Жауапкершілігі шектеулі серіктестіктің жалпы жиналысы
2. тарау. Кәсіпкерлік қызметтің ұйымдық-құқықтық нысандары
2.1. Жауапкершілігі шектеулі серіктестікті құру тәртібі және қызметі
Кәсіпкерлік қызметтің орны ең алдымен – кәсіпорын. Экономикалық
категория ретінде ол өндіргіш күштер мен өндірістік қатынастарды
ұйымдастырудың негізгі буыны. Құқықтық тұрғыдан немесе заңды құқықтары бар
дара шаруашылық субъектісі өзіне бекітіліп берілген мүліктерді пайдалана
отырып өнім өндіреді, түрлі жұмыстар атқарады, әр түрлі қызмет көрсетеді.
Қазір кезде Қазақстанда мынадай ұжымдық-құқықтық нысан негізінде
кәсіпкерліктің түрлері құрылуда.
1. Шаруашылық серіктестік – толық серіктестік. Олардың мүшелері өзара
кәсіпорын құру жөнінде келісімге қол қояды. Құруға керекті серіктес
мүшелердің қаражаттарын біріктіру. Серіктестіктің табысы, зияны пайға
қарай бөлінеді.
2. Командитті серіктестік. Барлық серіктестік мүшелері серіктестік
атанған іс жүргізушілер ішінен біреу немесе бірнеше мүшелері зиянның
тәуекелін өздерінің қосқан үлестері мөлшерінде жауапкершілікке алады.
3. Жауапкершілігі шектелген қоғамдар. Оның мүшелері қоғамның
міндеттемелеріне жауап бермейді, ал зиян тәуекеліне өздерінің үлестерімен
жауап береді.
4. Қосымша жауапкершілігі бар қоғам, қоғам міндеттемелеріне өздерінің
мүліктерімен жауап береді.
5. Ашық және жабық акционерлік қоғам.
6. Өндірістік кооперативтер – ерікті түрде біріккен қоғамдар.
7. Унитарлы кәсіпорын – меншіктік құқығы жоқ коммерциялық мекеме.
Унитарлық кәсіпорынның мүліктері бөлінбейді. Унитарлық кәсіпорын тек
мемлекеттік немесе муниципиалдық болады. Унитарлы кәсіпорын федералдық
қазына кәсіпорыны болып есептеледі.
Кәсіпорынның түрлері
Кооператив – бұл пайда табу мақсатында емес, мүшелеріне көмек көрсету,
қызметтеріне тиісті ықпал жасау үшін құрылатын қоғамдастық. Алайда, біздегі
кооперативтер ең алдымен өндірістік қызмет көрсету және сауда-делдалдық
салада дамып отыр. Көпшілік жағдайда кооперативтік кәсіпорындарда табысты
капиталға айналдырмау ағымы байқалады. Мұндай жағдай өндірістің тиімділігін
арттыруға тиісінше ықпал жасамайды, инновациялық процесті тежейді,
құрылымдық қайта құру жұмыстарын қиындатады.
Бюджеттік кәсіпорындар. Бұл топқа заңды, шаруашылық дербестігі жоқ
ұйымдар кіреді. Олар мемлекеттік-әкімшілік жүйе шеңберінде тікелей немесе
құрылымдық тұрғыда министрліктерге, ведомстваларға немесе жергілікті
басқару органдарына бағынады. Бұлардың кірісі мен шығысы мемлекеттік бюджет
есебінен өтеледі, пайдадан салық төлеуге тиісті емес. Олар сыртқы қаржы
көздерін пайдаланбайды. Кәсіпорындар басшыларын мемлекеттік басшы органдар
тағайындайды, мұндағы жұмыс істейтіндерді мемлекеттік қызметкерлер деп
атайды.
Мемлекеттік корпорациялар – кәсіптік немесе ортақ мүдделер принципінде
біріккен қоғам, адамдар тобы; капиталистер кеңінен қолданатын акционерлік
қоғам нысаны, қазіргі жағдайда мұндай корпорациялар монополиялық
бірлестіктердің негізгі түрі.
Ассоциациялар – шаруашылық есеп, өзін-өзі қаржыландыру және өзін-өзі
басқару негізінде жұмыс істейтін кәсіпорындардың, мекемелердің бірыңғай
экономикалық, әлеуметтік, мәдени мүдделер негізінде ерікті түрде заңды ұйым
ретінде бірігуі.
Ассоциацияға кіретін кәсіпорындар шаруашылық дербестігін, заңды тұлға
құқығын сақтайды, меншік нысанын өзгертпейді, өз қызметін кәсіпорындар
(бірлестіктер) туралы заңының ережелеріне сәйкес жүргізеді.
Құрамына мемлекеттік, жалгерлік, бірлескен, акционерлік қоғам, сондай-
ақ қоғамдық ұйымдардың кәсіпорындары өз құрылтайшыларымен келіспей-ақ кіре
берулеріне құқылы. Ассоциациялар өндірістік шаруашылық және сыртқы
экономикалық қызметін ел аумағында, тіпті шетелдерде де халық
шаруашылығының кез-келген салаларында жүзеге асыруларына болады. Түрлі
өндірістік,шаруашылық, басқару жұмыстарын бір орталықтан жүзеге асыру
мақсатында бұл міндеттер ассоциацияға қатысушының біреуіне немесе
бірнешеуіне жүктеледі. Ассоциацияға қатысушылар бірлескен қызметтен түскен
пайдадан (кірістен) өз үлестерін алуға құқылы.
Ассоциациялардың негізгі түрлері мыналар:
• Концерн;
• Салааралық;
• Мемлекеттік бірлестік;
• Шаруашылық ассоциациясы;
• Консорциум.
Концерн – қатысу жүйесі, мүдде ортақтығы туралы шарттар, қатысу үлесі,
патенттік-лицензиялық келісімдер, қаржыландыруға, өндірістік ынтымақтастық
негізінде өзара тығыз байланысқан дербес кәсіпорындар бірлестігі. Біріккен
кәсіпорындарда акционерлік қоғам немесе басқадай сауда серіктестіктері
түрінде заңды ұйымдар құқығы сақталады.
Консорциум – капиталистік монополиялар нысандарының бірі, қарыздарды
бірлестіре орналастыру, үлкен көлемде қаржы немесе күрделі коммерциялық
операциялар жүргізу, іріленген өнеркәсіп құрылысын жүзеге асыру, белгілі
бір өнім түрін өндіруді мейлінше ұлғайту мақсатында бірнеше банк немесе
өнеркәсіп субъектілері арасында жасалып, қабылданатын уақытша келісім.
Холдинг – басқа компанияларға бақылау жасау мақсатында өзінің капиталын
олардың акцияларының бақылау пакеттерін сатып алу үшін пайдаланатын
акционерлік компания.
Картель – біртектес өнім өндіретін тәуелсіз өнеркәсіп орындарын белгілі
бір нарыққа үстемдік орнату мақсатында ұйымдастырған бірлестік, ассоциация.
Картельге мүше болу ерікті.
Мына белгілер бойынша жіктеледі:
Сату шарттарын қадағалау жөніндегі ассоциация;
• баға белгілеу жөніндегі ассоциация;
• өз мүшелері арасында өндірістік қызметті, өнімдерді сату аумағы
мен тұтынушылар бойынша бөлу мақсатында құрылған ассоциация;
• бизнестің белгілі бір саласында нақты үлесті айқындауды
көздейтін ассоциация.
Синдикат – өндірушілердің өнімді біртұтас сауда кеңсесі арқылы бірігіп
сату жолымен бәсекені болдырмау және монополиялық бірігу нысаны. Синдикатқа
қатысушылар коммерциялық дербестігін сақтамаса да, өндірістік дербестігін
жоғалтпайды.
Трест – кәсіпкерлер бірлестігі, ол өзіне кіретін кәсіпорындардың
өндірістік, коммерциялық және заңдық дербестігін жойып, бірыңғай басқару
жүйесіне бағынуымен ерекшеленеді.
Бүгінгі таңдағы әміршіл-әкімшілдік жүйеден нарықты экономикаға өтудегі
ең ерекшелігі – шағын кәсіпкерлікті дамыту болып саналады.
Қазақстан Республикасының 1997 жылғы 19 маусымдағы №131-І Заңының 3-
бабына сәйкес шағын кәсіпкерлік субъектілері:
1. Заңды тұлға құрмайтын жеке адамдар және қызметкерлерінің
орташа жылдық саны 50 адамнан аспайтын және активтерінің
жалпы құны орта есеппен бір жыл ішінде алпыс мың еселенген
айлық есептік көрсеткіштен аспайтын, кәсіпкерлік қызметпен
айналысатын заңды тұлғалар шағын кәсіпкерлік субъектілері
болып табылады.
2. Шағын кәсіпкерлік субьектілері Қазақстан Республикасының
қолданылып жүрген заңдарына сәйкес кәсіпкерлік қызметтің
кез келген түрін жүзеге асырады.
3. Заңды тұлға құрмайтын жеке кәсіпкерлер, сондай-ақ мынадай
ұйымдық-құқықтық нысандардағы заңды тұлғалар:
• толық серіктестік;
• командитті серіктестік;
• жауапкершілігі шектеулі серіктестік;
• қосымша жауапкершілігі бар шектеулі серіктестік;
• өндірістік кооператив – шағын кәсіпкерлік субъектілері болуы
мүмкін.
Кәсіпкерлік қызметке қатысушылар мен олардың әріптестерінің бірігуі
серіктестік деп аталады. Серіктестік шаруашылықтарға әріптестердің
қатысуы жазбаша келісімдер мен шарттар түрінде бекітіледі. Серіктестіктерді
олардың құрылтайшылары құрайды.
Толық серіктестік төмендегі негізгі екі белгісімен ерекшеленеді:
1. Кәсіпкерлік қызмет және оған қатысушы серіктестіктердің қызметтері
олардың өз қызметтері болып саналады, ал оның міндеттері бойынша кез-
келген қатысушы өзінің барлық мүлкімен жауап береді.
2. Серіктестік жеке сенімді қатынастарға негізделеді: егер бір қатысушы
серіктестіктің атынан мәміле жасаса, мүліктік жауапкершілік басқа
қатысушыға жүктеледі. Сондықтан толық серіктестік отбасылық
кәсіпкерлік ретінде дамып келеді. Егер толық серіктестікке оны
ұйымдастырушылардың бәрі жеке адам ретінде кіретін болса, белгілі бір
жауапкершілікті жағдайға кезіккенде (мәселен, банкротқа ұшырағанда),
өмірге қажетті күнделікті затарды қоспағанда, басқа да жеке
мүліктерін, атап айтқанда: көлік, саяжай, жиһаз, қылқалам туындысы,
зергерлік бұйымдар, басқа да құнды мүліктерді есепке алады.
Әдетте толық серіктестікті заңды тұлғалар, ірі кәсіпорындар құрайды.
Аралас (командитті) серіктестікте бір немесе бірнеше қатысушылар несие
берушілер алдында бүкіл мүліктерімен жауап береді. Біреуінің немесе
бірнешеуінің жауапкершілігі олардың әрқайсысының қоғамдастыққа қосқан үлесі
(салымы) бойынша шектеледі.
Бүкіл мүліктерімен тәуекелге барып отырған қатысушы қоғамдастықтың ішкі
мүшесі немесе толық серіктестіктер, ал тек қана қосқан үлестерінің мөлшер
шамасына қарай тәуекел етушілер сыртқы қатысушылар немесе командиттер деп
аталады. Мәселен, Джонсон-Джонсон командитті серіктестік. Командитті
серіктестіктерді ұжым басқарады және ол өкілетті қызмет атқарады.
Қоғамдастық сыртқы қатысушылардың қосқан үлестеріне сәйкес акциялар
шығарады. Мұндай қатысушыларды акционерлік командиттер, ал қоғамның өзін
акционерлік командит деп атайды.
Салық тұрғысынан қарағанда, командитті серіктестік – жауапкершілігі
шектеулі командитті серіктестік деп аталады. Оның артықшылығы – салық төлеу
тұрғысынан қарағанда, ол – серіктестік, ал азаматтық құқық тұрғысынан
алсақ, жауапкершілігі шектеулі қоғамдастық. әдетте олардың капиталы да көп
болмайды.
Біздің елімізде командитті серіктестіктің аралас түрі әлі дами қойған
жоқ. Алайда белгілі бір жағдайда оған деген қажеттіліктің тууы әбден
мүмкін. Мысалы, әлеуметтік-экономикалық маңызы бар бағдарламаны жекелеген
азаматтар береді, ал оған сенім білдіріп, мақұлдайтын кәсіпорындар да
кездеседі. Бірақ оны жүзеге асыруға қажетті қаражат екеуінде де болмауы
мүмкін. Осыған орай, серіктестіктің аралас түрі құрылады, жеке тұлға оған
шектеулі жауапкершілікпен алынса, ал кәсіпорын толық мүшелік құқымен
кіреді.
Міне, бұл жағдайда:
• біріншіден, кәсіпорындар банк несиесінің кепілі бола алады;
• екіншіден, кәсіпорынның бақылауымен оған жеке адам билік етеді.
Жауапкершілігі шектеулі серіктестік – алдын-ала белгіленген пайшылар
үлестерінің негізінде құрылған бірлестік. Оның мүшелерінің (жеке және заңды
иегерлері) қоғамның міндеттемелерін орындауда жауапкершіліктері жоқ, олар
тек өз үлестерінің мөлшерінде ғана тәуекелділік жасай алады.
Шетелдік фирмаларда (қазір біздің елімізде жиі кездесетін) Лимитед
(қысқаша Ltd) шектеулі серіктестік деген ұғымды білдіреді. Көпшілік
жағдайда жауапкершілігі шектеулі қоғамда кампаньондар арасында өзара берік
байланыс қалыптасады. Бұл отбасылық кәсіпорындар ұйымдастыруға өте қолайлы.
Егер қоғамдастықтың бар мүлкі бір адамның билігінде болса, онда ол бір
адамның қоғамы болғаны.
Жауапкершілігі шектеулі серіктестік – бір немесе бірнеше адам құрған,
жарғылық капиталы құрылтай құжаттарымен белгіленген мөлшерде үлестерге
бөлінген серіктестік жауапкершілігі шектеулі серіктестік.
Жауапкершілігі шектеулі серіктестікке қатысушылар оның міндеттемелері
бойынша жауап бермейді және серіктестіктің қызметіне байланысты зияндарға
өздерінің қосқан салымдарының құны шегінде тәуекел етеді.
Егер серіктестіктің құрылтай құжаттарында оның белгілі бір мерзімге
немесе нақты бір мақсатқа қол жеткізу үшін құрылатыны көзделмесе,
жауапкершілігі шектеулі серіктестік белгіленбеген мерзімге құрылған болып
есептеледі.
Жауапкершілігі шектеулі серіктестік заңды тұлға болып табылады.
Жауапкершілігі шектеулі серіктестік өзінің міндеттемелері бойынша өзіне
тиесілі барлық мүлікпен жауап береді. Серіктестік өз қатысушыларының
міндеттемелері бойынша жауап бермейді. Серіктестіктің жарғылық капиталға
салымдарын толық енгізбеген қатысушылары оның міндеттемелері бойынша әрбір
қатысушының салым енгізбеген бөлігінің құны шегінде ортақ жауапты болады.
Қосымша жауапкершілігі бар серіктестік – қатысушылары серіктестік
міндеттемелері бойынша жарғылық капиталға қосқан өздерінің салымдарымен, ал
бұл сомалар жеткіліксіз болған жағдайда өздері енгізген салымдардың
еселенген мөлшерінде өздеріне тиесілі қосымша мүлікпен жауап беретін
серіктестік.
Қатысушылар жауапкершілігінің шекті мөлшері жарғыда көзделеді.
Қатысушылардың бірі банкрот болған жағдайда қосымша жауапкершілігі бар
серіктестік міндеттемелері бойынша оның жауапкершілігі, егер құрылтай
құжаттарында жауапкершілікті бөлудің өзгеше тәртібі көзделмесе, қалған
қатысушылар арасында олардың салымдарына бара-бар бөлінеді.
Жауапкершілігі шектеулі серіктестіктің фирмалық атауы
Жауапкершілігі шектеулі серіктестіктің серіктестік атауын, сондай-ақ
жауапкершілігі шектеулі серіктестік деген сөздерді немесе ЖШС деген
аббревиатураны қамтуға тиіс фирмалық атауы болады. Қосымша жауапкершілігі
бар серіктестіктің фирмалық атауында тиісінше қосымша жауапкершілігі бар
серіктестік деген сөздер немесе ҚЖС деген аббревиатура болуға тиіс.
Серіктестік осындай фирмалық атауымен мемлекеттік тіркеуге жатады.
Серіктестіктің фирмалық атаудың қысқарған нысанын және оның шет тілдердегі
баламаларын пайдалануға да құқығы бар.
Шетелдің қатысуымен құрылатын жауапкершілігі шектеулі серіктестіктің
фирмалық атауында оның құрылтайшыларының қай мемлекеттікі екені қосып
көрсетілуі мүмкін.
Жауапкершілігі шектеулі серіктестіктің орналасқан жері – оның тұрақты
жұмыс істейтін органының орналасқан жері болып табылады.
Жауапкершілігі шектеулі серіктестік коммерциялық ұйым болып табылады,
азаматтық құқықтары болады және Қазақстан Республикасының заңдарында тыйым
салынбаған кез келген қызмет түрін жүзеге асыруға қажетті, өз қызметіне
байланысты міндеттерді атқарады. Жауапкершілігі шектеулі серіктестік
тізбесі заң актілерінде белгіленетін жекелеген қызмет түрлерімен лицензия
негізінде ғана айналыса алады.
Жауапкершілігі шектеулі серіктестік өзі орналасқан жерден тыс жерлерде
Қазақстан Республикасы Азаматтық кодексінің (жалпы бөлім) 43-бабына сәйкес
филиалдар құрып, өкілдіктер ашуға құқылы.
Жауапкершілігі шектеулі серіктестікке қатысушылар – жауапкершілігі
шектеулі серіктестіктің құрылтайшылары, сондай-ақ ол құрылғаннан кейін
серіктестік мүлкінен үлеске құқық алған адамдар.
Жауапкершілігі шектеулі серіктестікке қатысушылардың құқықтары:
1) Жауапкершілігі шектеулі және қосымша жауапкершілігі бар
серіктестіктер туралы Заңда және серіктестік жарғысында көзделген
тәртіппен серіктестік істерін басқаруға қатысуға;
2) серіктестік жарғысында көзделген тәртіппен серіктестіктің қызметі
туралы ақпарат алуға, оның бухгалтерлік және өзге де құжаттамасымен
танысуға;
3) серіктестік қызметінен Жауапкершілігі шектеулі және қосымша
жауапкершілігі бар серіктестіктер туралы Заңға, серіктестіктің құрылтай
құжаттарына және оның жалпы жиналысының шешімдеріне сәйкес табыс алуға;
4) серіктестік таратылған жағдайда несие берушілермен есеп айырысқаннан
кейін қалған мүліктің бір бөлігінің құнын немесе серіктестіктің барлық
қатысушыларының келісімі бойынша осы мүліктің бір бөлігін заттай алуға;
5) Жауапкершілігі шектеулі және қосымша жауапкершілігі бар
серіктестіктер туралы Заңда көзделген тәртіппен өз үлесін бөліп алу арқылы
серіктестікке қатысуын тоқтатуға;
6) Жауапкершілігі шектеулі және қосымша жауапкершілігі бар
серіктестіктер туралы Заңда немесе серіктестіктің жарғысында көзделген
олардың құқықтарын бұзған серіктестік органдарының шешімдеріне сот
тәртібімен дау айтуға құқылы.
Жауапкершілігі шектеулі серіктестікке қатысушылардың міндеттері:
1) құрылтай шартының талаптарын орындауға;
2) құрылтай құжаттарында көзделген тәртіпте, мөлшерде және мерзімде
серіктестіктің жарғылық капиталына салымдар салуға;
3) серіктестік коммерциялық құпия деп жариялаған мәліметтерді жария
етпеуге;
4) серіктестікке қатысушылардың тізілімін жүргізген жағдайда
жауапкершілігі шектеулі серіктестіктің жарғысында көрсетілген мәліметтердің
өзгергені туралы атқарушы органға, сондай-ақ тіркеушіге жазбаша хабарлауға
міндетті.
Жауапкершілігі шектеулі серіктестікті құру оның құрылтайшыларының
құрылтай шартын жасасуынан басталып, серіктестікті заңды тұлға ретінде
мемлекеттік тіркеуден өткізумен аяқталады.
Жауапкершілігі шектеулі серіктестік құрылтай шарты негізінде құрылады.
Жауапкершілігі шектеулі серіктестіктің құрылтай шартында көрсетілетін
құжаттар:
1) серіктестікті құру туралы шешім, оның фирмалық атауы және орналасқан
жері;
2) серіктестік құрылтайшыларының атауы, орналасқан жері, банктік
реквизиттері (егер құрылтайшы заңды тұлға болса) немесе аты-жөні, тұратын
жері мен жеке басын куәландыратын құжат деректері (егер құрылтайшы жеке
тұлға болса) көрсетілген серіктестік құрылтайшыларының тізбесі;
3) серіктестікті құру тәртібі; оның құрылуына байланысты
құрылтайшылардың міндеттері, сондай-ақ құрылтайшылардың серіктестіктерді
құру жөніндегі қызметті жүзеге асыруының өзге де шарттары; аталған
адамдардың, сондай-ақ серіктестікті құру мен тіркеу барысында құрылатын
серіктестіктің мүдделерін білдіруге уәкілдік берілетін басқа да адамдардың
өкілеттігін анықтау;
4) серіктестіктің жарғылық капиталының мөлшері;
5) серіктестіктің жарғылық капиталына әрбір құрылтайшының ақша
салымының құрамы, мөлшері мен мерзімі туралы немесе заттай нысанда не
мүліктік құқықтар түрінде салынған салымның ақшалай бағалануы туралы
мәліметтер; серіктестіктің жарғылық капиталына қосымша салымдар салу туралы
шешім қабылдаудың тәртібі, сондай-ақ серіктестіктің жарғылық капиталына
салымдарды уақтылы салмаудың салдарлары;
6) құрылтайшының серіктестік мүлкіндегі үлесін анықтау; серіктестікке
қатысушылар үлестерінің ауысу тәртібі;
7) серіктестік жарғысын бекіту;
8) серіктестіктің таза табысын бөлу тәртібі.
Жауапкершілігі шектеулі серіктестіктің жарғысы – серіктестіктің заңды
тұлға ретіндегі құқықтық мәртебесін белгілейтін құжат.
Серіктестікті мемлекеттік тіркеу кезінде оның жарғысы құрылтай құжаты
ретінде қаралады.
Жауапкершілігі шектеулі серіктестіктің жарғысында:
1) серіктестіктің фирмалық атауы, орналасқан жері мен мекен-жайы;
2) серiктестiкке қатысушылардың (серiктестiкке қатысушыларының
тiзiлiмiн жүргiзудi тiркеушi жүзеге асыратын серiктестiктердi қоспағанда)
олардың атауы, орналасқан жерi, мекен-жайы, банк реквизиттерi (eгep
құрылтайшы заңды тұлға болса) немесе аты-жөнi, тұратын жерi және жеке басын
куәландыратын құжаттың деректерi (eгep құрылтайшы жеке тұлға болса)
көрсетiлген тiзбесi;
3) серіктестіктің жарғылық капиталының мөлшері туралы мәліметтер;
4) серіктестік органдарын құру тәртібі мен олардың құзыреті;
5) серіктестікті қайта ұйымдастыру және оның қызметін тоқтату
ережелері;
6) серiктестiкке қатысушылар тiзiлiмін жүргiзудi тiркеушi жүзеге
асыратын жағдайда серiктестiктiң таза кiрiсiн бөлудiң тәртiбi;
7) серіктестікке қатысушыларға және үлестерді сатып алушыларға
серіктестіктің қызметі туралы ақпаратты ұсыну тәртібі және мерзімі;
8) серіктестікке қатысушылардың құқықтары мен міндеттері болуға тиіс.
Жауапкершілігі шектеулі серіктестікті мемлекеттік тіркеу үшін
құрылтайшылар:
1) құрылтайшылар серіктестік құруға уәкілеттік берген адам қол қойған
серіктестік құру туралы өтінішті;
2) серіктестіктің жарғысын;
3) заңды тұлғаны мемлекеттік тіркеу үшін алым төленгенін растайтын
құжатты табыс етеді.
Жауапкершілігі шектеулі серіктестіктің жарғылық капиталы
құрылтайшылардың (қатысушылардың) салымдарын біріктіру жолымен құрылады.
Жарғылық капиталдың бастапқы мөлшері құрылтайшылар салымдарының сомасына
тең болады және серіктестікті мемлекеттік тіркеу үшін құжаттар табыс
етілген күнгі айлық жүз есептік көрсеткіштің мөлшеріне бара-бар сомадан кем
болмауы керек.
Жауапкершілігі шектеулі серіктестіктің жарғылық капиталына салым ақша,
бағалы қағаздар, заттар, мүліктік құқықтар, оның ішінде жер пайдалану
құқығы мен интеллектуалдық қызмет нәтижелеріне құқық және өзге де мүлік
(Қазақстан Республикасының секьюритилендіру туралы заңнамасына сәйкес
құрылатын, жарғылық капиталы тек қана ақшамен қалыптастырылатын арнайы
қаржы компанияларын Қазақстан Республикасының бағалы қағаздар нарығы туралы
заңнамасына сәйкес құрылатын арнайы исламдық қаржы компанияларын
қоспағанда) болуы мүмкін.
Жауапкершілігі шектеулі серіктестік мүлкі оның құрылтайшыларының
(қатысушыларының) салымдары, серіктестік алған табыстар, сондай-ақ заңдарда
тыйым салынбаған басқа да көздер есебінен құралады.
Жауапкершілігі шектеулі серіктестіктің мүлкі оның балансында
есептеледі.
Жауапкершілігі шектеулі серіктестіктің органдары:
1) серіктестіктің жоғары органы – оның қатысушыларының жалпы жиналысы
(жалпы жиналыс);
2) серіктестіктің атқарушы органы (жеке-дара немесе алқалы).
Жауапкершілігі шектеулі серіктестік жарғысында серіктестіктің байқаушы
(байқаушы кеңес) және бақылау (тексеру комиссиясы, тексеруші) органдарын
құру көзделуі мүмкін.
Жауапкершілігі шектеулі серіктестік органдарының құзыреті, сондай-ақ
олардың шешім қабылдау немесе серіктестік атынан әрекет жасау тәртібі
Жауапкершілігі шектеулі және қосымша жауапкершілігі бар серіктестіктер
туралы Заңмен, басқа да заң актілерімен және серіктестік жарғысымен
белгіленеді.
Жауапкершілігі шектеулі серіктестіктің жалпы жиналысы
Жауапкершілігі шектеулі серіктестіктің жоғары органы (жалпы жиналыс)
қатысушылардың кезекті немесе кезектен тыс жалпы жиналысы ретінде
шақырылады.
Жауапкершілігі шектеулі серіктестіктің барлық қатысушыларының жалпы
жиналысқа қатысуға, күн тәртібіндегі мәселелерді талқылауға қатысуға және
шешімдер қабылдау кезінде дауыс беруге құқығы бар.
Серіктестік қатысушыларының аталған құқықтарын шектейтін серіктестік
жарғысының және кез келген басқа құжаттардың, шешімдердің ережелері
жарамсыз болып табылады.
Жауапкершілігі шектеулі серіктестікке қатысушы жалпы жиналысқа жеке өзі
немесе өкілі арқылы қатыса алады.
Жауапкершілігі шектеулі серіктестікке қатысушылардың жалпы жиналысының
ерекше құзыретіне:
1) серіктестіктің жарғылық капиталы мөлшерін, орналасқан жері мен
фирмалық атауын өзгертуді қоса алғанда, оның жарғысын өзгерту немесе
серіктестіктің жаңа редакциядағы жарғысын бекіту;
2) серіктестіктің атқарушы органын құру және оның өкілеттіктерін
мерзімінен бұрын тоқтату, сондай-ақ жауапкершілігі шектеулі серіктестікті
немесе оның мүлкін сенімгерлік басқаруға беру туралы шешім қабылдау және
осылай берудің шарттарын айқындау;
3) серіктестіктің бақылаушы кеңесін және тексеру комиссиясын
(тексерушіні) сайлау және олардың өкілеттіктерін мерзімінен бұрын тоқтату,
сондай-ақ серіктестіктің тексеру комиссиясының (тексерушісінің) есептері
мен қорытындыларын бекіту;
4) серіктестіктің жылдық қаржылық есептемесін бекіту және оның таза
табысын бөлу;
5) оларды бекіту серіктестіктің жарғысында серіктестіктің өзге
органдарының құзыретіне жатқызылған құжаттардан басқа, серіктестіктің ішкі
қызметін реттейтін ішкі ережелерді, оларды қабылдау рәсімін және басқа да
құжаттарды бекіту;
6) серіктестіктің өзге шаруашылық серіктестіктерге, сондай-ақ
коммерциялық емес ұйымдарға қатысуы туралы шешім шығару;
7) серіктестікті қайта ұйымдастыру немесе тарату туралы шешім шығару;
8) тарату комиссиясын тағайындау және тарату баланстарын бекіту;
9) серіктестікке қатысушыдан үлесті мәжбүрлеп сатып алу туралы шешім
шығару;
10) серіктестіктің бүкіл мүлкін кепілге беру туралы шешім шығару;
11) серіктестік мүлкіне қосымша жарналарын енгізу туралы шешім шығару;
12) серіктестікке қатысушыларға және үлестерді сатып алушыларға
серіктестіктің қызметі туралы ақпаратты ұсыну тәртібін және мерзімдерін
бекіту жатады.
Жауапкершілігі шектеулі серіктестікке қатысушылардың кезекті жалпы
жиналысын серіктестіктің атқарушы органы серіктестік жарғысында белгіленген
мерзімде, бірақ жылына кемінде бір рет шақырады.
Жауапкершілік шектеулі серіктестіктің жылдық қаржылық есептемесін
бекітуге арналған жиналыс қаржылық есеп беру жылы аяқталғаннан кейін үш
айдан кешіктірмей өткізілуге тиіс.
Егер жауапкершілігі шектеулі серіктестіктің жарғысында серіктестіктің
алқалы атқарушы органын (дирекция, басқарма және т.с.с.) құру көзделмесе,
серіктестіктің қызметіне ағымдағы басшылықты және оның ісін жүргізуді жеке-
дара атқарушы орган (директор, басқарушы) жүзеге асырады.
Атқарушы органның алқалылығымен тікелей байланысты адамдарды
қоспағанда, Жауапкершілігі шектеулі және қосымша жауапкершілігі бар
серіктестіктер туралы Заңның атқарушы орган мүшелері туралы ережелері жеке-
дара атқарушы органға қолданылады.
Атқарушы органның мүшесі өз міндеттерін орындау кезінде серіктестік
мүддесі үшін адал және ақылға қонымды іс-әрекет етуге тиіс.
Атқарушы органның мүшелерін белгіленген, бірақ бес жылдан аспайтын
мерзімге жалпы жиналыс сайлайды.
Серіктестіктің атқарушы органының мүшесі ретінде тек жеке тұлға ғана
әрекет ете алады. Ол серіктестікке қатысушы болмауы да мүмкін.
Жауапкершілігі шектеулі серіктестіктің жеке-дара атқарушы органы
(директор, басқарушы және т.с.с.):
1) серіктестіктің атынан сенімхатсыз әрекет етеді;
2) серіктестіктің өкілі болу құқығына сенімхаттар, соның ішінде қайта
сенім арту құқығымен сенімхаттар береді;
3) серіктестік қызметкерлеріне қатысты оларды қызметке тағайындау
туралы, оларды басқа жұмысқа ауыстыру және жұмыстан шығару туралы бұйрықтар
шығарады, еңбекке ақы төлеу жүйелерін белгілейді, лауазымдық жалақы мен
дербес үстемақылардың мөлшерін белгілейді, сыйақы беру мәселелерін шешеді,
көтермелеу шараларын қолданады және тәртіптік жазалар қолданады;
4) Жауапкершілігі шектеулі және қосымша жауапкершілігі бар
серіктестіктер туралы Заңмен немесе серіктестіктің жарғысымен
қатысушылардың жалпы жиналысының немесе байқаушы органдарының құзыретіне
жатқызылмаған өзге де өкілеттіктерді, сондай-ақ оған серіктестікке
қатысушылардың жалпы жиналысы берген өкілеттіктерді жүзеге асырады.
Жауапкершілігі шектеулі серіктестіктің алқалы атқарушы органы
Егер жауапкершілігі шектеулі серіктестіктің жарғысында алқалы атқарушы
орган (дирекция, басқарма және т.с.с.) құру көзделген болса, мұндай
органды, егер заң актілерінде немесе серіктестіктің жарғысында өзгеше
белгіленбесе, жеті адамнан аспайтын құрамда серіктестікке қатысушылардың
жалпы жиналысы сайлайды.
Жауапкершілігі шектеулі серіктестіктің алқалы атқарушы органының
басшысын, егер серіктестік жарғысында оны алқалы органның өзі сайлайтыны
көзделмесе, серіктестіктің жалпы жиналысы сайлайды.
Жауапкершілігі шектеулі серіктестіктің алқалы атқарушы органының
басшысы осы органның жұмыс істеуін қамтамасыз етеді және оның отырыстарын
басқарады. Ол серіктестіктің жеке-дара атқарушы органына тиесілі құқықтарды
иеленеді.
Серіктестіктің алқалы атқарушы органы қызметінің және оның шешімдер
қабылдау тәртібін серіктестіктің жарғысы, сондай-ақ қатысушылардың жалпы
жиналысы қабылдаған ережелер мен өзге де құжаттар белгілейді.
Атқарушы орган мүшелері мен жауапкершілігі шектеулі серіктестік
мүдделерінің қақтығысы
Жауапкершілігі шектеулі серіктестіктің атқарушы органының мүшелеріне:
1) жалпы жиналыстың келісімінсіз серіктестікпен одан мүліктік пайда
табуға бағытталған мәмілелер (сыйға тарту, заем, тегін пайдалану, сатып алу-
сату шарттарын және тағы басқаларын қоса) жасауға;
2) серіктестіктің үшінші жақпен жасаған мәмілелері үшін серіктестіктің
өзінен де, үшінші жақтан да комиссиялық сыйақы алуға;
3) үшінші жақтың серіктестікпен арадағы қатынастарында олардың атынан
немесе мүдделері үшін әрекет жасауға;
4) серіктестіктің қызметімен бәсекелесетін кәсіпкерлік қызметті жүзеге
асыруға тыйым салынады.
Сот шешімі бойынша жауапкершілігі шектеулі серіктестік:
1) банкрот болған;
2) серіктестікті құру кезінде жоюға болмайтын сипатта заң бұзушылыққа
жол берілуіне байланысты оның тіркелуі жарамсыз деп танылған;
3) қызметті тиісті рұқсатсыз (лицензиясыз) немесе заң актілерімен тыйым
салынған қызметті не заңдарды бірнеше рет немесе өрескел бұза отырып жүзеге
асырған жағдайларда;
4) заң актілерінде көзделген басқа да жағдайларда таратылуы мүмкін.
Жауапкершілігі шектеулі серіктестіктің қызметін тоқтату:
1) егер жарғылық капиталды азайту нәтижесінде оның мөлшері құжаттар
табыс етілген күнгі айлық жүз есептік көрсеткіштің мөлшерінен аз болып
қалғанда;
2) егер қатысушылар бір жылдың ішінде серіктестіктің жарғылық капиталын
құрмаған жағдайда.
Жарғылық капиталды азайту нәтижесінде оның мөлшері ең төменгі мөлшерден
аз болып қалған жағдайда, сондай-ақ қатысушылар бір жылдың ішінде
серіктестіктің жарғылық капиталын құрмаса, қатысушылар бір жыл ішінде
жарғылық капиталға тиісті қосымша салымдар енгізуі қажет. Бұлай болмаған
жағдайда серіктестік мүдделі адамдардың өтініші бойынша сот шешімімен
таратылады.
2. Акционерлік қоғамды құру тәртібі және қызметі
Акционерлік қоғам – рұқсат ету жолымен құрылатын заңды құқығы және
өзіндік жарғысы бар бірлестік. Акционерлер болуға жеке адам да, заңды
тұлғалар да хақылы. Акционерлік қоғам құру үшін нотариус куәландырған
серіктестік келісім шарты жасалады, оны қоғамның жарғысы деп атйды.
Акционерлік қоғамды ұйымдастырушылар санына шек қойылмайды. Ұйымдастырушы
тіпті бір адамда болуы мүмкін. Қоғамның негізгі жарғылық қорының мөлшері
сол елдің қолданылып жүрген заңымен белгіленеді. Мәселен, жарғылық қор
Австралияда 1 000 000 шиллинг,ФРГ-де – 100000 марка, Швейцарияда – 50000
швед маркасы, Ресейде: жабық акционерлік қоғамға – 10000 сом, ал ашық
қоғамға 100000 сом мөлшерінде белгіленген.
Акционерлік қоғамның негізгі капиталы акцияларға бөлінеді, акцияның
ақшалай сомасы негізгі капитал көлеміне сай келуі шарт.
Ашық қоғамның акциялары еркін сату жолымен таратылады, оны кәсіпорындар
да, жеке адамдар да сатып ала алады.
Акционерлік қоғамда акционерлердің жалпы жиналысы өткізіліп тұрады.
Онда тексеру және есеп (санақ) комиссиясы құрылады. Олардың мүшелері бір
немесе бес жылға сайланады. Сонымен қатар директорлар кеңесі (бақылау
кеңесі) ұйымдастырылып, оның төрағасы бір жыл мерзімге тағайындалады. Ал
директорлар кеңесі атқарушы директорды және оның мүшелерін сайлайды (2.1-
сурет).
Акционерлік қоғамдар:
• ашық акционерлік қоғам;
• жабық акционерлік қоғам түрінде болады.
Кәсіпорыннның бұл ұйымдық-құқықтық нысандарын ауыл шаруашылығында
меншік нысандарына байланысты екі топқа бөлуге болады:
1. Мемлекеттік меншікке негізделген ауыл шаруашылық кәсіпорындарының
ұйымдық-құқықтық нысандары: шаруашылық жүргізу құқықтарына және жедел
басқару құқықтарына негізделген кәсіпорындар (қазыналық кәсіпорын).
2. Жеке меншікке негізделген ауыл шаруашылық кәсіпорындарының ұйымдық-
құқықтық нысандары: шаруашылықтың нысандары бойынша тағы да екі топқа
бөлінеді:
• шаруашылықтың жекелеген түріне негізделген ауыл шаруашылық
кәсіпорындарының ұйымдық-құқықтық нысандары (шаруа
қожалықтары және өзіндік қосалқы шаруашылықтар);
• шаруашылық топтармен негізделген ауыл шаруашылық
кәсіпорындарының ұйымдық-құқықтық нысандары (шаруашылық
серіктестіктері және өндірістік кооперативтер).
2.1-сурет. Акционерлік қоғамды басқару үлгісі
Акционерлік қоғам – өз қызметін жүзеге асыру үшін қаражат тарту
мақсатымен акциялар шығаратын заңды тұлға.
Қоғамның өз акционерлерінің мүлкінен оқшауланған мүлкі болады және
олардың міндеттемелері бойынша жауап бермейді. Қоғам өз міндеттемелері
бойынша өз мүлкі шегінде жауап береді.
Қоғамның акционері оның міндеттемелері бойынша жауап бермейді және
Қазақстан Республикасының заң актілерінде көзделген жағдайларды қоспағанда,
өзіне тиесілі акциялардың құны шегінде қоғам қызметіне байланысты
залалдарға тәуекел етеді.
Қазақстан Республикасының заңдарында көзделген жағдайларда акционерлік
қоғамның ұйымдық-құқықтық нысанында коммерциялық емес ұйымдар құрылуы
мүмкін. Қоғам (акционерлік қоғамның ұйымдық-құқықтық нысанында құрылған
коммерциялық емес ұйымнан басқасы) облигациялар және бағалы қағаздардың
өзге де түрлерін шығаруға құқылы. Қазақстан Республикасының заң актілерінде
қызметтің жекелеген түрлерін жүзеге асыратын ұйымдар үшін акционерлік
қоғамның ұйымдық-құқықтық нысаны міндетті болып белгіленуі мүмкін.
Қоғамның фирмалық атауы болады, онда акционерлік қоғам ұйымдық-
құқықтық нысанын көрсету және оның атауы қамтылуға тиіс. Қоғамның атынан
кейін АҚ аббревиатурасын пайдалана отырып, қоғамның атауын қысқартуға жол
беріледі.
Жария компания
Мынадай өлшемдерге сәйкес келетін қоғам жария компания болып танылады:
1) қоғам өзінің жай акцияларын, осы акцияларды инвесторлардың шектеусіз
тобына ұсына отырып, бағалы қағаздардың ұйымдастырылмаған және
ұйымдастырылған нарығына орналастыруды жүзеге асыруы;
2) қоғамның орналастырылған жай акцияларының жалпы санының кемінде отыз
проценті, олардың әрқайсысы қоғамның орналастырылған жай акцияларының жалпы
санынан қоғамның жай акцияларының бес процентінен аспайтын акционерлерге
тиесілі болуы;
3) қоғамның жай акцияларының сауда-саттық көлемі бағалы қағаздар
нарығын реттеу мен қадағалауды жүзеге асыратын мемлекеттік органның
нормативтік құқықтық актісінде белгіленген талаптарға сәйкес болуы;
4) қоғамның акциялары Қазақстан Республикасының аумағында жұмыс
істейтін қор биржасының тізімдер санатында болуы, енгізілуі және онда болуы
үшін қор биржасының ішкі құжаттарымен бағалы қағаздарға және олардың
эмитенттеріне арнайы (листингілік) талаптар белгіленеді не олар Алматы
қаласының өңірлік қаржы орталығы арнайы сауда алаңдарының тізіміне
енгізіледі.
Жария компанияның жарғысында көзделеді:
1) корпоративтік басқару кодексі;
2) корпоративтік хатшы лауазымы;
3) корпоративтік веб-сайтты;
4) алтын акцияға тыйым салудың болуы.
Бағалы қағаздар нарығын реттеу мен қадағалауды жүзеге асыратын
мемлекеттік орган қоғамды жария компания деп тануды немесе одан жария
компанияның мәртебесін қайтарып алуды қоғамның өтініші негізінде өзі
белгілеген тәртіппен жүргізеді.
Қоғам мынадай талаптарды сақтамаған жария компания мәртебесінен
айырылады:
1) қоғамның орналастырылған жай акцияларының жалпы санының кемінде отыз
проценті, олардың әрқайсысы қоғамның орналастырылған жай акцияларының жалпы
санынан қоғамның жай акцияларының бес процентінен аспайтын акционерлерге
тиесілі болуы және қоғамның жай акцияларының сауда-саттық көлемі бағалы
қағаздар нарығын реттеу мен қадағалауды жүзеге асыратын мемлекеттік
органның нормативтік құқықтық актісінде белгіленген талаптарға сәйкес болуы
тиіс талаптарды сақтамағанда;
2) қоғамның акциялары Қазақстан Республикасының аумағында жұмыс
істейтін қор биржасының тізімдер санатында болуы, енгізілуі және онда болуы
үшін қор биржасының ішкі құжаттарымен бағалы қағаздарға және олардың
эмитенттеріне арнайы (листингілік) талаптар белгіленеді не олар Алматы
қаласының өңірлік қаржы орталығы арнайы сауда алаңдарының тізіміне
енгізілуіне сәйкес келмеген жағдайларда.
Қоғамның құрылтайшылары – қоғамды құру туралы шешім қабылдаған жеке
немесе заңды тұлғалар.
Қоғам өз құрылтайшылары жиналысының (құрылтай жиналысының) шешімі
бойынша құрылады. Қоғамды бір құрылтайшы құрған жағдайда қоғамды құру
туралы шешімді ондай тұлға жеке-дара қабылдайды. Қоғам Акционерлік
қоғамдар туралы Заңда және Қазақстан Республикасының өзге де заң
актілерінде белгіленген тәртіппен бар заңды тұлғаны қайта ұйымдастыру
арқылы құрылуы мүмкін.
Бірінші құрылтай жиналысында құрылтайшылар:
1) қоғамды құру туралы шешім қабылдайды және қоғамды құру жөніндегі
бірлескен қызмет тәртібін белгілейді;
2) құрылтай шартын жасайды;
3) құрылтайшылар төлейтiн акцияның алдын ала төлем мөлшерiн белгiлейдi;
4) жарияланған акциялардың, соның ішінде құрылтайшылар төлеуге тиісті
акциялардың санын белгілейді;
4-1) қоғамның акцияларына айырбастауға жататын қоғамның бағалы
қағаздарын айырбастаудың шарттары мен тәртібін белгілейді;
4-2) қоғам акцияларды сатып алған кезде олардың құнын белгілеудің
әдістемесін бекітеді;
5) шығарылатын болып жарияланған акцияларды мемлекеттік тіркеу туралы
шешім қабылдайды;
6) қоғамның тіркеушісін таңдайды;
7) мемлекеттік тіркеуге арналған құжаттарға қоғам атынан қол қоюға
уәкілетті адамдарды сайлайды;
8) қоғам құрылтайшыларының жарғылық капиталды төлеуге енгізілетін
мүлкін Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес бағалайтын адамдарды
белгілейді;
9) қоғамның органдары құрылғанға дейін қоғамның қаржы-шаруашылық
қызметін жүзеге асыруға және үшінші тұлғалар алдында оның мүдделерін
білдіруге уәкілетті адамдарды сайлайды;
10) қоғамның жарғысын бекітеді.
Құрылтай шартында (жалғыз құрылтайшының шешімінде) көрсетіледі:
1) қоғамның құрылтайшылары (жалғыз құрылтайшысы) туралы мәліметтер,
соның ішінде:
– жеке тұлғаға қатысты: аты, азаматтығы, тұратын жері және жеке басын
куәландыратын құжат деректері;
– заңды тұлғаға қатысты: оның атауы, орналасқан жері, мемлекеттік
тіркеуден өткені туралы деректер;
2) қоғамның құрылуы туралы жазба, қоғамның толық және қысқартылған
атауы, сондай-ақ оның құрылу тәртібі;
3) құрылтайшылар төлейтiн акциялардың алдын ала төлем мөлшерi, сондай-
ақ оны төлеудiң мерзiмдерi мен тәртiбi;
4) акциялар шығаруды мемлекеттік тіркеуден өткізгеннен кейін қоғамның
құрылтайшылар арасында орналастырылатын (жалғыз құрылтайшы сатып алатын)
жарияланған акцияларының саны, түрлері және нақтылы құны;
5) оның құрылтайшыларының құқықтары мен міндеттері және қоғамның
құрылуына байланысты шығыстарды бөлу, сондай-ақ құрылтайшылардың қоғамды
құру жөніндегі қызметін жүзеге асырудың өзге де талаптары;
6) қоғамды құру және мемлекеттік тіркеу процесінде оның мүдделерін
білдіру тапсырылатын адамдардың өкілеттіктерін белгілеу;
7) қоғам құрылтайшыларының кейінгі жиналыстарын шақыру мен өткізу
тәртібі, сондай-ақ әрбір қоғам құрылтайшысының кейінгі құрылтай
жиналыстарындағы дауыс саны;
8) қоғамның жарғысын бекіту туралы жазба;
9) құрылтай шартына (жалғыз құрылтайшының шешіміне):
– құрылтайшылардың шешімі бойынша;
– Қазақстан Республикасының заң актілеріне сәйкес енгізілуге тиісті
өзге де талаптар болады.
Қоғамның жарғысы – қоғамның заңды тұлға ретіндегі құқықтық мәртебесін
айқындайтын құжат.
Жұмыс iстеп тұрған акционерлiк қоғамның акционерлердің жалпы жиналысы
уәкілеттік берген тұлға қол қоятын жарғысының жаңа редакциясын (оған
өзгерiстер мен толықтырулар енгiзудi) қоспағанда, қоғам жарғысына
құрылтайшылар (жалғыз құрылтайшы) не оның өкiлдерi қол қоюға тиiс. Қоғамның
жарғысы, сондай-ақ оған енгiзiлетiн барлық өзгерiстер мен толықтырулар
нотариаттық куәландырылуға тиiс.
Қоғамның жарғысында көрсетілетін мәліметтер:
1) қоғамның толық және қысқартылған атауы;
2) қоғамның атқарушы органының орналасқан жері;
3) қоғамның артықшылықты акцияларымен куәландырылған құқықтар көлемiн
қоса алғанда, акционерлердiң құқықтары туралы мәлiметтер;
4) қоғамның органдарын құру тәртібі және олардың құзыреті;
5) қоғам органдарының қызметін ұйымдастыру тәртібі, соның ішінде:
– қоғам акционерлерінің жалпы жиналысын және алқалы органдарының
отырыстарын шақыру, әзірлеу және өткізу тәртібі;
– қоғам органдарының шешімдер қабылдау тәртібі, соның ішінде шешімдері
айқын басым көпшілік дауыспен қабылдануға тиісті мәселелердің тізбесі;
6) қоғамның қызметi туралы ақпаратты жариялау үшiн пайдаланылатын
бұқаралық ақпарат құралын көрсете отырып, қоғамның акционерлеріне оның
қызметі туралы ақпарат беру тәртібі;
7) қоғам акционерлерi мен лауазымды тұлғаларының өз аффилиирленген
тұлғалары туралы ақпаратты беру тәртiбi;
8) қоғам коммерциялық емес ұйым болған жағдайда: қоғамның коммерциялық
емес ұйым екендігін көрсету, дауыс беру рәсімі, дивидендтерді төлемеу
туралы ережелер мен Акционерлік қоғамдар туралы Заңда және Қазақстан
Республикасының өзге де заң актілерінде белгіленген басқа да талаптар;
9) қоғам қызметінің тоқтатылу талаптары;
10) Акционерлік қоғамдар туралы Заңға және Қазақстан Республикасының
өзге де заң актілеріне сәйкес өзге де ережелер.
Қоғамның жарғылық капиталының ең төменгі мөлшері – тиісті қаржы жылына
арналған республикалық бюджет туралы Қазақстан Республикасының заңында
белгіленген айлық есептік көрсеткіштің 50000 еселенген мөлшерінде болады.
Қоғамның жарғылық капиталы – құрылтайшылардың (жалғыз құрылтайшының)
акцияларды олардың нақтылы құны бойынша және инвесторлардың Акционерлік
қоғамдар туралы Заңда белгiленген талаптарға сәйкес айқындалатын
орналастыру бағалары бойынша төлеуi арқылы қалыптастырылады және ол
Қазақстан Республикасының ұлттық валютасымен көрсетiледі. Қайта ұйымдастыру
нәтижесiнде құрылған қоғамның жарғылық капиталы Акционерлік қоғамдар
туралы Заңда белгiленген талаптарға сәйкес қалыптастырылады.
Қоғам акционерлерінің құқықтары
1) Акционерлік қоғамдар туралы Заңда және қоғамның жарғысында
көзделген тәртіппен қоғамды басқаруға қатысу;
2) дивидендтер алу;
3) қоғамның қызметі туралы ақпарат алуға, оның ішінде акционерлердің
жалпы жиналысында немесе қоғамның жарғысында белгіленген тәртіппен қоғамның
қаржы есептілігімен танысу;
4) қоғамның тіркеушісінен немесе нақтылы ұстаушыдан оның бағалы
қағаздарға меншік құқығын растайтын үзінді көшірмелер алу;
5) қоғам акционерлерінің жалпы жиналысына қоғамның директорлар кеңесіне
сайлау үшін кандидатура ұсыну;
6) қоғамның органдары қабылдаған шешімге сот тәртібімен дауласу;
7) қоғамға оның қызметі туралы жазбаша сауал салуға және қоғамға сауал
келіп түскен күннен бастап отыз күн ішінде дәлелді жауаптар алу;
8) қоғам таратылған кезде мүліктің бір бөлігіне және заңнамалық
актілерде көзделген жағдайларды қоспағанда, Акционерлік қоғамдар туралы
Заңда белгіленген тәртіппен өз акцияларына айырбасталатын қоғамның
акцияларын немесе басқа да бағалы қағаздарын артықшылықпен сатып алуға
құқығы бар.
Ірі акционердің құқықтары:
1) акционерлердің кезектен тыс жалпы жиналысын шақыруды талап етуге
немесе директорлар кеңесі акционерлердің жалпы жиналысын шақырудан бас
тартқан жағдайда оны шақыру туралы талап-арызбен сотқа жүгіну;
2) директорлар кеңесіне Акционерлік қоғамдар туралы Заңға сәйкес
акционерлердің жалпы жиналысының күн тәртібіне қосымша мәселелер енгізуді
ұсыну;
3) директорлар кеңесінің отырысын шақыруды талап ету;
4) өз есебінен аудиторлық ұйымның қоғам аудитін жүргізуін талап ету.
Қоғамның жарғысында акционерлердің өзге де құқықтары көзделуі мүмкін.
Қоғам акционерлерінің міндеттері:
1) акцияларды төлеу;
2) осы акционерге тиесілі акцияларды қоғамның тіркеушісіне және нақтылы
ұстаушыға қоғамның акцияларын ұстаушылардың тiзiлiмдер жүйесiн жүргізуге
қажетті мәліметтердің өзгерісі туралы он күн ішінде хабарлау;
3) қоғам немесе оның қызметі туралы қызметтік, коммерциялық немесе
заңмен қорғалатын өзге де құпия болып табылатын ақпаратты жария етпеу;
4) Акционерлік қоғамдар туралы Заңда және Қазақстан Республикасының
өзге де заң актілерінде белгіленген басқа да міндеттерді орындау.
Қоғамның органдары:
1) жоғары орган – акционерлердің жалпы жиналысы (барлық дауыс беретін
акциялары бір акционерге тиесілі қоғамда – сол акционер);
2) басқару органы – директорлар кеңесі;
3) атқарушы орган – алқалы орган немесе атауы қоғамның жарғысында
белгіленетін атқарушы орган қызметін жеке-дара жүзеге асыратын тұлға.
4) Акционерлік қоғамдар туралы Заңға, Қазақстан Республикасының өзге
де нормативтік құқықтық актілеріне және қоғам жарғысына сәйкес өзге де
органдар.
Ұлттық басқарушы холдинг – құрылтайшысы және жалғыз акционері Қазақстан
Республикасының Үкіметі болып табылатын, қызметінің негізгі мақсаты ұлттық
даму институттарының, ұлттық компаниялардың және басқа заңды тұлғалардың
өзіне меншік немесе сенімгерлікпен басқару құқығымен тиесілі акциялар
пакетін (қатысу үлестерін) басқару болып табылатын акционерлік қоғам.
Ұлттық басқарушы холдингтің құқықтық мәртебесінің ерекшеліктері
Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес белгіленеді.
Ұлттық даму институттары – Қазақстан Республикасы Үкіметінің шешімімен
акционерлік қоғамдар ұйымдастыру-құқықтық нысанында құрылған, қызметінің
басты мақсаты индустриялық-инновациялық даму және кәсіпкерлікті қолдау
саласындағы жобаларды іске асыру болып табылатын қаржылық, консалтингтік,
инновациялық, сервистік ұйымдар.
Ұлттық холдинг – Қазақстан Республикасының Yкіметі құрылтайшысы және
жалғыз акционері болып табылатын, ұлттық компаниялардың және өзге де
акционерлік қоғамдардың өзіне меншік құқығымен тиесілі акциялар пакеттерін
тиімді басқару үшін құрылған акционерлік қоғам.
Акционерлердің жалпы жиналысы
Акционерлердің жалпы жиналыстары жылдық және кезектен тыс болып
бөлінеді.
Қоғам акционерлердің жылдық жалпы жиналысын жыл сайын өткізіп отыруға
міндетті. Акционерлердің өзге жалпы жиналыстары кезектен тыс болып
табылады.
Акционерлердің жыл сайынғы жалпы жиналысында мынандай мәселелер
қаралады:
1) қоғамның жылдық қаржылық есептілігі бекітіледі;
2) қоғамның аяқталған қаржы жылы үшін таза кірісін бөлу тәртібі және
қоғамның бір жай акциясына есептелген дивиденд мөлшері айқындалады;
3) акционерлердің қоғамның және оның лауазымды тұлғаларының іс-
әрекетіне өтініштері және оларды қарау қорытындылары туралы.
Директорлар кеңесінің төрағасы директорлар кеңесінің және қоғамның
атқарушы органының мүшелеріне сыйақы беру мөлшері және олардың құрамы
туралы қоғамның акционерлеріне хабарлайды.
Акционерлердің жалпы жиналысының айрықша құзыретіне мына мәселелер
жатқызылады:
1) қоғам жарғысына өзгерістер мен толықтырулар енгізу немесе оны жаңа
редакциясында бекіту;
2) осы кодекстi қабылдау қоғамның жарғысында көзделген жағдайда,
корпоративтiк басқару кодексiн, сондай-ақ оған енгiзiлетiн өзгерiстер мен
толықтыруларды бекiту;
3) қоғамды ерікті түрде қайта ұйымдастыру немесе тарату;
4) қоғамның жарияланған акцияларының санын ұлғайту немесе қоғамның
орналастырылмаған жарияланған акцияларының түрiн өзгерту туралы шешiм
қабылдау;
5) қоғамның бағалы қағаздарын айырбастау шарттары мен тәртібін, сондай-
ақ оларды өзгертуді айқындау;
6) есеп комиссиясының сан құрамын және өкілеттік мерзімін белгілеу,
оның мүшелерін сайлау және олардың өкілеттігін мерзімінен бұрын тоқтату;
7) директорлар кеңесінің сан құрамын, өкілеттік мерзімін белгілеу, оның
мүшелерін сайлау және олардың өкілеттігін мерзімінен бұрын тоқтату, сондай-
ақ директорлар кеңесінің мүшелеріне сыйақы төлеудің мөлшері мен талаптарын
айқындау;
8) қоғамның аудитін жүзеге асыратын аудиторлық ұйымды белгілеу;
9) жылдық қаржы есептілігін бекіту;
10) қоғамның есепті қаржы жылындағы таза табысын бөлу тәртібін бекіту,
жай акциялар бойынша дивидендтер төлеу туралы шешім қабылдау және қоғамның
бір жай акциясына шаққандағы дивиденд мөлшерін бекіту;
11) қоғамның жай және артықшылықты акциялары бойынша: өз капиталының
теріс мөлшері болған жағдайда немесе егер қоғамның өз капиталының мөлшері
оның акциялары бойынша дивидендтер есептеу нәтижесінде теріс болса және
егер қоғам Қазақстан Республикасының банкроттық туралы заңдарына сәйкес
төлем қабілетсіздігі немесе дәрменсіздік белгілеріне сәйкес келсе не
аталған белгілер қоғамда оның акциялары бойынша дивидендтер есептеу
нәтижесінде пайда болса қоғамның жай және артықшылықты акциялары бойынша
дивидендтер төлемеу туралы шешім қабылдау;
12) қоғам акцияларының ерікті делистингі туралы шешім қабылдау;
13) қоғамға тиесілі барлық активтердің жиырма бес және одан да көп
процентін құрайтын сомадағы активтердің бір немесе бірнеше бөлігін беру
арқылы қоғамның өзге заңды тұлғаларды құруға немесе олардың қызметіне
қатысуы туралы шешім қабылдау;
14) акционерлердің жалпы жиналысын шақыру туралы қоғамның акционерлерге
хабарлау нысанын белгілеу және мұндай ақпаратты бұқаралық ақпарат
құралдарында беру туралы шешім қабылдау;
15) қоғам акцияларды осы Заңға сәйкес сатып алған жағдайда олардың
құнын белгілеу әдістемесіне өзгерістерді бекіту (егер оны құрылтай жиналысы
бекітпесе, әдістемені бекіту);
16) акционерлердің жалпы жиналысының күн тәртібін бекіту;
17) акционерлерге қоғам қызметі туралы ақпарат беру тәртібін белгілеу,
оның ішінде, егер мұндай тәртіп қоғам жарғысында белгіленбесе, бұқаралық
ақпарат құралын анықтау;
18) алтын акцияны енгізу және оның күшін жою;
19) шешім қабылдау осы Заңда және қоғам жарғысында акционерлердің жалпы
жиналысының айрықша құзыретіне жатқызылған өзге де мәселелер.
Акционерлердің кезектен тыс жалпы жиналысы:
1) директорлар кеңесінің;
2) ірі акционердің бастамасы бойынша шақырылады.
Акционерлердің жалпы жиналысын әзірлеу мен өткізуді:
1) атқарушы орган;
2) өзімен жасалған шартқа сәйкес қоғамның тіркеушісі;
3) директорлар кеңесі;
4) қоғамның тарату комиссиясы жүзеге асырады.
Акционерлік қоғамдар туралы Заңда және қоғамның жарғысында өзгеше
белгіленбесе, мынадай мәселелер директорлар кеңесінің айрықша құзыретіне
жатады:
1) қоғам қызметінің басым бағыттарын белгілеу;
2) акционерлердің жылдық және кезектен тыс жалпы жиналысын шақыру
туралы шешім қабылдау;
3) жарияланған акциялардың ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
2.1. Жауапкершілігі шектеулі серіктестікті құру тәртібі және қызметі
Кәсіпкерлік қызметтің орны ең алдымен – кәсіпорын. Экономикалық
категория ретінде ол өндіргіш күштер мен өндірістік қатынастарды
ұйымдастырудың негізгі буыны. Құқықтық тұрғыдан немесе заңды құқықтары бар
дара шаруашылық субъектісі өзіне бекітіліп берілген мүліктерді пайдалана
отырып өнім өндіреді, түрлі жұмыстар атқарады, әр түрлі қызмет көрсетеді.
Қазір кезде Қазақстанда мынадай ұжымдық-құқықтық нысан негізінде
кәсіпкерліктің түрлері құрылуда.
1. Шаруашылық серіктестік – толық серіктестік. Олардың мүшелері өзара
кәсіпорын құру жөнінде келісімге қол қояды. Құруға керекті серіктес
мүшелердің қаражаттарын біріктіру. Серіктестіктің табысы, зияны пайға
қарай бөлінеді.
2. Командитті серіктестік. Барлық серіктестік мүшелері серіктестік
атанған іс жүргізушілер ішінен біреу немесе бірнеше мүшелері зиянның
тәуекелін өздерінің қосқан үлестері мөлшерінде жауапкершілікке алады.
3. Жауапкершілігі шектелген қоғамдар. Оның мүшелері қоғамның
міндеттемелеріне жауап бермейді, ал зиян тәуекеліне өздерінің үлестерімен
жауап береді.
4. Қосымша жауапкершілігі бар қоғам, қоғам міндеттемелеріне өздерінің
мүліктерімен жауап береді.
5. Ашық және жабық акционерлік қоғам.
6. Өндірістік кооперативтер – ерікті түрде біріккен қоғамдар.
7. Унитарлы кәсіпорын – меншіктік құқығы жоқ коммерциялық мекеме.
Унитарлық кәсіпорынның мүліктері бөлінбейді. Унитарлық кәсіпорын тек
мемлекеттік немесе муниципиалдық болады. Унитарлы кәсіпорын федералдық
қазына кәсіпорыны болып есептеледі.
Кәсіпорынның түрлері
Кооператив – бұл пайда табу мақсатында емес, мүшелеріне көмек көрсету,
қызметтеріне тиісті ықпал жасау үшін құрылатын қоғамдастық. Алайда, біздегі
кооперативтер ең алдымен өндірістік қызмет көрсету және сауда-делдалдық
салада дамып отыр. Көпшілік жағдайда кооперативтік кәсіпорындарда табысты
капиталға айналдырмау ағымы байқалады. Мұндай жағдай өндірістің тиімділігін
арттыруға тиісінше ықпал жасамайды, инновациялық процесті тежейді,
құрылымдық қайта құру жұмыстарын қиындатады.
Бюджеттік кәсіпорындар. Бұл топқа заңды, шаруашылық дербестігі жоқ
ұйымдар кіреді. Олар мемлекеттік-әкімшілік жүйе шеңберінде тікелей немесе
құрылымдық тұрғыда министрліктерге, ведомстваларға немесе жергілікті
басқару органдарына бағынады. Бұлардың кірісі мен шығысы мемлекеттік бюджет
есебінен өтеледі, пайдадан салық төлеуге тиісті емес. Олар сыртқы қаржы
көздерін пайдаланбайды. Кәсіпорындар басшыларын мемлекеттік басшы органдар
тағайындайды, мұндағы жұмыс істейтіндерді мемлекеттік қызметкерлер деп
атайды.
Мемлекеттік корпорациялар – кәсіптік немесе ортақ мүдделер принципінде
біріккен қоғам, адамдар тобы; капиталистер кеңінен қолданатын акционерлік
қоғам нысаны, қазіргі жағдайда мұндай корпорациялар монополиялық
бірлестіктердің негізгі түрі.
Ассоциациялар – шаруашылық есеп, өзін-өзі қаржыландыру және өзін-өзі
басқару негізінде жұмыс істейтін кәсіпорындардың, мекемелердің бірыңғай
экономикалық, әлеуметтік, мәдени мүдделер негізінде ерікті түрде заңды ұйым
ретінде бірігуі.
Ассоциацияға кіретін кәсіпорындар шаруашылық дербестігін, заңды тұлға
құқығын сақтайды, меншік нысанын өзгертпейді, өз қызметін кәсіпорындар
(бірлестіктер) туралы заңының ережелеріне сәйкес жүргізеді.
Құрамына мемлекеттік, жалгерлік, бірлескен, акционерлік қоғам, сондай-
ақ қоғамдық ұйымдардың кәсіпорындары өз құрылтайшыларымен келіспей-ақ кіре
берулеріне құқылы. Ассоциациялар өндірістік шаруашылық және сыртқы
экономикалық қызметін ел аумағында, тіпті шетелдерде де халық
шаруашылығының кез-келген салаларында жүзеге асыруларына болады. Түрлі
өндірістік,шаруашылық, басқару жұмыстарын бір орталықтан жүзеге асыру
мақсатында бұл міндеттер ассоциацияға қатысушының біреуіне немесе
бірнешеуіне жүктеледі. Ассоциацияға қатысушылар бірлескен қызметтен түскен
пайдадан (кірістен) өз үлестерін алуға құқылы.
Ассоциациялардың негізгі түрлері мыналар:
• Концерн;
• Салааралық;
• Мемлекеттік бірлестік;
• Шаруашылық ассоциациясы;
• Консорциум.
Концерн – қатысу жүйесі, мүдде ортақтығы туралы шарттар, қатысу үлесі,
патенттік-лицензиялық келісімдер, қаржыландыруға, өндірістік ынтымақтастық
негізінде өзара тығыз байланысқан дербес кәсіпорындар бірлестігі. Біріккен
кәсіпорындарда акционерлік қоғам немесе басқадай сауда серіктестіктері
түрінде заңды ұйымдар құқығы сақталады.
Консорциум – капиталистік монополиялар нысандарының бірі, қарыздарды
бірлестіре орналастыру, үлкен көлемде қаржы немесе күрделі коммерциялық
операциялар жүргізу, іріленген өнеркәсіп құрылысын жүзеге асыру, белгілі
бір өнім түрін өндіруді мейлінше ұлғайту мақсатында бірнеше банк немесе
өнеркәсіп субъектілері арасында жасалып, қабылданатын уақытша келісім.
Холдинг – басқа компанияларға бақылау жасау мақсатында өзінің капиталын
олардың акцияларының бақылау пакеттерін сатып алу үшін пайдаланатын
акционерлік компания.
Картель – біртектес өнім өндіретін тәуелсіз өнеркәсіп орындарын белгілі
бір нарыққа үстемдік орнату мақсатында ұйымдастырған бірлестік, ассоциация.
Картельге мүше болу ерікті.
Мына белгілер бойынша жіктеледі:
Сату шарттарын қадағалау жөніндегі ассоциация;
• баға белгілеу жөніндегі ассоциация;
• өз мүшелері арасында өндірістік қызметті, өнімдерді сату аумағы
мен тұтынушылар бойынша бөлу мақсатында құрылған ассоциация;
• бизнестің белгілі бір саласында нақты үлесті айқындауды
көздейтін ассоциация.
Синдикат – өндірушілердің өнімді біртұтас сауда кеңсесі арқылы бірігіп
сату жолымен бәсекені болдырмау және монополиялық бірігу нысаны. Синдикатқа
қатысушылар коммерциялық дербестігін сақтамаса да, өндірістік дербестігін
жоғалтпайды.
Трест – кәсіпкерлер бірлестігі, ол өзіне кіретін кәсіпорындардың
өндірістік, коммерциялық және заңдық дербестігін жойып, бірыңғай басқару
жүйесіне бағынуымен ерекшеленеді.
Бүгінгі таңдағы әміршіл-әкімшілдік жүйеден нарықты экономикаға өтудегі
ең ерекшелігі – шағын кәсіпкерлікті дамыту болып саналады.
Қазақстан Республикасының 1997 жылғы 19 маусымдағы №131-І Заңының 3-
бабына сәйкес шағын кәсіпкерлік субъектілері:
1. Заңды тұлға құрмайтын жеке адамдар және қызметкерлерінің
орташа жылдық саны 50 адамнан аспайтын және активтерінің
жалпы құны орта есеппен бір жыл ішінде алпыс мың еселенген
айлық есептік көрсеткіштен аспайтын, кәсіпкерлік қызметпен
айналысатын заңды тұлғалар шағын кәсіпкерлік субъектілері
болып табылады.
2. Шағын кәсіпкерлік субьектілері Қазақстан Республикасының
қолданылып жүрген заңдарына сәйкес кәсіпкерлік қызметтің
кез келген түрін жүзеге асырады.
3. Заңды тұлға құрмайтын жеке кәсіпкерлер, сондай-ақ мынадай
ұйымдық-құқықтық нысандардағы заңды тұлғалар:
• толық серіктестік;
• командитті серіктестік;
• жауапкершілігі шектеулі серіктестік;
• қосымша жауапкершілігі бар шектеулі серіктестік;
• өндірістік кооператив – шағын кәсіпкерлік субъектілері болуы
мүмкін.
Кәсіпкерлік қызметке қатысушылар мен олардың әріптестерінің бірігуі
серіктестік деп аталады. Серіктестік шаруашылықтарға әріптестердің
қатысуы жазбаша келісімдер мен шарттар түрінде бекітіледі. Серіктестіктерді
олардың құрылтайшылары құрайды.
Толық серіктестік төмендегі негізгі екі белгісімен ерекшеленеді:
1. Кәсіпкерлік қызмет және оған қатысушы серіктестіктердің қызметтері
олардың өз қызметтері болып саналады, ал оның міндеттері бойынша кез-
келген қатысушы өзінің барлық мүлкімен жауап береді.
2. Серіктестік жеке сенімді қатынастарға негізделеді: егер бір қатысушы
серіктестіктің атынан мәміле жасаса, мүліктік жауапкершілік басқа
қатысушыға жүктеледі. Сондықтан толық серіктестік отбасылық
кәсіпкерлік ретінде дамып келеді. Егер толық серіктестікке оны
ұйымдастырушылардың бәрі жеке адам ретінде кіретін болса, белгілі бір
жауапкершілікті жағдайға кезіккенде (мәселен, банкротқа ұшырағанда),
өмірге қажетті күнделікті затарды қоспағанда, басқа да жеке
мүліктерін, атап айтқанда: көлік, саяжай, жиһаз, қылқалам туындысы,
зергерлік бұйымдар, басқа да құнды мүліктерді есепке алады.
Әдетте толық серіктестікті заңды тұлғалар, ірі кәсіпорындар құрайды.
Аралас (командитті) серіктестікте бір немесе бірнеше қатысушылар несие
берушілер алдында бүкіл мүліктерімен жауап береді. Біреуінің немесе
бірнешеуінің жауапкершілігі олардың әрқайсысының қоғамдастыққа қосқан үлесі
(салымы) бойынша шектеледі.
Бүкіл мүліктерімен тәуекелге барып отырған қатысушы қоғамдастықтың ішкі
мүшесі немесе толық серіктестіктер, ал тек қана қосқан үлестерінің мөлшер
шамасына қарай тәуекел етушілер сыртқы қатысушылар немесе командиттер деп
аталады. Мәселен, Джонсон-Джонсон командитті серіктестік. Командитті
серіктестіктерді ұжым басқарады және ол өкілетті қызмет атқарады.
Қоғамдастық сыртқы қатысушылардың қосқан үлестеріне сәйкес акциялар
шығарады. Мұндай қатысушыларды акционерлік командиттер, ал қоғамның өзін
акционерлік командит деп атайды.
Салық тұрғысынан қарағанда, командитті серіктестік – жауапкершілігі
шектеулі командитті серіктестік деп аталады. Оның артықшылығы – салық төлеу
тұрғысынан қарағанда, ол – серіктестік, ал азаматтық құқық тұрғысынан
алсақ, жауапкершілігі шектеулі қоғамдастық. әдетте олардың капиталы да көп
болмайды.
Біздің елімізде командитті серіктестіктің аралас түрі әлі дами қойған
жоқ. Алайда белгілі бір жағдайда оған деген қажеттіліктің тууы әбден
мүмкін. Мысалы, әлеуметтік-экономикалық маңызы бар бағдарламаны жекелеген
азаматтар береді, ал оған сенім білдіріп, мақұлдайтын кәсіпорындар да
кездеседі. Бірақ оны жүзеге асыруға қажетті қаражат екеуінде де болмауы
мүмкін. Осыған орай, серіктестіктің аралас түрі құрылады, жеке тұлға оған
шектеулі жауапкершілікпен алынса, ал кәсіпорын толық мүшелік құқымен
кіреді.
Міне, бұл жағдайда:
• біріншіден, кәсіпорындар банк несиесінің кепілі бола алады;
• екіншіден, кәсіпорынның бақылауымен оған жеке адам билік етеді.
Жауапкершілігі шектеулі серіктестік – алдын-ала белгіленген пайшылар
үлестерінің негізінде құрылған бірлестік. Оның мүшелерінің (жеке және заңды
иегерлері) қоғамның міндеттемелерін орындауда жауапкершіліктері жоқ, олар
тек өз үлестерінің мөлшерінде ғана тәуекелділік жасай алады.
Шетелдік фирмаларда (қазір біздің елімізде жиі кездесетін) Лимитед
(қысқаша Ltd) шектеулі серіктестік деген ұғымды білдіреді. Көпшілік
жағдайда жауапкершілігі шектеулі қоғамда кампаньондар арасында өзара берік
байланыс қалыптасады. Бұл отбасылық кәсіпорындар ұйымдастыруға өте қолайлы.
Егер қоғамдастықтың бар мүлкі бір адамның билігінде болса, онда ол бір
адамның қоғамы болғаны.
Жауапкершілігі шектеулі серіктестік – бір немесе бірнеше адам құрған,
жарғылық капиталы құрылтай құжаттарымен белгіленген мөлшерде үлестерге
бөлінген серіктестік жауапкершілігі шектеулі серіктестік.
Жауапкершілігі шектеулі серіктестікке қатысушылар оның міндеттемелері
бойынша жауап бермейді және серіктестіктің қызметіне байланысты зияндарға
өздерінің қосқан салымдарының құны шегінде тәуекел етеді.
Егер серіктестіктің құрылтай құжаттарында оның белгілі бір мерзімге
немесе нақты бір мақсатқа қол жеткізу үшін құрылатыны көзделмесе,
жауапкершілігі шектеулі серіктестік белгіленбеген мерзімге құрылған болып
есептеледі.
Жауапкершілігі шектеулі серіктестік заңды тұлға болып табылады.
Жауапкершілігі шектеулі серіктестік өзінің міндеттемелері бойынша өзіне
тиесілі барлық мүлікпен жауап береді. Серіктестік өз қатысушыларының
міндеттемелері бойынша жауап бермейді. Серіктестіктің жарғылық капиталға
салымдарын толық енгізбеген қатысушылары оның міндеттемелері бойынша әрбір
қатысушының салым енгізбеген бөлігінің құны шегінде ортақ жауапты болады.
Қосымша жауапкершілігі бар серіктестік – қатысушылары серіктестік
міндеттемелері бойынша жарғылық капиталға қосқан өздерінің салымдарымен, ал
бұл сомалар жеткіліксіз болған жағдайда өздері енгізген салымдардың
еселенген мөлшерінде өздеріне тиесілі қосымша мүлікпен жауап беретін
серіктестік.
Қатысушылар жауапкершілігінің шекті мөлшері жарғыда көзделеді.
Қатысушылардың бірі банкрот болған жағдайда қосымша жауапкершілігі бар
серіктестік міндеттемелері бойынша оның жауапкершілігі, егер құрылтай
құжаттарында жауапкершілікті бөлудің өзгеше тәртібі көзделмесе, қалған
қатысушылар арасында олардың салымдарына бара-бар бөлінеді.
Жауапкершілігі шектеулі серіктестіктің фирмалық атауы
Жауапкершілігі шектеулі серіктестіктің серіктестік атауын, сондай-ақ
жауапкершілігі шектеулі серіктестік деген сөздерді немесе ЖШС деген
аббревиатураны қамтуға тиіс фирмалық атауы болады. Қосымша жауапкершілігі
бар серіктестіктің фирмалық атауында тиісінше қосымша жауапкершілігі бар
серіктестік деген сөздер немесе ҚЖС деген аббревиатура болуға тиіс.
Серіктестік осындай фирмалық атауымен мемлекеттік тіркеуге жатады.
Серіктестіктің фирмалық атаудың қысқарған нысанын және оның шет тілдердегі
баламаларын пайдалануға да құқығы бар.
Шетелдің қатысуымен құрылатын жауапкершілігі шектеулі серіктестіктің
фирмалық атауында оның құрылтайшыларының қай мемлекеттікі екені қосып
көрсетілуі мүмкін.
Жауапкершілігі шектеулі серіктестіктің орналасқан жері – оның тұрақты
жұмыс істейтін органының орналасқан жері болып табылады.
Жауапкершілігі шектеулі серіктестік коммерциялық ұйым болып табылады,
азаматтық құқықтары болады және Қазақстан Республикасының заңдарында тыйым
салынбаған кез келген қызмет түрін жүзеге асыруға қажетті, өз қызметіне
байланысты міндеттерді атқарады. Жауапкершілігі шектеулі серіктестік
тізбесі заң актілерінде белгіленетін жекелеген қызмет түрлерімен лицензия
негізінде ғана айналыса алады.
Жауапкершілігі шектеулі серіктестік өзі орналасқан жерден тыс жерлерде
Қазақстан Республикасы Азаматтық кодексінің (жалпы бөлім) 43-бабына сәйкес
филиалдар құрып, өкілдіктер ашуға құқылы.
Жауапкершілігі шектеулі серіктестікке қатысушылар – жауапкершілігі
шектеулі серіктестіктің құрылтайшылары, сондай-ақ ол құрылғаннан кейін
серіктестік мүлкінен үлеске құқық алған адамдар.
Жауапкершілігі шектеулі серіктестікке қатысушылардың құқықтары:
1) Жауапкершілігі шектеулі және қосымша жауапкершілігі бар
серіктестіктер туралы Заңда және серіктестік жарғысында көзделген
тәртіппен серіктестік істерін басқаруға қатысуға;
2) серіктестік жарғысында көзделген тәртіппен серіктестіктің қызметі
туралы ақпарат алуға, оның бухгалтерлік және өзге де құжаттамасымен
танысуға;
3) серіктестік қызметінен Жауапкершілігі шектеулі және қосымша
жауапкершілігі бар серіктестіктер туралы Заңға, серіктестіктің құрылтай
құжаттарына және оның жалпы жиналысының шешімдеріне сәйкес табыс алуға;
4) серіктестік таратылған жағдайда несие берушілермен есеп айырысқаннан
кейін қалған мүліктің бір бөлігінің құнын немесе серіктестіктің барлық
қатысушыларының келісімі бойынша осы мүліктің бір бөлігін заттай алуға;
5) Жауапкершілігі шектеулі және қосымша жауапкершілігі бар
серіктестіктер туралы Заңда көзделген тәртіппен өз үлесін бөліп алу арқылы
серіктестікке қатысуын тоқтатуға;
6) Жауапкершілігі шектеулі және қосымша жауапкершілігі бар
серіктестіктер туралы Заңда немесе серіктестіктің жарғысында көзделген
олардың құқықтарын бұзған серіктестік органдарының шешімдеріне сот
тәртібімен дау айтуға құқылы.
Жауапкершілігі шектеулі серіктестікке қатысушылардың міндеттері:
1) құрылтай шартының талаптарын орындауға;
2) құрылтай құжаттарында көзделген тәртіпте, мөлшерде және мерзімде
серіктестіктің жарғылық капиталына салымдар салуға;
3) серіктестік коммерциялық құпия деп жариялаған мәліметтерді жария
етпеуге;
4) серіктестікке қатысушылардың тізілімін жүргізген жағдайда
жауапкершілігі шектеулі серіктестіктің жарғысында көрсетілген мәліметтердің
өзгергені туралы атқарушы органға, сондай-ақ тіркеушіге жазбаша хабарлауға
міндетті.
Жауапкершілігі шектеулі серіктестікті құру оның құрылтайшыларының
құрылтай шартын жасасуынан басталып, серіктестікті заңды тұлға ретінде
мемлекеттік тіркеуден өткізумен аяқталады.
Жауапкершілігі шектеулі серіктестік құрылтай шарты негізінде құрылады.
Жауапкершілігі шектеулі серіктестіктің құрылтай шартында көрсетілетін
құжаттар:
1) серіктестікті құру туралы шешім, оның фирмалық атауы және орналасқан
жері;
2) серіктестік құрылтайшыларының атауы, орналасқан жері, банктік
реквизиттері (егер құрылтайшы заңды тұлға болса) немесе аты-жөні, тұратын
жері мен жеке басын куәландыратын құжат деректері (егер құрылтайшы жеке
тұлға болса) көрсетілген серіктестік құрылтайшыларының тізбесі;
3) серіктестікті құру тәртібі; оның құрылуына байланысты
құрылтайшылардың міндеттері, сондай-ақ құрылтайшылардың серіктестіктерді
құру жөніндегі қызметті жүзеге асыруының өзге де шарттары; аталған
адамдардың, сондай-ақ серіктестікті құру мен тіркеу барысында құрылатын
серіктестіктің мүдделерін білдіруге уәкілдік берілетін басқа да адамдардың
өкілеттігін анықтау;
4) серіктестіктің жарғылық капиталының мөлшері;
5) серіктестіктің жарғылық капиталына әрбір құрылтайшының ақша
салымының құрамы, мөлшері мен мерзімі туралы немесе заттай нысанда не
мүліктік құқықтар түрінде салынған салымның ақшалай бағалануы туралы
мәліметтер; серіктестіктің жарғылық капиталына қосымша салымдар салу туралы
шешім қабылдаудың тәртібі, сондай-ақ серіктестіктің жарғылық капиталына
салымдарды уақтылы салмаудың салдарлары;
6) құрылтайшының серіктестік мүлкіндегі үлесін анықтау; серіктестікке
қатысушылар үлестерінің ауысу тәртібі;
7) серіктестік жарғысын бекіту;
8) серіктестіктің таза табысын бөлу тәртібі.
Жауапкершілігі шектеулі серіктестіктің жарғысы – серіктестіктің заңды
тұлға ретіндегі құқықтық мәртебесін белгілейтін құжат.
Серіктестікті мемлекеттік тіркеу кезінде оның жарғысы құрылтай құжаты
ретінде қаралады.
Жауапкершілігі шектеулі серіктестіктің жарғысында:
1) серіктестіктің фирмалық атауы, орналасқан жері мен мекен-жайы;
2) серiктестiкке қатысушылардың (серiктестiкке қатысушыларының
тiзiлiмiн жүргiзудi тiркеушi жүзеге асыратын серiктестiктердi қоспағанда)
олардың атауы, орналасқан жерi, мекен-жайы, банк реквизиттерi (eгep
құрылтайшы заңды тұлға болса) немесе аты-жөнi, тұратын жерi және жеке басын
куәландыратын құжаттың деректерi (eгep құрылтайшы жеке тұлға болса)
көрсетiлген тiзбесi;
3) серіктестіктің жарғылық капиталының мөлшері туралы мәліметтер;
4) серіктестік органдарын құру тәртібі мен олардың құзыреті;
5) серіктестікті қайта ұйымдастыру және оның қызметін тоқтату
ережелері;
6) серiктестiкке қатысушылар тiзiлiмін жүргiзудi тiркеушi жүзеге
асыратын жағдайда серiктестiктiң таза кiрiсiн бөлудiң тәртiбi;
7) серіктестікке қатысушыларға және үлестерді сатып алушыларға
серіктестіктің қызметі туралы ақпаратты ұсыну тәртібі және мерзімі;
8) серіктестікке қатысушылардың құқықтары мен міндеттері болуға тиіс.
Жауапкершілігі шектеулі серіктестікті мемлекеттік тіркеу үшін
құрылтайшылар:
1) құрылтайшылар серіктестік құруға уәкілеттік берген адам қол қойған
серіктестік құру туралы өтінішті;
2) серіктестіктің жарғысын;
3) заңды тұлғаны мемлекеттік тіркеу үшін алым төленгенін растайтын
құжатты табыс етеді.
Жауапкершілігі шектеулі серіктестіктің жарғылық капиталы
құрылтайшылардың (қатысушылардың) салымдарын біріктіру жолымен құрылады.
Жарғылық капиталдың бастапқы мөлшері құрылтайшылар салымдарының сомасына
тең болады және серіктестікті мемлекеттік тіркеу үшін құжаттар табыс
етілген күнгі айлық жүз есептік көрсеткіштің мөлшеріне бара-бар сомадан кем
болмауы керек.
Жауапкершілігі шектеулі серіктестіктің жарғылық капиталына салым ақша,
бағалы қағаздар, заттар, мүліктік құқықтар, оның ішінде жер пайдалану
құқығы мен интеллектуалдық қызмет нәтижелеріне құқық және өзге де мүлік
(Қазақстан Республикасының секьюритилендіру туралы заңнамасына сәйкес
құрылатын, жарғылық капиталы тек қана ақшамен қалыптастырылатын арнайы
қаржы компанияларын Қазақстан Республикасының бағалы қағаздар нарығы туралы
заңнамасына сәйкес құрылатын арнайы исламдық қаржы компанияларын
қоспағанда) болуы мүмкін.
Жауапкершілігі шектеулі серіктестік мүлкі оның құрылтайшыларының
(қатысушыларының) салымдары, серіктестік алған табыстар, сондай-ақ заңдарда
тыйым салынбаған басқа да көздер есебінен құралады.
Жауапкершілігі шектеулі серіктестіктің мүлкі оның балансында
есептеледі.
Жауапкершілігі шектеулі серіктестіктің органдары:
1) серіктестіктің жоғары органы – оның қатысушыларының жалпы жиналысы
(жалпы жиналыс);
2) серіктестіктің атқарушы органы (жеке-дара немесе алқалы).
Жауапкершілігі шектеулі серіктестік жарғысында серіктестіктің байқаушы
(байқаушы кеңес) және бақылау (тексеру комиссиясы, тексеруші) органдарын
құру көзделуі мүмкін.
Жауапкершілігі шектеулі серіктестік органдарының құзыреті, сондай-ақ
олардың шешім қабылдау немесе серіктестік атынан әрекет жасау тәртібі
Жауапкершілігі шектеулі және қосымша жауапкершілігі бар серіктестіктер
туралы Заңмен, басқа да заң актілерімен және серіктестік жарғысымен
белгіленеді.
Жауапкершілігі шектеулі серіктестіктің жалпы жиналысы
Жауапкершілігі шектеулі серіктестіктің жоғары органы (жалпы жиналыс)
қатысушылардың кезекті немесе кезектен тыс жалпы жиналысы ретінде
шақырылады.
Жауапкершілігі шектеулі серіктестіктің барлық қатысушыларының жалпы
жиналысқа қатысуға, күн тәртібіндегі мәселелерді талқылауға қатысуға және
шешімдер қабылдау кезінде дауыс беруге құқығы бар.
Серіктестік қатысушыларының аталған құқықтарын шектейтін серіктестік
жарғысының және кез келген басқа құжаттардың, шешімдердің ережелері
жарамсыз болып табылады.
Жауапкершілігі шектеулі серіктестікке қатысушы жалпы жиналысқа жеке өзі
немесе өкілі арқылы қатыса алады.
Жауапкершілігі шектеулі серіктестікке қатысушылардың жалпы жиналысының
ерекше құзыретіне:
1) серіктестіктің жарғылық капиталы мөлшерін, орналасқан жері мен
фирмалық атауын өзгертуді қоса алғанда, оның жарғысын өзгерту немесе
серіктестіктің жаңа редакциядағы жарғысын бекіту;
2) серіктестіктің атқарушы органын құру және оның өкілеттіктерін
мерзімінен бұрын тоқтату, сондай-ақ жауапкершілігі шектеулі серіктестікті
немесе оның мүлкін сенімгерлік басқаруға беру туралы шешім қабылдау және
осылай берудің шарттарын айқындау;
3) серіктестіктің бақылаушы кеңесін және тексеру комиссиясын
(тексерушіні) сайлау және олардың өкілеттіктерін мерзімінен бұрын тоқтату,
сондай-ақ серіктестіктің тексеру комиссиясының (тексерушісінің) есептері
мен қорытындыларын бекіту;
4) серіктестіктің жылдық қаржылық есептемесін бекіту және оның таза
табысын бөлу;
5) оларды бекіту серіктестіктің жарғысында серіктестіктің өзге
органдарының құзыретіне жатқызылған құжаттардан басқа, серіктестіктің ішкі
қызметін реттейтін ішкі ережелерді, оларды қабылдау рәсімін және басқа да
құжаттарды бекіту;
6) серіктестіктің өзге шаруашылық серіктестіктерге, сондай-ақ
коммерциялық емес ұйымдарға қатысуы туралы шешім шығару;
7) серіктестікті қайта ұйымдастыру немесе тарату туралы шешім шығару;
8) тарату комиссиясын тағайындау және тарату баланстарын бекіту;
9) серіктестікке қатысушыдан үлесті мәжбүрлеп сатып алу туралы шешім
шығару;
10) серіктестіктің бүкіл мүлкін кепілге беру туралы шешім шығару;
11) серіктестік мүлкіне қосымша жарналарын енгізу туралы шешім шығару;
12) серіктестікке қатысушыларға және үлестерді сатып алушыларға
серіктестіктің қызметі туралы ақпаратты ұсыну тәртібін және мерзімдерін
бекіту жатады.
Жауапкершілігі шектеулі серіктестікке қатысушылардың кезекті жалпы
жиналысын серіктестіктің атқарушы органы серіктестік жарғысында белгіленген
мерзімде, бірақ жылына кемінде бір рет шақырады.
Жауапкершілік шектеулі серіктестіктің жылдық қаржылық есептемесін
бекітуге арналған жиналыс қаржылық есеп беру жылы аяқталғаннан кейін үш
айдан кешіктірмей өткізілуге тиіс.
Егер жауапкершілігі шектеулі серіктестіктің жарғысында серіктестіктің
алқалы атқарушы органын (дирекция, басқарма және т.с.с.) құру көзделмесе,
серіктестіктің қызметіне ағымдағы басшылықты және оның ісін жүргізуді жеке-
дара атқарушы орган (директор, басқарушы) жүзеге асырады.
Атқарушы органның алқалылығымен тікелей байланысты адамдарды
қоспағанда, Жауапкершілігі шектеулі және қосымша жауапкершілігі бар
серіктестіктер туралы Заңның атқарушы орган мүшелері туралы ережелері жеке-
дара атқарушы органға қолданылады.
Атқарушы органның мүшесі өз міндеттерін орындау кезінде серіктестік
мүддесі үшін адал және ақылға қонымды іс-әрекет етуге тиіс.
Атқарушы органның мүшелерін белгіленген, бірақ бес жылдан аспайтын
мерзімге жалпы жиналыс сайлайды.
Серіктестіктің атқарушы органының мүшесі ретінде тек жеке тұлға ғана
әрекет ете алады. Ол серіктестікке қатысушы болмауы да мүмкін.
Жауапкершілігі шектеулі серіктестіктің жеке-дара атқарушы органы
(директор, басқарушы және т.с.с.):
1) серіктестіктің атынан сенімхатсыз әрекет етеді;
2) серіктестіктің өкілі болу құқығына сенімхаттар, соның ішінде қайта
сенім арту құқығымен сенімхаттар береді;
3) серіктестік қызметкерлеріне қатысты оларды қызметке тағайындау
туралы, оларды басқа жұмысқа ауыстыру және жұмыстан шығару туралы бұйрықтар
шығарады, еңбекке ақы төлеу жүйелерін белгілейді, лауазымдық жалақы мен
дербес үстемақылардың мөлшерін белгілейді, сыйақы беру мәселелерін шешеді,
көтермелеу шараларын қолданады және тәртіптік жазалар қолданады;
4) Жауапкершілігі шектеулі және қосымша жауапкершілігі бар
серіктестіктер туралы Заңмен немесе серіктестіктің жарғысымен
қатысушылардың жалпы жиналысының немесе байқаушы органдарының құзыретіне
жатқызылмаған өзге де өкілеттіктерді, сондай-ақ оған серіктестікке
қатысушылардың жалпы жиналысы берген өкілеттіктерді жүзеге асырады.
Жауапкершілігі шектеулі серіктестіктің алқалы атқарушы органы
Егер жауапкершілігі шектеулі серіктестіктің жарғысында алқалы атқарушы
орган (дирекция, басқарма және т.с.с.) құру көзделген болса, мұндай
органды, егер заң актілерінде немесе серіктестіктің жарғысында өзгеше
белгіленбесе, жеті адамнан аспайтын құрамда серіктестікке қатысушылардың
жалпы жиналысы сайлайды.
Жауапкершілігі шектеулі серіктестіктің алқалы атқарушы органының
басшысын, егер серіктестік жарғысында оны алқалы органның өзі сайлайтыны
көзделмесе, серіктестіктің жалпы жиналысы сайлайды.
Жауапкершілігі шектеулі серіктестіктің алқалы атқарушы органының
басшысы осы органның жұмыс істеуін қамтамасыз етеді және оның отырыстарын
басқарады. Ол серіктестіктің жеке-дара атқарушы органына тиесілі құқықтарды
иеленеді.
Серіктестіктің алқалы атқарушы органы қызметінің және оның шешімдер
қабылдау тәртібін серіктестіктің жарғысы, сондай-ақ қатысушылардың жалпы
жиналысы қабылдаған ережелер мен өзге де құжаттар белгілейді.
Атқарушы орган мүшелері мен жауапкершілігі шектеулі серіктестік
мүдделерінің қақтығысы
Жауапкершілігі шектеулі серіктестіктің атқарушы органының мүшелеріне:
1) жалпы жиналыстың келісімінсіз серіктестікпен одан мүліктік пайда
табуға бағытталған мәмілелер (сыйға тарту, заем, тегін пайдалану, сатып алу-
сату шарттарын және тағы басқаларын қоса) жасауға;
2) серіктестіктің үшінші жақпен жасаған мәмілелері үшін серіктестіктің
өзінен де, үшінші жақтан да комиссиялық сыйақы алуға;
3) үшінші жақтың серіктестікпен арадағы қатынастарында олардың атынан
немесе мүдделері үшін әрекет жасауға;
4) серіктестіктің қызметімен бәсекелесетін кәсіпкерлік қызметті жүзеге
асыруға тыйым салынады.
Сот шешімі бойынша жауапкершілігі шектеулі серіктестік:
1) банкрот болған;
2) серіктестікті құру кезінде жоюға болмайтын сипатта заң бұзушылыққа
жол берілуіне байланысты оның тіркелуі жарамсыз деп танылған;
3) қызметті тиісті рұқсатсыз (лицензиясыз) немесе заң актілерімен тыйым
салынған қызметті не заңдарды бірнеше рет немесе өрескел бұза отырып жүзеге
асырған жағдайларда;
4) заң актілерінде көзделген басқа да жағдайларда таратылуы мүмкін.
Жауапкершілігі шектеулі серіктестіктің қызметін тоқтату:
1) егер жарғылық капиталды азайту нәтижесінде оның мөлшері құжаттар
табыс етілген күнгі айлық жүз есептік көрсеткіштің мөлшерінен аз болып
қалғанда;
2) егер қатысушылар бір жылдың ішінде серіктестіктің жарғылық капиталын
құрмаған жағдайда.
Жарғылық капиталды азайту нәтижесінде оның мөлшері ең төменгі мөлшерден
аз болып қалған жағдайда, сондай-ақ қатысушылар бір жылдың ішінде
серіктестіктің жарғылық капиталын құрмаса, қатысушылар бір жыл ішінде
жарғылық капиталға тиісті қосымша салымдар енгізуі қажет. Бұлай болмаған
жағдайда серіктестік мүдделі адамдардың өтініші бойынша сот шешімімен
таратылады.
2. Акционерлік қоғамды құру тәртібі және қызметі
Акционерлік қоғам – рұқсат ету жолымен құрылатын заңды құқығы және
өзіндік жарғысы бар бірлестік. Акционерлер болуға жеке адам да, заңды
тұлғалар да хақылы. Акционерлік қоғам құру үшін нотариус куәландырған
серіктестік келісім шарты жасалады, оны қоғамның жарғысы деп атйды.
Акционерлік қоғамды ұйымдастырушылар санына шек қойылмайды. Ұйымдастырушы
тіпті бір адамда болуы мүмкін. Қоғамның негізгі жарғылық қорының мөлшері
сол елдің қолданылып жүрген заңымен белгіленеді. Мәселен, жарғылық қор
Австралияда 1 000 000 шиллинг,ФРГ-де – 100000 марка, Швейцарияда – 50000
швед маркасы, Ресейде: жабық акционерлік қоғамға – 10000 сом, ал ашық
қоғамға 100000 сом мөлшерінде белгіленген.
Акционерлік қоғамның негізгі капиталы акцияларға бөлінеді, акцияның
ақшалай сомасы негізгі капитал көлеміне сай келуі шарт.
Ашық қоғамның акциялары еркін сату жолымен таратылады, оны кәсіпорындар
да, жеке адамдар да сатып ала алады.
Акционерлік қоғамда акционерлердің жалпы жиналысы өткізіліп тұрады.
Онда тексеру және есеп (санақ) комиссиясы құрылады. Олардың мүшелері бір
немесе бес жылға сайланады. Сонымен қатар директорлар кеңесі (бақылау
кеңесі) ұйымдастырылып, оның төрағасы бір жыл мерзімге тағайындалады. Ал
директорлар кеңесі атқарушы директорды және оның мүшелерін сайлайды (2.1-
сурет).
Акционерлік қоғамдар:
• ашық акционерлік қоғам;
• жабық акционерлік қоғам түрінде болады.
Кәсіпорыннның бұл ұйымдық-құқықтық нысандарын ауыл шаруашылығында
меншік нысандарына байланысты екі топқа бөлуге болады:
1. Мемлекеттік меншікке негізделген ауыл шаруашылық кәсіпорындарының
ұйымдық-құқықтық нысандары: шаруашылық жүргізу құқықтарына және жедел
басқару құқықтарына негізделген кәсіпорындар (қазыналық кәсіпорын).
2. Жеке меншікке негізделген ауыл шаруашылық кәсіпорындарының ұйымдық-
құқықтық нысандары: шаруашылықтың нысандары бойынша тағы да екі топқа
бөлінеді:
• шаруашылықтың жекелеген түріне негізделген ауыл шаруашылық
кәсіпорындарының ұйымдық-құқықтық нысандары (шаруа
қожалықтары және өзіндік қосалқы шаруашылықтар);
• шаруашылық топтармен негізделген ауыл шаруашылық
кәсіпорындарының ұйымдық-құқықтық нысандары (шаруашылық
серіктестіктері және өндірістік кооперативтер).
2.1-сурет. Акционерлік қоғамды басқару үлгісі
Акционерлік қоғам – өз қызметін жүзеге асыру үшін қаражат тарту
мақсатымен акциялар шығаратын заңды тұлға.
Қоғамның өз акционерлерінің мүлкінен оқшауланған мүлкі болады және
олардың міндеттемелері бойынша жауап бермейді. Қоғам өз міндеттемелері
бойынша өз мүлкі шегінде жауап береді.
Қоғамның акционері оның міндеттемелері бойынша жауап бермейді және
Қазақстан Республикасының заң актілерінде көзделген жағдайларды қоспағанда,
өзіне тиесілі акциялардың құны шегінде қоғам қызметіне байланысты
залалдарға тәуекел етеді.
Қазақстан Республикасының заңдарында көзделген жағдайларда акционерлік
қоғамның ұйымдық-құқықтық нысанында коммерциялық емес ұйымдар құрылуы
мүмкін. Қоғам (акционерлік қоғамның ұйымдық-құқықтық нысанында құрылған
коммерциялық емес ұйымнан басқасы) облигациялар және бағалы қағаздардың
өзге де түрлерін шығаруға құқылы. Қазақстан Республикасының заң актілерінде
қызметтің жекелеген түрлерін жүзеге асыратын ұйымдар үшін акционерлік
қоғамның ұйымдық-құқықтық нысаны міндетті болып белгіленуі мүмкін.
Қоғамның фирмалық атауы болады, онда акционерлік қоғам ұйымдық-
құқықтық нысанын көрсету және оның атауы қамтылуға тиіс. Қоғамның атынан
кейін АҚ аббревиатурасын пайдалана отырып, қоғамның атауын қысқартуға жол
беріледі.
Жария компания
Мынадай өлшемдерге сәйкес келетін қоғам жария компания болып танылады:
1) қоғам өзінің жай акцияларын, осы акцияларды инвесторлардың шектеусіз
тобына ұсына отырып, бағалы қағаздардың ұйымдастырылмаған және
ұйымдастырылған нарығына орналастыруды жүзеге асыруы;
2) қоғамның орналастырылған жай акцияларының жалпы санының кемінде отыз
проценті, олардың әрқайсысы қоғамның орналастырылған жай акцияларының жалпы
санынан қоғамның жай акцияларының бес процентінен аспайтын акционерлерге
тиесілі болуы;
3) қоғамның жай акцияларының сауда-саттық көлемі бағалы қағаздар
нарығын реттеу мен қадағалауды жүзеге асыратын мемлекеттік органның
нормативтік құқықтық актісінде белгіленген талаптарға сәйкес болуы;
4) қоғамның акциялары Қазақстан Республикасының аумағында жұмыс
істейтін қор биржасының тізімдер санатында болуы, енгізілуі және онда болуы
үшін қор биржасының ішкі құжаттарымен бағалы қағаздарға және олардың
эмитенттеріне арнайы (листингілік) талаптар белгіленеді не олар Алматы
қаласының өңірлік қаржы орталығы арнайы сауда алаңдарының тізіміне
енгізіледі.
Жария компанияның жарғысында көзделеді:
1) корпоративтік басқару кодексі;
2) корпоративтік хатшы лауазымы;
3) корпоративтік веб-сайтты;
4) алтын акцияға тыйым салудың болуы.
Бағалы қағаздар нарығын реттеу мен қадағалауды жүзеге асыратын
мемлекеттік орган қоғамды жария компания деп тануды немесе одан жария
компанияның мәртебесін қайтарып алуды қоғамның өтініші негізінде өзі
белгілеген тәртіппен жүргізеді.
Қоғам мынадай талаптарды сақтамаған жария компания мәртебесінен
айырылады:
1) қоғамның орналастырылған жай акцияларының жалпы санының кемінде отыз
проценті, олардың әрқайсысы қоғамның орналастырылған жай акцияларының жалпы
санынан қоғамның жай акцияларының бес процентінен аспайтын акционерлерге
тиесілі болуы және қоғамның жай акцияларының сауда-саттық көлемі бағалы
қағаздар нарығын реттеу мен қадағалауды жүзеге асыратын мемлекеттік
органның нормативтік құқықтық актісінде белгіленген талаптарға сәйкес болуы
тиіс талаптарды сақтамағанда;
2) қоғамның акциялары Қазақстан Республикасының аумағында жұмыс
істейтін қор биржасының тізімдер санатында болуы, енгізілуі және онда болуы
үшін қор биржасының ішкі құжаттарымен бағалы қағаздарға және олардың
эмитенттеріне арнайы (листингілік) талаптар белгіленеді не олар Алматы
қаласының өңірлік қаржы орталығы арнайы сауда алаңдарының тізіміне
енгізілуіне сәйкес келмеген жағдайларда.
Қоғамның құрылтайшылары – қоғамды құру туралы шешім қабылдаған жеке
немесе заңды тұлғалар.
Қоғам өз құрылтайшылары жиналысының (құрылтай жиналысының) шешімі
бойынша құрылады. Қоғамды бір құрылтайшы құрған жағдайда қоғамды құру
туралы шешімді ондай тұлға жеке-дара қабылдайды. Қоғам Акционерлік
қоғамдар туралы Заңда және Қазақстан Республикасының өзге де заң
актілерінде белгіленген тәртіппен бар заңды тұлғаны қайта ұйымдастыру
арқылы құрылуы мүмкін.
Бірінші құрылтай жиналысында құрылтайшылар:
1) қоғамды құру туралы шешім қабылдайды және қоғамды құру жөніндегі
бірлескен қызмет тәртібін белгілейді;
2) құрылтай шартын жасайды;
3) құрылтайшылар төлейтiн акцияның алдын ала төлем мөлшерiн белгiлейдi;
4) жарияланған акциялардың, соның ішінде құрылтайшылар төлеуге тиісті
акциялардың санын белгілейді;
4-1) қоғамның акцияларына айырбастауға жататын қоғамның бағалы
қағаздарын айырбастаудың шарттары мен тәртібін белгілейді;
4-2) қоғам акцияларды сатып алған кезде олардың құнын белгілеудің
әдістемесін бекітеді;
5) шығарылатын болып жарияланған акцияларды мемлекеттік тіркеу туралы
шешім қабылдайды;
6) қоғамның тіркеушісін таңдайды;
7) мемлекеттік тіркеуге арналған құжаттарға қоғам атынан қол қоюға
уәкілетті адамдарды сайлайды;
8) қоғам құрылтайшыларының жарғылық капиталды төлеуге енгізілетін
мүлкін Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес бағалайтын адамдарды
белгілейді;
9) қоғамның органдары құрылғанға дейін қоғамның қаржы-шаруашылық
қызметін жүзеге асыруға және үшінші тұлғалар алдында оның мүдделерін
білдіруге уәкілетті адамдарды сайлайды;
10) қоғамның жарғысын бекітеді.
Құрылтай шартында (жалғыз құрылтайшының шешімінде) көрсетіледі:
1) қоғамның құрылтайшылары (жалғыз құрылтайшысы) туралы мәліметтер,
соның ішінде:
– жеке тұлғаға қатысты: аты, азаматтығы, тұратын жері және жеке басын
куәландыратын құжат деректері;
– заңды тұлғаға қатысты: оның атауы, орналасқан жері, мемлекеттік
тіркеуден өткені туралы деректер;
2) қоғамның құрылуы туралы жазба, қоғамның толық және қысқартылған
атауы, сондай-ақ оның құрылу тәртібі;
3) құрылтайшылар төлейтiн акциялардың алдын ала төлем мөлшерi, сондай-
ақ оны төлеудiң мерзiмдерi мен тәртiбi;
4) акциялар шығаруды мемлекеттік тіркеуден өткізгеннен кейін қоғамның
құрылтайшылар арасында орналастырылатын (жалғыз құрылтайшы сатып алатын)
жарияланған акцияларының саны, түрлері және нақтылы құны;
5) оның құрылтайшыларының құқықтары мен міндеттері және қоғамның
құрылуына байланысты шығыстарды бөлу, сондай-ақ құрылтайшылардың қоғамды
құру жөніндегі қызметін жүзеге асырудың өзге де талаптары;
6) қоғамды құру және мемлекеттік тіркеу процесінде оның мүдделерін
білдіру тапсырылатын адамдардың өкілеттіктерін белгілеу;
7) қоғам құрылтайшыларының кейінгі жиналыстарын шақыру мен өткізу
тәртібі, сондай-ақ әрбір қоғам құрылтайшысының кейінгі құрылтай
жиналыстарындағы дауыс саны;
8) қоғамның жарғысын бекіту туралы жазба;
9) құрылтай шартына (жалғыз құрылтайшының шешіміне):
– құрылтайшылардың шешімі бойынша;
– Қазақстан Республикасының заң актілеріне сәйкес енгізілуге тиісті
өзге де талаптар болады.
Қоғамның жарғысы – қоғамның заңды тұлға ретіндегі құқықтық мәртебесін
айқындайтын құжат.
Жұмыс iстеп тұрған акционерлiк қоғамның акционерлердің жалпы жиналысы
уәкілеттік берген тұлға қол қоятын жарғысының жаңа редакциясын (оған
өзгерiстер мен толықтырулар енгiзудi) қоспағанда, қоғам жарғысына
құрылтайшылар (жалғыз құрылтайшы) не оның өкiлдерi қол қоюға тиiс. Қоғамның
жарғысы, сондай-ақ оған енгiзiлетiн барлық өзгерiстер мен толықтырулар
нотариаттық куәландырылуға тиiс.
Қоғамның жарғысында көрсетілетін мәліметтер:
1) қоғамның толық және қысқартылған атауы;
2) қоғамның атқарушы органының орналасқан жері;
3) қоғамның артықшылықты акцияларымен куәландырылған құқықтар көлемiн
қоса алғанда, акционерлердiң құқықтары туралы мәлiметтер;
4) қоғамның органдарын құру тәртібі және олардың құзыреті;
5) қоғам органдарының қызметін ұйымдастыру тәртібі, соның ішінде:
– қоғам акционерлерінің жалпы жиналысын және алқалы органдарының
отырыстарын шақыру, әзірлеу және өткізу тәртібі;
– қоғам органдарының шешімдер қабылдау тәртібі, соның ішінде шешімдері
айқын басым көпшілік дауыспен қабылдануға тиісті мәселелердің тізбесі;
6) қоғамның қызметi туралы ақпаратты жариялау үшiн пайдаланылатын
бұқаралық ақпарат құралын көрсете отырып, қоғамның акционерлеріне оның
қызметі туралы ақпарат беру тәртібі;
7) қоғам акционерлерi мен лауазымды тұлғаларының өз аффилиирленген
тұлғалары туралы ақпаратты беру тәртiбi;
8) қоғам коммерциялық емес ұйым болған жағдайда: қоғамның коммерциялық
емес ұйым екендігін көрсету, дауыс беру рәсімі, дивидендтерді төлемеу
туралы ережелер мен Акционерлік қоғамдар туралы Заңда және Қазақстан
Республикасының өзге де заң актілерінде белгіленген басқа да талаптар;
9) қоғам қызметінің тоқтатылу талаптары;
10) Акционерлік қоғамдар туралы Заңға және Қазақстан Республикасының
өзге де заң актілеріне сәйкес өзге де ережелер.
Қоғамның жарғылық капиталының ең төменгі мөлшері – тиісті қаржы жылына
арналған республикалық бюджет туралы Қазақстан Республикасының заңында
белгіленген айлық есептік көрсеткіштің 50000 еселенген мөлшерінде болады.
Қоғамның жарғылық капиталы – құрылтайшылардың (жалғыз құрылтайшының)
акцияларды олардың нақтылы құны бойынша және инвесторлардың Акционерлік
қоғамдар туралы Заңда белгiленген талаптарға сәйкес айқындалатын
орналастыру бағалары бойынша төлеуi арқылы қалыптастырылады және ол
Қазақстан Республикасының ұлттық валютасымен көрсетiледі. Қайта ұйымдастыру
нәтижесiнде құрылған қоғамның жарғылық капиталы Акционерлік қоғамдар
туралы Заңда белгiленген талаптарға сәйкес қалыптастырылады.
Қоғам акционерлерінің құқықтары
1) Акционерлік қоғамдар туралы Заңда және қоғамның жарғысында
көзделген тәртіппен қоғамды басқаруға қатысу;
2) дивидендтер алу;
3) қоғамның қызметі туралы ақпарат алуға, оның ішінде акционерлердің
жалпы жиналысында немесе қоғамның жарғысында белгіленген тәртіппен қоғамның
қаржы есептілігімен танысу;
4) қоғамның тіркеушісінен немесе нақтылы ұстаушыдан оның бағалы
қағаздарға меншік құқығын растайтын үзінді көшірмелер алу;
5) қоғам акционерлерінің жалпы жиналысына қоғамның директорлар кеңесіне
сайлау үшін кандидатура ұсыну;
6) қоғамның органдары қабылдаған шешімге сот тәртібімен дауласу;
7) қоғамға оның қызметі туралы жазбаша сауал салуға және қоғамға сауал
келіп түскен күннен бастап отыз күн ішінде дәлелді жауаптар алу;
8) қоғам таратылған кезде мүліктің бір бөлігіне және заңнамалық
актілерде көзделген жағдайларды қоспағанда, Акционерлік қоғамдар туралы
Заңда белгіленген тәртіппен өз акцияларына айырбасталатын қоғамның
акцияларын немесе басқа да бағалы қағаздарын артықшылықпен сатып алуға
құқығы бар.
Ірі акционердің құқықтары:
1) акционерлердің кезектен тыс жалпы жиналысын шақыруды талап етуге
немесе директорлар кеңесі акционерлердің жалпы жиналысын шақырудан бас
тартқан жағдайда оны шақыру туралы талап-арызбен сотқа жүгіну;
2) директорлар кеңесіне Акционерлік қоғамдар туралы Заңға сәйкес
акционерлердің жалпы жиналысының күн тәртібіне қосымша мәселелер енгізуді
ұсыну;
3) директорлар кеңесінің отырысын шақыруды талап ету;
4) өз есебінен аудиторлық ұйымның қоғам аудитін жүргізуін талап ету.
Қоғамның жарғысында акционерлердің өзге де құқықтары көзделуі мүмкін.
Қоғам акционерлерінің міндеттері:
1) акцияларды төлеу;
2) осы акционерге тиесілі акцияларды қоғамның тіркеушісіне және нақтылы
ұстаушыға қоғамның акцияларын ұстаушылардың тiзiлiмдер жүйесiн жүргізуге
қажетті мәліметтердің өзгерісі туралы он күн ішінде хабарлау;
3) қоғам немесе оның қызметі туралы қызметтік, коммерциялық немесе
заңмен қорғалатын өзге де құпия болып табылатын ақпаратты жария етпеу;
4) Акционерлік қоғамдар туралы Заңда және Қазақстан Республикасының
өзге де заң актілерінде белгіленген басқа да міндеттерді орындау.
Қоғамның органдары:
1) жоғары орган – акционерлердің жалпы жиналысы (барлық дауыс беретін
акциялары бір акционерге тиесілі қоғамда – сол акционер);
2) басқару органы – директорлар кеңесі;
3) атқарушы орган – алқалы орган немесе атауы қоғамның жарғысында
белгіленетін атқарушы орган қызметін жеке-дара жүзеге асыратын тұлға.
4) Акционерлік қоғамдар туралы Заңға, Қазақстан Республикасының өзге
де нормативтік құқықтық актілеріне және қоғам жарғысына сәйкес өзге де
органдар.
Ұлттық басқарушы холдинг – құрылтайшысы және жалғыз акционері Қазақстан
Республикасының Үкіметі болып табылатын, қызметінің негізгі мақсаты ұлттық
даму институттарының, ұлттық компаниялардың және басқа заңды тұлғалардың
өзіне меншік немесе сенімгерлікпен басқару құқығымен тиесілі акциялар
пакетін (қатысу үлестерін) басқару болып табылатын акционерлік қоғам.
Ұлттық басқарушы холдингтің құқықтық мәртебесінің ерекшеліктері
Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес белгіленеді.
Ұлттық даму институттары – Қазақстан Республикасы Үкіметінің шешімімен
акционерлік қоғамдар ұйымдастыру-құқықтық нысанында құрылған, қызметінің
басты мақсаты индустриялық-инновациялық даму және кәсіпкерлікті қолдау
саласындағы жобаларды іске асыру болып табылатын қаржылық, консалтингтік,
инновациялық, сервистік ұйымдар.
Ұлттық холдинг – Қазақстан Республикасының Yкіметі құрылтайшысы және
жалғыз акционері болып табылатын, ұлттық компаниялардың және өзге де
акционерлік қоғамдардың өзіне меншік құқығымен тиесілі акциялар пакеттерін
тиімді басқару үшін құрылған акционерлік қоғам.
Акционерлердің жалпы жиналысы
Акционерлердің жалпы жиналыстары жылдық және кезектен тыс болып
бөлінеді.
Қоғам акционерлердің жылдық жалпы жиналысын жыл сайын өткізіп отыруға
міндетті. Акционерлердің өзге жалпы жиналыстары кезектен тыс болып
табылады.
Акционерлердің жыл сайынғы жалпы жиналысында мынандай мәселелер
қаралады:
1) қоғамның жылдық қаржылық есептілігі бекітіледі;
2) қоғамның аяқталған қаржы жылы үшін таза кірісін бөлу тәртібі және
қоғамның бір жай акциясына есептелген дивиденд мөлшері айқындалады;
3) акционерлердің қоғамның және оның лауазымды тұлғаларының іс-
әрекетіне өтініштері және оларды қарау қорытындылары туралы.
Директорлар кеңесінің төрағасы директорлар кеңесінің және қоғамның
атқарушы органының мүшелеріне сыйақы беру мөлшері және олардың құрамы
туралы қоғамның акционерлеріне хабарлайды.
Акционерлердің жалпы жиналысының айрықша құзыретіне мына мәселелер
жатқызылады:
1) қоғам жарғысына өзгерістер мен толықтырулар енгізу немесе оны жаңа
редакциясында бекіту;
2) осы кодекстi қабылдау қоғамның жарғысында көзделген жағдайда,
корпоративтiк басқару кодексiн, сондай-ақ оған енгiзiлетiн өзгерiстер мен
толықтыруларды бекiту;
3) қоғамды ерікті түрде қайта ұйымдастыру немесе тарату;
4) қоғамның жарияланған акцияларының санын ұлғайту немесе қоғамның
орналастырылмаған жарияланған акцияларының түрiн өзгерту туралы шешiм
қабылдау;
5) қоғамның бағалы қағаздарын айырбастау шарттары мен тәртібін, сондай-
ақ оларды өзгертуді айқындау;
6) есеп комиссиясының сан құрамын және өкілеттік мерзімін белгілеу,
оның мүшелерін сайлау және олардың өкілеттігін мерзімінен бұрын тоқтату;
7) директорлар кеңесінің сан құрамын, өкілеттік мерзімін белгілеу, оның
мүшелерін сайлау және олардың өкілеттігін мерзімінен бұрын тоқтату, сондай-
ақ директорлар кеңесінің мүшелеріне сыйақы төлеудің мөлшері мен талаптарын
айқындау;
8) қоғамның аудитін жүзеге асыратын аудиторлық ұйымды белгілеу;
9) жылдық қаржы есептілігін бекіту;
10) қоғамның есепті қаржы жылындағы таза табысын бөлу тәртібін бекіту,
жай акциялар бойынша дивидендтер төлеу туралы шешім қабылдау және қоғамның
бір жай акциясына шаққандағы дивиденд мөлшерін бекіту;
11) қоғамның жай және артықшылықты акциялары бойынша: өз капиталының
теріс мөлшері болған жағдайда немесе егер қоғамның өз капиталының мөлшері
оның акциялары бойынша дивидендтер есептеу нәтижесінде теріс болса және
егер қоғам Қазақстан Республикасының банкроттық туралы заңдарына сәйкес
төлем қабілетсіздігі немесе дәрменсіздік белгілеріне сәйкес келсе не
аталған белгілер қоғамда оның акциялары бойынша дивидендтер есептеу
нәтижесінде пайда болса қоғамның жай және артықшылықты акциялары бойынша
дивидендтер төлемеу туралы шешім қабылдау;
12) қоғам акцияларының ерікті делистингі туралы шешім қабылдау;
13) қоғамға тиесілі барлық активтердің жиырма бес және одан да көп
процентін құрайтын сомадағы активтердің бір немесе бірнеше бөлігін беру
арқылы қоғамның өзге заңды тұлғаларды құруға немесе олардың қызметіне
қатысуы туралы шешім қабылдау;
14) акционерлердің жалпы жиналысын шақыру туралы қоғамның акционерлерге
хабарлау нысанын белгілеу және мұндай ақпаратты бұқаралық ақпарат
құралдарында беру туралы шешім қабылдау;
15) қоғам акцияларды осы Заңға сәйкес сатып алған жағдайда олардың
құнын белгілеу әдістемесіне өзгерістерді бекіту (егер оны құрылтай жиналысы
бекітпесе, әдістемені бекіту);
16) акционерлердің жалпы жиналысының күн тәртібін бекіту;
17) акционерлерге қоғам қызметі туралы ақпарат беру тәртібін белгілеу,
оның ішінде, егер мұндай тәртіп қоғам жарғысында белгіленбесе, бұқаралық
ақпарат құралын анықтау;
18) алтын акцияны енгізу және оның күшін жою;
19) шешім қабылдау осы Заңда және қоғам жарғысында акционерлердің жалпы
жиналысының айрықша құзыретіне жатқызылған өзге де мәселелер.
Акционерлердің кезектен тыс жалпы жиналысы:
1) директорлар кеңесінің;
2) ірі акционердің бастамасы бойынша шақырылады.
Акционерлердің жалпы жиналысын әзірлеу мен өткізуді:
1) атқарушы орган;
2) өзімен жасалған шартқа сәйкес қоғамның тіркеушісі;
3) директорлар кеңесі;
4) қоғамның тарату комиссиясы жүзеге асырады.
Акционерлік қоғамдар туралы Заңда және қоғамның жарғысында өзгеше
белгіленбесе, мынадай мәселелер директорлар кеңесінің айрықша құзыретіне
жатады:
1) қоғам қызметінің басым бағыттарын белгілеу;
2) акционерлердің жылдық және кезектен тыс жалпы жиналысын шақыру
туралы шешім қабылдау;
3) жарияланған акциялардың ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz