрпақтың эстетикалық талғамын қалыптастыру мәселесі бойынша Әл-Фараби, Қ. А. Ясауй, Ж. Баласағұни, Ө. Тілеуқабылұлы, А. Байтұрсынов, Ш. Құдайбердиев, С. Көбеев, Ж. Аймаутов, М. Жұмабаев т. б. еңбектерінде негізгі бір арқау болған.

Біздің зертеу жұмысымызға байланысты жалпы педагогикалық теориялық және әдіснамалық негіздерді қалаған ресейлік ғалымдар Г. Н. Волков, М. Н. Скаткин, Л. С. Выготский, Л. Н. Леонтьев, Л. М. Зюбин, А. Сухомлинский, т. б. еңбектері ерекше маңызға ие.

Халықтық педагогиканың мүмкіндіктері арқылы оқу-тәрбие ісіне теориялық және практикалық тұрғыда Қ. Бөлеев, Қ. Қ. Қарақұлов, Б. А. Тойлыбаев, А. Б. Нұрлыбекова, Ж. Асанов, Т. М. Әлсатов, М. Балтабаев, Қ. Б. Жарықбаев, С. Қ. Қалиев, К. Ж. Қожахметова, Ж. Ж. Наурызбай, Ә. Табылдиев, И. Б. Сихымбаев және т. б. ғалымдар ерекше көңіл бөлген.

Сонымен қатар оқушылардың эстетикалық талғамын қалыптастыру мәселесіне елеулі мән берген С. Ұзақбаева, Б. Әлмұқанбетов, А. А. Қалыбекова, Е. Омар, С. С. Тілеуова, Қ. Сарбасова, Р. К. Дүйсенбинова, Д. А. Кемешев, С. А. Жолдасбекова, А. Ж. Нуралиева А. Қ. Ералина, И. В. Коваленко және т. б. ғалымдардыңда еңбектерін атауға болады.

Уақыт талабына сай әлеуметтік өзгерістер мен қоғамдағы өндірістік қатынастардың дамуы оқу-тәрбие талабы жаңғырып, өзгеріп, дамып отыруына әсер етіп отыр. Бұл тұрғыда философиялық, психологиялық және педагогикалық тақырыптағы ғылыми зерттеулер кеңінен арналған.

Дегенмен қазақ халық педагогикасының құралдары арқылы бастауыш сынып оқушылардың эстетикалық талғамын қалыптастыруда педагогикалық-психологиялық, ғылыми-теориялық жағынан негізделген әдістемелік мазмұны әлі де тапшы.

Демек, қазақ халық педагогикасының құралдары арқылы бастауыш сынып оқушыларының эстетикалық талғамын қалыптастыру қажеттілігі мен оның теориялық негізделуінің және әдістемелік жабдықталуының жеткіліксіз деңгейде қарастырылуы арасында қарама-қайшылық анық байқалады.

Сондықтан бұл мәселе тереңірек зерттеуді қажет ететін өзекті мәселе екенін дәлелдейтін жағдай. Осыны негізге ала отырып бастауыш мектеп оқушыларының эстетикалық талғамын қазақ халық педагогикасының құралдары арқылы қалыптастыру мақсатында, оның ғылыми-теориялық негізде бір жүйеге келтіру және зерттеу мазмұнын айқындайтын “Оқу-тәрбие үрдісінде қазақ халық педагогикасы құралдары арқылы бастауыш сынып оқушыларының эстетикалық талғамын қалыптастыру” атты зерттеу тақырыбын таңдап алуымызға негіз болды.

Зерттеу мақсаты: қазақ халық педагогикасының құралдары арқылы бастауыш сынып оқушыларының эстетикалық талғамын қалыптастыруды теориялық тұрғыда негіздеп, әдістемесін жасау.

Зерттеу нысаны: бастауыш сынып оқушыларына эстетикалық тәрбие беру үдерісі.

Зерттеу пәні: бастауыш сынып оқушыларының эстетикалық талғамын қалыптастыруда қазақ халық педагогикасының құралдарын пайдалану.

Зерттеудің ғылыми болжамы: егер, қазақ халық педагогикасының құралдары негізінде бастауыш сынып оқушыларының эстетикалық талғамын қалыптастыру теориялық тұрғыда негізделсе, мүмкіндіктер айқындалып, әдістемелерімен қамтамасыздандырылса, қазақ ұлттық педагогикасының мазмұны мен механизмдері жүзеге асырылса, онда оқушылардың эстетикалық талғамын қалыптастыруда халықтық педагогикасының орны ерекше болғаны, өйткені эстетикалық тәрбиеде ол айрықша роль атқарады.

Зерттеудің міндеттері:

1. Қазақ халық педагогикасының құралдары арқылы бастауыш сынып оқушыларының эстетикалық талғамын қалыптастырудың теориялық негіздерін анықтау;

2. Бастауыш сынып оқушыларының эстетикалық талғамын халық педагогикасының құралдары арқылы қалыптастырудың мүмкіндіктерін, оның компоненттерін, өлшемдерін және көрсеткіштері анықтау;

3. Бастауыш сынып оқушыларының эстетикалық талғамын халықтық педагогика элементтері негізінде қалыптастырудың педагогикалық шарттарын анықтау және негіздеу;

4. Қазақ халық педагогикасы құралдары арқылы бастауыш сынып оқушыларының эстетикалық талғамын қалыптастырудың тиімді әдістемесін жасау және оны тексерістен өткізу.

Жетекші идея: оқу-тәрбие үдерісінде қазақ халық педагогикасының құралдарын пайдалану бастауыш сынып оқушыларының эстетикалық талғамын қалыптастыруда ықпал етеді.

Зерттеудің әдіснамалық және теориялық негіздері: жеке тұлға, оның қалыптасуы мен дамуын анықтайтын факторлар туралы философиялық ілімдер; білімділіктің өскелең ұрпақ тұлғасын қалыптастыруы мен дамуының бірыңғай үдерісіндегі ролі және орны туралы психологиялық-педагогикалық ілімдер; тұжырымдамалық негіздері; әдіснамасы; бастауыш сынып оқушыларының эстетикалық талғамын қалыптастыру жөніндегі қағидалар; жеке тұлғаны қалыптастыру және дамытудағы ролі, қазақ халық педагогикасының құралдарын пайдаланудың мәнін айқындайтын психологиялық-педогогикалық тұжырымдамалары.

Зерттеу көздері: философтар, психологтар, педагогтар, этнографтар, тарихшылар, әдебиеттанушылар өнертанушылар және т. б. зерттеу мәселесі бойынша жарық көрген еңбектері; әр дәуірде өмір сүрген қазақ ойшыл-ғұламаларының бала тәрбиесі туралы ой-пікірлері; үкіметтің ресми құжаттары (заңдар, қаулылар, баяндамалар т. б. ) ; ҚР Білім және Ғылым министрлігінің қазіргі білім беру және тәрбиелеу тәжірибесінде қазақ халық педагогикасы идеяларын пайдалану бойынша нормативтік құжаттары (тұжырымдамалар, бағдарламалар және т. б. ) ; мектептерде оқушыларға эстетикалық тәрбие берудің тәжірибесі.

Зерттеудің әдістері: дерек көздеріне нақтылы және салыстырмалық талдау жасау; философиялық, психологиялық-педагогикалық, этнопедагогикалық, этнографиялық, әдеби, ғылыми-әдістемелік еңбектерге теориялық талдау жасау; психологиялық-педагогикалық бақылау әдістерін пайдалану; халықтық педагогика материалдарын жинақтау және өңдеу, әдістемелік құралдарын пайдаланудың озық педагогикалық тәжірибелерін оқып-үйрену; оқушылардың эстетикалық талғамдары бойынша іс-әрекетін зерделеу, сұрау және бағалау, тәжірибелік-эксперименттік жұмыс, зерттеу нәтижелерін сандық және сапалық талдау.

Зерттеудің тәжірибелік-эксперименттік базасы: Шымкент қаласындағы № 25 Т. Рысқұлов атындағы-гимназиясы, № 31 В. Терешкова атындағы орта мектеп, № 66 Қазығұрт қазақ орта мектебі, № 64 Ж. Аймауытов атындағы мектеп-гимназиясы, № 36 Қазыбек би атындағы орта мектебі.

Зерттеудің негізгі кезеңдері:

Бірінші кезеңде (2003-2004 ж. ж. ) - зерттеу мәселесіне байланысты

ғылыми жұмыстың тақырыбы айқындалды. Зерттеу мәселесіне сәйкес дереккөздеріне салыстырмалық-тарихи, философиялық, психологиялық, педагогикалық, этнопедагогикалық, ғылыми еңбектерге талдаулар жасалынды. Зерттеудің ғылыми аспектісі көрсетілді, оның мүмкіндіктері анықталды.

Екінші кезеңде (2004-2006 ж. ж. ) - деректі материялдар жинау жалғастырылды, қазақ халық педагогикасының құралдары арқылы бастауыш сынып оқушыларының эстетикалық талғамын қалыптастырудың теориялық негіздері нақтыланып, әдістемесі ұсынылды. Оның мазмұны мен әдістері экспримент жүзінде тексерілді.

Үшінші кезеңде (2006 - 2009 ж. ж. ) - тәжірибелі эксперимент жұмыстың нәтижелері қорытындыланды және талданды; теориялық тұжырымдарды енгізуге назар аударылды; қазақ халық педагогикасының құралдары арқылы оқушылардың эстетикалық талғамын қалыптастыру бойынша алынған нәтижелері бастауыш білім беретін мектептердің оқу-тәрбие үдерісіне енгізуді қамтамасыз ететін әдістемелік ұсыныстар жасалынды.

Зерттеудің ғылыми жаңалығы мен теориялық мәнділігі:

- қазақ халық педагогикасының құралдары арқылы бастауыш сынып оқушыларының эстетикалық талғамын қалыптастыру теориялық тұрғыда негізделді;

- бастауыш сынып оқушыларының эстетикалық талғамын қалыптастыруда қазақ халық педагогикасының элементтерін қолдану мүмкіндіктері, оның компоненттері, өлшемдері, көрсеткіштерімен анықталды;

- бастауыш сынып оқушыларының қазақ халық педагогикасының құралдары арқылы эстетикалық талғамын қалыптасырудың педагогикалық шарттары -ның жиынтығы негізделді;

- қазақ халық педагогикасының құралдары арқылы бастауыш сынып оқушыларының эстетикалық талғамын қалыптастырудың тиімді әдістері ұсынылды және эксперимент жүзінде нақтыланды;

Зерттеу жұмысының практикалық маңыздылығы: зерттеуде қамтылған теориялық қағидалар, қорытындылар, қазақ халақ педагогикасы негізінде бастауыш сынып оқушыларының эстетикалық талғамын қалыптастырудың мүмкіндігін туғызады. Оның авторы тарапынан әзірленген “Бастауыш мектеп оқушыларының эстетикалық талғамын қалыптастыру әдістемесі ” атты әдістемелік құрал дайындалған, сонымен қатар зерттеу жұмысында алынған нәтижелер бастауыш мектеп тәжірибесіне және оқу-тәрбие үрдісіне қазақ халық педагогикасының құралдары арқылы оқушылардың эстетикалық талғамын қалыптастыру жұмысын ұйымдастыру және жоспарлауда, жоғары және орта арнаулы педагогикалық оқу орындарында болашақ мамандарды даярлауда, педагог мамандардың біліктілігін арттыру және қайта даярлау жүйесінде қолданыс табуы мүмкін.

Қорғауға ұсынылатын қағидалар:

- қазақ халық педагогикасынының құралдары арқылы бастауыш сынып оқушылараның эстетикалық талғамын қалыптастырудың ториялық мәнін негіздейтін ұғымдар, нақтыланған анықтамалар;

- қазақ халық педагогикасы арқылы бастауыш сынып оқушыларына эстетикалық тәрбие берудің теориялық модел мотивациялық, мазмұнды іс-әрекеттік компоненттері мен оның өлшемдері, көрсеткіштері арқылы сипатталады;

- бастауыш сынып оқушыларының қазақ халық педагогикасының құралдары арқылы эстетикалық талғамын қалыптасыру қамтамасыздандыратын педагогикалық шарттар жиынтығы;

- бастауыш сынып оқушыларының эстетикалық талғамын қалыптасыруда қазақ халық педагогикасының құралдары арқылы бастауыш сынып оқушыларының эстетикалық талғамын қалыптастыру әдістемесінің мазмұны жүзеге асады;

Зерттеу нәтижелерінің дәлелділігі мен негізділігі: зерттеу нәтижелері әдіснамалық негіздерге сүйеніп айқындалған теориялық дәйектілігімен, зерттеу тақырыбы бойынша әдебиеттерге жасалған жан-жақты талдауымен және оларды зерттеу барысында негізге алынуымен, мәселені талдауға сәйкес келетін кешенді әдіс-тәсілдерді пайдаланумен; тәрбиелеудің педагогикалық шарттары мен әдістемесінің тиімділігі тәжірибелік эксперименттік жұмыс барысында тексерілуімен нәтижесінің бастауыш мектептердің оқу-тәрбие үрдісіне енгізілумен қамтамасыз етілген.

Зерттеу нәтижелерін сынақтан өткізу және іс-тәжірибеге енгізу: зерттеу жұмысының негізгі қағидалары мен нәтижелері ғылыми баяндама түрінде: Халықаралық ғылыми-педагогикалық конференцияларда; «Жалпы білім беретін мектептердің оқу-тәрбие жұмыстарында қазақ халық педагогикасының құралдары арқылы оқушылардың эстетикалық талғамын қалыптастыру мәселелері (Алматы 2007) ; «Қазақстан мектебі бүгінгі жайы және болашағы», «21 ғасырда білім мен ғылымды ұштастырудың жолдары және білікті мамандар даярлау сапасын арттырудың өзекті мәселелері» (Шымкент 2006) және облыстық, Республикалық конференцияларда: Жаңаша оқыту әдәстері - өмір талабы //Ізденіс, (Алматы, 2008), «Қазақстан мектебі», Қазақстан Республикасында білім жүйесін моделдеудің теориялық-әдіснамалық негізі (Алматы, 2008), сол сияқты: //Ұлттық тағылымы (Алматы 2008), «Қазақстан мектебі», (Алматы, Ізденіс 2008), жарық көрді.

Диссертацияның құрылымы: Диссертация кіріспеден, екі бөлімнен, қорытындыдан, әдебиеттер тізімінен және қосымшадан тұрады.

Кіріспе бөлімінде зерттеудің көкейкестілігі негізделіп, зерттеу мақсаты, нысаны, пәні, жетекші идеясы, әдіснамалық негіздері, болжамы, практикалық құндылығы, ғылыми жаңалығы, зерттеу нәтижелерінің сенімділігі мен дәйектілігі және тәжірибеге енгізілуі тұжырымдалады.

«Қазақ халық педагогикасының құралдары арқылы бастауыш сынып оқушыларының эстетикалық талғамын қалыптастырудың теориялық негіздері» деп аталатын бірінші бөлімде қазақ халық педагогикасының құралдары арқылы бастауыш сынып оқушыларның эстетикалық талғамын қалыптастырудың теориялық мәні түсіндіріледі; зерттеу мәселесінің философиялық, психологиялық-педагогикалық, әдебиеттердегі және практикадағы жайы анықталады; эстетикалық тәрбие берудің психологиялық ерекшеліктері нақтыланып, халық педагогикасының құралдары арқылы бастауыш сынып оқушыларына эстетикалық талғамын қалыптастырудың модельі жасалып, компоненттері мен деңгейлері беріледі;

«Қазақ халық педагогикасының құралдары арқылы бастауыш сынып оқушыларынның эстетикалық талғамын қалыптастыру әдістемесі» атты екінші бөлімде бастауыш мектептегі сыныпта және сыныптан тыс жұмыстарда қазақ халық педагогикасының құралдары арқылы оқушылардың эстетикалық талғамын қалыптастыруға бағытталған педагогикалық шарттар нақтыланып, әдістер жасалып, оларды тәжірибелік-эксперименттік жұмыс барысында сынақтан өткізу жолдары және оның нәтижелері баяндалады.

Қорытындыда жүргізілген зерттеу жұмысының негізгі нәтижелері тұжырымдалып, қазақ халақ педагогикасы құралдары арқылы бастауыш сынып оқушыларының эстетикалық талғамын қалыптастырудың әдістемелік ұсыныстары келтірілген.

Қосымшада тәжірибелік-эксперименттік жұмыстың кейбір материалдары берілген.

НЕГІЗГІ БӨЛІМ

Қазақстан Республикасының Президенті Н. Ә. Назарбаевтың “Қазақстанның болашағы қоғамның идеялық бірлігінде”атты еңбегінде: “Мәдени дәстүрлер қашанда әлеуметтік қайта түлеудің қайнар көзі болып келеді. Өзінің тарихи мәдени тамырларына қайта оралу бұл, әрине оң процесс. Қазақстанда ұлттық тілді, мәдениетті, экономиканы дамытуға барынша қолдау жасап отыр”, - деген сөзі мұның айғағы. Осыған орай қазақ этноэстетикасы - қазақ халқының адам мен әлем арасындағы құндылық қатынастардың көрінісі ретіндегі әсемдік пен сұлулық аясын және ұлттық көркемөнер, мәдениет саласын зерттейтін философиялық ғылым.

Қазіргі таңда Қазақстандағы білім беру жүйесінде көптеген жұмыстар атқарылуды. Әлемдік деңгейге жақындатылған жалпы орта білім стандарты бойынша оқу-тәрбие жұмыстары жүргізілуде.

Қазақстан Республикасы “Білім беру туралы” Заңының сегізінші бабында жеке тұлғаның шығармашылық, рухани және физикалық мүмкіндіктерін дамыту, адамгершілік пен салауатты өмір салтының негіздерін қалыптастыру, жеке қасиеттерді дамытуға жағдай жасау жолымен ой-өрісті байыту, сондай-ақ әлемдік және отандық мәдениет жетістіктеріне келу секілді басты тапсырмалары қарастырылады.

Бастауыш мектептерде қазақ халық педагогикасының құралдары арқылы оқушылардың эстетикалық талғамын қалыптастыру мәселесі өзінің күрделілігімен, өзектілігімен ерекшелінеді. Соңғы уақытта Қазақстанда өнердің бір түріне үйрету туралы әдістемелер, зерттеулер көп болғанымен дәл халық педагогикасының құралдары арқылы бастауыш сынып оқушыларының эстетикалық талғамын қалыптастыру бойынша арнайы зерттеулер жүрмеген.

Мұның барлығы тәрбие барысындағы дамып жатқан өнердің әртүрлі салаларын кеңінен қолдану мен таратудың шұғыл даму жұмыстарының проблемасын туғызып отыр.

Бастауыш мектепте қазақ халық педагогикасының құралдары арқылы оқушылардың эстетикалық талғамын қалыптастыру мәселесі ғылымдардың арнайы зерттеу обьектісі болмаған. Қазақстан өнері мен мәдениеті мәселелері талқыланған біраз әдебиет бар, алайда олар тым аз. Сондықтан, біз зерттеуді халықтың өнері, эстетикасы, философиясы, тарихы жайлы жазылған әдебиеттер сараптамасынан бастадық. Халықтың көркемдік әрекетінің алуан түрлерінен көрініс тапқан қазақ халқының қалыптасуы барысындағы этноэстетикалық ой-пікірлердің дамуы бірнеше кезеңдерден өткен. Халықтың эстетикалық құндылықтары алдымен фольклорда - тұрмыс-салт жырларында, аңыздар мен мифтерде, батырлық және лирикалық эпоста көркем түрде баяндалған. Халықтың дәстүрлі тұрмысы мен бүкіл тұрмыс-тіршілігіне ежелден бастап-ақ сұлулық, эстетикалық көркемдікке тән болды. Эстетикалық бастама дәстүрлі тұрмыста, күнделікті іс-әрекетте көрініс тауып, ондағы сұлулық пен мейірімділік ұғымдары қатар қойылды. Эстетика ғылымын қалыптастыруда Әбу Насыр әл-Фараби “Музыканың үлкен кітабы”, “Поэзия өнерінің каноны туралы трактат”, “Поэзия туралы кітап” атты еңбектерінде эстетикалық болмыс пен таным туралы терең пайымдаулар айтты. Қазақтың төлтума эстетикалық мәдениеті хандық дәуірінде қалыптасты ақын-жыраулар эстетикасының құндылығы шығарманың көркем мазмұнымен ғана емес, сонымен бірге дәстүрлі қазақ қоғамындағы қуатты әлеуметтік-мәдени орнымен және қызметімен айқындалады. Сондықтан оларға халық жаппай ілтипат білдірген. Ақын-жыраулар толғауларында бүкіл қазақ халқының ой-арманы мен эстетикалық талғам-түсініктері шынайы бейнеленген.

Қазақ мәдениетін қалыптастыруда ерекше еңбек еткен ғалымдардың этноэстетикалық көзқарасы қоғамдық-саяси және философиялық көзқарастарымен тығыз байланысты. Қазақ халқының тұрмыс тіршілігіне, ұлттық әдет-ғұрпына, салт-дәстүріне байланысты зерттеу жұмыстарда әдебиет, әсемдік танымы арқылы эстетикалық талғамын ашуға ұмтылды. Қазақ халқының өткен өмірі мен болашағы жайлы ой-арманын, тілегін көрсетуге, ұмытылып бара жатқан салт-дәстүрлерге көңіл аудару, оны халық тәрбиесінің құралы, әдіс-тәсілі ретінде пайдаланғанын және оны болашақ ұрпақтар тәрбиесіне де қажет екенін ескерген.

Эстетикалық талғам адамның өмірі, іс-әрекеті, тәжірибесімен органикалық байланысты. Сондықтан баланың жан-жақты, үйлесімді дамуын қалыптастыруды “әдемілік заңы” бойынша құруға тырысуы қажет.

Эстетикалық талғамның басты мақсаты табиғаттағы, өмірдегі, еңбектегі, өнердегі ең жақсыны қабылдау. Эстетикалық талғам баланы дүниедегі әдемілік атаулыны бағалай білуге үйретеді.

“Эстетика” грек сөзі, яғни, сезім, түйсік деген мағынаны білдіреді. Олай болса, эстетика-өмірді сезім арқылы танып, білудің негізгі жолы. Эстетикалық талғамы биік, сезімтал бала еңбектегі әдемілікті, табиғаттағы, өнердегі сұлулықты танып, оны сүйе, қастерлей білетін болады. Демек, қазақ халық педагогикасының құралдары арқылы бастауыш сынып оқушыларының эстетикалық талғамын қалыптастыру мынадай бағыттар бойынша жүргізіледі: қазақ ұлттық сәнді-қолданбалы өнер шығармалары, қалықтық педагогика және оның тәрбиелік маңызы, қазақ ұлттық музыка мұрасындағы тұлға тәрбиесінің мәні, көркемдік, сұлулық сипатының тәрбиелік маңызы, адам және табиғат сұлулығының тәрбиелік мәні. Оқушының психологиялық сезімдері олардың өміріне зор міндет атқарады. Әсемдікті көре, түсіне, жасай білу баланың рухани өмірін байытады, қызғылықты етеді. Баланың эстетикалық талғамын қалыптастыруға еңбек, қоғамдық қатыныстар, қоршаған орта, тәртіп, тұрмыс, табиғаттың да әсемдік жақтары ықпал етеді.

Эстетикалық талғамды қалыптастырудың өзіне тән міндеттері бар. Олардың бірі эстетикалық сезімді және эстетикалық талғамды қалыптастыру.

Қазіргі кезде қоғамда жас ұрпақты өнердің барлық салаларында яғни: адамның өмірі мен тұрмысындағы, еңбектегі, көркем өнердегі, табиғаттағы сұлулық пен әсемдікті көре білетін, сезе білетін, бақылай алатын және оларды өзі де жасай алатын азамат етіп тәрбиелеу, міндеті тұрады.

Бұл бағытта жүргізілетін тәрбие жұмысының мазмұнын мынадай болуы мүмкін (кесте 1) :

Кесте 1- Оқушылардың эстетикалық талғамын қалыптастырудың мазмұндық ерекшелігі

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.