Ілеспе аударманың түрлері

Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 18 бет
Таңдаулыға:

ӘОЖ 81.25=06.053.56:[811.161.1+811.512. 122] Қолжазба құқығында

ӘЛПЕЙІСОВА КАМАЛ ӘБІЛҚАСЫМҚЫЗЫ

Қазақ тілінен орыс тіліне ілеспе аударма жасау заңдылықтары
(саяси және ресми дискурс материалында)

10.02.20 – салыстырмалы-тарихи, типологиялық
және салғастырмалы тіл білімі

филология ғылымдарының кандидаты
ғылыми дәрежесін алу үшін дайындалған диссертацияның

авторефераты

Қазақстан Республикасы
Астана, 2010

Жұмыс Л.Н.Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университетінің
Жалпы тіл білімі және аударма теориясы кафедрасында орындалды.

Ғылыми жетекші: филология ғылымдарының докторы, профессор Н.Ж.
Шаймерденова

Ресми оппоненттер: филология ғылымдарының докторы, профессор Ж.Н.
Жүнісова

филология ғылымдарының кандидаты, доцент С.Қ.
Сансызбаева

Жетекші ұйым: Абылай хан атындағы қазақ халықаралық қатынастар
және әлем тілдері университеті

Диссертация 2010 жылғы 29 сәуірде сағат 14.00-де Л.Н. Гумилев
атындағы Еуразия ұлттық университетіндегі 10.02.20 – салыстырмалы-тарихи,
типологиялық және салғастырмалы тіл білімі мамандықтары бойынша филология
ғылымдарының кандидаты ғылыми дәрежесін беру жөніндегі Д 14.29.02
диссертациялық кеңесінің мәжілісінде қорғалады.
Мекен-жайы: 010008, Астана қаласы, Қ. Мұңайтпасов
көшесі, 5,
Л.Н. Гумилев атындағы ЕҰУ оқу-лабораториялық ғимараты, 823-дәрісхана

Диссертациямен Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия Ұлттық университетінің
ғылыми кітапханасында танысуға болады.

Автореферат 2010 жылғы 29 наурызда таратылды.

Диссертациялық кеңестің
ғалым хатшысы,
филология ғылымдарының докторы
Е.Қ. Әбдірәсілов

КІРІСПЕ

Жұмыстың жалпы сипаты. Ілеспе аударма – Қазақстанда тәуелсіздіктен
кейін пайдаланыла бастаған ауызша аударманың жаңа түрі. Тілі бөтен елдер
арасындағы алтын көпір іспетті аударманың орны бөлек екені баршаға
түсінікті. Академик Ө. Айтбаев қай заман, қай кезең болмасын қоғам
өмірінің ілгері дами түсуіне қалтқысыз қызмет етеді деп бағалап, БҰҰ-ның
қарарында халықтар арасындағы өзара түсіністік пен ынтымақтастықты дамытуға
ықпал етеді деп сипатталған аударманы зерттеуге біздің елде де ден қойылып,
көптеген іргелі ғылыми еңбектер жазылған. Алайда, бұл еңбектерде ішінара
аталғаны болмаса, ілеспе аударма әлі дербес зерттеу объектісі болған жоқ.
Ресейде ХХ ғасырдың алпысыншы жылдарында И.А. Зимняя, Г.В. Чернов, М.Я.
Цвиллинг, А.Д. Швейцер сияқты зерттеушілердің ілеспе аударма туралы
мақалалар жариялауы осы салада ғылыми ізденістер жүргізілуінің алғашқы
мысалдары ретінде аталады. Л. Виссон, Т.В. Воеводина, Р.К. Миньяр-
Белоручев, П.И. Палажченко, В.Д. Уваров, А.Ф. Ширяев және басқалар ілеспе
аударманың кейбір теориялық және қолданбалы аспектілеріне, орыс тілінен
шет тілдеріне (негізінен ағылшын, француз, испан тілдеріне, олардан азырақ
мөлшерде португал, итальян тілдеріне) ілеспе аударма жасауға арналған
еңбектер жазған. Бірақ, кеңестік кеңістіктегі мемлекеттердің тілдерінен
орыс тіліне ілеспе аударма жасау мәселесі олардың зерттеу аясынан тыс
қалған.
Ешқандай теориялық және практикалық дайындықсыз ілеспе аударма жасауды
жүзеге асыру қиындығын бастан кешкендіктен, қазақ ғалымдарының салыстырмалы
және салғастырмалы тіл біліміне, аударматануға, коммуникация аспектілеріне,
сөйлеу мәдениетіне арналған еңбектеріне, шетелдік ғалымдардың зерттеулеріне
сүйене отырып, қазақ тілінен орыс тіліне ілеспе аударма жасау
ерекшеліктерін айқындау – ізденісімізге арқау болды.
Зерттеу жұмысының өзектілігі. Ілеспе аударма – еліміздің халықаралық
қоғамдастыққа интеграциялануында тіларалық коммуникацияны қамтамасыз ететін
маңызды сала. Қазақ тіл білімінде ілеспе аударма жасау аспектілері
зерттелмеуі оның дамуын тежеп отыр. Қазақ тілінен орыс тіліне ілеспе
аударма жасаудың кәсіби ережелерін әзірлеу аталған мәселелерді шешіп,
тіліміздің конституциялық мәртебесіне сәйкес пайдаланылуына, саяси, ғылыми
жиындар тіліне айналуына жағдай тудыратындығы бұл зерттеудің өзектілігін
білдіреді.
Тақырыпты зерттеу Тілдерді қолдану мен дамытудың 2001-2010 жылдарға
арналған мемлекеттік бағдарламасын іске асыру шараларымен сабақтасады. ҚР
Президентінің 2006 жылғы 30 мамырдағы №127 Жарлығына сәйкес бүгінде қазақ
тілінде өткізілетін жиындар санының өсе түсуі де – ілеспе аударманы
зерттеп, дамытудың өзектілігін көрсететін фактор.
Зерттеу жұмысының мақсаты мен міндеттері. Ілеспе аударманың қазақ
қолданбалы лингвистикасының жаңа саласы ретінде орнығуы мақсатында бір
тілде берілетін ақпараттың екінші тілге барынша баламалы түрде жеткізілу
ерекшеліктерін ашу үшін мынадай міндеттер көзделді:
- ілеспе аударманың пайда болуының алғышарттарын, қазақ қоғамындағы
қажеттілік деңгейін, оның қазақ тілін дамытудағы рөлін зерделеу;
- жазбаша аударма мен ілеспе аударманы салыстыра талдау және олардағы
түпнұсқаға баламалылыққа қол жеткізілу деңгейін бағалау;
- дискурсты қазақ тілінен орыс тіліне ілеспе аударма жасау сапасына
әсер ететін факторларды және жұмыс процесінде кездесетін экстремалдық
жағдайлардан шығуда аудармашыға жүктелетін міндеттерді айқындау;
- қазақ тілінен орыс тіліне ілеспе аударма жасау ережелерін және
қолдануға болатын амалдарды сипаттау;
- ілеспе аударманы дамыту перспективасын зерделеу, ілеспе аударма
жасауды үйретуге болатынын дәлелдеу.
Зерттеу жұмысының нысаны мен пәні. Саяси және ресми дискурсты ілеспе
аударма жасау. Қазақ тілінен орыс тіліне ілеспе аударма жасаудың
ерекшеліктері, ілеспе аударма жасауды жеңілдететін амалдардың сипаттамасы.
Зерттеудің жұмысының ғылыми жаңалығы. Зерттеуде алғаш рет жазбаша
аударма мен ілеспе аударманың айырмашылықтары салыстыра зерттелді; ілеспе
аударманы сапалы жасау үшін сөз сөйлеудің жол берілетін өлшемі айқындалды;
қазақ тілінен орыс тіліне ілеспе аударма жасаудың ерекшеліктері ашып
көрсетілді; ілеспе аударманың барынша дәл жасалуына көмектесетін амалдар
тұжырымдалды; ілеспе аударма жасау кезінде бір амалды екіншісіне ауыстыру
тетіктері ұсынылды, талапкерге ілеспе аударма жасауды үйретудің әдістері
тұжырымдалды.
Қорғауға ұсынылатын тұжырымдар:
- ілеспе аударма – кең форматты жиындарда көп тілді қатысушылардың
арасындағы коммуникацияны қамтамасыз етуге арналған аударманың жаңа түрі.
Ол мемлекеттік тілдің қолданылу аясының кеңеюіне, оның халықаралық аренаға
шығуына зор үлес қосады.
- жазбаша жасалған аударма мен ілеспе аудармашы жасайтын аударманың
арасында айырмашылықтар болуы заңды. Ілеспе аударма нәтижесінің сапалық
деңгейі төменірек болғанымен, белгілі бір амалдар қолданылып, қажетті
шарттар орындалған жағдайда ілеспе аударманың түпнұсқа мәтінге баламалылық
деңгейін жазбаша аудармаға барынша жақындату мүмкіндігі бар.
- саяси және ресми дискурсты қазақ тілінен орыс тіліне сәтті ілеспе
аударма жасау негізінен аудармашының аудармашылық құзыретіне, оның ілеспе
аударма жасау барысында кездесетін экстремалдық жағдайлардан алып шығар
кәсіби шеберлігіне, оған қоса шешеннің сөйлеу қарқыны, сөйлеу мәдениетін
игеруі сияқты факторларға тікелей байланысты.
- ілеспе аударма жасаудың алыс және таяу шет елдерде қалыптасқан
тәжірибесін зерделеп, онда қолданылатын амалдарды бейімдей отырып, қазақ
тілінен орыс тіліне ілеспе аударма жасау үшін қажетті амалдарды түзуге
болады.
- ілеспе аудармашыларды даярлау ісі қолға алынбауы еліміздің әлемдік
кеңістікке интеграциялануын белгілі бір дәрежеде тежейді. Елімізде қазақ
тілінен орыс тіліне ілеспе аударма жасаудан бастап, қазақ тілінен тікелей
шет тілдеріне аударма жасайтын мамандарды дайындау мәселесі пісіп-жетті.
Бұл ретте ұсынылып отырған ілеспе аударма жасау амалдары, ілеспе аударма
жасауды үйрету әдістері септігін тигізері анық.
Зерттеу жұмысының материалдары. Ізденушінің өзі 1994–2009 жылдар
аралығында ілеспе аударма жасаған: ҚР Парламенті Палаталарының бірлескен
отырыстары, парламенттік тыңдаулар; ҚР Парламенті Сенатының отырыстары
және осы отырыстардың стенографиялық есептері; Әлемдік және дәстүрлі діндер
лидерлерінің съездері; ЕҚЫҰ-ның Астанада өткен 17-сессиясы; ірі форумдар
мен конференциялар – жалпы жиынтығы 6000 сағаттан астам, оның ішінде талдау
жасауда пайдаланылғаны – 471 сағат.
Зерттеу жұмысының дереккөздері. Парламент отырыстарында заң жобаларын
талқылау барысында жасалған баяндамалар, сөйленген сөздер және олардың
ілеспе аудармасы; республикада өткізілген әртүрлі конференцияларда,
форумдарда, съездерде жасалған баяндамалар мен олардың ілеспе аудармасы.
Зерттеу жұмысының теориялық және практикалық маңызы. Жұмыс ілеспе
аударманың қолданбалы лингвистиканың жеке объектісі ретінде зерделенуімен
бағалы. Зерттеу нәтижесінде жасалған тұжырымдар ілеспе аударманы ғылыми
тұрғыдан зерттеп, тануға елеулі үлес қосады; елімізде ілеспе аударма
саласын одан әрі дамыту ісіне септігін тигізіп, болашақта қазақ тілінен шет
тілдеріне ілеспе аударма жасау мәселелерін зерттеуге негіз қалайды. Қол
жеткізілген нәтижелерді ілеспе аудармашыларды дайындау курстарында, ілеспе
аудармашылардың біліктіліктерін жетілдіру курстарында, ілеспе аударма
саласы бойынша теориялық және оқу-әдістемелік материалдар құрастыру ісінде
негізгі құрал ретінде; жоғары оқу орындарының салғастырмалы тіл білімі,
аударма теориясы пәндері бойынша курстарда; қазақ мен орыс тілін салыстыра
зерделеуде, орысша-қазақша фразеологиялық сөздіктер жасауда қосымша құрал
ретінде пайдалануға болады. Бұл тақырыпқа аударма тарихын зерттеушілер де
қызығушылық танытады деп ойлаймыз.
Зерттеу жұмысының әдістері. Зерттеу жүргізуде сөйленген сөздерді
салыстыру, сипаттаудың эмпирикалық әдістері; салыстырмалы тезаурустық әдіс;
контекстік талдау әдісі, жазбаша мәтіндер мен ол мәтіндердің ілеспе
аудармашылар жасаған аудармасын салғастыру әдісі қолданылды.
Зерттеудің жариялануы мен мақұлдануы. Зерттеу жұмысының негізгі мазмұны
бойынша Полимәдениет және полилингвизм атты конференцияда (Астана,
2007), Қазіргі кездегі Отан тарихының көкейкесті мәселелері атты
халықаралық ғылыми-практикалық конференцияда (Көкшетау, 2008),
Қазақстанның тұрақты дамуындағы білім беру: мәселелер, ізденістер,
перспективалар атты республикалық ғылыми-практикалық конференцияда
(Астана, 2008), Астананың елордалық мәртебеге ұмтылуы атты халықаралық
ғылыми конференцияда (Астана, 2009), Ілеспе аударма жұмысын ұйымдастыру
мәселелері атты республикалық ғылыми-практикалық семинарда (Павлодар,
2009), Тіл мен әдебиетті оқытудың теориясы мен әдістемесіндегі
инновациялық технологиялар: мәселелер және шешу жолдары атты халықаралық
ғылыми-практикалық конференцияда (Астана, 2009) баяндамалар жасалды.
Ілеспе аудармашыларға көмек ретінде бір кітап, екі оқу-әдістемелік құрал
мен бір көмекші құрал жарық көріп, жекелеген материалдар Ілеспе аударма,
Аударматану, Ілеспе аударма тәжірибесінен атты жинақтарға енді.
Тақырыптың негізгі мазмұны мен бағыттары Жұлдыз (2006), Ақиқат,
Мысль (2008) журналдарында, Әл-Фараби атындағы ҚазҰУ хабаршысы (2008),
ЕАГИ хабаршысы (2009) ғылыми басылымдарында жарияланды.
Ұсынылып отырған амалдар Парламент Сенатының отырыстарында, халықаралық
іс-шараларда ізденушінің ілеспе аударма жасауы барысында сынақтан
өткізіліп, Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университетінде ілеспе
аудармашыларды дайындауға арналған 3 айлық курс жүргізуі (2007 ж.), ҚР
Президенті жанындағы Мемлекеттік қызмет академиясы ұйымдастырған
аудармашылардың біліктілігін арттыру курстарында дәріс оқуы (2008 ж.)
кезінде, Қостанай, Қарағанды, Павлодар облыстық тіл басқармалары
ұйымдастырған ілеспе аудармашыларды дайындауға арналған семинарларда (2007-
2009 жж.), Мемлекеттік қызметшілердің біліктілігін арттыруға арналған
АЛСЕМ-АСТАНА ғылыми-әдістемелік орталығында шеберлік сағаттарын өткізуде
(2008 ж.) практикалық тұрғыда қолданылды. Зерттеудің мазмұны мен бағыттары
Қазақстандық Парасат көпбейінді институты гуманитарлық зерттеулер
орталығында талқыланды.
Зерттеу жұмысының құрылымы. Диссертациялық жұмыс кіріспеден, екі
бөлімнен, қорытынды мен пайдаланылған әдебиеттердің тізімінен тұрады.

НЕГІЗГІ БӨЛІМ

Диссертациялық жұмыстың кіріспесінде зерттеу тақырыбының өзектілігі
негізделіп, оның мақсаты мен міндеттері, материалдары мен дереккөздері,
теориялық және практикалық маңызы, талқылануы мен жариялануы туралы
мағлұмат беріледі.
Бұл қазақ тілінен орыс тіліне ілеспе аударма жасау аспектілеріне
арналған алғашқы еңбек болғандықтан Ілеспе аударма туралы түсінік деп
аталатын бірінші бөлімде ілеспе аудармаға түсінік беріліп, оның пайда болу
және даму тарихына шолу жасалды. Ілеспе аударманың ғылым саласы ретінде
зерттелуі, қызмет көрсету түрі ретінде қолданылуы қарастырылды.
Қоғамдағы аударманың рөліне Қ. Жұбанов, М. Әуезов, Ө. Айтбаев, басқа да
үлкен ғалымдар жоғары баға берген, бірақ олардың және жиырмасыншы ғасырдың
соңына дейін жазылған басқа да ғалымдардың еңбектерінде ілеспе аударма
туралы мағлұмат жоқ. Ж. Жақыпов қазақ тіл ғылымында аударма аспектілері
алпысыншы жылдардан кейін әдебиеттану және лингвистикалық тұрғыдан зерттеле
басталғанын [1, 9-б] атап көрсетеді, алайда А. Алдашеваның ауызша
аударманың лингвистикалық проблемалары өз алдына зерттелетін дербес мәселе
[2, 8-б] деген пікірі оның зерттелуі жеткіліксіз екендігінен хабар береді.
Біздің зерттеуіміздің объектісі болып отырған ілеспе аударма – ауызша
аударманың бір тармағы. Ресейлік ғалымдар ауызша аударманы бірнеше топқа,
ал итальяндық ғалым Л. Сальмон ізбе-із аударма, ілеспе аударма, сыбырлап
аудару (шушуотаж) және келіссөздер барысындағы аударма деп төртке бөледі.
Біздің ойымызша соңғы екеуін ізбе-із аудармаға жатқызуға болады.
Ілеспе аударма пайда болғанға дейін халықаралық қатынастардағы тіларалық
коммуникация ізбе-із аударма арқылы жүзеге асырылды. Өзара келісіп,
аудармашы сөз сөйлеушінің сөзін: а) оның әр сөйлемінен кейін; ә) ол бірнеше
сөйлем айтқаннан кейін немесе б) тұтас бір ойды айтып тоқтағаннан кейін
аудара бастайды. Ал мұндай келісім жасалмаған болса аудармашының шешенді
тоқтатуына, сөзін үзуіне құқығы жоқ.
Ізбе-із аударма мен ілеспе аударманың орындалуында да, аудармашы
организміне түсетін психо-физиологиялық салмақта да, адам бойындағы
қабілеттерді жұмылдыруды қажет етуде де бір-бірінен айырмашылығы көп.

Кесте 1 – Ізбе-із аударма мен ілеспе аударманың түрлері

Ізбе-із аударманың түрлері Ілеспе аударманың түрлері
Бір жақты ізбе-із аударма – сөз Тыңдай отырып аудару – аудармашы
сөйлеушінің сөзін бір тілден екінші шешеннің тыңдауыш арқылы келіп түскен
тілге (мысалы қазақ тілінен орыс тікелей аударады. Ілеспе аударманың ең
тіліне) аудару. көп тараған түрі.
Екі жақты ізбе-із аударма – сөз Қағазға қарап отырып ілесе оқу.
сөйлеушінің сөзін бір тілден екінші Аудармашы сөйленетін сөздің жазбаша
тілге және керісінше аудару. мәтінін алып, баяндаманы оқып тұрған
шешенмен бірге оқып шығады.
Фразалық ізбе-із аударма – Баяндамашының қағаздан оқи тұрып,
сөйлеушінің сөзін оның әр сөйлемі арасына түсініктеме жасайтын сөзін
аяқталған соң бір тілден екінші қағаздан көзбен оқи отырып,
тілге аудару. түсініктемелерді қоса аударма жасау.
Абзацтық-фразалық ізбе-із аударма – Сатылап аудару. Аудармашы шешеннің
сөйлеушінің сөзін оның белгілі бір тілін білмейтін кезде аралық
ойды тұжырымдайтын әр сөйлемі аудармашының (реле-тілдің) көмегімен
(абзацы) аяқталған соң бір тілден ілеспе аударма жасау. Халықаралық
екінші тілге аудару. конференцияларда жасалады.
Тақырыптық ізбе-із аударма –белгілі Қағаздан оқылып жасалған баяндаманы
бір тақырыпты баяндайтын мәтін тыңдау арқылы ілеспе аударма жасау.
аяқталған соң оны екінші тілге Ілеспе аударманың ең күрделі түрі
аудару (бүгінде өте сирек саналады.
кездеседі).

Ілеспе аударма – халықаралық конференцияда аудиториядан оқшаулаған
кабинада отырып, сөз сөйленетін тілде бір рет қана айтылатын ауызша
хабарламаны сөз сөйлеушімен бір мезгілде екінші тілге аударуды жүзеге
асыратын ауызша аударманың түрі. Синхрон сөзі гректің syn (бірге) +
chronos (уақыт) деген сөздерінің біріктірілуінен алынған, екі немесе
бірнеше процесті олар өтіп жатқан кезде бір-біріне дәл сәйкестікте орындау
дегенді білдіреді. Зерттеушілердің ілеспе аударма процесінің ең мәнді
бөлігі аудармашының миында жүзеге асырылатындықтан оны тікелей байқау
мүмкін емес деп атап көрсетуі бұл саланы зерттеудің күрделілігін білдіреді.
Ілеспе аударманы коммуникативтік-қоғамдық саладағы сөйлеу қызметінің дербес
бір түрі ретінде қарауға болады.
Аударманың бұл түріне тән бірқатар ерекшеліктер мен қиындықтар бар,
солардың ең бастысы – уақыттың тапшылығы. Ілеспе аудармашыға аударма жасауы
үшін ізбе-із аудармашыға берілетін уақыттан 2 есе, ал сол мәтінді жазбаша
аударуға кететін уақыттан 20-30 еседей аз уақыт беріледі. Екінші ерекшелік
– аударма барысында ілеспе аудармашыдан шешеннің сөз сөйлеу қарқынына
сәйкес қарқынмен аударма жасау талап етілуі. Үшінші ерекшелік – ілеспе
аудармашының аударманы сөйлемдердің айтылуына қарай бөлік-бөлік (сегментті)
сипатта жасауы. Төртінші ерекшелік – ілеспе аудармашының өз функциясына
қоса редакторлық міндетті жүзеге асыру қажеттігі. Осындай қиын талаптар
және В.Н. Комиссаров атап өткендей, екі тілді жақсы меңгерген адам
аудармашы бола алады деген дәстүрлі формуланы ілеспе аудармашыға қолдануға
келмейтіні [3, 138-б] ілеспе аударманың күрделілігін сипаттайды.
Ілеспе аударманың шетелде пайда болу тарихы бостондық радиоинженер
Гордон Финли мен IBM фирмасының президенті Томас Уотсонның атына ілеспе
аударма жасауға арналған құралға патент берілген 1926 жылдан басталады,
америкалық алғашқы ілеспе аудармашылардың бірі Лион Достерттің ілеспе
аударманы насихаттау мақсатында 1946 жылы Біріккен Ұлттар Ұйымының
мәжілісінде, кейін Джорджтаун университетінде ілеспе аударма жасауды
ұйымдастыруы бұл саланың дамуына зор ықпал еткен. Жаңа тәсіл Женева
қаласында (1927 ж.), Схевенинген қаласында (Голландия) өткен халықаралық
конференцияларда (1938 ж.) қолданылған. 1936 жылы қос тілді Бельгия
парламентінің отырыстарында ілеспе аударма жасала бастайды.
Ілеспе аударманың Ресейде пайда болу тарихын зерттеушілер 1928 жылдан
бастап, Коминтерннің VI конгресінде аудармашылар көпшілікке бұған дейін
белгісіз әдіспен аударма жасағаны туралы Кеңес Одағындағы ілеспе аударманың
алғашқы өкілдерінің бірі саналатын Е.А. Гофманның Красная нива журналында
жарияланған мақаласына сілтеме жасайды [4, С.14].
Ленинградта өткен физиологтардың ХV халықаралық конгресінде (1935 ж.)
академик И.П.Павловтың баяндамасын делегаттар бірден ағылшын, неміс,
француз тілдерінде тыңдайды. Коммунистік партияның ХХ съезінде алты тілге
ілеспе аударма жасалған. Ілеспе аударманың дамуына 1957 жылы өткен жастар
мен студенттердің Мәскеу фестивалі тың серпін береді. СОКП ХІХ съезінен
бастап шетелдіктер үшін ілеспе аударма жүйелі түрде жасалып, ХХ съезде 7
тілге, келесі съезде 18 тілге аударма жасалса, қазіргі кезде Кремльдің
Съездер сарайы 30 тілге аударма жасауға болатын конгресс-жүйемен
жабдықталған.
Ілеспе аударманың Қазақстанда пайда болуы туралы айтқанда ұлттық
театрлардағы қойылымдарда орыс тіліне жасалатын аударманы ілеспе аударма
жасаудың алғашқы мысалы ретінде атауға болады. Ресми жиындарда ілеспе
аударма жасаудың алғашқы талпыныстары тәуелсіздікке дейін-ақ, Қазақ ССР
Жоғарғы Кеңесінің сессияларын өткізу кезінде, Президент әкімшілігінде
болған. Ал жиналысты тұтастай (оның өзінде де орыс тілінен қазақ тіліне
ғана) ілеспе аударма жасай отырып жүргізу Қазақ ССР Жоғарғы Кеңесінің ХІ
шақырылымынан басталады.
ХІІ шақырылымда Жоғарғы Кеңес сессиялары екі тілде өте бастады. Бірақ
қазақ сөзі емін-еркін сөйленгенімен, ол сөздің арналған адамына жету
мәселесі тұрды. Лауазым иелерінің көтерілген мәселелер бойынша қажетті
шешімдер қабылдауы үшін ең әуелі сөзді түсінуі керек екені белгілі. Заң
жобаларын талқылауда екі тілді тараптың бір-бірін түсінуі, депутаттардың
көп ұсыныстың ішінен біреуіне дауыс беруі үшін қазақша сөйленген сөздерді
орыс тіліне ілеспе аударма жасау қажеттігі туындады.
Қазақ тіл ғылымында ілеспе аударма мәселелерінің қазірге дейін дербес
зерттеу объектісі болмағандығының себептері: тәуелсіздік алғанға дейін
ілеспе аударма жасау қажеттілігінің болмауы; Қазақстанда белсенді түрде
қолданылу мерзімінің аздығы; бір адам айтқан күрделі ойды басқаларға
қиналмай жеткізе білудің тетіктерін түсіндіре алатын мамандардың
жетіспеушілігі деуге болады.
А.Д. Швейцер Ресейде ілеспе аударманың ортақ теориялық, әдіснамалық
принциптерінің әзірленуіне кедергі болған бірқатар себептерді атап
көрсетеді. Оның ішінде бұл салаға тиісті дәрежеде көңіл бөлінбеуі, көркем
аударма саласындағы мамандар аударманың лингвистикалық теориясын жасау
талпынысын формалистік деп қарауы, ал аударманың лингвистикалық теориясы
жасалуын жақтаушылардың өз іштерінде екіге жарылып, бір-біріне кереғар
пікірлер ұсынуы сияқты мысалдар келтірген.
Біздіңше, жалпы алғанда ілеспе аударманың ортақ теориялық, әдіснамалық
принциптерінің әзірленуіне салыстыра зерттелетін тілдердің құрылымының
айырмашылықтары да кедергі болған. Бір тілден екінші тілге аударма жасаудың
әдіснамалық әралуандығын зерттеушілердің барлығы мойындайды. Ресейлік
ғалымдар орыс тіліндегі сөйлемді пысықтауыштан бастау керек болса,
ағылшын, француз, итальян тілінде бастауыштан бастау керек [5], немесе
... ілеспе аударманың неғұрлым кең тараған он тілінің (ағылшын, неміс,
араб, орыс, қытай, француз, итальян, жапон, португал, испан) үшеуінің
синтаксистік құрылымында етістік сөйлемнің соңында тұрады. Ал араб тілінде,
керісінше, етістік көбіне сөйлемнің басында болады [6, 10-б] деп, әр
тілдегі сөйлемнің құрылымдық ерекшеліктерін дәлел ретінде келтіреді.
Екіншіден, бұл саланы зерттеп, белгілі бір тұжырым жасау, теория түзу
үшін ізденушінің өзі кемінде екі тілді біліп қана қоймай, іс жүзінде ілеспе
аударма жасап, тәжірибе жинақтаған маман болуы керек деген ойдамыз. Себебі
ілеспе аударма – іс жүзінде нақты қолданылуы арқылы меңгерілетін сала.
Үшіншіден, зерттеу нәтижелерін ілеспе аудармашы мамандығын игеруге
ұмтылушылар ғана қолданатыны қосымша тежеуші фактор болған сияқты.
Зерттеушілер (Л. Виссон, А.Ф. Ширяев, А.Д. Швейцер) ілеспе аударманы
сипаттағанда оның басты ерекшелігі ретінде сөз сөйлеу мен аударма тілінде
сөз тудырудың параллельді түрде жүзеге асырылуын атап көрсетеді. Бұл –
дұрыс пікір. Бірақ, біздің ойымызша ілеспе аударма бұдан әлдеқайда
күрделірек процесс. Ол аудармашының сөз сөйленетін тіл мен аударма
жасалатын тілдегі жеткілікті тілдік құзыретіне сүйенетін аудармасын ғана
емес, аударма жасау барысында қолданылатын амал-тәсілдерді, аудармашының
жиын барысында туындауы мүмкін экстремалдық жағдайларға психологиялық
тұрғыдан әзірлігін, ілеспе аудармашының бойында болуы керек қабілеттер мен
қасиеттер жиынтығын қамтиды.

Кесте 2 – Ілеспе аудармашының бойында болуы керек қабілеттер мен қасиеттер

табиғи психологиялық және адамның өзі үйрену, іздену арқылы бойына
физиологиялық ерекшеліктер сіңіретін қасиеттер
Бойын жию, зейінін бір нәрсеге Ой-өрісінің кең болуы, білімдарлығы;
ғана аудару қабілеті; Екі тілде таза сөйлеуі;
Өзі атқармақшы бірнеше міндетке Сөздік қорының мол болуы;
назарын бір мезгілде бөле алу Дикциясының жақсы болуы;
қабілеті; Аударатын тілдің кез келген құрылымдағы
Реакциясының жылдамдығы; сөйлемдерін жеңіл қабылдауы және жақсы
Тез сөйлеуі; түсінуі;
Дыбыстарды анық айтуы, тілінің Аударатын тілдің сөз орамдарын және
мүкіс болмауы; фразеологиялық тіркестерін білуі;
Психологиялық және физиологиялық Тапқырлығы, қысылтаяң тұстарда жол таба
тұрғыдан төзімділігі және т.б. білуі;
Командада жұмыс істей алуы және т.б.

Еңбектің мақсаттарының бірі – ілеспе аударманың мемлекеттік тілдің
қолданылу аясын кеңейтудің аса тиімді құралы екендігін ашып көрсету.
Елімізде мемлекеттік тілді дамыту ісінде басшылыққа алынатын нормативтік
құқықтық актілер жеткілікті болғанымен, тілді дамыту ісі өздігінен жүріп
кетпейді. Ол үшін Үкімет тарапынан, Конституцияда жазылғандай, қазақ
тілінің дамуына ықпал ететін шаралар қолданылып, олардың идеологиясында
қазақ тілінің ауқымды жиындарда сөйленетін тілге айналуы көзделуі қажет.
Зиялы қауым тарапынан бұл үшін халықаралық деңгейдегі кездесулер,
конференциялар тілі қазақ тілі болуына ықпал ету керек, қажет болса талап
ету қажет деген ұсыныстар айтылып жүр [7, 43-б]. Алайда, бұл мақсатқа
қол жеткізудің бір ұшы ілеспе аудармаға келіп тірелетіні көпке дейін
ескерілген жоқ. Еліміз Президентінің Халықаралық Қазақ тілі қоғамы өзіне
Ана тілінің айбары алтын белгісін тапсыруы кезінде мәжілістерді ілеспе
аудармамен қамтамасыз ете отырып, қазақ тілінде жүргізуге көшу керек
дегені, бүгінде мемлекеттік органдардың жиындары ілеспе аударма жасала
отырып, өткізілуі міндеттелгені ілеспе аударманы дамытудың өзектілігін
көрсетеді [8].
Қазақ тілінің мемлекеттік тіл мәртебесін нығайта түсуге ілеспе
аударманың қосатын үлесі аса зор екенінің басқа да мысалдары жеткілікті.
Басқа жақтарын айтпағанның өзінде халықаралық жиындарда қазақ сөзінің
естілуінің өзінде саяси мән бар. Ірі жиындарда дамушы елдерден келген не
жойылып кету қаупі төніп тұрған ұлттардың өкілдері өз ана тілінде сөйлеудің
қандай да бір мүмкіндіктерін пайдалануға ұмтылуында осындай астар жатыр.
Біздің тәжірибемізде халықаралық деңгейдегі жиында негізгі баяндаманың
қазақ тілінен орыс тіліне (реле-тіл), одан әрі басқа тілдерге ілеспе
аударма жасалуы Түркия Президенті Тұрғыт Озалдың 1993 жылғы Қазақстанға
ресми сапарында жүзеге асты. Баяндамалар түрік тілінде жасалып, аудармашы
оларды қазақ тіліне аударды, одан әрі реле-тіл – орыс тілі арқылы ағылшын,
француз, араб, қытай, тағы басқа тілдерге аударма жасалды.
Осыдан кейін қазақ тілінен аударма жасау үдерісі дами түсіп, Әлемдік
және дәстүрлі діндер лидерлерінің сьезінде қытай тілінен қазақ тіліне
ілеспе аударма жасады. Өткен жылы Қазақстанға ресми сапармен келген Түркия
Ұлы Ұлттық Жиналысының Төрағасы Көксал Топтан түрікше сөйлеп, Парламент
ілеспе аудармашылары ілеспе аударманы сатылап аудару жолымен қамтамасыз
етті.
Елбасының сөздерінде қазақ тілінің үлесі жылдан жылға молайып келе
жатқаныны белгілі. 2005 жылы өткен Еуразиялық медиафорумда Қазақстан
Президенті негізгі сөзін тек қазақша сөйлеп, одан әрі алты тілге ілеспе
аударма жасалды. Әлемдік және дәстүрлі діндер лидерлерінің съезінде,
Еуропадағы қауіпсіздік және ынтымақтастық ұйымының 17-сессиясында да қазақ
тілінде сөйлеп, орыс тілі арқылы шет тілдерге аударылды. Бұлар – қазақ тілі
ілеспе аударма арқылы халықаралық жиын тіліне айналғанын көрсететін
мысалдар.
Саясат тілі ауыр, бірден ұғыну қиын болғанымен, саясаттың элементтері
мүлде жоқ ұлттық тіл болмайды. Өйткені саясат тілі – ұлт тілінің саяси
коммуникация жасауға: белгілі бір идеяларды насихаттау үшін, жұртшылыққа
эмоциялық тұрғыдан әсер етіп, оларды белгілі бір саяси іс-әрекеттер жасауға
итермелеу үшін қолданылатын тармағы. Сондықтан саяси дискурсты ұжымдық
мүдделер негізінде бірігетін адамдар топтарының тілі деуге болады.
Саяси дискурсты аудару қиындығы саясат тіліндегі көп мағыналылықтан
туындайды. Жария етілетін мәлімдеме мазмұнының екіұшты болуы ілеспе
аудармада көрініс табады. Саяси дискурстағы орағытып сөйлеу, нормативті
емес теңеулерді пайдалану да аударманы қиындата түсетін факторлар.
Еңбекте ілеспе және жазбаша аудармашының жұмыстары сараланып қаралады.
Кезінде олардың қандай параметрлер бойынша ажыратылатынына сипаттаманы
канадалық зерттеуші Б. Харрис берген. Бізде А. Алдашеваның, Ә. Тарақовтың
еңбектерінде ілеспе аударма ауызша аударманың бір түрі ретінде атап
өтіледі, тағы бірер автордың мақалалары жарық көрген, алайда жазбаша
аударма мен ілеспе аударманы салыстыра зерттеу әлі жүргізілмеген. Біздің
бұл бағыттағы ізденістеріміз екі түрлі аударманы жүзеге асыруда мынадай
айырмашылықтар бар екенін көрсетеді:
А. Жазбаша аудармашының қолында түпнұсқа мәтін тұтастай болады, бұл оның
жұмысын жеңілдететін фактор. Аудармаға кірісуден бұрын түпнұсқаның
мазмұнымен танысып алу, тұтас мәтіннің құрылымын зерттеу, талдау,
мүмкіндігі бар. Ілеспе аудармада сөйленетін сөз сол жерде туындайды және
айтылған сәтте жоғалып кетеді, бұл ретте аудармашы өзінің есте сақтау
қабілетіне ғана сене алады, сөйленетін сөзді зерттеп, талдау мүмкіндігі
жоқ.
Ә. Жазбаша аударма мен ілеспе аударма жасау аудармашыға эмоциялық
тұрғыдан екі түрлі әсер етеді. Мәтін аудармашыға белгісіз жағдайларда
жазылғандықтан, оның аудармашыға эмоциялық тұрғыдан түсіретін салмағы онша
көп болмайды. Ілеспе аударма жасау барысында аудармашыға жиынның
атмосферасы тікелей әсер етеді. Ілеспе аудармашы шешеннің қалыбына
кіреді: сол болып сөйлейді, пікірді сол болып дәлелдеп, сол болып
дауласады.
Б. Жазбаша мәтін мен ақпаратты қабылдау кезеңдерінің ерекшеліктері бар.
Жазбаша аудармада бұл кезең кем дегенде екі фазадан тұрады. 1) аудармаға
дейінгі қабылдау: мәтінді бірінші (екінші...) рет оқу барысында, аудармашы
шығармаға терең бойлап, оны сезінуге тырысатын фаза; 2) аудармалық
қабылдау: аудару сәтінде нақты сөздерді, сөйлемдерді қабылдайтын фаза. Ал
ілеспе аударма жасаған кезде: 1) тұтас сөйлемде берілетін мағына әлі
белгісіз болады; 2) аударма фразаның жекелеген бөліктерін қабылдау арқылы
жасалатын кездің өзінде сөз сөйленетін тілдегі мәтінді түсіну міндетті; 3)
аудармашы сөйлемді түсінгеннен кейін ғана ойша аударылған сөздерді
тиісінше түзетулер жасай отырып, тұтас фразаға жинақтайды.
В. Жазбаша аударма қалыпты жұмыс жағдайында атқарылатындықтан, мәтін
біртұтас болып, ал ілеспе аударма мәтіні аударманы сөйлемдердің айтылуына
қарай бөлік-бөлік (сегментті) сипатта жасау арқылы туындайды.
Г. Жазбаша аудармашы, ресми құжаттарды аударуға байланысты шұғыл
жағдайларды қоспағанда, аударма жасау қарқынын өзі айқындайды. Ілеспе
аудармашы қызметінің қарқыны аудармашыға байланысты емес, ол сырттағы
хабарлама жасайтын шешеннің сөз сөйлеу қарқынына байлаулы болады.
Осындай қиындықтарға қарамастан, аударманың екі түрінде де аударма
сапасына қойылатын басты критерий түпнұсқаға баламалылық болып қалады.
Аудармадағы баламалылық – осы саламен бірге жасасып келе жатқан мәселе.
Жазбаша аударма мен ілеспе аудармағы түпнұсқаға баламалылықты салыстыра
отырып, тұжырым жасау ілеспе аударманы дамыту үшін аса маңызды. Өйткені,
қай тілден аударсақ та баламалылық – аударма сапасының басты көрсеткіші.
Басқа ел зерттеушілері (В.Н. Комиссаров, Ю. Найда, т.б.) мен біздің ел
ғалымдарының (Э. Сүлейменова, А. Алдашева) бұл терминді түсіндіруінде сәл
алшақтық болғанымен, қайшылық жоқ. Соларға сүйене отырып, ілеспе аударма
мен жазбаша аудармадағы түпнұсқаға баламалылықты аударманы тыңдаған
адамның:
1) түпнұсқаны тыңдаған адам алатын ақпаратты алуы;
2) сөйлеген адамның өзі айтып тұрған мәселеге көзқарасы туралы түпнұсқа
мәтінді тыңдаған адам алатын әсерді алуы;
3) сөйлеген адамның жеке тұлғасы туралы түпнұсқа мәтінді тыңдаған адам
алатын әсерді алуы деген өлшемдермен бағалауға болады деген ойдамыз.
Бұл өлшемдер түпнұсқа мен аударма баламалы болуы үшін аудармадағы
семантикалық дәлдіктің және стильдік дәлдіктің сақталуын көздейді.
Дәлдікті сақтау өте қиын талап, бірақ дәлдік сақталмаған жағдайда
аударманың баламалылығы да сақталмайды. Стильдік дәлдікті сақтау – ілеспе
аудармашының асқан шеберлігін танытатын факт, ілеспе аудармашы неғұрлым
тәжірибелі болса, оның стильдік кемшілігі де соғұрлым аз байқалады, тіпті
болмауы мүмкін. Бұл ретте Р. Харвег жақсы стиль автордың ойлары мен
сезімдерін белгілі бір сөздік нысанда бере алу десе, Ә. Қайдаров ауызекі
тіл жүйесінде көтеріңкі поэтикалық стильге тән патетикалық, пафостық
элементтерді оңды-солды қолдана беруге болмайтынын [9, 19-б] атап
көрсеткен. Ізденіс барысында қазақ тілінде сөйлеушілердің сөздерінде мұндай
элементтердің жиі кездесетініне көз жеткізілді.
Бұл жерде аудармадағы түпнұсқаға баламалылық проблемасы тек ілеспе
аудармаға тән деген ой тумауы керек. Жазбаша аударма да адамның ойлау
қызметінің жемісі болғандықтан, бір тілден екінші тілге жазбаша аудару
процесі барысында мағыналық та, стильдік те дәлсіздіктерге жол берілетін,
баламалылыққа қол жеткізілмейтін жайттар кездеседі.

Кесте 3 – Жазбаша аудармада баламалылыққа қол жеткізілмеудің мысалы.

Тілі: Аудармасы: Дереккөзі:
Қазақша Сондай-ақ кәпірлердің бір жағын Құран кәрим қазақша мағына
қыру немесе абыржыту, олардың және түсінігі кітабындағы
күдер үзіп қайтулары үшін. 3-Әли Ғымран сүресінің
127-аяты. 1991 ж.
Орысша Может Он [от тел неверных] любую Порохова В. Коран. Перевод
отсекать конечность, повернуть их смыслов и комментарии. 3-е
и вынудить уйти с позором и изд., доп. и перераб. М.,
крушением надежд 1997. с.85
Түпнұс-қаға[Дарует помощь вам Господь,] чтобМихайлов Ю.А. Пора понимать
бала-малы часть (фланг) язычников отсечь и Коран. М.: Ладомир. - 2007
аудар-масы:нанести удар такой им, чтоб
обратились они вспять, надежду
потеряв.

Бұл қателікке Ю.А. Михайлов: ... аятта Жаратушы қарсыласты қалай
шабуылдауды және не істеу керектігін түсіндіреді. Бұл жерде Құран жазылған
араб тілін білмейтін аудармашы адам денесінің бөліктері емес, әскер
қанаттары туралы айтылып отырғанын ажыратпаған [10] деген түсініктеме
береді.
Біріккен Ұлттар Ұйымында аудармашының зияткерлік әлеуеті төмен болуының
салдары халықаралық қатынастардың шиеленісуіне әкеп соғуы мүмкіндігі
ескеріле отырып, түпнұсқаға баламалылықты сақтау мәселесіне ерекше мән
беріледі, ондағы аудармашылардан өз ана тіліне ғана аударма жасау талап
етілуінің негізінде осындай себеп жатыр.
Адамның билингвалдық ортада өсуі оған аудармашы ретінде қарауға негіз
еместігіне бұл да дәлел бола алады. Біздің тәжірибемізде қазақша-орысша
ілеспе аударма жасауда түрлі салаларға қатысты терминдерді, тілдің ұлттық
айшығын терең түсінбейтін маманды ілеспе аударма жасауға жіберудің мынадай
мысалдары кездесті:
Сөйленген Мал басын көбейту ісін жолға қоюымыз үшін қолдан ұрықтандыру
сөз: мәселесін қарастырып жатырмыз. Кейде ұрғашы мал өздігінен
қашпауы да мүмкін ғой...
Ілеспе Нам нужно увеличить численность скота, поэтому ведется ручное
аударма: осеменение. Ведь самка может и не убежать...
Сөйленген Қазір ауылдағы халық барымен базардың күнін кешіп отыр. Бизнес
сөз: жасау қолдан келмейді, кетейін десе – барар жер, басар тау
жоқ.
Ілеспе Сейчас народ в ауле живет благодаря базару. Бизнесом
аударма: заниматься не могут, хотели бы уйти - нет земли и гор где
можно жить.

Жұмыстың Ілеспе аударма жасаудың теориялық және практикалық негіздері
бөлімінде ілеспе аударма жасауға әсер ететін лингвистикалық және
экстралингвистикалық факторлар, аудармашының құзыреттілігіне қойылатын
талаптар, ілеспе аударма сапасына шешеннің сөйлеу мәдениетін игеруінің
әсері жеке-жеке қарастырылды.
Ізбе-із және ілеспе аударма жасау жақсы аудармашы болумен қатар
аудармашыдан лингвистикалық құзыреттілікті, лингво-мәдени құзыреттілікті,
коммуникативтік құзыреттілікті талап етеді. Аудармашы сөз сөйленген тілдегі
сөйлемнің синтаксистік құрылымын жедел қабылдап, оны аударылатын тілдегі
баламалы синтаксистік құрылыммен тыңдаушыларға жеткізуі керек. Бұл ретте З.
Ахметжанованың аудармашының екі тілді тамаша біліп, еркін сөйлеп қана
қоймай, ол тілдердің грамматикалық жүйелері арасындағы ұқсастықтар мен
айырмашылықтарды білуі [11, С. 343] қажеттігі туралы пікіріне қосыламыз.
Қазақ тілінде сөйлем құрылымы тұрақты, ал орыс тілінің сөйлем құрылымы
әлдеқайда икемділеу, оны сөз сөйлеушінің коммуникативтік ұстанымына қарай
бірнеше нұсқада құру мүмкіндігі бар. Жүргізілген тәжірибе орыс тілінің осы
икемділігін ілеспе аударма жасауда пайдалануға болатынына көз жеткізді.
Аударылған ақпараттың сыртқа шығуы – санадағы тұжырымдалған пайымдаудың,
хабардың тіл арқылы арқылы айтылуы. Демек, ілеспе аударма жасау мәселесін
тілдік коммуникация құбылысынан бөліп қарауға болмайды. Ілеспе аударма
жасау барысында хабардың сыртқа шығуы уақыттың шектеулілігімен, айтылған
ақпараттың қайтарымсыздығымен қиындай түседі.
Роман, герман және славян тілдерінде ілеспе аударма жасау үшін осы
тілдік топтарға лайықталған ережелер түзілген. Бұл ережелер ілеспе
аудармашылар үшін бағыт-бағдар беруші көмекші құрал ретінде қабылдануымен
қатар ілеспе аудармашылардың құзыреттілігіне қойылатын талаптардың негізін
құрайды. Аудармашының өзі аударатын мәтінді қалай қабылдайтыны, аударма
жасау стратегиясын қалай құратыны, жаңа мәтінді қалай құрайтыны – осының
бәрі оның аудармашылық құзыретін көрсетеді.
Аудармашылық құзырет компоненттерінің ішінде аударма жасалатын тілдің
идиомдық, фразеологиялық ерекшеліктерін білу, екі түрлі мәдениеттің
элементтерін меңгеру талабының маңызы зор. Ілеспе аударма жасау барысында
кездесетін мақал-мәтелдер мен тұрақты сөз тіркестерін аударудың біз
қолданатын амалдары Ө. Айтбаевтың, М.М. Копыленконың, Г. Сағидолданың
еңбектерінде айтылатын пікірлермен белгілі бір дәрежеде ұштасады.
Халықаралық дәрежедегі ілеспе аудармашы әрі ғалым Л. Виссон мақал-мәтелдер
– аудармашылардың соры [12, С. 153] десе де, ілеспе аудармашы шеберлігінің
танылатын тұсының бірі – осы екенін атап көрсетеді.
Шешендер өз сөзінің экспрессивтік бояуын қанықтырып, тыңдарманға әсерін
көбейте түсу үшін фразеологизмдерді көп пайдаланады. Қазақ тілінде айтылған
сөзге мағыналық жағынан сәйкес келетін фразеологизмдер орыс тілінде де бар
болғанымен, ол аударма жасау барысында еске түспей қалуы әбден мүмкін.
Мұндай кездерде ілеспе аудармашының тәжірибесіне қарай калька аударма,
жолма-жол аударма, мағыналық аударма жасалады.
Ілеспе аударма сапасы шешеннің сөйлеу мәдениетін игеру деңгейіне тікелей
қатысты. Сөйлеу мәдениеті – коммуникация актісінің табыстылығына негіз
болатын факторлардың бірі. М. Балақаевтың: Әдетте ойы таяз, пікірі күңгірт
кісінің сөзі де берекесіз болады [13, 43-б] деген сөзі коммуникация
сәттілігіне шешеннің сөйлеу мәдениетін игеруі әсер етеді деген ойымызды
бекіте түседі. Мысалы, Р.К. Миньяр-Белоручев: ...жиында М.А. Шолоховты
аударуға тура келді... мені оның сөз сөйлеу мәнері таң қалдырды. Сөздері үзік-
үзік шығып, ойлары аяқталмай қалып жатты деп еске түсіреді [14, С. 43].
Мұндайда ілеспе аудармашы шешеннің сөзіне редакторлық жасай отырып аударма
жасайды.
Коммуникациялық қатынаста жетістікке жету сөз сөйлеушінің бойында үш
айқындаушы өлшемдеменің болуына: қисынды сөйлей білуіне, психологиялық
тұрғыдан дайындығына, сауаттты сөйлеуіне тікелей байланысты. Осы ретте сөзі
ілеспе аударма жасалатын адам өз сөзінің тұжырымдамалық сипатта болуы,
тақырып бойынша пікірін қысқа да нақты айту сияқты талаптарды білуі шарт.
Бұдан шешеннің өз жауапкершілік өлшемін сезінуі оның сөйлеу мәдениетін
игеруінен көрініс табады деген қорытынды жасауға болады.
Сапалы ілеспе ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.