ОҚЫТУ ҚҰРАЛДАРЫН БАСТАУЫШ МЕКТЕП ОҚУШЫЛАРЫН ОҚЫТУДА ҚОЛДАНУЫНЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ 4
1 ОҚЫТУ ҚҰРАЛДАРЫН БАСТАУЫШ МЕКТЕП ОҚУШЫЛАРЫН ОҚЫТУДА
ҚОЛДАНУЫНЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ
1.1 Оқыту процесінде құралдарды қолдануының 7
психология-педагогикалық негіздері
1.2 Математика пәні барысында оқыту құралдарын қолдануының 7
түсініктері, классификациясы, сипаттамасы, әдістемесі
1.3 Бастауыш сыныптарды оқытудағы көрнекіліктердің
түрлері мен рөлі 12
2 БАСТАУЫШ СЫНЫПТА МАТЕМАТИКАНЫ ОҚЫТУ ҚҰРАЛДАРЫНЫҢ ҚЫЗМЕТТЕРІ 17
ЖӘНЕ ОҚЫТУДАҒЫ КӨРНЕКІЛІКТЕРДІ ПАЙДАЛАНУ ӘДІСТЕМЕСІ
2.1 Сан ұғымын қалыптастырудағы көрнекіліктер
2.2 Арифметикалық амалдар мен олардың қасиеттерін меңгерудегі
оқыту құралдар 22
2.3 Дидактикалық бірліктерді ірілендіру (ДБІ) математикалық 22
білім технологиясы
30
3 БАСТАУЫШ СЫНЫПТА МАТЕМАТИКА ПӘНІНДЕ КОМПЬЮТЕРДІ ОҚЫТУ ҚҰРАЛЫ
РЕТІНДЕ ҚОЛДАНУ 43
3.1 Бастауыш мектепте математика пәнінде ақпараттық
технологияларды пайдаланудың тәжірибесі
3.2 Оқыту құралдарын пайдалану бойынша математика сабағының 47
үлгісі (2 сынып)
47
ҚОРЫТЫНДЫ
59
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
66
69
КІРІСПЕ
Қазіргі бастауыш білім беру мектептерінде барлық күшті тәрбиеге,
оқушылардың өзіндік жұмыс істегенде білім мен дағдының қалыптасуына,
мұғалімнің оқу-тәрбие процесінің сапасы мен тиімділігіне жауапкершілігін
арттыруға жұмсау керек. Соңғы жылдары ғылыми-техникалық прогрестің дамуының
жылдамдығы мен еңбектің шығармашылық бағытта ұстануы оқытудың жаңа түрлері
мен ұйымдастыруының әдістерін іздеуді талап етеді.
Оқыту мен тәрбие берудің жаңа мазмұны мұғалімдердің жұмысындағы әдіс-
тәсілдеріне қатал сұранысты тудырды.
Оқытудың әдістерінің жетілуі оқытудың формасына әсер етті. Оқыту
оқушыларда репродуктивті (қайталама) ғана емес, продуктивті (шығармашылық)
ойлауға бағыт алған. Сабақ енді мұғалім көмегімен белсенді өз бетінше білім
іздеу түріне айналу барысында бағыт ұстанды.
Мұғалім еңбегі мен оның тиімділігі: оқытушының ғылыми біліміне,
педагогикалық ұстамына, эрудициясына, жеке тұлғалық қасиеттеріне және де
тағы басқа факторларға байланысты болады. Әрине еңбек тиімділігіне оқушылар
да әсер етеді, ең басты мұғалім мен оқушының қарым-қатынасы және де оқыту-
тәрбие процесі қандай жағдайда өтіп жатқаны әсер етеді. Ю.К.Бабанский оқу-
тәрбие процесінде қолайлы жағдайлардың болуы оқу тиімділігіне әсер ететін
бірден-бір тәсілі деген.
Оқушылар білімді саналы түрде қабылдау үшін алдымен осы білімді
материалдау және олармен жұмыс істеу тәсілдерін, оларды сыртқы формаларын
көрсету керек. Осыған дидактиканың басты принциптерінің бірі ( көрнекі
оқыту принципі сүйенеді.
Қазіргі кезде математиканы оқытудың әдістемесінің басты проблемасы:
оқыту процесін оқу құралдары мен оларды қолдану туралы әдісінің жетілмеуі,
мұғалім мен оқушының еңбегінің тиімділігін қамтамасыз ету, білім мен
дағдының сапасын көтеру саналады.
Оқу процесінде оқыту құралдың қолдануы туралы көптеген мәселелер
талқыланған. Осындай сұрақтармен: Ы. Алтынсарин, Р. Г. Лемберг,
В.Г.Болтянский, С.Г.Шаповаленко, Я.А. Коменский және т.б. педагог-ғалымдар
айналысқан.
Тақырыптың көкейкестілігі. Қай замандарда да мектеп қоғамның
әлеуметтік, экономикалық және мәдени салаларындағы өзгерістерге икемделіп
отырған. Әр кезеңге сай оқыту теориялары, оқыту процесін ұйымдастыру
мәселелері де өзгеріп, жаңа сұраныстарға бейімделген.
Дәл қазір адамның ақыл-ой, шығармашылық мүмкіндіктеріне қойылатын
талаптар артуда. Мұндай күрделі міндеттерді шешудегі орта мектептің
бастауыш сатысының алар орны ерекше. Оқушылардың білім берудің барлық
кейінгі сатыларында нәтижелі дамуын анықтайтын негіз бастауышта қалатындығы
баршаға белгілі.
Республикада оқыту мазмұны жаңартылып, жаңа буын оқулықтарын енгізіп
жатыр. Жаңа оқулықтар:
Көп деңгейлі.
Интеграцияланған.
Дамыта оқыту жүйесі қағидаларына сәйкестендірілгендігімен ерекшеленеді.
Соңғы жылдары оқыту процесін ізгілендіру, оның практикалық
бағыттылығын күшейту мақсатында біраз шаралар жасалды.
Білім беру саласындағы жаңалықтар:
̶ ұйымдастырудағы
̶ технологиялардағы
̶ оқулықтар мен бағдарламалардың өзгеруі.
Қазақстан білім беру тұжырымдамасында "Білім беру үлгісіне орта білім
беру деңгейінің өте жоғары болуы тән. Бұл ең алдымен барынша байыпты
бастауыш мектеп арқылы жүзеге асырылады"-деген. Осыған орай, әр пәнді,
соның ішінде бастауыш сынып математикасын оқытудың ғылыми дәрежесі
анағұрлым жоғары болуын, ғылым негіздерінің бәрі игерілуін, тәрбие
жұмысының жақсартылуын қамтамасыз ету бағытында әр алуан шаруалар жүзеге
асырылуда.
Қазіргі кезде оқыту құралдарын және ТСО-ны оқытуда қолдану туралы
көптеген әдебиеттер бар. Бірақ оларға оқыту құралдарын қолдануды уақыт
тиімділігі арнайы бақылау мәселесі болмағаны осы әдебиеттерді анализдеуден
көруге болады.
Мұғалімдердің міне осындай әдістемелік құралдардың жеткілікті
жетілмеуі мен жетіспеулігі зерттеудің бағытын көрсетеді.
Зерттеудің мақсаты болып оқыту құралдардың қолдану әдістерін ойластыру
мен оларды математика сабағында қолдануында психология-педагогика
принциптерін көрсету.
Зерттеу объектісі - бастауыш білім беру мектебіндегі оқу құралдары
Зерттеу пәні - оқушыда оқылатын материал бойынша нақты түсінік
қалыптастыру мақсатында математика сабағында оқыту құралдарын қолданып, оқу
процесін ұйымдастыру.
Зерттеудің меторологиялық негізі:
1) тұтас педагогикалық процесс туралы түсінікпен;
2) оқушылардың психология-педагогикалық және жас ерекшелігімен анықталды.
Қойылған проблема келесілерді шешуге алып келді:
1) математика сабағында оқыту құралдарын қолданудың психология-
педагогикалық негіздерін оқу;
2) тәжірибе-педагогикалық жұмыста математика сабағында қолданылатын
кейбір оқыту құралдардың әдістемесін жасап, оны негіздеу.
Зерттеудің гипотезасы келесі жоруларды құрды, егер:
- оқыту құралдар тек сабақ тақырыбына сай қолданылса;
- оқушылардың жас ерекшелігін ескере отырып;
- уақытты үнемдей отырып, мұғалім мен оқушылардың еңбегінің
ұйымдастыруын жақсартады;
- оқытудың көрнекілігін қамтамасыз етіп, оқушылардың зейінің
жақсартады.
Психология мен педагогика көзқарасы бойынша көрнекі қолданып
ұйымдастырылған оқу процессі оқушыларды жалықтырмай, шартшатпай продуктивті
түрде еңбегін арттырады.
Тәжірибе педагогикалық процесс үш кезеңде өтті:
1) тақырып актуалдігі анықталып, зерттеудің негізгі ғылыми аппараты
анықталып, керекті әдебиеттер ізделінді;
2) әдебиеттер мұқият оқылып, қарастырылып, мектеп мұғалімдерімен
тақырып бойынша сұхбат жүргізіліп, әдістемесімен танысу және керекті оқыту
құралдарды жасау;
3) әртүрлі оқу кезеңдерінде көрнекі қолданылудың тиімділігі мен
мүмкіндігін педагогикалық тәжірибе кезінде анықтау.
Зертеудің практикалық мазмұны болып, зерттеудегі теориялық
қорытындылар мен ғылыми-әдістемелер ұсыныстар бастауыш білім беру
мектептерінде кеңінен қолданыста болуы.
Дипломдық жұмыс кіріспеден, үш бөлімнен, қорытындыдан және қолданылған
әдебиеттер тізімінен тұрады.
Оқыту құралдарын бастауыш мектеп оқушыларын оқытуда қолдануының
теориялық негіздері деген бөлімде оқытуда оқыту құралдарынң қолдануының
тарихи мәліметтері берілген; оқыту құралдарынң қолданылысының психология-
педагогикалық принциптері; оқыту құралдарынң түсінігі, қолдану әдістемесі
бойынша мағлұмат алуға болады.
Бастауыш сыныпта математиканы оқыту құралдарының қызметтері және
оқытудағы көрнекіліктерді пайдалану әдістемесі деген екінші бөлімде
педагогикалық практика кезіңде оқыту құралдарын қолдану туралы
эксперименттік жұмыстың мазмұны берілген.
Бастауыш сыныпта математика пәнінде компьютерді оқыту құралы ретінде
қолдану деген үшінші бөлімде бастауыш мектепте математика пәнінде
ақпараттық технологияларды пайдаланудың тәжірибесі толығымен қарастырылған.
Қорытындыда негізгі тұжырымдар мен практикалық ұсыныстар.
1 ОҚЫТУ ҚҰРАЛДАРЫН БАСТАУЫШ МЕКТЕП ОҚУШЫЛАРЫН ОҚЫТУДА ҚОЛДАНУЫНЫҢ
ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ
1.1 Оқыту процесінде құралдарды қолдануының психология-педагогикалық
негіздері
Мектепте оқыту құралдарынң қолдануының тарихы терең. Ең алғаш болып
оқытуда теориядан практикаға, яғни әртүрлі оқыту құралдарын қолданып,
түсіндіріп оқытуды енгізген чеш педагогы Ян Амос Коменский (1542-1670)
саналады. Бұл принцип оның барлық еңбектерінде орын алған, әсіресе Ұлы
дидактикада. Коменский мектепті өмір сарынына жақындатқысы келді,
мектептің заман лебіне сай болуын қалады. Өмір мен мектепті бір-бірімен
байланыстыру көрнекі оқыту принципін ұсынуға Коменский бет алды.
Адам қоршаған ортаны тек сезім мүшелерімен ғана қабылдай алады. Осыған
ғылымның негізі негізделген. Бұдан біз көрнекілік – оқытудың негізгі әдісі
екенің көреміз.
Коменский оқыту құралдарынң педагогикалық негізін көрсетті. Ол тек
қана баларды жас ерекшеліктеріне ғана бөліп оқытуды емес, сонымен қатар
балардың бүтінді тез қабылдауын көрсетті, яғни Коменский бүтіннен бөлшекке,
белгіліден белгісізге көшуді ұсынған. Коменский оқыту құралдарын
Сезімдік таныммен байланыстырыды, ал бақылауды кез-келген білімді
игерудің негізі деп санады.
Көрнекілік туралы француз Ж.Ж.Руссо (1712-1778) да: тәжірибе сабақ
алды (Эмиль, немесе тәрбие туралы), немесе бала саналы жасқа жеткенше
идеяны емес тек бейнені қабылдайды деген пікірлер қалдырған. Руссо
кітаптық, яғни тек кітап бойынша оқуға үлкен наразылығын білдірген
адамдардың бірі. Осы жерде өз еңбегінде ол Эмиль үшін 12 жасқа дейін
ешқандай кітаптың қажеттілігі жоқ деген. Оған оқулық болып табиғаттың өзі
болып табылады деген.
Пестолоцци (1746-1827) да Коменский мен Руссо сияқты көрнекі принципін
қолдаушылардың бірі. Пестолоцци ... Мен негізінен адамзатты оқытуда не
істедім? ... Мен оқытудың ең жоғарғы, негізгі принципін көрсеттім. Ол
қабылдаудың негізі болатын – көрнекілік екенін мойындадым . Оқыту
құралдарын тек ең негізгі принцип деп қоймай, ол оны басқа оқытудың,
нақтылай түскенде, сөздік оқытуға қарама қарсы қойды. Оқыту құралдарын
бақылаудан негізін алған шындық, сөйлеудің керек еместігін көрсетеді
деген. Песталоцци бақылау ( абстрактілік ойлау дамуының бірінші қадамы ғана
деп түйді. Геометрия пәнінің мектептерде оқытылуына үлкен мән бере отырып,
Песталоцци бастауыш мектептерде алдымен оның көрнекілік қимылдары арқылы
берілуін кейінірек – Евклид геометриясының қажеттілігін талап етті.
Педагогика ғылымының классиктері Коменский, Руссо, Пестолоцци
көзқарастары бойынша олар мектеп жұмысын ғылым негіздеріне негіздеп,
балалардың қабылдауыны байланыстырған. Қабылдау дегенді олар әр қайсысы
әртүрлі түсініп, осыдан оқыту құралдарынң әр түрліше түсініктерін қорытқан.
К.Д.Ушинский (1824-1870) өзінің көрнекілк туралы түсінігінде тереңдей
түскен. Ол: Бала пішіндермен, түстермен, дыбыстармен, сезімдермен,
ойлайды; баларға көрнекі оқыту қажеттілігі туады, ол түсініктер мен
сөздерге емес, балалар тікелей қабылдайтын нақты бейнелерге негізделген
деген.
Осыдан біз Ушинскийдің көрнекілік туралы түсінігі оның замандастарына
қарағанда кең екенін көрсетті. Ол оқыту құралдарын тек көру қабілетімен
ғана емес, сонымен мәнерлеп оқу, мазмұндау деп түсінген.
Ушинский психология мен физиология ғылымдарына сүйеніп, оқыту нақтыдан
абстрактіге қарай бағытта болу керегін көрсетті.
Қазақстанның білім саласына өз үлесін қосқан, ағартушы-педагог
Ы.Алтынсарин (1841-1889) болды. Алтынсарин ең алғаш Қазақстанда-
жалпыпедагогикалық, дидактикалық, әдістемелік, көрнекілік, оқытудың
мақсаты, тәрбиелік т.б. ғылыми түсініктерді енгізген. Мектеп алдына қойған
Алтынсариннің негізгі мақсаты болып Мектеп көрнекі және практикалы түрле
айналадағы өмір мен табиғат туралы түсінік беру керек. Ол тек кітап арқылы
ғана емес, көрнекі көрсету түрінде болу керек., - деген.
М.Жұмабаев Педагогика атты кітабында Балаға бір пікірді
түсіндірмекші болсақ жалаңаш пікірді айтуға қасиет жоқ болса, пікірді
көрнекілік көмегімен түсінгені дұрыс - деп тұжырымдайды.
Көрнекілік принципті жүзеге асыру құралы туралы М.А.Данилов пен
М.Н.Скаткиннің Орта мектеп дидактикасы еңбегінде, А.М.Пышкало мен
М.И.Мороның еңбектерінде қарастырылған. Мұнда математика сабағында оқыту
құралды пайдалану нақтылық пен абстрактылықтың бірлігін оқытудағы
көрнекілік принципін іске асыру дейді. Көрнекілік дегеніміз – қарастырып
отырған құбылысты нақтылау. Математиканы оқыту процесінде оқу оқыту
құралдарының атқаратын қызметі, сабақта шығарылатын дидактикалық есептерге,
оларды пайдалану мақсаты сабақтың мазмұнына, оқушылардың дайындығына тығыз
байланысты.
Тағы да көрнекі туралы қызықты зерттеулер жүргізген Р.Г.Лемберг,
С.Г.Шаповаленко, Н.Д.Хмель, В.Г.Болтянский т.б.
Көрнекі оқу құралдары оқу бағдарламасының мазмұнына сәйкес келу керек.
Оқыту құралдарды пайдалану оқушылардың белсенділігін, ынтасын арттырып,
кейбір ұғымдарды тез оңай игеруіне әсерін тигізеді. Сабақты ылғи
көрнекілікпен де негіздеуге болмайды.
Оқыту құралдарын қолданудың негізінде қарапайым психологикалық
процестер анықтамасы жатыр.
Баланың өмірінде кезектесіп үш түрлі ойлаудың формасы қалыптасады.
Ол: көрнекі - әрекеттілік, көрнекі - бейне және абстрактілі - теоретикалық
(түсінушілік). Бірақ соңғысы алдындағы екеуін мүлдем ығыстырып жібермейді.
Оқыту процесінде абстрактілі - теоретикалық қана емес көрнекі
-әрекеттік және көрнекі - бейне ойлау бір - бірімен тығыз байланыста дамып,
қалыптасып отырады. Бұл қатынас, көрнекі мен абстрактілі ойлау, ауызша және
жазбаша түрдегі мәтіннің пішіндер, бейнелер тіліне көшкенде орнайды.
Абстрактілі ойлау көрнекі ойлаусыз пайда бола алмайды деген тұжырымға
әкеледі. Біз түзуді тек оны жүргізгенде ғана, ал шеңбер ұғымын тек оны
салғанда ғана, үш өлшемді кеңістік туралы тек үш перпендикулярды бір
нүктеде ғана қиылыстыру арқылы ғана ой-түсінік қалыптастырамыз - деп
жазған Кант.
Көрнекі оқытудың негізгі мәні сабақты түсінікті етіп жүргізу үшін,
құралдар пайдаланып немесе сабақты тәжірибе қою арқылы өткізу. Бірақ
сабақтардың бәрін үнемі көрнекіліктерді пайдалана отырып өткізуге кейде
мүмкіндік те болмайды. Сондықтан көрнекі оқытудың басқа түрлері де
кездеседі.
Көрнекі оқытудың бұл түрі сабақта өтілетін жаңа материалдарды оқушының
бұрынғы білетіндерімен ұштастырып жүргізу болып табылады. Көрнекі оқытудың
осы түрі де, оқушылардың сабақ меңгеруінде негізгі роль атқарады. Өйткені
мұғалім күрделі оқу мазмұндарын оқушыларға жеткізу үшін, ол неше түрлі
тәсілдер арқылы олардың өткен кезде басынан кешіргендерін қайта жаңғыртады.
Сөйтіп, жаңа мазмұнды оқушының бұрынғы білетіндерімен байланыстыра отырып,
мұғалім оны білмейтінін білуге жетелейді.
Оқыту құралдарынң тағы бір түрі заттың немесе құбылыстар мен
оқиғалардың бейнелерін, сызықтар, суреттер жатады. Оқыту құралдарынң соңғы
түрі заттар мен құбылыстардың өзін тікелей көрсетуге болмаған жағдайда
қолданылады. Оқыту құралдарынң осы түрі заттардың дәл өзіндей болмағанымен,
сол заттардың көрінісі жайында оқушыларда нақты бейнелер туғызады және оқу
материалын түсіндіруде оқушының өз басынан кешіргендерін жаңғыртуға
мүмкіндік береді.
Оқыту құралдарынң бұл түрлерінің қайсысын қандай жағдайда пайдаланудың
тиімді екені оқушылардың жасына, пәннің өзіндік ерекшелігіне байланысты.
Оқыту құралдарын дұрыс пайдалануға, мынадай бірнеше талаптар қойылады.
Мысалы: оқыту құрал сабақтың белгілі бір кезінде қажет болғанда көрсетіліп,
осыдан соң оқушылардың көңілін оған бөлмеу үшін жиналып қойылады. Сыныпқа
әкелген оқыту құралдарға бала қызығып, мақсатпен мән беріп бақылаудың
орнына, оған жай қызығушылықпен қарайды да, сабақтың нәтижесіз болуына әсер
етеді. Сонымен қатар сабақта көрнекіліктерді үнемі көрсетуге әуес келе
бермей, оқу мазмұнын ауызша түсіндіру мен көрнекіліктерді ұштастырып және
осыларды бірінен соң бірін алмастырып отыру керек. Сабақты осылай етіп,
түрлендіріп отырудың тиімді екені мынадан: егер мұғалім оқу мазмұнын
үнемісөз арқылы түсіндіруге әуес келсе, онда балалар тез болдырады. Ал
сабақ материалы үнемі алмасып, сабақтың бір жері сөзбен баяндалып, өзге
жерлері көрнекілікпен ұштастырып отырса, онда мидың бір алабы ғана қозып
қоймай, басқа орталықтары да кезекпе-кезек қозып, оқушылар іске ұзақ мезгіл
болдырмайтын келеді.
Оқыту құралдардың психологиялық функциясы деген сұраққа жауапта А.И.
Леонтьев Көрнекілік білімді меңгеру процесінде мұғалімнің басшылығымен
балаларда ішкі әрекеттің сыртқы тірегі болып саналады, деген.
Оқытудың негізінде әрдайым зерттелінетін объектілерді қабылдау
жатқанын ескерсек, оқушы ең алдымен оқушының сезім мүшелеріне әсер етуге
тырысады. 6-7 жастағы бала өте қарапайым деңгейде болса да кеңістікте
бағдарлау тәжірибесінен құр алақан емес. Енді баланың табиғи дамуына қарсы,
алдымен жазықтықтағы фигураларды, көп жылдық үзілістен соң ғана орта
мектептің 10-11 сыныптарында кеңістік денелерін оқып-үйренуге көшу
психологиялық зерттеулерге қарағанда қеңістікті сезіну қабілетін жоғалтуга
әкеледі. Жоғары сынып оқушыларында геометриялық денелердің сүлбелерін
қалыптастыру - оқушылардың психикалық дамуының ертеңгі емес, кешегі күніне
бетбұрыс жасау .
Кеңістіктегіні елестету, кеңістікті ойлау т.с.с. ұғымдар психология
ғылымына тән, сондықтан кеңістіктік ұғымдарды енгізу барысында бірқатар
психологиялық ерекшеліктер ескеріліп отыруы тиіс. Сонымен қатар, кез-келген
геометриялық материал пәннің өзіне тән логикасына сәйкес мазмұндалады.
Баланың психикалық даму заңдылықтарына сәйкес елетін кеңістікті елестету
топологиялық қасиеттерден метрикалық қасиеттерге көшу арқылы дамиды. Ал,
мектептерде дәстүр бойынша бұл үрдіс кері ретпен жүргізіліп келеді.
Кеңістіктік ойлаудың өзі сүлбелерді жасау, оларды түрлендіру, және
кеңістікті бағдарлау сияқты үш маңызды псикалық үрдісті қамтиды және
олардың әрқайсысы ойлаудың қажетті, бірақ жеткіліксіз құраушылары болып
табылатыны белгілі. Кеңістіктегіні елестету ойлауды емес, ес пен түйсікті
іске қосудың нәтижесі болса, кеңістіктегі сүлбілерді түрлендіру ойлаудың
жемісі, ал кеңістікті бағдарлау ( субъектінің немесе объектінің кеңістегі
орны мен бағытын анықтауға бағытталған іс-әрекет.
Осы мәселелерді шешу мақсатында геометрия сабағында, әрине,
көрнекліктер көптеп қолданылып жатады. Дидактикалық тұрғыдан көрнекіліктер
когнитивті және пайымдаушылық роль атқарады. Бірінші жағдайда ол
проблеманы шешудің үрдісін, амалын, ретін көрсетсе, пайымдаушылық функциясы
шешілген есептерді бейнелеумен шектеледі. Осы тұрғыдан алғанда когнитивтік
көрнекілік оқытудың дамытушы функциясын іске асырса, пайымдаушы көрнекілік
оған кері әсер етеді.
Оқушылар геометриялық кеңістіктің нақты кеңістіктен ерекшелігін
түсінуі үшін сабақ барысында оқыту құралдарды қолдануға психологиялық
тұрғыдан сауаттылықпен қарау керектігі қазіргі кездегі алдыңғы қатарлы
психолог - мамандардың мектеп геометриясын оқытуға қойып отырған
талаптарының бірі.
Ендігі кезекте әрбір оқыту құралдарынң педагогикалық принципіне
тоқтала кеткен жөн болар.
Бақылау оқыту әдісі ретінде сезімдік танымының белсенді формасы болып
табылады. Бұл әдісті қолдану жан-жақты дайындықты қажет етеді; бақылаудың
сызба-нұсқасын өндеу; оқушыларды бақылау нәтижелерін өндей білуге және оны
тікелей білу тәсілдеріне үйрету. Бұл әдістің олардың өзіндік жұмыс істей
білу дағдыларына көмектеседі, танымдық, ұйымдастырушылық, тәрбиелік мәні
зор.
Демонстрация.
Оқушылардың сезіміне оқыту құралдарын құбылыстарды, процестерді,
объектілерді елестетіп, олардың сапасына әсер етеді. Берілген әдіс пен
игерілетін құбылыстың динамикасын ашып көрсетуге, заттарды сыртқы пішінімен
таныстырғанда кеңінен қолданады және бір түрлі заттардың ішкі құрылысы
немесе орналасқан әсерін қарастырады.
Берілген әдіс оқушылардың заттар, құбылыстар мен процестердің, керекті
өлшемдерін жасап, өзара байланысын, танымдық белсенділігін іске асырып
заттардың құбылысы мен мәнін, сапасын анықтайды.
Нақты жағдайда заттарды, құбылыстарды түсіндіруде демонстрациялау
дидактикалық тұрғыдан құнды болып табылады. Егер де бұндай демонстрация
өткізуге мүмкіндік болмаса, онда табиғи заттарды көлемді моделдеу арқылы
танып білу негізгі роль атқарады. Олар заттардың құрылысын көру арқылы,
геометриялық фигуралардың өлшемдері игеруге көмектеседі.
Демонстрация әдіс сапасын көтеруге, объектіні дұрыс таңдап алып,
демонстрацияланатын заттың, құбылыстың мәнді жақтарына оқушылардың көңілін
аударуға, сонымен қатар түрлі әдістерді педагогтың біліктігіне қарай
пайдалана білу үшін қолданылады.
Бейне әдістері.
Демонстрация әдісі иллюстрация әдісімен тығыз байланысты; заттарды
көрсетіп және қабылдау, плакаттардың көмегімен символдар түрінде, олардың
процестегі құбылыстарын, карта, портреттер, фотографиялар, суреттер,
схемалар, жалпы модельдер және т.б. кеңінен қолданылады. Көрнекілік іс-
тәжірибеде кеңейіп, небір жаңа құралдарды өмірге келтіріп жатыр.
Иллюстрация әдісін қолдана отырып, оның көрсетілу әдісіне көп мән беру
керек. Оқыту құралдардың дидактикалық ерекшелігін, оның танымдық процестегі
ролі мен орнын ойластырып алу керек. Мұғалімнің алдына қойған мәселесі –
иллюстрациялық материалдың оптимальды көлемін анықтып алу. Иллюстрация
алдын-ала дайындалады. Берілетін фотография, диаграммалар, таблицалар
мақсатты түрде қолданылады. Қазіргі мектептерде иллюстрацияны пайдалану
үшін экранды техникалық құралдар кеңінен қолданылуда.
Бейне әдіс білімді игертіп қана қоймайды, оны бақылауда, бекітуде,
қайталауда, қортындылауда, жүйелеуде және барлық дидактикалық қызметті
кеңінен атқарады.
Берілген әдіс ақпаратты көрнекілікте қабылдауға негізделген,
индуктивті түрде, жеке дедуктивтік жолдармен білімді игеру, оқушылардың
түрлі деңгейдегі танымдылық және өздік жұмыс жүргізу белсенділігі, таным
процесін басқарудың түрлі тәсілін қолдануды қарастырады.
Мына әдістен гөрі кешенді дидактикалық технологиясы берілген. Оқыту
процесінде әдісті пайдалану, оқушыларға толық оқылатын құбылыстардың
көрнекілік ролін көрсету, сұраныстарын қанағаттандыру, оқушылардың
қызығушылығы мен қажетін, мұғалімдердің еңбегін жеңілдету, босаған уақыт
білімді бақылайтын және коррекциялайтын , дәптер тексеруді т.б. қамтамасыз
етеді. Сонымен қатар кері байланыс жұмысын; толық және жүйелі түрде
бақылауды ұйымдастыру, үлгерімді объективті есепке алуды ұйымдастырады.
Бейне әдіс дидактикалық және тәрбие міндеттерін шешеді.
Бұл әдіс:
← жаңа білімді беруде, күрделі бағытталатын өте баяу процестерді,
яғни құбылыстардың мәліметін ашып көрсете алмаудағы жылдам процестерді
бақылау;
← түрлі іс-әрекет түрлерін алгоритмде орындалуын оқыту;
← өмір мен білім байланысын бекіту;
← тест өткізуді ұйымдастыру;
← алдын-ала жұмыстар, жаттығулар, моделдеу, қажетті өлшемді жасау;
← сыныптағы әр оқушының үлгерімін, білім берудің дифференциялық жағын
ұйымдастыруды компьютерлік есепке алу;
← оқыту процесін рационализациялау, педагогикалық басқару сапасын
көтеру жолдарында ғылыми ақпаратты игеру және оны оптимальды жеткізу
көлемін қамтамасыз етеді.
Берілген әдістің сапасы видео мен техникалық құралдарды қолданумен
тікелей байланысты. Видео оқыту әдісін ұйымдастыруғы қатаң талаптар қояды,
олар нақтылығымен, қарастырылып таңдалуымен, мақсаттығымен ерекшеленеді.
Мұғалім оқытылатын мәселе төңірегінде оқушыларды кірістіре алудағы
біліктілігін, олардың іс-әрекетін бағыттай отырып, жалпы қорытындылар
жасап, өзіндік жұмыс процесінде жеке дара көмек көрсету керек.
Кейбір көрнекіліктер әсіресе карточкалар немесе жеке тапсырмалар
оқушылардың жекелей бағалап қана қоймай, оларды өз бетімен жұмыс істеуге
үйретеді. Бұл өте маңызды, себебі әр шығарылатын есепті тек өз бетінше
шығару барысында миға, түйсікке құйып алуға болады. Бұл өздігінен есептің
шығарылу жолын есте терең сақтап қана қоймай, болашақта осындай есепті
шығарғанда еш қиындық туғызбайды.
Оқыту құралдарын өз қолымен жасағанда барлық гигиеналық талаптарды
ескеру керек. Бұл дегеніміз жасалған көрнекілік үлкен әріптермен жазылып
артта отырған оқушыларға жақсы көрініп, әріптердің, жазудың түсі тым жарқын
немесе тым ашық түстермен жазылмау керек. Себебі тым ашық немесе жарқын түс
қолданылып жазылған мәлімет баларға психологиялық тұрғыдан қарағанда
әртүрлі әсер етеді. Жасалатын көрнекілік түсінікті әрі қарапайым,
мазмұнындағы мәліметті тез арада түсініге болатындай болу керек.
Көрнекілік құралдарды математика сабақтарында қолданар алдында оның
педагогикалық және психологиялық принциптерін міндетті түрде ескеру керек.
Әрине алдын ала болжау жасау керек. Оның негізгі идеясы қолданылатын оқыту
құралдарынң оқушыларға психологиялық тұрғыда қандай әсер қалдыратынын білу
және де көрнекілік қолданылысында сабақтың яғни тақырыптың қаншалықты жақсы
игерілетіндігін, қандай жетістіктерге жететіндігін білу міндетті.
1.2 Математика пәні барысында оқыту құралдарын қолдануының
түсініктері, классификациясы, сипаттамасы, әдістемесі
Математикалық білімді жедел қабылдату мен меңгерту әр алуан көрнекі
және техникалық құралдарды (модельдерді, таблицаларды, сызбалар мен
суреттерді, арнайы диа-кинофильмдерді) тиімді пайлану арқылы іске
асырылады.
Оқыту құралдар оқушылардың кеңістік жөніндегі түсініктері мен
конструктивтік қабілеттерін дамытуға көмектеседі. Мәселен, өзара тең екі
үшбұрыштан параллелограмм салу есебін шығарғанда сызбаға қарағанда үшбұрыш
модельдерінің берері мол. Сонымен бірге, оқыту құралдар оқушылардың кейбір
практикалық іскерліктерін шындауға ықпал етеді. Расында, егер оқушы қолына
эклиметрді (бұрыш өлшегішті) ұстап көрмесе, қанша айтқанмен оның вертикаль
жазықтықтағы бұрышты өлшеу жөніндегі түсінігі қажетті дәрежеге
көтерілмейді. Сондай-ақ оқыту құралдар математикалық объектілерді жүйелеуге
және сараптауға жәрдемдеседі. Мысалы, алгебра курсында шамалардың
арасындағы тәуелділіктерді графиктік түрде кескіндеу арқылы оқушылардың
тәуелділікті түсінуін жеңілдетеміз.
Алайда оқыту құралдарды орынсыз пайдалану оқушылардың абстрактілі
ойлауын тежеуі мүмкін, соның нәтижесінде сызба сызғанда, есеп шығарғанда
қажет болатын кеңістік жайлы түсініктері тиісті деңгейде дамымай қалуы
мүмкін. Сондықтан төменгі класта оқыту құралдарын басымырақ пайдаланып,
сынып жоғарлаған сайын көрнеклікті азайта түсіп, абстарктілі ойлауға,
сызбаларды елестету арқылы салуға машықтырған жөн. Дегенмен, көрнекілік
пәлен сыныпта басталып, түген сыныпта аяқталсын, анау тақырыпта көбірек,
мынау тақырыпта азырақ пайдаоан деп кесіп айту қиын. Оқыту құралдарды
пайдалану сыныптағы нақты жағдайға қарай анықталады. Мәселен, қайсыбір
стереометриялық есептерді шығарғанда, алдымен оқушылар берілген фигураның
сызбасын салу тиіс. Ол сызбаны бірден сызатындары да, сыза алмайтындары да
табылады. Міне, осы жерде мұғалім кейбір оқушыларға түсіндіріп, ал
кейбіреулеріне диафильдерді, диапозитивтерді немесе оның моделін көрсетіп,
өз мақсатына жетуі мүмкін.
Математиканы оқыту барысында:
а) модельдер мен макеттер;
ә) таблицалар;
б) диапозитивтер, слайдтар, кодограммалар және проекциялауға арнаған
дидактикалық материалдар, диафильдер;
в) кинофильмдер мен кинофрагменттер сияқты оқыту құралдарды
пайдаланады. Сондай-ақ, оқыту құралдаға әр алуан геометриялық, есептеу және
өлшеу аспаптары жатады.
Мектептегі дәстүрлі оқыту құралдардың бірі(таблицалар. Олар өздерінің
дидактикалық функциясы жағынан анықтама таблицалар және жұмыс таблицалары
болып екіге бөлінеді.
Анықтама таблицалар оқушылар жұмыс үстінде еске түсіруге тиісті
материалдарды немесе сынып жұмысы кезінде қажет болатын мағлұматтарды
қамтуы мүмкін. Мұндағы маңызды мәселе оқушыларды анықтама таблицалармен
жұмыс істеуге машықтандыру. Мәселен, егер оқушы латынның b әрпін қалай
оқуды білмесе, онда мұғалім ол әріптің бэ деп оқылатынын айтумен бірге,
сыныпта ілулі тұрған Латын алфавитінен көрсетуді талап етуі керек.
Оқушылар формулаларды толық түсініп игергенше анықтама таблицалардың
ілулі тұрғаны дұрыс. Анықтама таблицалар қайталау сабақтарында да,
өздігінен жұмыс істегенде де пайдалы.
Жұмыс таблицасы бірсыпыра міндеттерді жаппай шешуге арналған. Кейбір
жағдайда таблицаның бір бөлігі жұмыс таблицасы болады да, екінші бөлігі
анықтама таблица болады.
Дегенмен, өндірісте даярланған таблицалардың мазмұны кейбір
мұғалімдерді қанағаттандырмауы мүмкін. Бұл жағдайда мұғалім өзіндегі
таблица қорын байыту үшін оларды қолдан жасауы керек. Технологиялық
тұрғыдан таблицаларды қолдан жасау қиын емес. Бірақ анықтама таблицаларды
жасау тек формулаларды қағазға түсірумен шектелмейтінін есте сақтау керек.
Сондықтан таблицаға қажетті материалды сұрыптау, оларды пайдалану
әдістемесін таңдау, материалды таблицада ретімен орналастыру,
психологиялық, физиологиялық және гигиеналық талаптарды ескеру мұғалімнің
міндеті болып табылады. Сонымен бірге, таблицалармен қатар, сабақ
диапозитивтері мен кодопозитивтері анықтама материалдардыңролін атқаратынын
ескерген жөн.
Диафильмдер мен диапозитивтерді таблица мен кинофильмдердің арасындағы
аралық буын деп есептеуге болады. Таблицаға тән қасиеттерді сақтай отырып,
диафильм мен диапозитивтер теориясының даму желісін, ұғымдардың өрістеу
бағдарын және фигура элементтерінің өзара қатынастарын ашып көрсетуге
мүмкіндік туғызады. Оқу диафильмдері мен диапозитивтері белгілі бір тақырып
бойынша немесе ұғымның желісі бойынша пленкаға түсірілген дидактикалық
материалдарды (суреттерді, схемаларды, сызбаларды, графиктерді, әралуан
түсіндірме текстерді) қамтиды.
Диафильмдердің (диапозитивтердің) кадрлары жаңа материалды
түсіндіргенде, оны баяндандырғанда, қайталағанда, білімді программалап
тексергенде, сыныпта және үйде оқушылар өздігінен орындайтын жұмыстарды
ұйымдастырғанда пайдаланылады.
Диафильмдердің (диапозитивтердің) кейбір кадрлары сұрақ-жауапты,
проблемалық ахуалдарды ұтымды ұйымдастыруға оқушылардың зейінін аударуға
көмектеседі.
Сонымен бірге диафильм де, диапозитив те оқу материалын экранға лезде
түсіруге, күллі сыныптың оқу материалымен де, кадрлармен де бірдей жұмыс
істеуіне, кадрларды экранға қажетінше қалдырып, жан-жақты талқалауға
мүмкіндік туғызады.
Диафильмдер мен диапозитивтерді ұтымды қолданудың маңызды шарттарының
бірі- оқушылардың жас ерекшеліктерін ескеру. Сондықтан оларды көрсету ойын-
сауыққа айналдырмай, бір сабақта көрсілетін кадрлардың ұзын саны 10-15-тен
артпай, ұзақтығы 20 мин шамасында болғаны дұрыс.
Математиканы оқыту барысында оқу киносы мен телехабарлар кеңінен
пайдаланылады. Оларды пайдалану методикасы да, барынша әр алуан. Әрбір оқу
жылының басында фильмографиялық әдебиеттің көмегімен оқу киносының қорымен
танысып, уақытында заказ беріп, оқу процесіне ұдайы енгізіп отыру. Әр
киноның мазмұнынан жақсы хабардар мұғалім оларды тиімді пайдалана алады.
Математика сабақтарында оқу киносы мен телехабарлар мұғалімнің
араласуынсыз материадың бір бөлігін (немесе бүтіндей) түсіндіреді, оқу
материалынан қосымша мағлұматтар береді, экскурсияны алмастырады, тақырыпты
қорытынды қайталауға көмектеседі.
Кинофрагмент- белгілі бір шағын мәселеге арналған қысқа ( төрт-бес
минут көрсетілетін) оқу фильмі. Ол сабақ барысында оқу пройесіне қосуға
ыңғайлы.
Сондықтан мұғалім экранда өзіне қажетті кадрларды көрсете отырып,
материалдың тұтастығы мен логикалық желісін бұзбай, сабақты ұйымдастыра
алады. Тіпті қажетті жағдайдың өзінде кейбір кадрларды қайталап көрсете
алады.
Соңғы жылдары математика сабақтарында телехабарлар жиі қолданылатын
болды. Оның дидактикалық функциясы кинофильмдермен бірдей. Дегенмен,
телехабарлар ғылым мен техниканың, оқыту методикасының соңғы жетістіктерін
көрсетуге, озат мұғалімдердің, атақты ғалымдардың, өндіріс озаттарының
еңбектерін көрсетуге немесе дәріптеуге мүмкіндік туғызады.
Математика сабақтарында диафильмдермен, диапозитивтермен және
кинофильмдермен қатар кодоскоп кең пайдаланылады. Графопроектордың
көмегімен кез келген оқу материалын (сурет, сызба, схема) экранға немесе
тақтаға түсіруге болады. Графопроекторға арналған мөлдір материалдарға
қажетті сызба немесе сурет фотографиялық немесе графикалық тәсілмен
түсіріліп, оқу процесінде пайдаланылады. Графопроекторға арналған материал
кодопозитив немесе транспарант деп аталады.
Графопроектордың мынадай мүмкіндіктері бар:
1. Графопроектор кескііндерді барынша айқын және қажетінше үлкен мөлшерде
көрсете алады. Сонымен бірге, тақтаға қосымша салуларды орындауға
мүмкіндік береді;
2. Мұғалім алдын ала дайындалған кодопозитивтерді пайдаланып қана қоймай,
графопроектордың көмегімен сабақ үстінде қосымша текстерді де көрсете
алады;
3. Графопроекторды пайдаланғанда бірнеше кодопозитивтерді беттестіріп
геометриялық денелердің комбинацияларын, қимылдарды, теңдеулер жүйесін
график тәсілмен шешуді көрсетуге мүмкіндік береді;
4. Оқушылардың жауаптарын тексергенде графопроекторды пайдалануға болады.
Бұл үшін оқушылар пленкада теореманың дәлелдеуі, формулалардың
қорытуын, есептердің шығарылуын жазуы тиіс.
Мектеп үшін миникомпьютермен оқыту бір жағынан оқушыларды білімге
деген қажеттілікті тудырып ой жұмысын ынталандыру үшін екінші жағынан
ойлаумен неғұрлым білімін қамтмасыз ету үшін бағытталады.
Миникомпьютердің қолданудың қажеттілігі төмендегі мәселелерге
негізделген:
1. Миникомпьютерді қолдану оқушылардың білімін арттырады.
2. Сабақта миникомпьютермен өткізудің негізгі мақсаты оқушыларға
жаңа тақырыптарды терең түсінуге бағытталады.
3. Миникомпьютер оқушылардың ойлау қабілеттілігін арттырады және
сабаққа деген белсенділігін арттырады.
4. Миникомпьютер баланың шығармашылық дамуына әсер етеді
Миникомпьютермен оқытуды бастауыш сыныптардан бастау маңызды және
қажетті. Себебі:
Біріншіден, миникомпьютердегі сандарды іздестіру оқушылардың
оперативті ойлау мәнісін қалыптастырады.
Екіншіден, оқушыларды миникомпьютердегі информациямен практикалық
жұмыс жасауға үйретеді.
Үшіншіден, миникомпьютер информатика курсын меңгеруге үлкен пайдасы
бар.
Қазіргі кезде математика сабақтарын информатика пәнімен байланыстырып
оқыту тәжірибелері де бар. Мысалы кейбір стеорияметрияның есептерін
компьютерде кеңістікте айналуын көзбен көріп, олардың басқа бір жазықтықпен
қию сияқты есептерді арнайы программа көмегімен экран бетінде көру едәуір
оқушы белсенділігі мен тақырыптың түсінікті болуын қамтамасыз етеді. Сол
мақсатта көптеген мектептерде мультимедиалық сыныптар ашылып, жабдықталуда.
Мұндай сыныптарда жұмыс істеу үшін мұғалімнің компьютерлік сауаттылығы
болуы керек. Тәжірибелер көрсеткендей бұндай сыныпта өткізілген сабақтар
оқушылар үшін қызықты ғана болып қоймай, білім сапасын көтеріп, есте
сақтауға өз әсерін тигізуде. Мультимедиалық сыныптар бұл қазіргі информация-
технология заманының талабы. Бұл сыныппен жабдықталған мектептерде көптеген
басқа оқыту құралдарды алудан алшақтатады, мәселен кодоскоп орнына үлкен
плазмалық экран мен сканермен жабдықталған компьютер болғаны ғана. Осымен
әрбір оқушының жеке тапсырмаларын оқушылармен қас-қағым сәтте сканер
көмегімен экранға түсіріп талқылауға мүмкіндік туып, сабақ барысында
шығарылған, талқыланған есептің көлемін айтарлықтай үлкейтеді.
Қазіргі біздің алдымызда осындай сыныптарда математика сабақтарының
өтілуіне әдістемелік кеңес беру. Осындай сыныпта сабақ өту үшін мұғалім
сабаққа айтарлықтай ауқымды түрде даярлану керек. Әрбір қадамын ойластырып
келу керек. Бұл сыныптардың тағы да айтатын ерекшеліктілігі ол оқушылардың
өзін-өзі бағалау қабілеттері артады, бүл дегеніміз әр оқушының компьютеріне
біз бас компьютерден жеке тапсырма жіберіп, біраз уақыттан соң алдын ала
компьютерлерінде сақталған есептің шығарылу жолы көрсетілген папканың атын,
адресін айтамыз. Осылайша оқушылардың педагогика-психология принциптеріне
сай өзін-өзі бағалау поцесіне келеміз. Сонда мұғалімнің берген бағасы мен
оқушының бағасы ылғи сай болып, мұғалімнің педагогикалық сауаттылығы
білінеді. Әрине әрбір оқушының деңгейіне сай тапсырмалар беру біраз
жеңілдікке әкеледі.
1.3 Бастауыш сыныптарды оқытудағы көрнекіліктердің түрлері мен рөлі
Математиканы оқыту процесінде көрнекілік принципін жүзеге асырудың
өзіндік ерекшелігі бар. Баланың нақты білім қоры, оның ойлау әрекеті
негізінде жинақталады. Оқу-оқыту құралдарын оқушылар пайдалана отырып,
алғашқы жалпылау және қарапайым байланыстарды орнатады.
Көрнекілік — бұл қарастырып отырған құбылысты нақтылау. Нақтылау
нормалары: сөз, образ, сурет, сызба, схема т.б. бола алады.
XVII ғасырдың өзінде Ян Амос Коменский оқытудағы көрнекілікке
қойылатын талаптарды негіздеді. Оның айтуынша, ақыл-ойға түйсік әсерін
тигізбесе, оған өздігінен ештеңе қонбайды. Сондықтан, оқуда заттарды
талдап, тұжырым жасамас бұрын сол нәрсе, заттарды байқаудан бастау керек
деген.
Коменскийдің ойынша, білім түйсікке негізделуі керек. Көрнекі сезім
арқылы қабылданған білім есте анағұрлым тұрақты сақталатынын дәлелдеді.
Я.А.Коменский былай деген: "Мұғалім үшін алтын ереже — бала сезімі
арқылы қабылдай алатын нәрселердің барлығын сезім әсерлерін туғызып
білдірген жөн: көруге болатынды көзге көрсет, естуге болатын нәрсені құлақ
түріп тыңдасын, иісін иіскеп білсін, дәмін татып көрсін, қолына ұстап
қаттылығы мен жұмсақтығын, тағы-тағыларын байқасын". Кейбір нәрсені түрлі
сезім мүшелерімен бірдей түйсініп қабылдағаны жақсы ("Ғылыми дидактика" XX
— тарау). Бұл жағдайды ол балаларды оқытуда ең бағалы дәреже деп санады.
Кейінгі кезеңдерде педагогика классиктері, әдіскерлері оқыту әдістеріне
зерттеулер жүргізіп, көрнекілік принципін нақтылай түсті.
Оқушылардың теориялық ойлауын дамытуға оқыту құралдарынң бір жағынан,
көптеген нәрселер мен құбылыстарға анағұрлым ортақ қасиеттеріне назар
аудармауға мүмкін беретін, ал екінші жағынан ұжымдарды деректендіруте
септігін тигізетін түрлерін қолдануға жәрдем етеді. Оқыту құралдардың бұл
мүмкіншіліктері А.М.Пышкало жазған мақаланың бірінде: "Әр алуан
нәрселерімен және геометриялық фигуралар модельдерімен жанаса, көптеген
тәжірибелерді орындай отырып, оқушылар олардың қандай материалдан
жасалғандығына, түр-түсіне, салмағына және т.с.с қатысын шамалы өмірге
анағұрлым ортақ қасиеттерді айқындайды "-деп жазған.
Қазақстандағы ұлы ағартушылардың қазақтың алдынғы қатарлы өкілдерінің
еңбектерінде оқыту мен тәрбиенің негізгі мәселелері орын алады. Соның бірі
Абай өзінің шығармаларында ақыл-ойды дамытып, ғылыми білім алудың
қажеттігін атап көрсетті. Ол үшін ойлау, зейін, ес, мінез-құлық, қиял, ерік-
жігер сияқты психикалық процестерді дамыту керек - деді.
Ұлы Абай: " Адам баласы көзбен көріп, құлақпен естіп, қолмен ұстап,
тілімен татып, мұрынмен иіскеп, тыстағы дүниеден хабар алады " (А.Құнанбаев
шығармаларының толық жинағы, 2-том, 43 сөз, Алматы, 1954, 241-бет) — деген
дана ойы педагог классиктердің пікірімен ұштасады.
Сонымен, оқыту құралдарын пайдалану, заттардың негізгі белгілері мен
ерекшеліктерін білуді жеңілдетеді, заттар жөніндегі мәліметтерді,
деректерді есте берік сақтауға ықпал жасайды. Оқушылар оқылатын нәрсе —
заттармен тікелей танысуға әуес, ынталы келеді. Сондыктан, көрнекілік
оқушылардың назарын белгілі бір бағытқа жұмылдырады.
Бірақ, бүкіл оқу барысын көрнекілікпен ғана шешуге болмайды.
Педагогика классиктері байқаудың абстрактілік ойлаумен тығыз байланысты
болатындығын ескертті. Олардың ойынша, байқау — ақыл-ой арқылы бағытталуы
тиіс. Я.А.Коменский өз сөзінде былай деген: "Е, егер жоғарғы байқаушы ақыл-
ой, сыртқы сезімдерді мұқият түрде қадағаламаса, сыртқы сезімдер бос,
құрғақ материал болып қалуы мүмкін".
Осы кезде байқау мен сөз сөйлеуді тиімді түрде байланыстыру мәселесін
шешуде академик И.П.Павловтың адам санасындағы бірінші және екінші
сигналдық системалардың өзара байланысы жөніндегі, яғни бірінші сигнал
қоршаған ортадан келетін нақты материалдар, екінші сигнал — сөз сөйлеу.
Екінші сигнал бірінші сигналсыз болмайды, екеуі бір-бірінен
айырылмайды. Адамда сөзбен ойлану дамыған сайын екінші сигнал системасының
функциясы өсе береді. Бірақ сөз сөйлеу қоздырғыштары бірінші сигнаддың
әрекеттері арқылы бекітілмесе, тек сөйлеу, сөз сөйлеу қайталана берсе, ол
адамды ақиқат шындыктан алыстата береді. Сонымен бірге, бірінші сигнал
системасы арқылы алынған білім сөз сөйлеу арқылы айтылмаса, ол зат
нәрселерді қабылдау, сезіну дәрежесінде ғана қала береді, логикалық
дәрежеге көтерілмей қалады.
Қорытындыларды ұғыну және меңгеру оқушылардың белсенділігіне ықпал
жасайтын әңгімелесу, есеп шығару, тапсырмаларды орындау арқылы жүргізіледі.
Өз кезінде Я.А.Коменский оқылатын нәрсе заттарды оқушылардың мүмкіндігінше
әр салалы сезім мүшелері арқылы қабылдауын талап етті.
Оқушылар көбінесе көзбен көрумен қатар бұлшық етпен сезіну арқылы да
қабылдайды. Егер оқушылар тәжірибені көріп қана қоймай өздері жасаса,
жинақтаса білімдері нақты болады. Мысалы, мұғалім оқушыларды үшбұрышпен
таныстыра отырып сондай формалы фигуралардың негізгі белгілерін (3 бұрышы,
3 төбесі, 3 қабырғасы) көрсететін модельдерін пайдаланады. Мұғалім
балалардың қандай нәрселердің формасы үшбұрыш тәріздес екенін естеріне
түсіреді. Математиканы оқытуда оқушыларды тікелей қабылдауы мен түсініктері
үйлестіріле пайдаланады.
Математика нәрселердің өзімен айналадағы өмір құбылыстарын ғана емес
"нақтылы өмірдің кеңістік формалары мен сандық қатынасын" (Ф.Энгельс)
зерттейді. Сондықтан, математиканы оқытқанда дәл осы жақтарын айырып, алуға
тырысады; нәрселердің сапалық белгілері болса, еленбей қала береді.
Математикалық қатынастар мен операцияларды оқып үйрену үшін көбінесе
арнаулы көмекші құралдар пайдаланады. Мұндай құралдар кейде нәрселердің
өзіне немесе айналадағы өмірден алынған жағдайларға қарағанда анағұрлым
көрнекі болып шығады.
Оқыту құралдардың әр алуан дидактикалық қызметіне және
мүмкіншіліктеріне байланысты олардың сабақ үстінде комплексті түрде
қолданылуы қажет болады. Тек осы жағдайда ғана сабақ аддында қойылатын әр
бір танымдық міндетті шешу бағытында максималды әсерлілікке қол жеткізуге
болады.
Оқыту құралдарынң әр түрлі құралдарын комплексті түрде қолдану
қажеттілігі, оның сабақ үстінде әр алуан анализаторлардың бірлесіп жұмыс
істеуін қамтамасыз ете алуына да байланысты. Бұл жай М.Н.Скаткиннің бір
жұмысында жан-жақты ашыла берілген.
"Зат кеңістік пен уақыт аясында біріккен тітіркендіргіштердің белгілі
комплексі ретінде бір сыпыра анализаторларға әсер еткен кезде ми
сыңарларының қыртысында нерв клеткаларының тиісті топтарымен уақытша
байланыстар пайда болады" — деп жазады М.Н.Скаткин, - мұның өзі организмнің
затты тұтас нәрсе ретінде сезінуіне логикалық екпін туғызады. Сонымен бірге
көрнекілік құралдарының әлденеше түрін тек оқылып жатқан құбылыстың әр
түрлі жақтарын ашып береріне, ал оның әрқайсысын оқыту құралдарынң тек
белгілі бір түрімен сенімді түрде және толық бейнелей алатын жағдайда ғана
пайдалануға тиімді.
Оқыту құралдарды іріктеу кезінде олардың лирикалық екпінін әрбір оқу
пәнінің өзіндік ерекшелігімен және әрбір сабақтың мазмұнымен салыстырып алу
қажет. Бұл арада Ю.К.Бабанскийдің көрнекілікпен шектен тыс айналысу өмір
шындығын онсыз әсерлі түрде таныту мүмкін емес, абстрактілі ойлауды тежеуге
апарып соғады.
"Оқыту құралдарын өте мол қолдану көп жағдайда оқушылар зейінін
шашыратады, олардың зейінін тақырыптың негізгі идеясын танытудан басқаға
аударады, мұның өзі, әсіресе, ес қабілеті көрнекілік-образды қабылдаудан
гөрі, сөздік-логикалық қабылдауға бейім болатындығымен айналысқанда орын
алады" — дейтін пікірмен комплекске болмайды.
Оқыту құралдар мен мұғалім сөзін ұштастыру проблемалары Л.В.Занковтың
"Мұғалім сөздері мен оқыту құралдардың оқыту ісіндегі ұштастығы" және
"Оқыту ісіндегі көрнекілік пен оқушылар белсенділігін көрсету" деген
еңбегінде анағұрлым толық талданған.
Л.В.Занковтың пікірінше, мұғалім сөзімен оқыту құралдарды ұштастырудың
алты формасы бар, атап айтқанда:
1-форма: мұғалім сөздің көмегімен оқушылар жүргізетін бақылауға
жетекшілік жасайды, объектінің бейнесі туралы, оның тікелей қабылданатын
қасиеттері мен қатынастары туралы білімді алады.
2-форма: мұғалім сөздің көмегімен оқушылардың өздері көрнекі
объектілерге жасаған бақылаулары негізінде балаларды құбылыстар арасындағы
қабылдау процесіндегі көзге көріне қоймайтын байланыстарды, саналы түрде
ұғынуға және тұжырымдауға бастайды.
3-форма : объектінің бейнесі туралы, оның тікелей қабылданатын
қасиеттері мен қатынастары туралы мәліметтерді оқушылар мұғалімнің сөз
мәлімдемесінен алады, ал оқыту құралдар сөзбен берілген мәліметтерді
қабылдау қызметін аңғарады.
4-форма : оқушылар көрнекі объектіге жасаған бақылауына сүйене отырып,
педагог құбылыстар арасындағы оқушылар тікелей қабылдай алатын жағдай
болмағандағы байланыстар туралы хабарлайды, яки қорытынды жасайды,
жекеленген деректерді біріктіреді, жинақтайды.
5-форма : не сөз жәрдемімен немесе көрнекі түрде көрсете отырып
мұғалім оқушыларға қолда бар объектілермен жұмыс істегенде орындауға
тиісті, іс-әрекеттерге қатысты, сондай-ақ ол іс-әрекеттердің орындалу
әдістеріне қатысты нұсқау береді.
6-форма: педагог сөздің жәрдемімен оқушыларға қолда бар объектілермен,
олар жасауға тиісті іс-әрекеттерді орындау әдістері жайында нұсқау береді,
мұның өзінде мұғалімнің нұсқауы қолма-қол көрсетіліп отырады.
Бастауыш кластарда оқу-оқыту құралдарын математика сабағында
қолданудың рөлі өте зор. 1-5 кластарда сандар және оларға амалдар қолдану,
ұзындық, масса, уақыт, баға, аудан бірліктері, бөлшек туралы ұғым,
арифметикалық амалдардың қасиеттері қарастырылады. Сонымен бірге, балалар
алгебралық және геометриялық материалдан ұғым алады.
Оқыту процесінде оқу-оқыту құралдарының атқаратын міндеті мен орны,
оларды пайдалану мақсаты, сабақтың мазмұнына, сабақта шығарылатын
дидактикалық есептерге және оқушылардың дайындығына тығыз байланысты
болады. Математика сабағында қолданылатын оқу-оқыту құралдарын 3 топқа
бөліп қарауға болады:
1-топқа: сандар ұйымын меңгеруге , есептеуді, сандарға амалдар қолдану
және арифметикалық амалдардың қасиеттерін ұғынуға көмектесетін құралдар;
2- топқа: геометриялық материалдарды оқып үйренуге көмектесетін
құралдар;
3-топқа: ұзындық масса мен сыйымдылық, уақыт, аудан бірлестіктерін
оқып үйренуге көмектесетін құралдар кіреді.
Көрнекілік бірнеше түрлерге бөлінеді:
Жаратылыс көрнекілігі — оқушыларды өмірде бар объектілермен
(өсімдіктермен, хайуанаттар, минералдармен т.б.) класта және мектептен тыс
жерлерге (табиғатқа шығып, экскурсия жасау кезінде және т.б.) таныстыруды
көздейді.
Көлемдік көрнекілік — шындық дүниенің көлемдік бейнесін беру мақсаты
бар (фото суреттер, картиналар, диафильмдер, диапозитивтер).
Дыбыстық көрнекілік — дыбыстық бейнелерді, дыбыстық көріністерді жазу
үшін дыбыс құралдарын пайдалану және дыбысты кино жатады.
Символикалық және графикалақ көрнекілік — абстракты ойлауды дамытуды
әсер етеді, өйткені бұл типтегі құрал нақты болмысты шарты қорытылған
символикалық түрде көрсетеді (бұған схемалар, чертеждер, диаграммалар
жатады). Көрнекі оқу құралдары табиғи және суретті құралдар болып бөлінеді.
Математика сабағында пайдаланатын табиғи оқыту құралдарға айналадағы
өмірден алынған нәрселер: дәптерлер, қарындаштар, шыбықтар, кубиктер,
т.с.с. жатады.
Суретті оқыту құралдар ішінен бейнелік оқыту құралдар жеке бөлініп
көрсетіледі: нәрселер-картиналар, нәрселер мен фигуралардың қағаз бен
картоннан жасалған кескіндері салынған таблицалар.
Оқыту құралдардың түрлерін білу мұғалімнің оларды дүрыс тандап алуынан
және оқытуда тиімді түрде пайдалануға, сондай-ақ өзінің немесе балалармен
бірге оқыту құралдарды дайындап алуынан мүмкіндік береді.
Оқыту құралдарды пайдалану тұрғысынан алғанда жалпы кластық және
жекелік деп бөлінеді. Жалпы кластық оқыту құралдарды бүкіл класс болып
пайдаланады (олар демонстрациялық деп атайды). Жекелік оқыту құралмен әрбір
оқушы жеке пайдаланылады. Көбінесе жалпы кластық және жекелік құралдар
мазмұны жағынан бірдей және айырмашылығы үлкен — кішілігінде ғана болады:
геометриялық фигуралардың моделдері, кеспе цифрлар, чертеждік
инструменттері т.с.с. Жалпы кластық құралдарды да, сондай-ақ жекелік
құралдарды да, сабақта пайдалану ыңғайлы болу үшін дүрыс орналастырудың
рөлі зор, мысалы, цифрларды жалпы кластық және жекелік кассаларды,
фигуралар модельдерін конвертте сақтайды және т.с.с.
Оқыту құралдарды оқу процесінің барлық кезендерінде қолданылады: жаңа
сабақты түсіндірген кезде ( кинофильм көрсету) ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
КІРІСПЕ 4
1 ОҚЫТУ ҚҰРАЛДАРЫН БАСТАУЫШ МЕКТЕП ОҚУШЫЛАРЫН ОҚЫТУДА
ҚОЛДАНУЫНЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ
1.1 Оқыту процесінде құралдарды қолдануының 7
психология-педагогикалық негіздері
1.2 Математика пәні барысында оқыту құралдарын қолдануының 7
түсініктері, классификациясы, сипаттамасы, әдістемесі
1.3 Бастауыш сыныптарды оқытудағы көрнекіліктердің
түрлері мен рөлі 12
2 БАСТАУЫШ СЫНЫПТА МАТЕМАТИКАНЫ ОҚЫТУ ҚҰРАЛДАРЫНЫҢ ҚЫЗМЕТТЕРІ 17
ЖӘНЕ ОҚЫТУДАҒЫ КӨРНЕКІЛІКТЕРДІ ПАЙДАЛАНУ ӘДІСТЕМЕСІ
2.1 Сан ұғымын қалыптастырудағы көрнекіліктер
2.2 Арифметикалық амалдар мен олардың қасиеттерін меңгерудегі
оқыту құралдар 22
2.3 Дидактикалық бірліктерді ірілендіру (ДБІ) математикалық 22
білім технологиясы
30
3 БАСТАУЫШ СЫНЫПТА МАТЕМАТИКА ПӘНІНДЕ КОМПЬЮТЕРДІ ОҚЫТУ ҚҰРАЛЫ
РЕТІНДЕ ҚОЛДАНУ 43
3.1 Бастауыш мектепте математика пәнінде ақпараттық
технологияларды пайдаланудың тәжірибесі
3.2 Оқыту құралдарын пайдалану бойынша математика сабағының 47
үлгісі (2 сынып)
47
ҚОРЫТЫНДЫ
59
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
66
69
КІРІСПЕ
Қазіргі бастауыш білім беру мектептерінде барлық күшті тәрбиеге,
оқушылардың өзіндік жұмыс істегенде білім мен дағдының қалыптасуына,
мұғалімнің оқу-тәрбие процесінің сапасы мен тиімділігіне жауапкершілігін
арттыруға жұмсау керек. Соңғы жылдары ғылыми-техникалық прогрестің дамуының
жылдамдығы мен еңбектің шығармашылық бағытта ұстануы оқытудың жаңа түрлері
мен ұйымдастыруының әдістерін іздеуді талап етеді.
Оқыту мен тәрбие берудің жаңа мазмұны мұғалімдердің жұмысындағы әдіс-
тәсілдеріне қатал сұранысты тудырды.
Оқытудың әдістерінің жетілуі оқытудың формасына әсер етті. Оқыту
оқушыларда репродуктивті (қайталама) ғана емес, продуктивті (шығармашылық)
ойлауға бағыт алған. Сабақ енді мұғалім көмегімен белсенді өз бетінше білім
іздеу түріне айналу барысында бағыт ұстанды.
Мұғалім еңбегі мен оның тиімділігі: оқытушының ғылыми біліміне,
педагогикалық ұстамына, эрудициясына, жеке тұлғалық қасиеттеріне және де
тағы басқа факторларға байланысты болады. Әрине еңбек тиімділігіне оқушылар
да әсер етеді, ең басты мұғалім мен оқушының қарым-қатынасы және де оқыту-
тәрбие процесі қандай жағдайда өтіп жатқаны әсер етеді. Ю.К.Бабанский оқу-
тәрбие процесінде қолайлы жағдайлардың болуы оқу тиімділігіне әсер ететін
бірден-бір тәсілі деген.
Оқушылар білімді саналы түрде қабылдау үшін алдымен осы білімді
материалдау және олармен жұмыс істеу тәсілдерін, оларды сыртқы формаларын
көрсету керек. Осыған дидактиканың басты принциптерінің бірі ( көрнекі
оқыту принципі сүйенеді.
Қазіргі кезде математиканы оқытудың әдістемесінің басты проблемасы:
оқыту процесін оқу құралдары мен оларды қолдану туралы әдісінің жетілмеуі,
мұғалім мен оқушының еңбегінің тиімділігін қамтамасыз ету, білім мен
дағдының сапасын көтеру саналады.
Оқу процесінде оқыту құралдың қолдануы туралы көптеген мәселелер
талқыланған. Осындай сұрақтармен: Ы. Алтынсарин, Р. Г. Лемберг,
В.Г.Болтянский, С.Г.Шаповаленко, Я.А. Коменский және т.б. педагог-ғалымдар
айналысқан.
Тақырыптың көкейкестілігі. Қай замандарда да мектеп қоғамның
әлеуметтік, экономикалық және мәдени салаларындағы өзгерістерге икемделіп
отырған. Әр кезеңге сай оқыту теориялары, оқыту процесін ұйымдастыру
мәселелері де өзгеріп, жаңа сұраныстарға бейімделген.
Дәл қазір адамның ақыл-ой, шығармашылық мүмкіндіктеріне қойылатын
талаптар артуда. Мұндай күрделі міндеттерді шешудегі орта мектептің
бастауыш сатысының алар орны ерекше. Оқушылардың білім берудің барлық
кейінгі сатыларында нәтижелі дамуын анықтайтын негіз бастауышта қалатындығы
баршаға белгілі.
Республикада оқыту мазмұны жаңартылып, жаңа буын оқулықтарын енгізіп
жатыр. Жаңа оқулықтар:
Көп деңгейлі.
Интеграцияланған.
Дамыта оқыту жүйесі қағидаларына сәйкестендірілгендігімен ерекшеленеді.
Соңғы жылдары оқыту процесін ізгілендіру, оның практикалық
бағыттылығын күшейту мақсатында біраз шаралар жасалды.
Білім беру саласындағы жаңалықтар:
̶ ұйымдастырудағы
̶ технологиялардағы
̶ оқулықтар мен бағдарламалардың өзгеруі.
Қазақстан білім беру тұжырымдамасында "Білім беру үлгісіне орта білім
беру деңгейінің өте жоғары болуы тән. Бұл ең алдымен барынша байыпты
бастауыш мектеп арқылы жүзеге асырылады"-деген. Осыған орай, әр пәнді,
соның ішінде бастауыш сынып математикасын оқытудың ғылыми дәрежесі
анағұрлым жоғары болуын, ғылым негіздерінің бәрі игерілуін, тәрбие
жұмысының жақсартылуын қамтамасыз ету бағытында әр алуан шаруалар жүзеге
асырылуда.
Қазіргі кезде оқыту құралдарын және ТСО-ны оқытуда қолдану туралы
көптеген әдебиеттер бар. Бірақ оларға оқыту құралдарын қолдануды уақыт
тиімділігі арнайы бақылау мәселесі болмағаны осы әдебиеттерді анализдеуден
көруге болады.
Мұғалімдердің міне осындай әдістемелік құралдардың жеткілікті
жетілмеуі мен жетіспеулігі зерттеудің бағытын көрсетеді.
Зерттеудің мақсаты болып оқыту құралдардың қолдану әдістерін ойластыру
мен оларды математика сабағында қолдануында психология-педагогика
принциптерін көрсету.
Зерттеу объектісі - бастауыш білім беру мектебіндегі оқу құралдары
Зерттеу пәні - оқушыда оқылатын материал бойынша нақты түсінік
қалыптастыру мақсатында математика сабағында оқыту құралдарын қолданып, оқу
процесін ұйымдастыру.
Зерттеудің меторологиялық негізі:
1) тұтас педагогикалық процесс туралы түсінікпен;
2) оқушылардың психология-педагогикалық және жас ерекшелігімен анықталды.
Қойылған проблема келесілерді шешуге алып келді:
1) математика сабағында оқыту құралдарын қолданудың психология-
педагогикалық негіздерін оқу;
2) тәжірибе-педагогикалық жұмыста математика сабағында қолданылатын
кейбір оқыту құралдардың әдістемесін жасап, оны негіздеу.
Зерттеудің гипотезасы келесі жоруларды құрды, егер:
- оқыту құралдар тек сабақ тақырыбына сай қолданылса;
- оқушылардың жас ерекшелігін ескере отырып;
- уақытты үнемдей отырып, мұғалім мен оқушылардың еңбегінің
ұйымдастыруын жақсартады;
- оқытудың көрнекілігін қамтамасыз етіп, оқушылардың зейінің
жақсартады.
Психология мен педагогика көзқарасы бойынша көрнекі қолданып
ұйымдастырылған оқу процессі оқушыларды жалықтырмай, шартшатпай продуктивті
түрде еңбегін арттырады.
Тәжірибе педагогикалық процесс үш кезеңде өтті:
1) тақырып актуалдігі анықталып, зерттеудің негізгі ғылыми аппараты
анықталып, керекті әдебиеттер ізделінді;
2) әдебиеттер мұқият оқылып, қарастырылып, мектеп мұғалімдерімен
тақырып бойынша сұхбат жүргізіліп, әдістемесімен танысу және керекті оқыту
құралдарды жасау;
3) әртүрлі оқу кезеңдерінде көрнекі қолданылудың тиімділігі мен
мүмкіндігін педагогикалық тәжірибе кезінде анықтау.
Зертеудің практикалық мазмұны болып, зерттеудегі теориялық
қорытындылар мен ғылыми-әдістемелер ұсыныстар бастауыш білім беру
мектептерінде кеңінен қолданыста болуы.
Дипломдық жұмыс кіріспеден, үш бөлімнен, қорытындыдан және қолданылған
әдебиеттер тізімінен тұрады.
Оқыту құралдарын бастауыш мектеп оқушыларын оқытуда қолдануының
теориялық негіздері деген бөлімде оқытуда оқыту құралдарынң қолдануының
тарихи мәліметтері берілген; оқыту құралдарынң қолданылысының психология-
педагогикалық принциптері; оқыту құралдарынң түсінігі, қолдану әдістемесі
бойынша мағлұмат алуға болады.
Бастауыш сыныпта математиканы оқыту құралдарының қызметтері және
оқытудағы көрнекіліктерді пайдалану әдістемесі деген екінші бөлімде
педагогикалық практика кезіңде оқыту құралдарын қолдану туралы
эксперименттік жұмыстың мазмұны берілген.
Бастауыш сыныпта математика пәнінде компьютерді оқыту құралы ретінде
қолдану деген үшінші бөлімде бастауыш мектепте математика пәнінде
ақпараттық технологияларды пайдаланудың тәжірибесі толығымен қарастырылған.
Қорытындыда негізгі тұжырымдар мен практикалық ұсыныстар.
1 ОҚЫТУ ҚҰРАЛДАРЫН БАСТАУЫШ МЕКТЕП ОҚУШЫЛАРЫН ОҚЫТУДА ҚОЛДАНУЫНЫҢ
ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ
1.1 Оқыту процесінде құралдарды қолдануының психология-педагогикалық
негіздері
Мектепте оқыту құралдарынң қолдануының тарихы терең. Ең алғаш болып
оқытуда теориядан практикаға, яғни әртүрлі оқыту құралдарын қолданып,
түсіндіріп оқытуды енгізген чеш педагогы Ян Амос Коменский (1542-1670)
саналады. Бұл принцип оның барлық еңбектерінде орын алған, әсіресе Ұлы
дидактикада. Коменский мектепті өмір сарынына жақындатқысы келді,
мектептің заман лебіне сай болуын қалады. Өмір мен мектепті бір-бірімен
байланыстыру көрнекі оқыту принципін ұсынуға Коменский бет алды.
Адам қоршаған ортаны тек сезім мүшелерімен ғана қабылдай алады. Осыған
ғылымның негізі негізделген. Бұдан біз көрнекілік – оқытудың негізгі әдісі
екенің көреміз.
Коменский оқыту құралдарынң педагогикалық негізін көрсетті. Ол тек
қана баларды жас ерекшеліктеріне ғана бөліп оқытуды емес, сонымен қатар
балардың бүтінді тез қабылдауын көрсетті, яғни Коменский бүтіннен бөлшекке,
белгіліден белгісізге көшуді ұсынған. Коменский оқыту құралдарын
Сезімдік таныммен байланыстырыды, ал бақылауды кез-келген білімді
игерудің негізі деп санады.
Көрнекілік туралы француз Ж.Ж.Руссо (1712-1778) да: тәжірибе сабақ
алды (Эмиль, немесе тәрбие туралы), немесе бала саналы жасқа жеткенше
идеяны емес тек бейнені қабылдайды деген пікірлер қалдырған. Руссо
кітаптық, яғни тек кітап бойынша оқуға үлкен наразылығын білдірген
адамдардың бірі. Осы жерде өз еңбегінде ол Эмиль үшін 12 жасқа дейін
ешқандай кітаптың қажеттілігі жоқ деген. Оған оқулық болып табиғаттың өзі
болып табылады деген.
Пестолоцци (1746-1827) да Коменский мен Руссо сияқты көрнекі принципін
қолдаушылардың бірі. Пестолоцци ... Мен негізінен адамзатты оқытуда не
істедім? ... Мен оқытудың ең жоғарғы, негізгі принципін көрсеттім. Ол
қабылдаудың негізі болатын – көрнекілік екенін мойындадым . Оқыту
құралдарын тек ең негізгі принцип деп қоймай, ол оны басқа оқытудың,
нақтылай түскенде, сөздік оқытуға қарама қарсы қойды. Оқыту құралдарын
бақылаудан негізін алған шындық, сөйлеудің керек еместігін көрсетеді
деген. Песталоцци бақылау ( абстрактілік ойлау дамуының бірінші қадамы ғана
деп түйді. Геометрия пәнінің мектептерде оқытылуына үлкен мән бере отырып,
Песталоцци бастауыш мектептерде алдымен оның көрнекілік қимылдары арқылы
берілуін кейінірек – Евклид геометриясының қажеттілігін талап етті.
Педагогика ғылымының классиктері Коменский, Руссо, Пестолоцци
көзқарастары бойынша олар мектеп жұмысын ғылым негіздеріне негіздеп,
балалардың қабылдауыны байланыстырған. Қабылдау дегенді олар әр қайсысы
әртүрлі түсініп, осыдан оқыту құралдарынң әр түрліше түсініктерін қорытқан.
К.Д.Ушинский (1824-1870) өзінің көрнекілк туралы түсінігінде тереңдей
түскен. Ол: Бала пішіндермен, түстермен, дыбыстармен, сезімдермен,
ойлайды; баларға көрнекі оқыту қажеттілігі туады, ол түсініктер мен
сөздерге емес, балалар тікелей қабылдайтын нақты бейнелерге негізделген
деген.
Осыдан біз Ушинскийдің көрнекілік туралы түсінігі оның замандастарына
қарағанда кең екенін көрсетті. Ол оқыту құралдарын тек көру қабілетімен
ғана емес, сонымен мәнерлеп оқу, мазмұндау деп түсінген.
Ушинский психология мен физиология ғылымдарына сүйеніп, оқыту нақтыдан
абстрактіге қарай бағытта болу керегін көрсетті.
Қазақстанның білім саласына өз үлесін қосқан, ағартушы-педагог
Ы.Алтынсарин (1841-1889) болды. Алтынсарин ең алғаш Қазақстанда-
жалпыпедагогикалық, дидактикалық, әдістемелік, көрнекілік, оқытудың
мақсаты, тәрбиелік т.б. ғылыми түсініктерді енгізген. Мектеп алдына қойған
Алтынсариннің негізгі мақсаты болып Мектеп көрнекі және практикалы түрле
айналадағы өмір мен табиғат туралы түсінік беру керек. Ол тек кітап арқылы
ғана емес, көрнекі көрсету түрінде болу керек., - деген.
М.Жұмабаев Педагогика атты кітабында Балаға бір пікірді
түсіндірмекші болсақ жалаңаш пікірді айтуға қасиет жоқ болса, пікірді
көрнекілік көмегімен түсінгені дұрыс - деп тұжырымдайды.
Көрнекілік принципті жүзеге асыру құралы туралы М.А.Данилов пен
М.Н.Скаткиннің Орта мектеп дидактикасы еңбегінде, А.М.Пышкало мен
М.И.Мороның еңбектерінде қарастырылған. Мұнда математика сабағында оқыту
құралды пайдалану нақтылық пен абстрактылықтың бірлігін оқытудағы
көрнекілік принципін іске асыру дейді. Көрнекілік дегеніміз – қарастырып
отырған құбылысты нақтылау. Математиканы оқыту процесінде оқу оқыту
құралдарының атқаратын қызметі, сабақта шығарылатын дидактикалық есептерге,
оларды пайдалану мақсаты сабақтың мазмұнына, оқушылардың дайындығына тығыз
байланысты.
Тағы да көрнекі туралы қызықты зерттеулер жүргізген Р.Г.Лемберг,
С.Г.Шаповаленко, Н.Д.Хмель, В.Г.Болтянский т.б.
Көрнекі оқу құралдары оқу бағдарламасының мазмұнына сәйкес келу керек.
Оқыту құралдарды пайдалану оқушылардың белсенділігін, ынтасын арттырып,
кейбір ұғымдарды тез оңай игеруіне әсерін тигізеді. Сабақты ылғи
көрнекілікпен де негіздеуге болмайды.
Оқыту құралдарын қолданудың негізінде қарапайым психологикалық
процестер анықтамасы жатыр.
Баланың өмірінде кезектесіп үш түрлі ойлаудың формасы қалыптасады.
Ол: көрнекі - әрекеттілік, көрнекі - бейне және абстрактілі - теоретикалық
(түсінушілік). Бірақ соңғысы алдындағы екеуін мүлдем ығыстырып жібермейді.
Оқыту процесінде абстрактілі - теоретикалық қана емес көрнекі
-әрекеттік және көрнекі - бейне ойлау бір - бірімен тығыз байланыста дамып,
қалыптасып отырады. Бұл қатынас, көрнекі мен абстрактілі ойлау, ауызша және
жазбаша түрдегі мәтіннің пішіндер, бейнелер тіліне көшкенде орнайды.
Абстрактілі ойлау көрнекі ойлаусыз пайда бола алмайды деген тұжырымға
әкеледі. Біз түзуді тек оны жүргізгенде ғана, ал шеңбер ұғымын тек оны
салғанда ғана, үш өлшемді кеңістік туралы тек үш перпендикулярды бір
нүктеде ғана қиылыстыру арқылы ғана ой-түсінік қалыптастырамыз - деп
жазған Кант.
Көрнекі оқытудың негізгі мәні сабақты түсінікті етіп жүргізу үшін,
құралдар пайдаланып немесе сабақты тәжірибе қою арқылы өткізу. Бірақ
сабақтардың бәрін үнемі көрнекіліктерді пайдалана отырып өткізуге кейде
мүмкіндік те болмайды. Сондықтан көрнекі оқытудың басқа түрлері де
кездеседі.
Көрнекі оқытудың бұл түрі сабақта өтілетін жаңа материалдарды оқушының
бұрынғы білетіндерімен ұштастырып жүргізу болып табылады. Көрнекі оқытудың
осы түрі де, оқушылардың сабақ меңгеруінде негізгі роль атқарады. Өйткені
мұғалім күрделі оқу мазмұндарын оқушыларға жеткізу үшін, ол неше түрлі
тәсілдер арқылы олардың өткен кезде басынан кешіргендерін қайта жаңғыртады.
Сөйтіп, жаңа мазмұнды оқушының бұрынғы білетіндерімен байланыстыра отырып,
мұғалім оны білмейтінін білуге жетелейді.
Оқыту құралдарынң тағы бір түрі заттың немесе құбылыстар мен
оқиғалардың бейнелерін, сызықтар, суреттер жатады. Оқыту құралдарынң соңғы
түрі заттар мен құбылыстардың өзін тікелей көрсетуге болмаған жағдайда
қолданылады. Оқыту құралдарынң осы түрі заттардың дәл өзіндей болмағанымен,
сол заттардың көрінісі жайында оқушыларда нақты бейнелер туғызады және оқу
материалын түсіндіруде оқушының өз басынан кешіргендерін жаңғыртуға
мүмкіндік береді.
Оқыту құралдарынң бұл түрлерінің қайсысын қандай жағдайда пайдаланудың
тиімді екені оқушылардың жасына, пәннің өзіндік ерекшелігіне байланысты.
Оқыту құралдарын дұрыс пайдалануға, мынадай бірнеше талаптар қойылады.
Мысалы: оқыту құрал сабақтың белгілі бір кезінде қажет болғанда көрсетіліп,
осыдан соң оқушылардың көңілін оған бөлмеу үшін жиналып қойылады. Сыныпқа
әкелген оқыту құралдарға бала қызығып, мақсатпен мән беріп бақылаудың
орнына, оған жай қызығушылықпен қарайды да, сабақтың нәтижесіз болуына әсер
етеді. Сонымен қатар сабақта көрнекіліктерді үнемі көрсетуге әуес келе
бермей, оқу мазмұнын ауызша түсіндіру мен көрнекіліктерді ұштастырып және
осыларды бірінен соң бірін алмастырып отыру керек. Сабақты осылай етіп,
түрлендіріп отырудың тиімді екені мынадан: егер мұғалім оқу мазмұнын
үнемісөз арқылы түсіндіруге әуес келсе, онда балалар тез болдырады. Ал
сабақ материалы үнемі алмасып, сабақтың бір жері сөзбен баяндалып, өзге
жерлері көрнекілікпен ұштастырып отырса, онда мидың бір алабы ғана қозып
қоймай, басқа орталықтары да кезекпе-кезек қозып, оқушылар іске ұзақ мезгіл
болдырмайтын келеді.
Оқыту құралдардың психологиялық функциясы деген сұраққа жауапта А.И.
Леонтьев Көрнекілік білімді меңгеру процесінде мұғалімнің басшылығымен
балаларда ішкі әрекеттің сыртқы тірегі болып саналады, деген.
Оқытудың негізінде әрдайым зерттелінетін объектілерді қабылдау
жатқанын ескерсек, оқушы ең алдымен оқушының сезім мүшелеріне әсер етуге
тырысады. 6-7 жастағы бала өте қарапайым деңгейде болса да кеңістікте
бағдарлау тәжірибесінен құр алақан емес. Енді баланың табиғи дамуына қарсы,
алдымен жазықтықтағы фигураларды, көп жылдық үзілістен соң ғана орта
мектептің 10-11 сыныптарында кеңістік денелерін оқып-үйренуге көшу
психологиялық зерттеулерге қарағанда қеңістікті сезіну қабілетін жоғалтуга
әкеледі. Жоғары сынып оқушыларында геометриялық денелердің сүлбелерін
қалыптастыру - оқушылардың психикалық дамуының ертеңгі емес, кешегі күніне
бетбұрыс жасау .
Кеңістіктегіні елестету, кеңістікті ойлау т.с.с. ұғымдар психология
ғылымына тән, сондықтан кеңістіктік ұғымдарды енгізу барысында бірқатар
психологиялық ерекшеліктер ескеріліп отыруы тиіс. Сонымен қатар, кез-келген
геометриялық материал пәннің өзіне тән логикасына сәйкес мазмұндалады.
Баланың психикалық даму заңдылықтарына сәйкес елетін кеңістікті елестету
топологиялық қасиеттерден метрикалық қасиеттерге көшу арқылы дамиды. Ал,
мектептерде дәстүр бойынша бұл үрдіс кері ретпен жүргізіліп келеді.
Кеңістіктік ойлаудың өзі сүлбелерді жасау, оларды түрлендіру, және
кеңістікті бағдарлау сияқты үш маңызды псикалық үрдісті қамтиды және
олардың әрқайсысы ойлаудың қажетті, бірақ жеткіліксіз құраушылары болып
табылатыны белгілі. Кеңістіктегіні елестету ойлауды емес, ес пен түйсікті
іске қосудың нәтижесі болса, кеңістіктегі сүлбілерді түрлендіру ойлаудың
жемісі, ал кеңістікті бағдарлау ( субъектінің немесе объектінің кеңістегі
орны мен бағытын анықтауға бағытталған іс-әрекет.
Осы мәселелерді шешу мақсатында геометрия сабағында, әрине,
көрнекліктер көптеп қолданылып жатады. Дидактикалық тұрғыдан көрнекіліктер
когнитивті және пайымдаушылық роль атқарады. Бірінші жағдайда ол
проблеманы шешудің үрдісін, амалын, ретін көрсетсе, пайымдаушылық функциясы
шешілген есептерді бейнелеумен шектеледі. Осы тұрғыдан алғанда когнитивтік
көрнекілік оқытудың дамытушы функциясын іске асырса, пайымдаушы көрнекілік
оған кері әсер етеді.
Оқушылар геометриялық кеңістіктің нақты кеңістіктен ерекшелігін
түсінуі үшін сабақ барысында оқыту құралдарды қолдануға психологиялық
тұрғыдан сауаттылықпен қарау керектігі қазіргі кездегі алдыңғы қатарлы
психолог - мамандардың мектеп геометриясын оқытуға қойып отырған
талаптарының бірі.
Ендігі кезекте әрбір оқыту құралдарынң педагогикалық принципіне
тоқтала кеткен жөн болар.
Бақылау оқыту әдісі ретінде сезімдік танымының белсенді формасы болып
табылады. Бұл әдісті қолдану жан-жақты дайындықты қажет етеді; бақылаудың
сызба-нұсқасын өндеу; оқушыларды бақылау нәтижелерін өндей білуге және оны
тікелей білу тәсілдеріне үйрету. Бұл әдістің олардың өзіндік жұмыс істей
білу дағдыларына көмектеседі, танымдық, ұйымдастырушылық, тәрбиелік мәні
зор.
Демонстрация.
Оқушылардың сезіміне оқыту құралдарын құбылыстарды, процестерді,
объектілерді елестетіп, олардың сапасына әсер етеді. Берілген әдіс пен
игерілетін құбылыстың динамикасын ашып көрсетуге, заттарды сыртқы пішінімен
таныстырғанда кеңінен қолданады және бір түрлі заттардың ішкі құрылысы
немесе орналасқан әсерін қарастырады.
Берілген әдіс оқушылардың заттар, құбылыстар мен процестердің, керекті
өлшемдерін жасап, өзара байланысын, танымдық белсенділігін іске асырып
заттардың құбылысы мен мәнін, сапасын анықтайды.
Нақты жағдайда заттарды, құбылыстарды түсіндіруде демонстрациялау
дидактикалық тұрғыдан құнды болып табылады. Егер де бұндай демонстрация
өткізуге мүмкіндік болмаса, онда табиғи заттарды көлемді моделдеу арқылы
танып білу негізгі роль атқарады. Олар заттардың құрылысын көру арқылы,
геометриялық фигуралардың өлшемдері игеруге көмектеседі.
Демонстрация әдіс сапасын көтеруге, объектіні дұрыс таңдап алып,
демонстрацияланатын заттың, құбылыстың мәнді жақтарына оқушылардың көңілін
аударуға, сонымен қатар түрлі әдістерді педагогтың біліктігіне қарай
пайдалана білу үшін қолданылады.
Бейне әдістері.
Демонстрация әдісі иллюстрация әдісімен тығыз байланысты; заттарды
көрсетіп және қабылдау, плакаттардың көмегімен символдар түрінде, олардың
процестегі құбылыстарын, карта, портреттер, фотографиялар, суреттер,
схемалар, жалпы модельдер және т.б. кеңінен қолданылады. Көрнекілік іс-
тәжірибеде кеңейіп, небір жаңа құралдарды өмірге келтіріп жатыр.
Иллюстрация әдісін қолдана отырып, оның көрсетілу әдісіне көп мән беру
керек. Оқыту құралдардың дидактикалық ерекшелігін, оның танымдық процестегі
ролі мен орнын ойластырып алу керек. Мұғалімнің алдына қойған мәселесі –
иллюстрациялық материалдың оптимальды көлемін анықтып алу. Иллюстрация
алдын-ала дайындалады. Берілетін фотография, диаграммалар, таблицалар
мақсатты түрде қолданылады. Қазіргі мектептерде иллюстрацияны пайдалану
үшін экранды техникалық құралдар кеңінен қолданылуда.
Бейне әдіс білімді игертіп қана қоймайды, оны бақылауда, бекітуде,
қайталауда, қортындылауда, жүйелеуде және барлық дидактикалық қызметті
кеңінен атқарады.
Берілген әдіс ақпаратты көрнекілікте қабылдауға негізделген,
индуктивті түрде, жеке дедуктивтік жолдармен білімді игеру, оқушылардың
түрлі деңгейдегі танымдылық және өздік жұмыс жүргізу белсенділігі, таным
процесін басқарудың түрлі тәсілін қолдануды қарастырады.
Мына әдістен гөрі кешенді дидактикалық технологиясы берілген. Оқыту
процесінде әдісті пайдалану, оқушыларға толық оқылатын құбылыстардың
көрнекілік ролін көрсету, сұраныстарын қанағаттандыру, оқушылардың
қызығушылығы мен қажетін, мұғалімдердің еңбегін жеңілдету, босаған уақыт
білімді бақылайтын және коррекциялайтын , дәптер тексеруді т.б. қамтамасыз
етеді. Сонымен қатар кері байланыс жұмысын; толық және жүйелі түрде
бақылауды ұйымдастыру, үлгерімді объективті есепке алуды ұйымдастырады.
Бейне әдіс дидактикалық және тәрбие міндеттерін шешеді.
Бұл әдіс:
← жаңа білімді беруде, күрделі бағытталатын өте баяу процестерді,
яғни құбылыстардың мәліметін ашып көрсете алмаудағы жылдам процестерді
бақылау;
← түрлі іс-әрекет түрлерін алгоритмде орындалуын оқыту;
← өмір мен білім байланысын бекіту;
← тест өткізуді ұйымдастыру;
← алдын-ала жұмыстар, жаттығулар, моделдеу, қажетті өлшемді жасау;
← сыныптағы әр оқушының үлгерімін, білім берудің дифференциялық жағын
ұйымдастыруды компьютерлік есепке алу;
← оқыту процесін рационализациялау, педагогикалық басқару сапасын
көтеру жолдарында ғылыми ақпаратты игеру және оны оптимальды жеткізу
көлемін қамтамасыз етеді.
Берілген әдістің сапасы видео мен техникалық құралдарды қолданумен
тікелей байланысты. Видео оқыту әдісін ұйымдастыруғы қатаң талаптар қояды,
олар нақтылығымен, қарастырылып таңдалуымен, мақсаттығымен ерекшеленеді.
Мұғалім оқытылатын мәселе төңірегінде оқушыларды кірістіре алудағы
біліктілігін, олардың іс-әрекетін бағыттай отырып, жалпы қорытындылар
жасап, өзіндік жұмыс процесінде жеке дара көмек көрсету керек.
Кейбір көрнекіліктер әсіресе карточкалар немесе жеке тапсырмалар
оқушылардың жекелей бағалап қана қоймай, оларды өз бетімен жұмыс істеуге
үйретеді. Бұл өте маңызды, себебі әр шығарылатын есепті тек өз бетінше
шығару барысында миға, түйсікке құйып алуға болады. Бұл өздігінен есептің
шығарылу жолын есте терең сақтап қана қоймай, болашақта осындай есепті
шығарғанда еш қиындық туғызбайды.
Оқыту құралдарын өз қолымен жасағанда барлық гигиеналық талаптарды
ескеру керек. Бұл дегеніміз жасалған көрнекілік үлкен әріптермен жазылып
артта отырған оқушыларға жақсы көрініп, әріптердің, жазудың түсі тым жарқын
немесе тым ашық түстермен жазылмау керек. Себебі тым ашық немесе жарқын түс
қолданылып жазылған мәлімет баларға психологиялық тұрғыдан қарағанда
әртүрлі әсер етеді. Жасалатын көрнекілік түсінікті әрі қарапайым,
мазмұнындағы мәліметті тез арада түсініге болатындай болу керек.
Көрнекілік құралдарды математика сабақтарында қолданар алдында оның
педагогикалық және психологиялық принциптерін міндетті түрде ескеру керек.
Әрине алдын ала болжау жасау керек. Оның негізгі идеясы қолданылатын оқыту
құралдарынң оқушыларға психологиялық тұрғыда қандай әсер қалдыратынын білу
және де көрнекілік қолданылысында сабақтың яғни тақырыптың қаншалықты жақсы
игерілетіндігін, қандай жетістіктерге жететіндігін білу міндетті.
1.2 Математика пәні барысында оқыту құралдарын қолдануының
түсініктері, классификациясы, сипаттамасы, әдістемесі
Математикалық білімді жедел қабылдату мен меңгерту әр алуан көрнекі
және техникалық құралдарды (модельдерді, таблицаларды, сызбалар мен
суреттерді, арнайы диа-кинофильмдерді) тиімді пайлану арқылы іске
асырылады.
Оқыту құралдар оқушылардың кеңістік жөніндегі түсініктері мен
конструктивтік қабілеттерін дамытуға көмектеседі. Мәселен, өзара тең екі
үшбұрыштан параллелограмм салу есебін шығарғанда сызбаға қарағанда үшбұрыш
модельдерінің берері мол. Сонымен бірге, оқыту құралдар оқушылардың кейбір
практикалық іскерліктерін шындауға ықпал етеді. Расында, егер оқушы қолына
эклиметрді (бұрыш өлшегішті) ұстап көрмесе, қанша айтқанмен оның вертикаль
жазықтықтағы бұрышты өлшеу жөніндегі түсінігі қажетті дәрежеге
көтерілмейді. Сондай-ақ оқыту құралдар математикалық объектілерді жүйелеуге
және сараптауға жәрдемдеседі. Мысалы, алгебра курсында шамалардың
арасындағы тәуелділіктерді графиктік түрде кескіндеу арқылы оқушылардың
тәуелділікті түсінуін жеңілдетеміз.
Алайда оқыту құралдарды орынсыз пайдалану оқушылардың абстрактілі
ойлауын тежеуі мүмкін, соның нәтижесінде сызба сызғанда, есеп шығарғанда
қажет болатын кеңістік жайлы түсініктері тиісті деңгейде дамымай қалуы
мүмкін. Сондықтан төменгі класта оқыту құралдарын басымырақ пайдаланып,
сынып жоғарлаған сайын көрнеклікті азайта түсіп, абстарктілі ойлауға,
сызбаларды елестету арқылы салуға машықтырған жөн. Дегенмен, көрнекілік
пәлен сыныпта басталып, түген сыныпта аяқталсын, анау тақырыпта көбірек,
мынау тақырыпта азырақ пайдаоан деп кесіп айту қиын. Оқыту құралдарды
пайдалану сыныптағы нақты жағдайға қарай анықталады. Мәселен, қайсыбір
стереометриялық есептерді шығарғанда, алдымен оқушылар берілген фигураның
сызбасын салу тиіс. Ол сызбаны бірден сызатындары да, сыза алмайтындары да
табылады. Міне, осы жерде мұғалім кейбір оқушыларға түсіндіріп, ал
кейбіреулеріне диафильдерді, диапозитивтерді немесе оның моделін көрсетіп,
өз мақсатына жетуі мүмкін.
Математиканы оқыту барысында:
а) модельдер мен макеттер;
ә) таблицалар;
б) диапозитивтер, слайдтар, кодограммалар және проекциялауға арнаған
дидактикалық материалдар, диафильдер;
в) кинофильмдер мен кинофрагменттер сияқты оқыту құралдарды
пайдаланады. Сондай-ақ, оқыту құралдаға әр алуан геометриялық, есептеу және
өлшеу аспаптары жатады.
Мектептегі дәстүрлі оқыту құралдардың бірі(таблицалар. Олар өздерінің
дидактикалық функциясы жағынан анықтама таблицалар және жұмыс таблицалары
болып екіге бөлінеді.
Анықтама таблицалар оқушылар жұмыс үстінде еске түсіруге тиісті
материалдарды немесе сынып жұмысы кезінде қажет болатын мағлұматтарды
қамтуы мүмкін. Мұндағы маңызды мәселе оқушыларды анықтама таблицалармен
жұмыс істеуге машықтандыру. Мәселен, егер оқушы латынның b әрпін қалай
оқуды білмесе, онда мұғалім ол әріптің бэ деп оқылатынын айтумен бірге,
сыныпта ілулі тұрған Латын алфавитінен көрсетуді талап етуі керек.
Оқушылар формулаларды толық түсініп игергенше анықтама таблицалардың
ілулі тұрғаны дұрыс. Анықтама таблицалар қайталау сабақтарында да,
өздігінен жұмыс істегенде де пайдалы.
Жұмыс таблицасы бірсыпыра міндеттерді жаппай шешуге арналған. Кейбір
жағдайда таблицаның бір бөлігі жұмыс таблицасы болады да, екінші бөлігі
анықтама таблица болады.
Дегенмен, өндірісте даярланған таблицалардың мазмұны кейбір
мұғалімдерді қанағаттандырмауы мүмкін. Бұл жағдайда мұғалім өзіндегі
таблица қорын байыту үшін оларды қолдан жасауы керек. Технологиялық
тұрғыдан таблицаларды қолдан жасау қиын емес. Бірақ анықтама таблицаларды
жасау тек формулаларды қағазға түсірумен шектелмейтінін есте сақтау керек.
Сондықтан таблицаға қажетті материалды сұрыптау, оларды пайдалану
әдістемесін таңдау, материалды таблицада ретімен орналастыру,
психологиялық, физиологиялық және гигиеналық талаптарды ескеру мұғалімнің
міндеті болып табылады. Сонымен бірге, таблицалармен қатар, сабақ
диапозитивтері мен кодопозитивтері анықтама материалдардыңролін атқаратынын
ескерген жөн.
Диафильмдер мен диапозитивтерді таблица мен кинофильмдердің арасындағы
аралық буын деп есептеуге болады. Таблицаға тән қасиеттерді сақтай отырып,
диафильм мен диапозитивтер теориясының даму желісін, ұғымдардың өрістеу
бағдарын және фигура элементтерінің өзара қатынастарын ашып көрсетуге
мүмкіндік туғызады. Оқу диафильмдері мен диапозитивтері белгілі бір тақырып
бойынша немесе ұғымның желісі бойынша пленкаға түсірілген дидактикалық
материалдарды (суреттерді, схемаларды, сызбаларды, графиктерді, әралуан
түсіндірме текстерді) қамтиды.
Диафильмдердің (диапозитивтердің) кадрлары жаңа материалды
түсіндіргенде, оны баяндандырғанда, қайталағанда, білімді программалап
тексергенде, сыныпта және үйде оқушылар өздігінен орындайтын жұмыстарды
ұйымдастырғанда пайдаланылады.
Диафильмдердің (диапозитивтердің) кейбір кадрлары сұрақ-жауапты,
проблемалық ахуалдарды ұтымды ұйымдастыруға оқушылардың зейінін аударуға
көмектеседі.
Сонымен бірге диафильм де, диапозитив те оқу материалын экранға лезде
түсіруге, күллі сыныптың оқу материалымен де, кадрлармен де бірдей жұмыс
істеуіне, кадрларды экранға қажетінше қалдырып, жан-жақты талқалауға
мүмкіндік туғызады.
Диафильмдер мен диапозитивтерді ұтымды қолданудың маңызды шарттарының
бірі- оқушылардың жас ерекшеліктерін ескеру. Сондықтан оларды көрсету ойын-
сауыққа айналдырмай, бір сабақта көрсілетін кадрлардың ұзын саны 10-15-тен
артпай, ұзақтығы 20 мин шамасында болғаны дұрыс.
Математиканы оқыту барысында оқу киносы мен телехабарлар кеңінен
пайдаланылады. Оларды пайдалану методикасы да, барынша әр алуан. Әрбір оқу
жылының басында фильмографиялық әдебиеттің көмегімен оқу киносының қорымен
танысып, уақытында заказ беріп, оқу процесіне ұдайы енгізіп отыру. Әр
киноның мазмұнынан жақсы хабардар мұғалім оларды тиімді пайдалана алады.
Математика сабақтарында оқу киносы мен телехабарлар мұғалімнің
араласуынсыз материадың бір бөлігін (немесе бүтіндей) түсіндіреді, оқу
материалынан қосымша мағлұматтар береді, экскурсияны алмастырады, тақырыпты
қорытынды қайталауға көмектеседі.
Кинофрагмент- белгілі бір шағын мәселеге арналған қысқа ( төрт-бес
минут көрсетілетін) оқу фильмі. Ол сабақ барысында оқу пройесіне қосуға
ыңғайлы.
Сондықтан мұғалім экранда өзіне қажетті кадрларды көрсете отырып,
материалдың тұтастығы мен логикалық желісін бұзбай, сабақты ұйымдастыра
алады. Тіпті қажетті жағдайдың өзінде кейбір кадрларды қайталап көрсете
алады.
Соңғы жылдары математика сабақтарында телехабарлар жиі қолданылатын
болды. Оның дидактикалық функциясы кинофильмдермен бірдей. Дегенмен,
телехабарлар ғылым мен техниканың, оқыту методикасының соңғы жетістіктерін
көрсетуге, озат мұғалімдердің, атақты ғалымдардың, өндіріс озаттарының
еңбектерін көрсетуге немесе дәріптеуге мүмкіндік туғызады.
Математика сабақтарында диафильмдермен, диапозитивтермен және
кинофильмдермен қатар кодоскоп кең пайдаланылады. Графопроектордың
көмегімен кез келген оқу материалын (сурет, сызба, схема) экранға немесе
тақтаға түсіруге болады. Графопроекторға арналған мөлдір материалдарға
қажетті сызба немесе сурет фотографиялық немесе графикалық тәсілмен
түсіріліп, оқу процесінде пайдаланылады. Графопроекторға арналған материал
кодопозитив немесе транспарант деп аталады.
Графопроектордың мынадай мүмкіндіктері бар:
1. Графопроектор кескііндерді барынша айқын және қажетінше үлкен мөлшерде
көрсете алады. Сонымен бірге, тақтаға қосымша салуларды орындауға
мүмкіндік береді;
2. Мұғалім алдын ала дайындалған кодопозитивтерді пайдаланып қана қоймай,
графопроектордың көмегімен сабақ үстінде қосымша текстерді де көрсете
алады;
3. Графопроекторды пайдаланғанда бірнеше кодопозитивтерді беттестіріп
геометриялық денелердің комбинацияларын, қимылдарды, теңдеулер жүйесін
график тәсілмен шешуді көрсетуге мүмкіндік береді;
4. Оқушылардың жауаптарын тексергенде графопроекторды пайдалануға болады.
Бұл үшін оқушылар пленкада теореманың дәлелдеуі, формулалардың
қорытуын, есептердің шығарылуын жазуы тиіс.
Мектеп үшін миникомпьютермен оқыту бір жағынан оқушыларды білімге
деген қажеттілікті тудырып ой жұмысын ынталандыру үшін екінші жағынан
ойлаумен неғұрлым білімін қамтмасыз ету үшін бағытталады.
Миникомпьютердің қолданудың қажеттілігі төмендегі мәселелерге
негізделген:
1. Миникомпьютерді қолдану оқушылардың білімін арттырады.
2. Сабақта миникомпьютермен өткізудің негізгі мақсаты оқушыларға
жаңа тақырыптарды терең түсінуге бағытталады.
3. Миникомпьютер оқушылардың ойлау қабілеттілігін арттырады және
сабаққа деген белсенділігін арттырады.
4. Миникомпьютер баланың шығармашылық дамуына әсер етеді
Миникомпьютермен оқытуды бастауыш сыныптардан бастау маңызды және
қажетті. Себебі:
Біріншіден, миникомпьютердегі сандарды іздестіру оқушылардың
оперативті ойлау мәнісін қалыптастырады.
Екіншіден, оқушыларды миникомпьютердегі информациямен практикалық
жұмыс жасауға үйретеді.
Үшіншіден, миникомпьютер информатика курсын меңгеруге үлкен пайдасы
бар.
Қазіргі кезде математика сабақтарын информатика пәнімен байланыстырып
оқыту тәжірибелері де бар. Мысалы кейбір стеорияметрияның есептерін
компьютерде кеңістікте айналуын көзбен көріп, олардың басқа бір жазықтықпен
қию сияқты есептерді арнайы программа көмегімен экран бетінде көру едәуір
оқушы белсенділігі мен тақырыптың түсінікті болуын қамтамасыз етеді. Сол
мақсатта көптеген мектептерде мультимедиалық сыныптар ашылып, жабдықталуда.
Мұндай сыныптарда жұмыс істеу үшін мұғалімнің компьютерлік сауаттылығы
болуы керек. Тәжірибелер көрсеткендей бұндай сыныпта өткізілген сабақтар
оқушылар үшін қызықты ғана болып қоймай, білім сапасын көтеріп, есте
сақтауға өз әсерін тигізуде. Мультимедиалық сыныптар бұл қазіргі информация-
технология заманының талабы. Бұл сыныппен жабдықталған мектептерде көптеген
басқа оқыту құралдарды алудан алшақтатады, мәселен кодоскоп орнына үлкен
плазмалық экран мен сканермен жабдықталған компьютер болғаны ғана. Осымен
әрбір оқушының жеке тапсырмаларын оқушылармен қас-қағым сәтте сканер
көмегімен экранға түсіріп талқылауға мүмкіндік туып, сабақ барысында
шығарылған, талқыланған есептің көлемін айтарлықтай үлкейтеді.
Қазіргі біздің алдымызда осындай сыныптарда математика сабақтарының
өтілуіне әдістемелік кеңес беру. Осындай сыныпта сабақ өту үшін мұғалім
сабаққа айтарлықтай ауқымды түрде даярлану керек. Әрбір қадамын ойластырып
келу керек. Бұл сыныптардың тағы да айтатын ерекшеліктілігі ол оқушылардың
өзін-өзі бағалау қабілеттері артады, бүл дегеніміз әр оқушының компьютеріне
біз бас компьютерден жеке тапсырма жіберіп, біраз уақыттан соң алдын ала
компьютерлерінде сақталған есептің шығарылу жолы көрсетілген папканың атын,
адресін айтамыз. Осылайша оқушылардың педагогика-психология принциптеріне
сай өзін-өзі бағалау поцесіне келеміз. Сонда мұғалімнің берген бағасы мен
оқушының бағасы ылғи сай болып, мұғалімнің педагогикалық сауаттылығы
білінеді. Әрине әрбір оқушының деңгейіне сай тапсырмалар беру біраз
жеңілдікке әкеледі.
1.3 Бастауыш сыныптарды оқытудағы көрнекіліктердің түрлері мен рөлі
Математиканы оқыту процесінде көрнекілік принципін жүзеге асырудың
өзіндік ерекшелігі бар. Баланың нақты білім қоры, оның ойлау әрекеті
негізінде жинақталады. Оқу-оқыту құралдарын оқушылар пайдалана отырып,
алғашқы жалпылау және қарапайым байланыстарды орнатады.
Көрнекілік — бұл қарастырып отырған құбылысты нақтылау. Нақтылау
нормалары: сөз, образ, сурет, сызба, схема т.б. бола алады.
XVII ғасырдың өзінде Ян Амос Коменский оқытудағы көрнекілікке
қойылатын талаптарды негіздеді. Оның айтуынша, ақыл-ойға түйсік әсерін
тигізбесе, оған өздігінен ештеңе қонбайды. Сондықтан, оқуда заттарды
талдап, тұжырым жасамас бұрын сол нәрсе, заттарды байқаудан бастау керек
деген.
Коменскийдің ойынша, білім түйсікке негізделуі керек. Көрнекі сезім
арқылы қабылданған білім есте анағұрлым тұрақты сақталатынын дәлелдеді.
Я.А.Коменский былай деген: "Мұғалім үшін алтын ереже — бала сезімі
арқылы қабылдай алатын нәрселердің барлығын сезім әсерлерін туғызып
білдірген жөн: көруге болатынды көзге көрсет, естуге болатын нәрсені құлақ
түріп тыңдасын, иісін иіскеп білсін, дәмін татып көрсін, қолына ұстап
қаттылығы мен жұмсақтығын, тағы-тағыларын байқасын". Кейбір нәрсені түрлі
сезім мүшелерімен бірдей түйсініп қабылдағаны жақсы ("Ғылыми дидактика" XX
— тарау). Бұл жағдайды ол балаларды оқытуда ең бағалы дәреже деп санады.
Кейінгі кезеңдерде педагогика классиктері, әдіскерлері оқыту әдістеріне
зерттеулер жүргізіп, көрнекілік принципін нақтылай түсті.
Оқушылардың теориялық ойлауын дамытуға оқыту құралдарынң бір жағынан,
көптеген нәрселер мен құбылыстарға анағұрлым ортақ қасиеттеріне назар
аудармауға мүмкін беретін, ал екінші жағынан ұжымдарды деректендіруте
септігін тигізетін түрлерін қолдануға жәрдем етеді. Оқыту құралдардың бұл
мүмкіншіліктері А.М.Пышкало жазған мақаланың бірінде: "Әр алуан
нәрселерімен және геометриялық фигуралар модельдерімен жанаса, көптеген
тәжірибелерді орындай отырып, оқушылар олардың қандай материалдан
жасалғандығына, түр-түсіне, салмағына және т.с.с қатысын шамалы өмірге
анағұрлым ортақ қасиеттерді айқындайды "-деп жазған.
Қазақстандағы ұлы ағартушылардың қазақтың алдынғы қатарлы өкілдерінің
еңбектерінде оқыту мен тәрбиенің негізгі мәселелері орын алады. Соның бірі
Абай өзінің шығармаларында ақыл-ойды дамытып, ғылыми білім алудың
қажеттігін атап көрсетті. Ол үшін ойлау, зейін, ес, мінез-құлық, қиял, ерік-
жігер сияқты психикалық процестерді дамыту керек - деді.
Ұлы Абай: " Адам баласы көзбен көріп, құлақпен естіп, қолмен ұстап,
тілімен татып, мұрынмен иіскеп, тыстағы дүниеден хабар алады " (А.Құнанбаев
шығармаларының толық жинағы, 2-том, 43 сөз, Алматы, 1954, 241-бет) — деген
дана ойы педагог классиктердің пікірімен ұштасады.
Сонымен, оқыту құралдарын пайдалану, заттардың негізгі белгілері мен
ерекшеліктерін білуді жеңілдетеді, заттар жөніндегі мәліметтерді,
деректерді есте берік сақтауға ықпал жасайды. Оқушылар оқылатын нәрсе —
заттармен тікелей танысуға әуес, ынталы келеді. Сондыктан, көрнекілік
оқушылардың назарын белгілі бір бағытқа жұмылдырады.
Бірақ, бүкіл оқу барысын көрнекілікпен ғана шешуге болмайды.
Педагогика классиктері байқаудың абстрактілік ойлаумен тығыз байланысты
болатындығын ескертті. Олардың ойынша, байқау — ақыл-ой арқылы бағытталуы
тиіс. Я.А.Коменский өз сөзінде былай деген: "Е, егер жоғарғы байқаушы ақыл-
ой, сыртқы сезімдерді мұқият түрде қадағаламаса, сыртқы сезімдер бос,
құрғақ материал болып қалуы мүмкін".
Осы кезде байқау мен сөз сөйлеуді тиімді түрде байланыстыру мәселесін
шешуде академик И.П.Павловтың адам санасындағы бірінші және екінші
сигналдық системалардың өзара байланысы жөніндегі, яғни бірінші сигнал
қоршаған ортадан келетін нақты материалдар, екінші сигнал — сөз сөйлеу.
Екінші сигнал бірінші сигналсыз болмайды, екеуі бір-бірінен
айырылмайды. Адамда сөзбен ойлану дамыған сайын екінші сигнал системасының
функциясы өсе береді. Бірақ сөз сөйлеу қоздырғыштары бірінші сигнаддың
әрекеттері арқылы бекітілмесе, тек сөйлеу, сөз сөйлеу қайталана берсе, ол
адамды ақиқат шындыктан алыстата береді. Сонымен бірге, бірінші сигнал
системасы арқылы алынған білім сөз сөйлеу арқылы айтылмаса, ол зат
нәрселерді қабылдау, сезіну дәрежесінде ғана қала береді, логикалық
дәрежеге көтерілмей қалады.
Қорытындыларды ұғыну және меңгеру оқушылардың белсенділігіне ықпал
жасайтын әңгімелесу, есеп шығару, тапсырмаларды орындау арқылы жүргізіледі.
Өз кезінде Я.А.Коменский оқылатын нәрсе заттарды оқушылардың мүмкіндігінше
әр салалы сезім мүшелері арқылы қабылдауын талап етті.
Оқушылар көбінесе көзбен көрумен қатар бұлшық етпен сезіну арқылы да
қабылдайды. Егер оқушылар тәжірибені көріп қана қоймай өздері жасаса,
жинақтаса білімдері нақты болады. Мысалы, мұғалім оқушыларды үшбұрышпен
таныстыра отырып сондай формалы фигуралардың негізгі белгілерін (3 бұрышы,
3 төбесі, 3 қабырғасы) көрсететін модельдерін пайдаланады. Мұғалім
балалардың қандай нәрселердің формасы үшбұрыш тәріздес екенін естеріне
түсіреді. Математиканы оқытуда оқушыларды тікелей қабылдауы мен түсініктері
үйлестіріле пайдаланады.
Математика нәрселердің өзімен айналадағы өмір құбылыстарын ғана емес
"нақтылы өмірдің кеңістік формалары мен сандық қатынасын" (Ф.Энгельс)
зерттейді. Сондықтан, математиканы оқытқанда дәл осы жақтарын айырып, алуға
тырысады; нәрселердің сапалық белгілері болса, еленбей қала береді.
Математикалық қатынастар мен операцияларды оқып үйрену үшін көбінесе
арнаулы көмекші құралдар пайдаланады. Мұндай құралдар кейде нәрселердің
өзіне немесе айналадағы өмірден алынған жағдайларға қарағанда анағұрлым
көрнекі болып шығады.
Оқыту құралдардың әр алуан дидактикалық қызметіне және
мүмкіншіліктеріне байланысты олардың сабақ үстінде комплексті түрде
қолданылуы қажет болады. Тек осы жағдайда ғана сабақ аддында қойылатын әр
бір танымдық міндетті шешу бағытында максималды әсерлілікке қол жеткізуге
болады.
Оқыту құралдарынң әр түрлі құралдарын комплексті түрде қолдану
қажеттілігі, оның сабақ үстінде әр алуан анализаторлардың бірлесіп жұмыс
істеуін қамтамасыз ете алуына да байланысты. Бұл жай М.Н.Скаткиннің бір
жұмысында жан-жақты ашыла берілген.
"Зат кеңістік пен уақыт аясында біріккен тітіркендіргіштердің белгілі
комплексі ретінде бір сыпыра анализаторларға әсер еткен кезде ми
сыңарларының қыртысында нерв клеткаларының тиісті топтарымен уақытша
байланыстар пайда болады" — деп жазады М.Н.Скаткин, - мұның өзі организмнің
затты тұтас нәрсе ретінде сезінуіне логикалық екпін туғызады. Сонымен бірге
көрнекілік құралдарының әлденеше түрін тек оқылып жатқан құбылыстың әр
түрлі жақтарын ашып береріне, ал оның әрқайсысын оқыту құралдарынң тек
белгілі бір түрімен сенімді түрде және толық бейнелей алатын жағдайда ғана
пайдалануға тиімді.
Оқыту құралдарды іріктеу кезінде олардың лирикалық екпінін әрбір оқу
пәнінің өзіндік ерекшелігімен және әрбір сабақтың мазмұнымен салыстырып алу
қажет. Бұл арада Ю.К.Бабанскийдің көрнекілікпен шектен тыс айналысу өмір
шындығын онсыз әсерлі түрде таныту мүмкін емес, абстрактілі ойлауды тежеуге
апарып соғады.
"Оқыту құралдарын өте мол қолдану көп жағдайда оқушылар зейінін
шашыратады, олардың зейінін тақырыптың негізгі идеясын танытудан басқаға
аударады, мұның өзі, әсіресе, ес қабілеті көрнекілік-образды қабылдаудан
гөрі, сөздік-логикалық қабылдауға бейім болатындығымен айналысқанда орын
алады" — дейтін пікірмен комплекске болмайды.
Оқыту құралдар мен мұғалім сөзін ұштастыру проблемалары Л.В.Занковтың
"Мұғалім сөздері мен оқыту құралдардың оқыту ісіндегі ұштастығы" және
"Оқыту ісіндегі көрнекілік пен оқушылар белсенділігін көрсету" деген
еңбегінде анағұрлым толық талданған.
Л.В.Занковтың пікірінше, мұғалім сөзімен оқыту құралдарды ұштастырудың
алты формасы бар, атап айтқанда:
1-форма: мұғалім сөздің көмегімен оқушылар жүргізетін бақылауға
жетекшілік жасайды, объектінің бейнесі туралы, оның тікелей қабылданатын
қасиеттері мен қатынастары туралы білімді алады.
2-форма: мұғалім сөздің көмегімен оқушылардың өздері көрнекі
объектілерге жасаған бақылаулары негізінде балаларды құбылыстар арасындағы
қабылдау процесіндегі көзге көріне қоймайтын байланыстарды, саналы түрде
ұғынуға және тұжырымдауға бастайды.
3-форма : объектінің бейнесі туралы, оның тікелей қабылданатын
қасиеттері мен қатынастары туралы мәліметтерді оқушылар мұғалімнің сөз
мәлімдемесінен алады, ал оқыту құралдар сөзбен берілген мәліметтерді
қабылдау қызметін аңғарады.
4-форма : оқушылар көрнекі объектіге жасаған бақылауына сүйене отырып,
педагог құбылыстар арасындағы оқушылар тікелей қабылдай алатын жағдай
болмағандағы байланыстар туралы хабарлайды, яки қорытынды жасайды,
жекеленген деректерді біріктіреді, жинақтайды.
5-форма : не сөз жәрдемімен немесе көрнекі түрде көрсете отырып
мұғалім оқушыларға қолда бар объектілермен жұмыс істегенде орындауға
тиісті, іс-әрекеттерге қатысты, сондай-ақ ол іс-әрекеттердің орындалу
әдістеріне қатысты нұсқау береді.
6-форма: педагог сөздің жәрдемімен оқушыларға қолда бар объектілермен,
олар жасауға тиісті іс-әрекеттерді орындау әдістері жайында нұсқау береді,
мұның өзінде мұғалімнің нұсқауы қолма-қол көрсетіліп отырады.
Бастауыш кластарда оқу-оқыту құралдарын математика сабағында
қолданудың рөлі өте зор. 1-5 кластарда сандар және оларға амалдар қолдану,
ұзындық, масса, уақыт, баға, аудан бірліктері, бөлшек туралы ұғым,
арифметикалық амалдардың қасиеттері қарастырылады. Сонымен бірге, балалар
алгебралық және геометриялық материалдан ұғым алады.
Оқыту процесінде оқу-оқыту құралдарының атқаратын міндеті мен орны,
оларды пайдалану мақсаты, сабақтың мазмұнына, сабақта шығарылатын
дидактикалық есептерге және оқушылардың дайындығына тығыз байланысты
болады. Математика сабағында қолданылатын оқу-оқыту құралдарын 3 топқа
бөліп қарауға болады:
1-топқа: сандар ұйымын меңгеруге , есептеуді, сандарға амалдар қолдану
және арифметикалық амалдардың қасиеттерін ұғынуға көмектесетін құралдар;
2- топқа: геометриялық материалдарды оқып үйренуге көмектесетін
құралдар;
3-топқа: ұзындық масса мен сыйымдылық, уақыт, аудан бірлестіктерін
оқып үйренуге көмектесетін құралдар кіреді.
Көрнекілік бірнеше түрлерге бөлінеді:
Жаратылыс көрнекілігі — оқушыларды өмірде бар объектілермен
(өсімдіктермен, хайуанаттар, минералдармен т.б.) класта және мектептен тыс
жерлерге (табиғатқа шығып, экскурсия жасау кезінде және т.б.) таныстыруды
көздейді.
Көлемдік көрнекілік — шындық дүниенің көлемдік бейнесін беру мақсаты
бар (фото суреттер, картиналар, диафильмдер, диапозитивтер).
Дыбыстық көрнекілік — дыбыстық бейнелерді, дыбыстық көріністерді жазу
үшін дыбыс құралдарын пайдалану және дыбысты кино жатады.
Символикалық және графикалақ көрнекілік — абстракты ойлауды дамытуды
әсер етеді, өйткені бұл типтегі құрал нақты болмысты шарты қорытылған
символикалық түрде көрсетеді (бұған схемалар, чертеждер, диаграммалар
жатады). Көрнекі оқу құралдары табиғи және суретті құралдар болып бөлінеді.
Математика сабағында пайдаланатын табиғи оқыту құралдарға айналадағы
өмірден алынған нәрселер: дәптерлер, қарындаштар, шыбықтар, кубиктер,
т.с.с. жатады.
Суретті оқыту құралдар ішінен бейнелік оқыту құралдар жеке бөлініп
көрсетіледі: нәрселер-картиналар, нәрселер мен фигуралардың қағаз бен
картоннан жасалған кескіндері салынған таблицалар.
Оқыту құралдардың түрлерін білу мұғалімнің оларды дүрыс тандап алуынан
және оқытуда тиімді түрде пайдалануға, сондай-ақ өзінің немесе балалармен
бірге оқыту құралдарды дайындап алуынан мүмкіндік береді.
Оқыту құралдарды пайдалану тұрғысынан алғанда жалпы кластық және
жекелік деп бөлінеді. Жалпы кластық оқыту құралдарды бүкіл класс болып
пайдаланады (олар демонстрациялық деп атайды). Жекелік оқыту құралмен әрбір
оқушы жеке пайдаланылады. Көбінесе жалпы кластық және жекелік құралдар
мазмұны жағынан бірдей және айырмашылығы үлкен — кішілігінде ғана болады:
геометриялық фигуралардың моделдері, кеспе цифрлар, чертеждік
инструменттері т.с.с. Жалпы кластық құралдарды да, сондай-ақ жекелік
құралдарды да, сабақта пайдалану ыңғайлы болу үшін дүрыс орналастырудың
рөлі зор, мысалы, цифрларды жалпы кластық және жекелік кассаларды,
фигуралар модельдерін конвертте сақтайды және т.с.с.
Оқыту құралдарды оқу процесінің барлық кезендерінде қолданылады: жаңа
сабақты түсіндірген кезде ( кинофильм көрсету) ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz