Банктердің экономикаға несиелері

Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 10 бет
Таңдаулыға:

III. Тарау
3.2 Проблемалық несиелерді жетілдіру жолдары

Еліміздегі нарықтық қатынасқа өту жағдайында несие халық
шаруашылығының дамуының негізгі факторы болып табылады. Несие қосымша
ресурстар түрінде кәсіпорындар мен ұйымдарға меншік капитал шеңберінен
шығуға мүмкіндік беріп, жаңа күш – қуат береді, өндірістің өркендеуіне
экономикалық алғышарттар жасайды.
Коммерциялық банктің несиелік портфелі – оның табысының, әрі активтерді
орналастыру тәуекелінің негізгі көзі. Банктің қаржылық тұрақтылығы
болашақтағы жағдайы несиелік портфельдің сапасы мен құрылымына тәуелді және
несиелік портфель банкті барлық активтерінің жартысына дейінгі мөлшерін
алып отыр. Банктің несиелік портфеліндегі проблемалық несиелер үлесінің
өсіп кетуі оның беделін түсіруі мүмкін, ал бұл өз кезегінде, банктің
несиелік ресурстар нарығында алатын орны на әсер етуі де таң қаларлық жәй
емес. Халықаралық тәжірибеде несиелеу мен банк табысыныңбасым бөлігі
байланысты. Сондықтанда да, осы ненсиелеуге қатысты, яғни несиелік
портфельдің дұрыс басқарылуына қатысты мәселелер кез-келген банк
басқармасының күн тәртібі бірінші мәселе.
Несиелік портфельді басқаруды жетілдіру жолдарын іздестіру – қазіргі таңда,
ҚР-ның несиелеу жүйесінде маңызы өте зор. Біріншіден, еліміздің өтпелі
кезеңінде несиелеу жүйесінде қалыптасқан проблемаларды нгақты деректерге
сүйене отырып көре алу, яғни еліміздің тәжірибесіздігіне сілтемей,
кемшіліктерді атап көрсету маңызды. Екіншіден, сол мәселені шешу жолдарын
қарастырудың, нақты ұсыныстардың несиелеу жүйесін жетілдіруде орны ерекше.
2004 жылдың нәтижелеріне сүйенсек, Ұлттық Банктің мәлеметтері бойынша ҚР
коммерциялық банктердің саны 44-тен 38-ге дейін төмендеген. Банктің реттеу
заңдарын орындамаған 3 коммерциялық банктің банктік операциялар жүргізуге
лицензиясы қайтарылды, қалған 3 банк несиелік серіктестік күйінде қайта
құрылды.(1)
Жарғылық капиталында 100% мемлекеттік үлесі бар банктердің саны бұрынғыдай
– 2. Шетел капиталының үлесімен құрылған банктердің саны 1-ге артып, 16
болды . 2003 ж коммерциялық банктердің филиалдар санының қысқаруымен
ерекшеленеді: 2003 ж 1-қаңтарындағы 400 филиалдан жыл соңында 368-і қалды.
Төлеме-кассалық бөлімшелердің саны тұрақты – 1026. Шетелдердегі
қазақстандық банктердің тармақтар саны өзгеріссіз – 8 . Бірақ резидент емес
банктердің қазақстандық бюөлімдерінің саны 12-ден 14 дейін өсті.
Ұлттық Банктің мәліметтеріне сәйкес республика коммерциялық банктер
активтерінің сомасы 40,2%-ке немесе 328,4 млрд теңгеге өсіп, 2004 ж 1 –
қаңтарында 1 трлн. 145 млрд. теңгені құраған (7,359 млрд. АҚШ доллары ).
Сөйтіп, ЖІӨ -ң 30,5% -ке тең болған.

ҚР-ның банк жүйесі

Кесте 1

№ 01.04.04
1 ЕДБ-нің саны, оның ішінде: 38
Мемлекетаралық, -
Жарғысында 100% мемлекет үлесі бар 2
Шетелдік капитал үлесімен 17
2 ЕДБ-нің филиалдарының саны 368
3 Төлеме – кассалық бөлімдер 1026
4 Шетелдерде қазақстандық ЕДБ-нің тармақтары 8
5 Резидент емес банктердің Қазақстандық тармақтары 14
6 Кастодиалдық операцияларды жүргізуге лицензиясы 9
бар ЕДБ-нің саны

Алдыңғы жылдары сияқты, 2003 ж ЕДБ (екінші деңгейдегі банктер)
активтерінің 60,2 % несиелерге келген. 1 жылдың ішінде несиелердің саны
республика төңірегінде 40% – ке өсіп, 689,1 млрд. теңгені құраған. 2003 ж
ішінде классификацияланатын активтер мен шартты міндеттемелердің мөлшері
320,7 млрд-қа өсіп (44,5%), 1,041,8 млрд. теңгені құрады, оның ішінде
несиелік портфель 200,9 млрд-қа өсіп (38,9%) 717,4 млрд. теңгені құрады.
Өткен жыл активтер сапасының жақсаруымен сипатталады. Күдікті және
қанағаттанарлықсыз активтердің санының жоғарлауына қарамастан, күмәнді және
субстандартты активтердің санының төмендегені байқалады: 22,5% -тен 19,7%
-ке дейін және 19,7% -тен 14,6% -ке дейін сәйкесінше. Бұған қоса, үмітсіз
активтердің де саны 1,9% -тен 1,5% -ке төмендеді.
2003 ж, сонымен қатар, несиелердің сапасының және қайтарылмау тәуекелінің
жақсаруымен ерекшеленеді. Несиелік портфельдің құрамындағы стандартты
несиелердің үлесі 69% -тен 71,3% -ке көтеріліп, күмәнді несиелердің үлесі
28,9% -тен 16,7% -ке дейін, субстандартты несиелердің үлесі 2,1% -тен 2%
-ке дейін төмендегенін 2 кестеде көрсетілген. (3)
Халықаралық Standard ( Poor’s рейтингтік агенттігінің Қазақстандық
банктік секторға берген бағасы. Агенттіктің пайымдауынша, әсіресе, соңғы
жылдары Қазақстан Республикасының Банк жүйесі бұрын – сонды болмаған
дамудың өте жылдам қарқыны ие болып келе жатыр.
Standard ( Poor’s – тің жорамалдары бойынша, Қазақстандық банктердің
активтерінің сапасы алдағы жылдары төмендемеуі қажет. Бірақ, Standard (
Poor’s – тің айтуы бойынша несиелеу көлемінің тым жоғарлылығы қаржылық жүйе
кернеулігінің де жоғарлауына әкеліп соғады. “ Қазақстандық банктердің
несиелік портфельдің дамуы жалпы мемлекеттің экономикалық дамуынан әлде
қайда алда келе жатыр ” – деді, өз сөзінде Standard ( Poor’s агенттігінің
несиелік аналитигі Дениса Дерипаско (4)
Қазақстан аумақтары бойынша несиелер сол қалпында: Алматыда (барлық
несиелердің) 69,5%, Астанада 4,4%, Шығыс – Қазақстанда 4,9% және Қарағанды
облысында 4%.

Қазақстандық банктердің несиелік портфелінің сапалық динамикасы

Кесте 2

01.01.2003 ж 01.01.2004 ж өсім
Нег. Қарыз % Нег. Қарыз % %
көлемі, көлемі,
млрд. млрд. тенге
тенге
Несиелік 516,50 100 717,40 100,00 38,90
портфель
Стандартты 356,20 69,00 511,20 71,30 43,51
Күмәнді 149,50 28,90 191,70 26,70 28,23
Субстандартты 131,60 25,50 139,30 19,40 5,85
Қанағаттанар-лы 10,80 2,10 37,80 5,30 250
қсыз
Күдікті 7,00 1,40 14,70 2,00 110
Үмітсіз 10,90 2,10 14,40 2,00 32,11

Ақпандағы болған ұлттық валютадағы несиелер санының өсу тенденциясы, наурыз
айында да өзінің жалғасын тапты (8,2%); шетел валютасындағы несиелер
көлемінің 5,8% -ке қысқарғанын ескерсек, ол да қуантарлық жай.
Қазақстан Республикасының банк жүйесі ұлттық қор нарығының ірі
институционалдық инвесторы болып табылыды.
2004 ж №137 ҚР Үкіметінің жарлығы бойынша жоғарыдағы көрсеткіш 12,0 – 13,5
% -ке дейін төмендету көзделді. Бұл жағдай макроэкономикалық тұрақтылықты
және несиелік қордың қазақстандық экономика субъектілерінің көп бөлігіне
қол жеткізерліктей болғанын куәландырады. (6)
Келесі кестеде Қазақстан қаржылық нарығындағы негізгі институционалдық
инвесторлары көрсетілген. (7)

ҚР қаржы нарығындағы институционалды инвесторларының
салыстырмалы көрсеткіштері

3 кесте
Қаржы нарығының ЖалпыактЖІӨ-дегі үлесіҚатысушылар Активтердің
сегменті ив, саны орт.мазмұны
млрд.тг
Банктік жүйе 1146,0 30,5 35 30,2
Зейнетақы жүйесі 296,8 7,1 16 16,9
Сақтандыру жүйесі 20,8 0,6 34 0,6

ЕДБ әрекеті несиелеу көлемін арттыру мақсатында ақша қорларын тартуға
бағытталған. Бұл елдегі жалпы экономикалық жағдайдың жақсаруы, сонымен
қатар инвесторларға арналған құқықтық базаны жақсарту және кепілдік жүйесін
құрудың арқасында мүмкін болды.
ТМД елдерінде Қазақстан орташа бір банк басына келетін жалпы капитал өлшемі
бойынша алда келе жатыр. Мысалы, егер Украинада, Ресейде және Қырғызстанда
осы көрсеткіш орташа 3-4 миллион доллар төңірегінде болса, Қазақстанда – 13
миллион доллардан жоғары.

Банктік сектордың орнын сипаттайтын негізгі көрсеткіштер

4 кесте
Қазақстан экономикасында банктік сектордың 01.01.02 01.01.03 01.02.04
орнын сипаттайтын негізгі көрсеткіштер
динамикасы, млрд. тенге
ЖІӨ 3 205,6 3 747,2 4449,8
Активтердің ЖІӨ -ге қатысы, % 25,1 30,6 37,05
Несиелік портфельдің ЖІӨ -ге қатысы, % 15,9 19,1 24,61
Өзіндік капиталдың ЖІӨ -ге қатысы, % 3,8 4,3 5,41
Депозиттердің ЖІӨ -ге қатысы 15,0 18,6 21,66

Жалпы қазақстандық экономиканың, оның ішінде банктік жүйенің дамуында жаңа
кезең келе жатыр. Ол кезең сандық көрсеткіштердің кемуімен сипатталады.
Жаңа жағдайда макроэкономиканың қазақстандық банктерге жүктемесі күшее
түсүде, өндірістің және инвестициялардың өсу қарқыны банктік несиеге
тәуелділігі күшеюде. Қазіргі кезде банк активтерінің негізінде экономиканың
нақты секторын несиелеу жатыр. Ол ЖІӨ-дегі үлесі 15,1% -ден 17,9% -ке дейін
өскен.
Банктік несиелер өндіріс көлемі мен инвестицияларды ұлғайтуға емес,
кәсіпорынның қаржылық жағдайын сауықтыруға “жұмыс істейді”, яғни несиелік
қарызды төмендету, өтімділікті толықтыру және қаржы салымдарын өсіру.
Экономиканың негізгі салаларындағы ұзақ мерзімді несиелік қорлардың
салыстырмалы тапшылығы 4 - 5% - ке жетті.
Отандық банктердің нақты секторды ұзақ мерзімді қаржыландыруға аздап қана
қатысуы, қазақстандық ірі кәсіпорындардың батыс кредиторларға бет бұруына
себепші болады. Қазақстандық банктер иелігіндегі қор әзірше экономиканы
несиелеудің жоғары қарқынын қамтамасыз ете алады. Төменде банктердің
қаншалықты экономикаға әсер ететіні кесте түрінде берілген.

Банктердің экономикаға әсері

5 кесте
Банктердің экономикаға несиелері 2001 2002 2003 2004
млрд. тенге 439 571 718 866
өзгерісі , % 58,8 30,1 25,7 20,8

Жоғарыда банк жүйесінің және несиелік жүйенің үлкен алға басуларын жақсылап
айта тұрып, сандық және сапалық көрсеткіштерді көрсетіп, талдау жасалды.
Бірінші реттен қарағанда , барлығы керемет сияқты. Алайда, ол оң жайлардың
барлығы салыстырмалы сипатта екендігін ұмытуға болмайды.
Соңғы кезде несиелер қысқа мерзімді сипатқа ие болып кетті. Бұл
республикадағы экономикалық тұрақсыздыққа байланысты банктердің несиелік
ресурстарды қысқа мерзім аралығына ғана орналасуын жөн көрумен байланысты.
Мәліметтерге сүйенсек, қысқа мерзімді несиелер несиелік портфельдің 50% -ке
дейін мөлшерін алып жатыр.
Несие - өзінің табиғаты бойынша, өте жоғары тәуекелді мәмле. Қазіргі
жағдайда, несие бойныша міндеттемелерді орындамау – өте үлкен проблема. Бұл
жағдайды болдырмау үшін банктерде аналитикалық жұмыстың сапасын мейлінше
жоғарлату керек, қарыз алушының несиелік қабілеті де анализді қажет етеді.
Бұған қоса, жалпы процестің құқықтық жағын екінші деңгейдегі маңыздылыққа
қалдырмау қажет. Ссуданы төлеу және ол бойынша пайыз төлеудің барысын
бақылау бүкіл несиелеу процесінің маңызды кезеңі болып табылады.Берілген
несие банк кітабына түскеннен кейін, ол міндетті түрде активті басқарылуы
тиіс. Несиелік менеджмент – несиелік жұмысшының өзгеше міндеттерінің бірі.
ҚР коммерциялық банктердің практикасымен танысу барысында келесі аңғарылды
– несие берілгеннен кейін банк сол несие бойынша жұмыс жүргізбейді.
Мәселелі несие бөлімі қызметкерлерінің ойынша, несиені өтеу барысындағы
жұмыс несиелік инспектордың несиені бере салысымен ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.