Кәсіптік мектептің орыс тілді аудиторияларында қазақ тілін витагендік технология арқылы оқыту үдерісі

Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 27 бет
Таңдаулыға:

ӘОЖ 37. 016: 811. 512. 122
Қолжазба құқығында

ӘЛІБАЕВА МЕРУЕРТ СӘРСЕБЕКҚЫЗЫ

Кәсіби қазақ тілін витагендік технология арқылы оқыту әдістемесі
(экономика мамандығы бойынша)

13.00.02. - Оқыту және тәрбиелеу теориясы мен әдістемесі.
(бастауыш, орта және жоғары білім беру жүйесіндегі қазақ тілі)

Педагогика ғылымдарының кандидаты ғылыми
дәрежесін алу үшін дайындалған диссертацияның
АВТОРЕФЕРАТЫ

Қазақстан Республикасы
Алматы, 2010

Жұмыс Абай атындағы Қазақ ұлттық педагогикалық университетінің
Қазіргі қазақ тілі теориясы және оқыту әдістемесі кафедрасында орындалды.

Ғылыми жетекші: Педагогика ғылымдарының докторы,
доцент Дәулетбекова Ж.Т.

Ресми оппоненттер: Педагогика ғылымдарының докторы,
профессор Жақсылықова К.Б.

Педагогика ғылымдарының
кандидаты
Серікбаева Г.Ж.

Жетекші ұйым: Қазақ мемлекеттік Қыздар педагогикалық
университеті

Диссертация 2010 жылы 17 маусым күні сағат 14.00-де Абай атындағы
Қазақ ұлттық педагогикалық университетінде (050010, Алматы қаласы, Достық
даңғылы, 13;) филология, педагогика ғылымдарының докторы (кандидаты)
ғылыми дәрежесін беру жөніндегі Д 14.09.04 диссертациялық кеңестің
мәжілісінде қорғалады.

Мекен-жайы: Алматы қаласы, Достық даңғылы, 13, кіші конференция
залында өтеді.

Диссертациямен Абай атындағы Қазақ ұлттық педагогикалық
университетінің кітапханасынан танысуға болады (050010, Алматы қаласы,
Қазыбек би көшесі, 30).

Автореферат 2010 жылдың 15 мамырда таратылды.

Диссертациялық кеңестің ғалым хатшысы,
филология ғылымдарының докторы,
профессор
Қосымова Г.С.

Кіріспе
Зерттеу жұмысының өзектілігі. Бүкіл әлемдік білім кеңістігіне ену
мақсатына сәйкес бүгінгі таңда Қазақстанның білім беру саласында түбегейлі
өзгерістер жасалуда. Қазіргі жүргізіліп жатқан түрлі бағыттағы сол
өзгерістер білім беру жүйесінің қызметін жаңа уақыт талабына сай
жетілдіруді, педагогика ғылымындағы табыстарды сын көзбен саралай отырып,
тәжірибеде кеңінен қолдануды, білім алушыларды өзгермелі қоғамда өмір
сүруге жан-жақты дайындауды қажет етеді. Ал мұның барлығы да мұғалімнің
кәсіби шеберлігін шыңдаумен, оқыту үдерісін жаңаша ұйымдастырудың
жолдарын таба алу мүмкіндіктерін кеңейтумен тығыз ұштасып жатыр.
Қазақстан Республикасының Орта білім беруді дамыту
тұжырымдамасында: Әрбір баланың жеке тұлғалық қасиеттерін ашу, оның
мүмкіндігін, өмірдегі мәнін көрсету арқылы білімге тереңірек ұмтылуына,
сондай-ақ ізденісіне, бейімділігіне көмек беру, жағдай туғызу және оған
өмір сүру үшін жаңа рухани күш беру – білім берудің түпкілікті мақсаты [1]
екендігі айқындалған.
Осы орайда, Елбасы Н.Назарбаевтың: ...Бізге бұрынғы қай кездегіден
де білім мен ғылымның баға жеткізгісіз қорын барынша арттыру, оны қазіргі
заманға сай ету қажет... Білім беру жүйесінің басты міндеті – ұлттық және
жалпыадамзаттық құндылықтар негізінде жеке адамды қалыптастыруға және
кәсіби шыңдауға бағытталған білім алу үшін қажетті жағдайлар жасау,
оқытудың жаңа технологиясын енгізу, білім беруді ақпараттандыру,
халықаралық, ғаламдық коммуникациялық желілерге шығу [2, 7 б] деген сөзі
егеменді еліміздің білім беру жүйесін дамытудың басым бағыттарын
айқындауға тірек болды. Осы кешенді міндеттердің маңызды бір арнасын
құрайтын оқыту технологияларын жетілдіру мәселесі заманауи талапқа сай және
жаһандану үдерісін бастан кешіп отырған әлеуметтік ортада өмір сүруге бейім
дара тұлғаны қалыптастырумен ұштасып жатыр. Ал, оқушының дара тұлғалық
қабілеттерін шыңдау, ең алдымен, оның өздігінен іздену, өздігінен әрекет
ету, кез келген жағдаятта өз бетінше оң шешім қабылдай алу дағдыларын
дамытумен тікелей байланысты. Оқыту технологияларын таңдауда және оның
ұтымдылығын бағалауда басты критерий етіп оның оқушы игеруі тиіс
құзіреттіліктерді қалыптастыруға қаншалықты мүмкіндік туғызатындығы
алынатыны да сондықтан.
Оқыту технологиясы білім беру жүйесін жетілдірудің басты тетігі
екендігін соңғы кезеңдерде мектеп пәндерін оқыту үдерісінде кең қанат
жайған деңгейлік оқыту, дамыта оқыту, жобалай оқыту, сын тұрғысынан ойлау,
коммуникативтік оқыту, жеке тұлғаға бағдарлай оқыту және т.б.
технологиялардың кең зерттеле бастауы да дәлелдейді. Өйткені осы аталған
оқыту технологияларының қай-қайсысының да түпкі мақсаты оқушыны
әлеуметтендіру, оның білім, біліктерін өзіндік әрекет тұрғысынан меңгерту
болып келгені аян. Оқыту технологияларының түрлерін зерттеп, ғылыми
негіздеп, оны мектеп өміріне енгізген Ш.А.Амонашвили, И.Я.Лернер,
В.П.Беспалько, Н.Ф.Талызина, Б.Т.Лихачев, М.Чошанов, В.К. Дьяченко және
т.б. ғалым-зерттеушілер тұжырымдаған бұл технологиялар отандық білім беру
жүйесін сапалық жаңа деңгейге көтеруде маңызды орын алды. Әйтсе де,
бүгінгі өзгермелі дүние жағдайындағы жаңа талаптар оқушыға берілетін
білімді оның өмірлік тәжірибесіне, тілдік машықтарына ұластырып,
күнделікті өмір дағдысына сіңіре отырып меңгертуге негізделген жаңа
жолдарды табуды қажет ете түсуде. Сондықтан да оқушы бойында білім мен
білікті біртұтас бірлікте дамытуға мүмкіндік беретін, білімнен тәжірибе
жинақтауға, одан өмірлік дағды қалыптастыруға жол ашатын жаңа технологиялық
жүйені анықтау, оны жүзеге асырудың кешенді моделін зерттеу, зерделеу, сол
жүйені білім саласының даму бағытына сәйкестендіре отырып мектепке енгізу
бүгінгі күн тәртібіндегі көкейкесті мәселелердің біріне айналып отыр.
Өйткені білім саласын халықаралық деңгейге көтеру үшін білім беру
жүйесінің басты міндеті етіп ұлттық және жалпыадамзаттық құндылықтар, ғылым
мен практика жетістіктері негізінде жеке адамды қалыптастыруға, дамытуға
және кәсіби шыңдауға бағытталған білім алу үшін қажетті жағдайлар жасау
қажет екендігі даусыз [3, 9 б.]. Осы міндеттің орындалуының маңызды бір
шарты ретінде қазір педагогика ғылымында біршама зерттеліп, білім сапасын
көтеру мүмкіндігінің кеңдігімен танылған витагендік оқыту технологиясын
атауға болады.
Vita латынша өмір деген мағынасын білдірсе; gen гректің тәжірибе
деген сөзінен шыққан. Демек витаген деген сөз адамның өмірлік тәжірибесі
деген мағынаны білдіреді. Бұл технология оқытуды Субъект-Субъект
қатынасына сай ұйымдастыруға негізделген жаңа педагогикалық парадигманың
талаптарына толық сәйкес келуімен: оқушылардың ортақ мақсатқа бірлесе қол
жеткізуін қамтамасыз етуімен, оқушы мен мұғалім арасындағы қарым-қатынастың
тең демократиялық жағдайын қалыптастыруымен, оқушылардың басты проблеманы
бірігіп шешуіне, бірлесе тәжірибе жинақтауларына және әр оқушының өз
тарапынан нәтижелі шешімге жетуіне мүмкіндік тудыруымен ерекшеленеді.
Витагендік тапсырмалар оқушыларға қазақ тілін сапалы үйретуді, олардың
танымын кеңейтіп, ой-өрісін нығайтуды, өз сөзін дәлелді жеткізуге
дағдыландыруды көздейді. Мұның өзі витагендік амал-тәсілдер мен
тапсырмалардың оқушылардың еркін тілдік қатынасқа түсу, танымдық,
қатысымдық, сондай-ақ топпен тіл табыса әрекет ету қабілеттерінің
жетілуінде маңызды рөл атқаратынын көрсетеді. Сондықтан кәсіптік мектеп
жүйесінде оқушылардың қатысымдық құзіреттіліктерін қалыптастыру мақсатында
витагендік оқыту технологиясын қолдану мемлекеттік тілді меңгерту үдерісін
болашақ маманның қазақ тілін қызмет саласына сай дұрыс қолдануын, сонымен
қатар заманауи сұраныс үдесінен шығатын білім мен білікті тілдік және
рухани қажеттіктер тұрғысынан саналы әрі сапалы меңгеруін қамтамасыз
етеді. Кәсіптік мектеп оқушысының өмірге қажетті тілдік-қатысымдық
дағдыларды меңгеруі қойылған проблемаларды оң шеше алуынан, өз мамандығына
қажетті терминдерді дұрыс меңгеріп, әрбір мәселеге деген өз ой-пікірін
дұрыс, анық, дәлелді жеткізуінен көрінеді. Оқушылардың кәсіби біліктері
жолдастарымен, сыныптастарымен пікірлесуі, тілдік қатынасқа түсуі
нәтижесінде жетіледі. Оған витагендік оқыту технологиясы мол мүмкіндік
береді. Осы технологияға негізделген оқыту үдерісінде әрбір оқушы ортақ
мақсатқа негізделген әрекеттерді орындау барысында жүзеге асатын тілдік
қатынаста, біріншіден, өз мүддесіне сай тілдесімнің мақсаты мен маңызын
анықтауға, екіншіден, сөзінің қисыны мен дәлдігін мөлшерлеуге, үшіншіден,
пікірін түсінікті, дәлелді, дәйекті жеткізуге дағдыландырылады. Ал мұның
қай-қайсысы да қатысымдық құзіреттіліктерді жетілдіруге іргетас қалайды.
Кәсіптік мектеп оқушыларының қатысымдық құзіреттілігін қалыптастыру
бүгінгі күннің өзекті мәселелерінің бірі болғандықтан, оқу орыс тілінде
жүретін аудиторияларда кәсіби қазақ тілін витагендік оқыту технологиясы
арқылы үйретудің мәні арта түсуде. Сол себепті де зерттеу нысанына алынып
отырған болашақ экономистерге тілді мамандыққа сай үйретуде витагендік
оқыту технологиясын кеңінен пайдаланудың, оны ұтымды амал-тәсілдерін дұрыс
іріктеудің маңызы ерекше.
Әйтсе де бүгінгі бәсекелестік заманға лайық маманға деген қоғамдық-
әлеуметтік сұраным мен кәсіптік мектептегі мемлекеттік тілді оқушының
болашақ мамандығына сай оқыту жүйесінің арасындағы, оқушыны өз әрекетінің
субъектісі ретінде дамыту туралы жаңа педагогикалық парадигма мен оқыту
үдерісінің таптаурынды қалыпта ұйымдастырылуы арасындағы, педагог қауымға
қоғам тарапынан жүктелген міндеттер мен олардың оқу-тәрбие жұмысы
барысында жаңаны игеру мүмкіншіліктері арасындағы қарама-қайшылықтар әлі де
сақталып отыр. Осы қайшылықтарды шешу үшін де кәсіптік мектеп жүйесіндегі
қазақ тілін меңгертуде витагендік оқыту технологиясын қолданудың ғылыми-
әдістемелік мәселелерін жан-жақты зерделеп, оны мектеп практикасына кеңінен
енгізудің қажеттігі артып келеді. Бұл да зерттеу тақырыбының өзектілігін
бекіте түседі.
Зерттеу нысаны: Кәсіптік мектептің орыс тілді аудиторияларында қазақ
тілін витагендік технология арқылы оқыту үдерісі.
Зерттеудің пәні: Кәсіптік мектептің орыс тілді аудиторияларында
витагендік технология арқылы мемлекеттік тілді кәсіби-қатысымдық тұрғыда
оқыту әдістемесі.
Зерттеу мақсаты: Кәсіптік мектепте қазақ тілін витагендік технология
арқылы оқытудың ғылыми-әдістемелік негіздерін зерделеп, оқушылардың
мамандыққа сай қазақша сөйлеуін қалыптастыруды қамтамасыз ететін
әдістемелік жүйе ұсыну.
Зерттеу жұмысының міндеттері:
- витагендік оқыту технологиясы арқылы қазақ тілін үйретудің ғылыми-
әдістемелік негіздерін айқындау;
- кәсіптік мектеп оқушыларына қазақ тілін үйретуде витагендік оқыту
технологиясының атқаратын қызметтерін анықтау;
- кәсіптік мектеп оқушыларына витагендік оқыту технологиясы арқылы
тілді үйретудің өзіндік ерекшеліктерін саралай отырып, оқушылардың
қатысымдық құзіреттілігін қалыптастырудың жолдарын белгілеу;
- экономика мамандығына қатысты қазақ тілін витагендік оқыту
технологиясы арқылы меңгертудің тиімді жолдарын, әдіс-тәсілдерін айқындау;
- оқушылардың кәсіби-қатысымдық құзіреттілігін қалыптастыруға
арналған тапсырмалар жүйесін жасау;
- ұсынылып отырған әдістеменің тиімділігін педагогикалық эксперимент
арқылы дәйектеу.
Зерттеу болжамы: Егер кәсіптік мектеп оқушыларының қатысымдық
құзіреттіліктерін витагендік оқыту технологиясы негізінде қалыптастырса,
онда, біріншіден, оқушылардың қазақ тілін сапалы игеру, меңгеру
қабілеттері дамып, білім сапасы артады, екіншіден, кәсіби мектеп
оқушыларының қазақ тілінде өз ойын ұғынықты жеткізу дағдылары дамиды,
үшіншіден, тілдік қатынаста қазақша дұрыс сөйлеу біліктері жетіледі.
Өйткені витагендік технология оқушылардың бірлескен әрекет үстінде тілді
өз өмірлік тәжірибелерімен тығыз байланыста, бірлікте меңгеруінің басты
шарты бола отырып, оқытудың тиімділігін арттыру мүмкіндіктерін кеңейтеді.
Жетекші идея: Кәсіби қазақ тілін витагендік оқыту технологиясы арқылы
меңгерту оқушылардың қатысымдық құзіреттілігін қалыптастыруға және қазақ
әдеби тілінің орфографиялық, орфоэпиялық, грамматикалық заңдылықтарын
саналы меңгеруіне жол ашады. Сонымен қатар тапсырмалар жүйесі мен
ұстанымдар кәсіптік мектеп оқушыларының қазақша сөздік қорын молайтып,
танымын кеңейтеді, оқушылардың өз әрекетінің субъектісі ретінде дамуына оң
ықпал етеді.
Зерттеу жұмысының әдіснамалық негізі. Зерттеуде орыс тілді
аудиторияларда қазақ тілін оқыту әдістемесіне қатысты және тілдік,
қатысымдық құзіреттіліктер туралы, сонымен қатар оқытудың
технологияларына байланысты, білім мазмұны мен оқыту үдерісін
ұйымдастырудың негізіне алынатын жаңа педагогикалық парадигмалар жайлы
ғылыми-теориялық және әдістемелік бағыттағы зерттеулер, педагогикалық,
психологиялық әдебиеттердегі идеялар мен тұжырымдар негізге алынды. Білім
философиясындағы, әлеуметтану мен лингвоелтанымдық, лингвомәдениеттану
салаларындағы еңбектерде түйінделген қорытындылар зерттеудің әдіснамалық
негізін құрады.
Зерттеу әдістері. Ғылыми жұмыста кәсіптік мектептің орыс тілді
аудиторияларында тіл үйренушілерге арналған әдістемелік құралдар мен
топтамаларды талдау, кәсіби қазақ тілін орыс бөліміне қатысымдық тұғыдан
үйретуге арналған тұжырымдарды сараптау, витагендік оқыту технологиясын
сабақта қолдану тәжірибелерін, сондай-ақ педагогикалық эксперимент
нәтижелерін жинақтау, алынған нәтижелерді жүйелеу, экономика
мамандығында оқитын оқушылардың қазақша қатысымдық құзіреттілігін
қалыптастыруға байланысты тұжырымдарды қорыту әдістері қолданылды.
Зерттеу жұмысы үш кезеңде жүргізілді.
Бірінші кезеңде (2003-2005 ж.ж) зерттеу тақырыбына сай қазақ тілін
меңгерту ерекшеліктеріне қатысты психологиялық, оқыту үрдісінде жаңа
инновациялық технологияларды тиімді қолдануға арналған педагогикалық және
қазақ тілін оқытуға қатысты әдістемелік әдебиеттерге талдау жасалып,
тақырыпқа қатысты теориялық тұжырымдар айқындалды. Осының негізінде зерттеу
жұмысының мақсаты мен міндеттері, нысаны мен пәні, болжамы мен жетекші
идеясы анықталды. Кәсіптік мектеп оқытушылары мен оқушыларына сауалнамалар
беріліп, сабақтарға талдау жасалып, оқушылардың қазақ тілінде білім мен
біліктері деңгейін анықтау мақсатында педагогикалық анықтау эксперименті
жүргізілді.
Екінші кезеңде (2005-2006 ж.ж) витагендік оқыту технологиясы арқылы
оқушылардың қатысымдық құзіреттілігін қалыптастыруға арналған оқу-
әдістемелік жүйенің өзіндік ерекшеліктері анықталды. Кәсіптік мектеп
оқушыларының қатысымдық құзіреттілігін қалыптастыруға арналған тапсырмалар
кешені жасалып, қазақ тілі сабағында жүзеге асырылатын витагендік оқыту
технологиясының амал-тәсілдерінің өзіндік белгілері айқындалды. Мамандық
тілін витагендік оқыту технологиясы арқылы үйретудің әдістемесіне сәйкес
педагогикалық оқыту эксперименті жүргізілді. Әрбір тапсырмалар мен
әдістердің ұтымды тұстары тексеріліп, сараланды.
Үшінші кезеңде (2006-2009 ж.ж) кәсіптік мектеп оқушыларының
қатысымдық құзіреттілігін витагендік оқыту технологиясы арқылы
қалыптастыруға байланысты эксперимент материалдары жинақталып, ұсынылған
әдістеменің жетістіктері талданып, қорытындыланды. Қол жеткен нәтижелер
республикалық және халықаралық ғылыми-теориялық конференцияларда,
семинарларда, әдістемелік кеңестерде талқылауға ұсынылды.
Ғылыми жұмыстың жаңалығы:
- кәсіптік мектептің орыс тілді оқушыларына қазақ тілін витагендік
технология арқылы оқытудың ғылыми-әдістемелік негіздері айқындалды;
- кәсіптік мектептің орыс тілді аудиторияларында витагендік оқыту
технологиясы арқылы кәсіби қазақ тілін меңгертудің ұстанымдары
анықталды;
- витагендік оқыту технологиясының кәсіптік мектептің орыс тілді
аудиторияларында мемлекеттік тілді үйретуде атқаратын қызметтері
(диагностикалық, оқыту, дамытушылық, қатысымдық, тәрбиелеушілік,
қызықтырушылық, түзетушілік) сараланды;
- кәсіби-тілдік қатынасқа негізделген жағдаяттық тапсырмалардың
тілді мамандыққа сай үйретудегі ұйымдастырушылық-технологиялық,
өндірістік-басқарушылық, экономикалық жобалау мүмкіндіктері
дәлелденді;
- витагендік оқыту технологиясы арқылы кәсіби қазақ тілін меңгертуде
қолданылатын әдістер (ой шақыру, тәжірибелік ойын әдісі, өзін-өзі
бақылау, қате табу) сұрыпталып, оқушылардың кәсіби-қатысымдық
құзіреттіліктерін қалыптастыруда іске асырылған әдістемелік кешеннің
ұтымдылығы эксперимент нәтижелері арқылы дәйектелді.
Зерттеу жұмысының теориялық маңызы: Кәсіптік мектеп оқушыларының
қазақша сөйлеуін қалыптастыруда алынған ғылыми қағидалар мен тұжырымдар
қазақ тілін оқыту әдістемесін теориялық тұрғыдан толықтырады. Оқыту
үдерісінде витагендік оқыту технологиясын қолдануға байланысты белгіленген
талаптар мен ұстанымдар қазақ тілін оқыту жүйесін жаңартуда маңызды рөл
атқарады. Зерттеу барысында алынған оқытудың жаңа технологиясына қатысты
тұжырымдар қазақ тілін оқыту әдістемесін ғылыми-теориялық тұрғыдан дамыта
отырып, кәсіби- қатысымдық бағытта тілді үйретудің негізгі қағидаларын
айқындауға септігін тигізеді. Оқушының кәсіби-тілдік құзіреттілігін
дамытуға, қатысымдық-мәдени дағдыларын қалыптастыруға негізделген
педагогикалық-әдістемелік тұжырымдар қазақ тілін оқыту жүйесін дамытуға
ұйытқы болады.
Зерттеу жұмысының практикалық маңызы: Зерттеу жұмысында ұсынылып
отырған әдістеме кәсіптік мектеп оқушыларының қазақ тілінің заңдылықтарын
меңгеру үдерісінде өз білімдерін саналы тереңдетуге, тілдік қатынаста өз
ойын дұрыс жеткізуіне игі ықпал етеді. Сонымен қатар зерттеу жұмысының қол
жеткізген нәтижелері орыс тілді аудиторияларда қазақ тілін сапалы меңгерту
жолдарын жетілдіруге оң ықпал етеді. Кәсіби қазақ тілін оқытуға байланысты
жүйеленген әдістемелік кешен оқушылардың шығармашылығы мен танымдық
белсенділігін арттыра отырып, кәсіби-қатысымдық бағытта білім беру
жүйесінің әдістемелік тұрғыдан жетілуіне жол ашады. Зерттеуде жасалған
ғылыми және әдістемелік тұрғыдағы тұжырымдар қазақ тілін оқыту әдістемесіне
қатысты мәселелерді зерттеуші магистрлерге, ізденушілерге көмекші құрал
ретінде септігін тигізеді.
Алынған ғылыми нәтижелердің сенімділігі мен нақтылығы: Зерттеу
барысында алынған ғылыми нәтижелер алдына қойған мақсаты мен міндеттеріне
сай өзгетілді дәрісханада қазақ тілін оқыту барысында тиімді қолданылады.
Зерттеуде ұсынылған теориялық қағидалар әдістемелік тұрғыдан сараланып
оқыту жүйесінде нақты қолданысқа енгізіліп, білім беру сапасын арттыруға
кепіл бола алады.
Қорғауға ұсынылатын тұжырымдар:
- кәсіптік мектепте қазақ тілін витагендік оқыту
технологиясы арқылы меңгерту, ең алдымен, оқушының
кәсіби-қатысымдық құзіреттіліктерін дамытуға жол ашады.
Өйткені витагендік оқыту технологиясының басты мақсаты –
оқушының тілді өз тәжірибесі арқылы меңгеріп, өмір
жағдаяттарында дұрыс шешім жасауына мүмкіндік беру;
- витагендік оқыту технологиясы арқылы кәсіби қазақ тілін
меңгертудің ұстанымдарын белгілеуде басты критерий етіп
білімнің құзіреттілік қалыптастыру қызметі алынады.
Себебі бұл технологияның артықшылығы ретінде оқушы
дүниетанымын кеңейтуі мен өмірлік тәжірибені қатар
дамытуы бағаланады. Ал білім оқушы танымын кеңейтуге,
сол арқылы оның қазақ тілінде қатысымдық
құзіреттіліктерін қалыптастыруға негіз болғанда ғана
оқыту сапасы артады;
- витагендік оқыту технологиясы арқылы жүзеге асатын ой
шақыру, тәжірибелік ойын әдісі, өзін-өзі бақылау және
т.б. әдістер оқушылардың пәнге деген қызығушылығын
тудырумен бірге тілдік қатынасты еркін игерулеріне ықпал
етеді. Себебі бұл технология оқушыға білімнің мәнін
терең түсінуге, сол арқылы өзіндік тәжірибесін
жетілдіруге деген мотивациясын күшейтеді;
- витагендік технологияға лайықталып ұсынылған тапсырмалар
мен жаттығулар кешені оқушылардың қазақша сөйлеу тілін
дамытуға, кәсіби-қатысымдық құзіреттіліктерін сатылай
қалыптастыруға мүмкіндік береді. Өйткені онда оқушылар
өзінің болашақ мамандығына қатысты өмірлік дағдыларды
саналы меңгеруге, проблемалық жағдаяттардан шығудың
жолын бірлесе іздеуге, бірге табуға үйретіледі.
Педагогикалық экспериментке тірек ретінде Оңтүстік Қазақстан Құқық
және салалық технологиялар колледжі, М.Әуезов атындағы Оңтүстік Қазақстан
мемлекеттік университетінің колледжі алынды.
Зерттеу жұмысының талқылануы және жариялануы.
Зерттеу жұмысы Абай атындағы Қазақ ұлттық педагогикалық
университетінің Қазіргі қазақ тілі теориясы және әдістемесі кафедраларының
мәжілісінде, әдістемелік семинарда талқыланды. Ғылыми жұмыстың негізгі
тұжырымдары мен қорытындылары халықаралық, республикалық ғылыми-практикалық
және ғылыми-теориялық конференцияларда жасалған 7 баяндамада, республикалық
әдістемелік журналдарда жарияланған 3 мақалада және 1 әдістемелік құралда
баяндалды. Зерттеу тақырыбы бойынша барлығы 11 еңбек жарияланды.
Зерттеу жұмысының құрылымы.
Диссертациялық жұмыс кіріспеден, 2 бөлімнен, қорытындыдан,
пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады.
НЕГІЗГІ БӨЛІМ
Диссертацияның Кәсіптік мектеп оқушыларына витагендік технология
арқылы қазақ тілін оқытудың ғылыми-әдістемелік негіздері деп аталатын
бірінші бөлім 4 тармақтан тұрады. 1.1 Витагендік технология арқылы тілді
оқытудағы мәні мен маңызы деп аталатын тармақта зерттеу жұмысының өзегіне
алынып отырған витагендік оқыту технологиясының өзіндік ерекшелігі, тілді
меңгертудегі мәні, рөлі мен атқаратын қызметтері сараланған.
Кәсіптік мектептердің орыс тілді аудиторияларындағы қазақ тілін
оқытуда витагендік технологияны қолданудың өзіндік маңызы бар. Тілдік қарым-
қатынаста оқушылар бірде тыңдаушы болса, бірде сөйлеуші болады. Сондықтан
оқушылардың мемлекеттік тілде ұғынықты сөйлесуінде ойын толық, еркін
жеткізу біліктері мен дағдыларын қалыптастыруға басымдылық беріледі. Осыған
орай кәсіптік мектептерде қазақ тілін оқытуда витагендік технологияны
қолданудың басты мақсаты оқушыларға тек қазақ тілінің заңдылықтарын
меңгерту ғана емес, оқушыны сөйлеуге, өз ойын анық та жүйелі жеткізуге
дағдыландыру болып белгіленді. Мұндай мақсатқа жетуде оқыту үрдісінде
витагендік оқыту технологиясын қолданудың өзіндік ерекшеліктері мен
артықшылықтарын айқындап алу қажет. Витагендік оқыту технологиясында
оқушылардың ортақ мақсатқа бірлесе қол жеткізуі қамтамасыз етіліп, оқушы
мен мұғалім арасындағы қарым-қатынастың тең демократиялық жағдайы
қалыптастырылады. Оқушылардың басты проблеманы бірігіп шешуіне, бірлесе
тәжірибе жинақтауларына және әр оқушының өз тарапынан нәтижелі шешімге
жетуіне мүмкіндік тудырылады. Бұл жүйеде тапсырманы оқушылардың бірігіп
шешуіне, бірігу арқылы ортақ мақсат қою және сол мақсатқа жетудегі
бірлескен өздік тәжірибе жинақтау маңызды болып табылады. Тіл
үйренушілердің витагендік тәжірибесі деп те аталады. Сонда витагендік
тәжірибе дегеніміз – дара тұлғаның қалыптасу жолындағы жинақтаған өмірлік
тәжірибесінің нәтижесі. Витагендік тәжірибенің негізіне тіл үйренушінің
жинақтаған білімін, қоршаған ортаға деген көзқарасын, іс-әрекетін
көрсететін витагендік ақпараттар жатады. Витагендік оқыту теориясы
оқушының витагендік тәжірибесін жетілдіруде негізгі рөл атқарады. Яғни
витагендік тәжірибеде оқушының өмір бойы жинақтаған тәжірибесінің бөлігі
ретінде жеке тұлғаның түрлі жағдаяттардан шығу жол тауып шыға алу
дағдыларының маңызы зор. Витагендік технология оқу үдерісін түбегейлі
өзгертіп, дара тұлғаның өмірлік тәжірибесін жаңа білім алудың көзі ретінде
пайдалануға жол ашады. Бұл технологияның басты мақсаты – оқушылардың
интеллектуалдық-психологиялық мүмкіндігін кеңейту, оны өмірлік дағдыларға
ұластыру. Қазіргі Нәтижеге бағдарланған білім моделі ауқымында бұл ең
маңызды мәселе болып саналады.
Витагендік оқыту технологиясының тілді үйретудегі негізгі
міндеттері:
- оқушының өзіндік тәжірибесін анықтау, мүмкіндігін пайымдау, оны
өздігінен дамуға жетелеу;
- оқушының танымдық және қатысымдық қабілеттерін өзара бірлікте
дамыту;
- өзін-өзі тануға, танытуға, бойындағы мүмкіндіктерін толық жүзеге
асыруға жағдай туғызу.
Витагендік технология арқылы тілді оқытудағы маңыздылығын:
- қандай нәтиже алу керектігін алдын-ала дәл анықтау;
- жоспарланған нәтижеге қалай қол жеткізілетіндігін айқындау;
- жеткен нәтиже мен жоспарланған нәтиже арасында алшақтық байқалса,
онда оқыту нәтижесіндегі проблемаларды анықтау мүмкіндіктерінің кеңдігі
көрсетеді.
Қазақ тілін кәсіби мектепте оқытуда оқушылардың танымдық
қызығушылығы сан қырлы болғандықтан, олардың витагендік тәжірибесіне сүйену
арқылы бұл мәселенің шешімін табуға болады. Сол себепті кәсіби мектепте
қазақ тілін меңгертуде витагендік оқыту технологиясының мынадай
артықшылықтары бар: біріншіден, оқушылар тілді үйренудің өзі үшін
қаншалықты маңызды екенін саналы түсінеді; екіншіден, әр түрлі сипаттағы
мәтіндермен жұмыс жасау арқылы ақпараттарды игеру дағдылары дұрыс
қалыптасады; үшіншіден, витагендік технологияның әсерінен оқушылардың
тілді үйренуге деген танымдық қызығушылығы артады. Яғни кәсіптік мектепте
мемлекеттік тілді үйрету негізінде оқушылардың қатысымдық құзіреттілігін
қалыптастыру витагендік тәжірибе құндылықтарымен тығыз сабақтасып отырады.
Витагендік оқыту технологиясы арқылы оқушы өзіне қажетті білім көзін
таба алады. Адамның өмірлік тәжірибесінің негізі ретінде оның жадында ұзақ
уақыт сақталатын, кез келген уақытта, түрлі жағдаяттарда жарыққа шығуға
дайын тұратын витагендік ақпарат алынады. Бұл дара тұлғаның өмір сүруінде
маңызды рөл атқаратын ойлау жүйесінің, білімінің, эмоциясының, түрлі іс-
әрекеттерінің және т.б. өзіндік ерекшелігі ретінде қалыптасады. Демек,
витагендік ақпарат оқушының ой-өрісімен, сезімімен, мінезімен, қылығымен,
яғни адамның өмірлік дағдысына тірек болатын барлық іс-әрекеттерімен тығыз
байланыста болады.
Өмірлік тәжірибе – белгілі бір құндылықтарды қажет ететін,
адамның бұрынғы не жаңа өмірімен тығыз байланысты жүзеге асатын витагендік
ақпарат.
Ал витагендік тәжірибе – адамның белгілі бір тұлға ретінде
қалыптасуында маңызды қызмет атқаратын, өмір бойы жинақталған тәжірибесінің
нәтижесі. Сондай-ақ, витагендік тәжірибенің адамның болашағын болжауға және
айқындауға негіз болатын әлеуметтік маңызы да зор. Витагендік тәжірибе
жинақтау үдерісі өмір бойы еш үзіліссіз жүріп отырады. Оқу үдерісінде
витагендік тәжірибеге сүйену оқушылардың белгілі бір табысқа жетуіне,
танымдық қызығушылықтарын дамытуына, дүниетанымдық көзқарасын
қалыптастыруына, коммуникативтік мәдениетін тәрбиелеуіне, өзін-өзі
бағалауына септігін тигізеді.
Витагендік технологияның алғашқы арналары академик, педагогика
ғылымдарының докторы А.С.Белкин мен оның шәкірттері В.А.Кривенко,
В.В.Нечаева, Н.О.Вербицкая т.б. ізденістерінен бастау алады.
А.С.Белкин: Витагендік оқыту дегеніміз – мұғалім мен оқушының бірлескен іс-
әрекетінің белгілі бір мақсатқа бағытталуы, сабақ үдерісінің оқушының
жинақтаған тәжірибесі арқылы ұйымдастырылуы, оқушылардың ұжымдық
тәжірибелерінің жүзеге асуы. Витагендік оқытуды ұйымдастыру сабақ жүйесі
мен технологиясын өзгертуге мүмкіндік береді. Сондай-ақ мұғалімнің
оқушыларға берілетін материалдағы витагендік ақпараттан хабардар болуы
тиіс. Ең бастысы, витагендік оқыту оқушылардың тәжірибелерін белсендірумен
қатар, жинақтаған өмірлік тәжірибелерін жүзеге асыратын витагендік
мүмкіндіктерін қалыптастырады – дейді [4, 25 б.]. Демек, витагендік
технология ұғымы адамның өмірге, шеберлікке бейімделуін білдіреді. Оқыту
үдерісінде витагендік технологияны қолдану оқушыларды сабақта ізденуге,
дара тұлғалық қасиеттерінің дамуына, шешімді таңдаудағы еркіндігіне жол
ашады.
Витагендік оқыту технологиясы қолданылған сабақтарда мынадай
талаптар орындалғаны тиімді деп саналады:
- сабақта қол жеткізетін мақсаттар жиынтығының болуы;
- сабақтағы бірнеше шағын мақсаттардың түпкі бір нақты мақсатты
жүзеге асыруға бағытталуы;
- сабақтың алдына қойылған мақсаттардың түгел орындалуы мен толық
жүзеге асырылуы;
- оқушылардың алдына нақты бір проблеманың қойылуы мен оны біріге
отырып шешу мүмкіндіктерінің қамтылуы;
- оқушылардың танымы, ойлау қабілеті, дарыны мен коммуникативтік
құзіреттілігінің өзара бірлікте дамытылуы;
- оқушылардың жеке тұлғалық қасиеттері мен өзіндік психологиялық
ерекшілігінің ескерілуі, әрбір оқушымен дербес қарым-қатынас жасалуы.
Витагендік технология арқылы тілді оқыту барысында қолдануда
төмендегідей қағидалар сақталуы қажет: біріншіден, сабақта жаңа ақпаратты
жеткізудің негізгі көзі тек мұғалім емес, сонымен бірге оқушы да болуы
керек, сонда ғана мұғалім мен оқушы арасында өзара ынтымақтастық орнап,
белгілі бір нәтижеге қол жеткізіледі. Ал ақпарат тіл үйренушілердің
қызығушылығын оята алуы қажет. Екіншіден, тіл үйренушілердің витагендік
ақпараттарының көлемі, дәлдігі, ғылымилығы, қолданылу дәрежесі әртүрлі
болады. Себебі тіл үйренушілердің мәдени ортасы, отбасы, пәнге деген
қызығушылық деңгейі әр түрлі болып келеді. Сол себепті мұғалімнің дара
тұлғаға тілді үйретудегі ықпалы, сабақ беру шеберлігі оқушының талабына сай
болуы тиіс. Үшіншіден, витагендік оқыту жүйесі тек тіл үйренушінің
тәжірибесіне ғана сүйеніп қоймай, сонымен бірге дара тұлғаның түрлі
жағдаяттар арқылы қарым-қатынас жасауына негіз болатын витагендік
мүмкіндіктерімен де тығыз байланысты. Яғни витагендік технология білім беру
үдерісінде тіл үйренушілердің өмірлік тәжірибесіне негізделген түрлі
жағдаяттардан шыға білу тәсілдерін қамтуы керек. Төртіншіден, мұғалім тілді
үйретуде оқушының витагендік тәжірибесін жүзеге асырудың ұтымды
мүмкіндіктерін сәтті таба білуі керек. Тіл үйренуші Мен өзімнің
мамандығыма байланысты осынша ақпараттарды біледі екенмін, Мен шынымен
осы ақпараттардың бәрін игерген екенмін ғой деген сияқты өз-өзіне таң
қалу, риза болу, сүйсіну, т.б. психикалық жағымды күйді сезінуі қажет.
Бесіншіден, тіл үйренушілердің оқу үдерісіндегі витагендік тәжірибесі
олардың танымдық қызығушылығын дамытуы тиіс. Өзіндік әрекет нәтижесі
оқушының дүниетанымдық көзқарасының қалыптасуына әсер етеді; мәдени
қатысымдық қарым-қатынас жасауға тәрбиелейді; өзін-өзі бағалау қабілетін
қалыптастырады. Сондықтан оқытудың мотивациялық сипатын арттыру қажет.
Кәсіптік мектептерде қазақ тілін оқытуда витагендік технология
арқылы жүзеге асатын тілдік дағды мен қатысымдық құзіреттіліктердің
қалыптасуы оның диагностикалық, оқыту, дамытушылық, қатысымдық,
тәрбиелеушілік, қызықтырушылық, түзету қызметтерінің негізінде қаланады.
Витагендік оқыту арқылы жүзеге асатын диагностикалық қызмет аясында тіл
үйретудің өзектілігі, тіл үйретудің нақтылығы мен дәлдігі; тіл үйретудің
қажеттілігі қамтылады.
Қазіргі кезде еліміз білім беру жүйесін жаңаша қалыптастырып, оны
бүкіләлемдік білім кеңістігіне ұластыру бағытын ұстанып отырғаны айқын.
Осыған байланысты қоғамдық және әлеуметтік өмірде болып жатқан түрлі
өзгерістер, ақпараттар ағынының күннен-күнге өсуі білім беру саласының
алдына көптеген жаңа міндеттер қойып отыр. Витагендік оқыту технологиясының
оқыту қызметі оқушылардың тілді меңгеру дағдысы мен шеберлігін, білім
деңгейінің өсуін айқындайды. Ал дамытушылық қызметін арқылы оқушылардың
тілді игерудегі психологиялық кедергіні қалай жеңетіндігінен, олардың тіл
байлықтарының өсу деңгейінен байқауға болады.
Қатысымдық қызмет негізінде оқушылар мамандықтарына сай қазақша
еркін тілдесуге, сұхбаттасуға төселеді. Қатысымдық қызмет бойынша
баяндаушы мен қабылдаушылар тілдік қарым-қатынастың барлық түрлерін іс
жүзіне асыра келіп, хабар арқылы бір-бірімен қарым-қатынастық қызмет
атқарады [5, 51 б]. Витагендік оқытудың қатысымдық қызметі тілді
үйретудің басты қағидаларымен, ережелерiмен, заңдылықтарымен,
ұстанымдарымен ұштасып, адам мен адам арасындағы, бiр ұлт пен екiншi ұлт
арасындағы пiкiр алмасудың, сөйлесудiң, түсiнiсудің негiзгi бағыттары мен
жолдарын меңгертуге септігін тигізеді.
Кәсіби мамандыққа сай тілді меңгеру барысында оқушылардың мәтін
мазмұны арқылы, мәтінді игеруге арналған тапсырмалар мен жаттығулар кешені
арқылы витагендік технологияның тәрбиелеушілік қызметі жүзеге асырылады.
Оқушыларға білім беру барысында тәрбие міндетті түрде қатар жүріп отырады.
Мұғалім қазақ тілі сабағында оқушылардың жан-дүниесінің рухани және өнегелі
баюына әсер ете алады.
Витагендік оқыту технологиясының қызықтырушылық қызметінің алдына
қойған мақсаты: кәсіби тілді игеруге деген оқушы қызығушылығын тудыру;
оқушылардың сөздік қорын мамандыққа сай терминдермен байыту; кәсіби қарым-
қатынас дағдыларын дамыту; кәсіби тақырыпқа қатысты өз ойын сауатты түрде
жеткізе білуге үйрету.
Кәсіптік мектеп оқушыларының қатысымдық құзіреттілігін қалыптастыру
– витагендік технологияның түпкі нәтижесі деп аталатын 1.2 тармақта
нарықтық қатынастар жағдайында білім беру мен кәсіптік даярлау бағытындағы
елімізде бәсекеге қабілетті, өз ісін жетік меңгерген, сауатты, білімді,
өндірісте жұмыс істей алатын құзіретті маман даярлаудағы витагендік оқыту
технологиясының мүмкіндіктері қарастырылды. Яғни мемлекеттік тілді
оқушыларға меңгерту болашақ мамандардың кәсіби-қатысымдық құзіреттіліктерін
қалыптастырумен сабақтастықта алынды. Ол үшін ұйымдастырушылық-
технологиялық, өндірістік-басқарушылық, экономикалық басқару секілді
басқару және кәсіптік қызмет түрлерінің тілді үйрету мақсатымен бірлікте
қаралуына мән берілді.
Осы аталған қызметтің қай-қайсысы да оқушының қатысымдық
құзіреттіліктеріне келіп тіреледі. Өйткені қатысымдық құзіреттілігі
қалыптасқан оқушы екінші адаммен, сыныптасымен белгілі бір ақпаратты
алмасып қана қоймайды, сонымен қатар екінші адамға немесе топқа өз ойын
еркін түсіндіреді, олардың пікірін ұғады. Оқушының екінші адамға өз ойын
ұғындыруы, онымен түсінісуі оның әлеуметтенуіне, өзін қоғамның мүшесі
ретінде сезінуіне мүмкіндік береді. Сондықтан қатысымдық құзіреттілікке
кәсіптік мектеп оқушыларының қазақ тілінде қатынас жасауы, ұғынысуы,
түсінісуі, түрлі өмірлік жағдаяттарда сөйлесім әрекеті арқылы өз ойын
жеткізуі жатқызылады.
Қатысымдық құзіреттілік аясында оқушылар сөйлесім әрекетінің ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.