Шаруашылық субъектілерінің шығыстарының есебі

Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 26 бет
Таңдаулыға:

Жоспар:
І. Кіріспе
ІІ. Негізгі бөлім

2.1. Шаруашылық субъектілерінің бухгалтерлік есеп ұйымдастыруы мен
құрылымы.
2.2. Шаруашылық субъектілерінің шығыстарының есебі
2.3. Шаруашылық жүргізуші субъектілердің банкпен есеп айырысу
2.4. Бухгалтерлік қызметтің жұмысын ұйымдастыру. Құжаттау және
есептік регистрлер

ІІІ. Қорытынды
ІV. Пайдаланылған әдебиеттер

Кіріспе
Бухгалтерлік есептің негізгі және басты міндетінің, атқаратын
қызметі мен функциясының бірі – пайдаланушыларға кәсіпорынның мүлкі және
қаржылық жағдайы туралы ақпараттық мәліметтерді дер кезінде, яғни уақытылы
жеткізіп беріп отыру болып табылады. Кез-келген кәсіпорынның бухгалтерлік
балансында сол ұйымның меншігіндегі шаруашылық құралдары мен олардың есеп
беретін уақыттағы жағдайы көрсетіледі. Ұйымның шаруашылық қызметін басқару
үшін оның мүліктері мен қаржыларының және олардың есеп беретін уақыттағы
жағдайын ғана білу жеткіліксіз. Яғни, күнделікті өзгерісін біліп, қадағалап
отыру қажет.
Бухгалтерлік есеп ұйымның есеп беру мен басқару, сондай – ақ
экономикалық талдау жұмыстарының нақты түрде жүзеге асырылуын қажетті
ақпаратармен қамтамасыз етіп отырады. Бухгалтерлік есептің тексеру,
қадағалау, жинақтау принциптерін жүзеге асыру арқылы меншік заңдылығы мен
қаржы және қаржыландыру тәртібі заңдарға сай іске асырылады.
Бухгалтерлік есептің негізгі мақсаты – барлық кәсіпорындарда
орындалатын операциялардың уақытылы есепке алынып, олардың уақыт
талаптарына сай орындалуына, яғни жүзеге асырылуына бақылау жасау.
Бухгатерлік есептің негізгі бағыты – кәсіпорындардағы есеп жұмысының
сапасын арттыруға, есептеу жұмысының барасында қолданылатын, яғни
толтырылатын құжаттардың қарапайым әрі түсінікті болуына және ондағы
көрсеткіштердің пайдаланушыларға ыңғайлы болуына реттеліп жүргізіледі.
Сонымен қатар бухгалтерлік есеп жұмысының қорытынды құжаттарына
мәліметтеріне қарай әрбір ұжымның әлеуметтік дамуына және ондағы жұмысшы-
қызметкерлердің материалдық ынталарына шаралар белгілеу жұмыстары іске
асырылады.
Бухгалтерлік есептің қандай мәселемен шұғылданатынын, нені
зерттейтіндігін, қай жерлерде қолданылатындығын мұқият қарау – бұл пәннің
негізгі бағыты болып саналады.
Халық шаруашылығы есептерінің арасында бухгалтерлік есептің
алатын орны ерекше. Барлық экономикалық ғылымдар ішінде бухгалтерлік есеп
өз алдына сараланып тұратын бөлек ғылыми сала. Бұл ғылымды жан-жақты
зерттейтін, экономикалық жағынан талдайтын, өз алдына ғылыми даму жолдарын
анықтайтын әдістерімен бірге бұл ғылымды оқытатын пән бар. Осы орайда
қоғамдық өндіріс процестерін бухгалтерлік есеп ғылымының пәні деп айтуға
болады немесе қоғамдық өндіріс процестерін бухгалтерлік есепке алынатын
біртұтас тұлға деп қарауға болады. Өйткені бухгалтерлік есеп қоғамдық
өндірістің дамуы жолында қажет. Бухгалтерлік есептік мәліметтері мен
көрсеткіштері қоғамдық өндірістің дамуын экономикалық тұрғыдан зерттеуге
бірден-бір негіз болып табылады. Сондықтан да бухгалтерлік есептің
негізгі міндеті – халық шаруашылығының барлық салаларында нақты тұжырымды
мемлекеттік талапқа сай есептеу жұмысын жүргізу. Қоғамымыздың даму
кезеңдерінің қай сатыларында болмасын дамудың объективті экономикалық
заңдылықтарын анықтау және ол заңдылықтарды пайдалану шараларын дұрыс
белгілеу үшін есеп жұмыстарын, әсіресе бухгалтерлік есеп жұмыстарын дұрыс
ұйымдастырудың маңызы зор. Қоғамдық даму нәтижесінде бухгалтерлік есептің
ұйымдастыруына қойылатын талаптардың өсіп, міндеттердің артып отырғандығы
бухгалтерлік есептің тарихынан белгілі. Бухгалтерлік есеп көптеген жүз
жылдар бұрын пайда болып, бүгінгі күнге дейін дамып пайдаланылып келеді.
Тайпалардың арасындағы шаруашылық операцияларға байланысты табылған
жазулардан бухгалтерлік есеп біздің заманымызға дейін V ғасырда жүргізілді
деген дерек бар. Ал біздің заманымызға дейін ІІ ғасырда Грецияда
салынған құрылысқа кеткен шығындар есептеліп, салынған үйдің, ғимараттың
қабырғасында жазылатын болған.
Қазіргі нарықтық экономикаға түбегейлі көшу кезеңінде
бухгалтерлік есепке жүктелетін міндеттер қай кездегіден болмасын күрделі,
ауқымды болып отыр. Өйткені қазіргі қоғамдық дамудың жаңа кезеңінде
өндіріс құрал-жабдықтарының мемлекеттік меншіктен ұжымдық және жеке
меншіктерге ауысуы кең етек алуда. Осыған орай қазіргі кезде мемлекет,
субъекті және жеке тұлғалар арасындағы экономикалық және қоғамдық қарым-
қатынастар саясаты жаңа сипат алып отыр. Бұл бойынша еліміздегі халық
шаруашылығының қай саласындағы субъектілер болмасын олардың өндірістік және
қаржылық іс әрекеті өз шығындарын өзі өтеу, өзін өзі қаржыландыру
принциптеріне негізделуі тиіс. Бүгінгі таңда жүзеге асырылып жатқан
реформалар мен істеліп жатқан жұмыстардың, кәсіпкерлік қызметтің мемлекет
тарапында және экономика өмірінде атқаратын ролінің ұшан-теңіз екендігі
дәлелдеуді қажет етпейді. Нарық қатынастары жағдайында шаруашылық жүргізуші
субъектілерінде бухгалтерлік есептің маңызы ерекше зор.
Бухгалтерлік есеп және есеп беру мәліметтері шаруашылық жүргізуші
субъектілердің және олардың құрылымдық бөлімшелерінің қызметтегі жедел
басқару үшін, экономикалық жоспарлар жасап, оның орындалуын бақылау үшін
қолданылады.
1995 жылдың 26 желтоқсанында Қазақстан Республикасы Президентінің
Бухгалтерлік есеп туралы заңды күші бар №2732 Жарлығы қабылдады. Бұл заң
жарық көргеннен бері оны жүзеге асыру жолында көптеген жұмыстар
атқарылуда. Осы заңға сәйкес 1996 жылдың 18 қарашасында қаржы
шаруашылық қызметі бухгалтерлік есебінің бас шоттар жоспары бекітіліп,
1997 жылдың 1 қаңтарынан бастап Қазақстан Республикасының барлық
шаруашылық субъектілері жаңа бухгалтерлік есеп стандарты бойынша өз
жұмыстарын жүргізе бастады. Қазақстан Республикасы қабылданған
бухгалтерлік есептің жаңа жүйесі экономиканы көтеруге, оны ішкі және
сыртқы инвесторлар үшін неғұрлым тиімді етіп құруға мүмкіндік береді.

2.1. Шаруашылық субъектілерінің бухгалтерлік есеп ұйымдастыруы мен
құрылымы.
Қазақстан Республикасының аймағында әрекет етіп тұрған барлық
субъектілерге (Қазақстан Республикасының аймағында тіркелген резиденттік
емес өкілдіктермен филиалдар, заңды тұлғалар, кәсіпкерлік қызметпен
шұғылданатын жеке тұлғалар) қаржылық есеп беруді және бухгалтерлік есепті
жүргізу міндеттілігі жүктеледі.
Сот алдында жауап беретін және сотқа шағымдана алатын, өз атынан
жеке мүліктік емес және мүліктік құқын жүзеге асыра алатын, сол мүліктерді
өз қалауынша оперативтік тұрғыда басқара алатын немесе шаруашылықты
жүргізуге меншік құқығы бар ұйымдарды заңды тұлғалар деп атайды немесе
солай деп танылады.
Филиалдар бұл заңды тұлғалардың түрған жерінен тыс жерде орналасқан
және оның барлық немесе кейбір қызмет түрлерін жүзеге асыратын дараланған
бөлімшелері болып табылады, оның ішіне өкілдік қызметі де кіреді.
Филиал да, өкілдік те заңды тұлға болып табылмайды. Заңды тұлға
коммерциялық та, коммерциялық емес те болуы мүмкін біріншісінің мақсаты
барынша табыс табу және оны өз қалауынша тарата алады, ал екіншісінің өз
қалауынша табыс табу мүмкіндігі де және таза табысын өз қатысушыларының
арасында бөлу жағдайы да шектелген.
Коммерциялық ұйымдар тек келесідей нысанда құрылуы мүмкін:
- шаруашылық серіктестіктер;
- акционерлік қоғамдар;
- өндірістік кооперативтер;
- мемлекеттік кәсіпорындар;
Коммерциялық емес ұйымдар заң актілерімен қаралған діни
бірлестіктерден, қоғамдық қорлардан, тұтыну кооперативтерінен, акционерлік
қоғамдардан, қоғамдық бірлестіктерден және тағы басқа ұйымдық нысандарынан
құрылуы мүмкін.
1. Шаруашылық серіктестіктер – құрылтайшылардың қосқан үлесі болып
көрсетілетін жарлық капиталы бар коммерциялық ұйымдар шаруашылық
серіктестігі болып табылады. Құрылтайшылардың салымдарының есебінен
құрылған, сондай-ақ серіктестіктің шаруашылық қызметінде шығарылған
және сатып алынған мүліктер серіктестіктердің меншігіне жатады.
Қазіргі кезде шаруашылық серіктестіктер толық және коммандиттік
серіктестіктер болып құрылады.
Толық серіктестік – егерде толық серіктестіктің мүлкі жеткіліксіз
болған жағдайда оның міндеттемелері бойынша өздеріне тиесілі барлық мүлікке
ортақ жауапкершілікте болады.
Коммандиттік серіктестік – коммандиттік серіктестіктердің қызметіне
араласатын толық серіктестіктің құқылы ережесі және олардың міндеттемелері
бойынша жауапкершілігі толық серіктестіктің тәртібімен анықталады.
2. Қосымша және жауапкершілігі шектеулі серіктестік.
Жауапкершілігі шектеулі серіктестік - ЖШС жарлық капиталы бір
немесе бірнеше серіктестік тұлғалардың ұйымдастырылуы мен құрылған
жауапкершілігі шектеулі серіктестік деп танылады. Серіктестікке
қатысушылардың саны 50-ден аспауы керек. Ол бір ғана тұлғадан тұратын,
басқа да серіктестіктердің жалғыз қатысушысы ретінде болуына болмайды.
Қосымша жауапкершілігі бар серіктестік – мұндай серіктестіктің
қатысушылары оның міндеттемелері бойынша өздерінің жарғылық капиталдағы
салымдарымен, ал бұл сомалар жеткіліксіз болған жағдайда – қосымша өздері
еселеген мөлшерінде салған салымдар мен өздеріне тиесілі мүлкіне жауап
береді.
3. Акционерлік қоғам - өз қызметін жүзеге асыру үшін қаражаттарын тарату
мақсатында акция шығарумен айналысатын заңды тұлға.
Ашық акционерлік қоғам - өздерінің шығарған акциясын ашық, жеке,
жабық түрде орналастыруына құқығы бар. Мұндай қоғамның қатысушылары
өздеріне тиесілі акцияларды басқа акционерлердің келісімінсіз иеліктен
шығара алады.
Жабық акционерлік қоғам - бұндай қоғамның акциялары тек қана өз
құрылтайшылары ішінде немесе алдын ала белгіленген тұлғалар шеңберінде
таратылады.
4. Өндірістік кооператив - бірлескен кәсіпкерлік қызмет үшін мүшелік
негізінде, олар өзінің еңбек етуімен тікелей қатысуының негізінде және
мүліктік пайларын мүшесі ретінде біріктірудің негізінде құрылған
азаматтық ерікті бірлестік. Кооператив мүшесі 2 – адамнан кем болмауы
керек.
5. Мемлекеттік кәсіпорын. Мемлекеттік кәсіпорынға жататындар:
- Шаруашылық жүргізу құқығына негізделген мемлекеттік кәсіпорын. Ол өз
міндеттемелері бойынша өзіне тиесілі барлық мүлікке жауап береді,
бірақ мемлекет міндеттемелері үшін жауапты болмайды;
- Ағымдағы басқару құқына негізделген мемлекеттік кәсіпорын, Қазақстан
Республикасының үкіметінің немесе жергілікті атқару органының
шешімімен құрылады. Қазыналық кәсіпорынның шаруашылық қызметі оның
Жарғысында көрсетілген (белгіленген) мақсаттармен және міндеттермен
анықталады. Қазақстан Республикасы немесе жергілікті әкімшілік-
аумақтық бөлініс қазыналық кәсіпорынның міндеттемелері бойынша жәрдем
беру жауапкершілігін өз мойнына алады.
6. Коммерциялық емес ұйымдар. Оларға: мекемелер, қоғамдық бірлестіктер,
тұтыну кооперативтер, қоғамдық қорлар, діни бірлестіктер, қауымдастық
нысанындағы бірлестіктер жатады.
Шаруашылық жүргізуші субъект қызметінің мақсаттарын оның меншік иесі
белгілейді. Ол егер заңмен тыйым салынбаса және субъектінің жарғысына жауап
беретін болса, онда ол кез келген қызмет түрін жүзеге асыруына болады.
Мемлекеттік мүлікті басқаруға уәкілетті органдар, басқа заңды және
жеке тұлғалар субъектінің құрылтайшылары бола алады. Шаруашылық жүргізуші
субъектіні бір немесе бірнеше құрылтайшылар құрып, ол мемлекеттік тіркеуден
өткен күннен бастап заңды тұлға құқығына ие болуы мүмкін. Меншік иесінің
рұқсатымен шаруашылық жүргізуші субъект заңды тұлға құқығы бар еншілес
субъектілерді, сондай-ақ филиалдар, өкілдіктер, бөлімдер және басқа да
ерекшеленген бөлімшелер құра алады.
Субъектінің құрылтайшылары (акционерлері) бекіткен жарғы негізінде
қызмет етеді. Жарғының мазмұны заңға қайшы келмеуі керек. Жарғыда
шаруашылық жүргізуші субъектілерінің түрлері, оның атауы, орналасқан жері,
қызметінің мәні мен мақсаттары, басшысының өкілеттіктері, басқару және
бақылау органдары, олардың қабілеттілігі, субъектінің мүлікті қалыптастыру
және табысты бөлу тәртібі, қайта құру және қызметін тоқтату тәртібі
белгіленеді. Жарғыда сондай-ақ құрылтайшылар, субъект әкімшілігі мен оның
еңбек ұжымдарының арасындағы қарым-қатынастары да белгіленеді.
Негізгі қорлар мен айналым қаражаттары, сондай-ақ субъектінің дербес
балансында көрсетілетін құндылықтары (мүліктері) субъектінің мүлкін
құрайды.
Субъектінің мүлкін қалыптастырушы көзі болып мыналар саналады:
құрылтайшылардың ақшалай, материалдық және басқа да жарналары (үлестері);
қызмет нәтижесінен алынған табыстары; бағалы қағаздардан түскен табыстары;
банктер мен басқа несие берушілердің кредиттері; бюджеттен берілген күрделі
салымдары және демеу қаражаттары; қайтарусыз немесе қайырымдылық жарналары;
ұйымдардың, кәсіпорындардың және азаматтардың құрбандықтары; Қазақстан
Республикасы заңдары тыйым салмайтын өзге де табыс көздері.
Мемлекет қолданылып жүрген заңдарға сәйкес субъектінің мүліктік
құқыктарын қорғауға кепілдік береді. Қазақстан Республикасы заңдарында
қарастырылған жағдайларды қоспағанда, мемлекеттік меншік иесінің немесе
оның уәкілетті органының келісімінсіз субъектіден оның негізгі қорларын,
айналым қаражаттарын және олардың пайдалануындағы басқа да мүліктерін
алуына жол берілмейді.
Субъектіні басқару оның меншік иесінің жарғысына сәйкес
ұйымдастырылады. Субъект басқарудың құрылымын, штаттарын, еңбекақы төлеудің
жүйесін және т.б мәселелерін дербес анықтай алады.
Субъектінің еңбек ұжымы еңбек келісім-шартының негізінде, сондай-ақ
кәсіпорын иесі мен жұмыскерлердің еңбек қатынасын реттейтін басқа да
келісім шарттарының нысанында, өз еңбегімен қатысушы азаматтарынан тұрады.
Еңбек ұжымы меншік иесімен және әрбір жұмыс істейтін қызметкерлердің
мүддесімен үйлесуін қамтамасыз етуі керек.
Шаруашылық жүргізуші субъектісі өнім шығарушы болып табылатындықтан,
ол өзін-өзі қаржыландыруды және дербестік негізінде өнімді шығаруды, сатуды
және қызмет көрсетуді көздейді.
Субъект өз қызметін дербес жоспарлайды және даму болашағын,
материалдық техникалық жағдайын қамтамасыз етумен қатар, ол күрделі
құрылысын да белгілейді. Ол өз өнімін, жұмысы мен қызметтерін Қазақстан
Республикасының заңдарында анықталған жағдайларды қоспағанда, өз бетінше
белгіленген бағасына немесе шарттардың негізінде сата алады.

2.2. Шаруашылық субъектілерінің шығыстарының есебі

Қазақстанның бухгалтерлік есеп стандарттарында және ол бойынша
жасалған әдістемелік ұсыныстарында басқарушылық пен қаржылық есебін
жүргізудің қоғамдық тұрғысынан танылған тәсілдері мен әдістері, ережелері
мен қағидалары белгіленген, онда әрбір кәсіпорындардың техникалық базасына,
олардың шешетін міндеттемелерінің күрделелігіне, басқарушы қызметкерлердің
біліктілігіне қарап нақтыланған.
Кәсіпорынның бастапқы бақылауына жүзеге асыру үшін таңдап алынған
тәсілдер жиынтығы құндық өлшемдері, ағымдағы топтастыруы және бухгалтерлік
есептегі шаруашылық қызметіне жсалаған қорытынды шолу фактілері
кәсіпорынның есептік саясатында көрініс табуы тиіс. Басқаша айтқанда,
есептік саясат – бұл бухгалтерлік есептің әдісін жүзеге асыратын тетігі.
Бухгалтерлік есеп жүйесін жүргізудің жалпы қағидасы мен ережесі
нормативті-құқықтық құжаттарда белгіленген.
Оларды жүзеге асыру барысында нақты кәсіпорынның есептік саясаты
келесідей жорамалдардан алынғаны жөн:
- кәсіпорын өз мүлкімен өзімен-өзі болушылығы (кәсіпорын өз балансында
тек заң бойынша танылған мүліктерді ғана көрсетеді, ал қалған
барлық құндылықтар мен міндеттемелер баланстан тыс шоттарда есепке
алынады);
- толассыз қызметі (есеп саясатының мәселесі бойынша қандай да бір
қабылданатын шешім, кәспорын өз қызметін болашақ кезеңде
тоқтатпайтындығы немесе қызмет масштабын қысқартпайтындығы
басшылыққа алынуы керек);
- есеп саясатын пайдаланудың жүйелілігі (шаруашылық операциясын
көрсету әдісінің тұрақтылығы, есеп беру жылының басқасына өткен
кезде де);
- шаруашылық қызметінің фактілердің мерзімділік анықтылығы (әр
фактілердің түскен немесе төленген кезіне қарамастан, олар өзінің
орындалған немесе орын алған кезеңіне жатқызылуы керек).
Пайдаланатын есеп саясатының басты міндеті мен негізгі арналымы
кәсіпорынның қызметін барынша пара-пар көрсету, іс мүддесі үшін осы
қызметтің тиімділігін реттеу мақсатында толық, объективті және шынайы
ақпаратпен қаптастыру.
Ол есеп процесінің барлық тараптарын қамтуы керек: әдістемелік,
техникалық, ұйымдық жақтарын.
Әдістемелік аспектісі деп кәсіпорында өнімнің құнын есептеу,
амортизацияны шығару, міндеттеме мен мүлікті бағалау үшін пайдаланатын
әдістерін айтады; техникалық деп осы әдістің синтетикалық шоттарында
көрсету сызбасы, есеп регистрлерінде осы әдістің қалай жүзеге асқандығын
айтады; ұйымдық деп осы әдістерлің бухгалтерлік қызмет тұрғысынан жүзеге
асқандығын, оның кәсіпорынды басқару құрылымындағы алатын орнын айтады.
Есеп саясатының әдістемелік бөлігі нақты шаруашылық ахуалынан,
олардың қолдану тәртібінде белгіленген және бухгалтерлік есеп Стандартының
біршама рұқсатымен бухгалтерлік есепті жүргізудің белгілі бір әдістерінен
таңдап алу жолымен қалыптасады. Егер де стандартты бухгалтерлік
жүргізудің кейбір объектілері көрсетілмесе, онда бухгалтерлік есеп бойынша
нормативтік актілер мен заң талаптарына сәйкес, кәсіпорынның өзі есеп
жүргізудің процедурасын дербес әзірлей алады.
Кәсіпорын бухгалтерлік есептің келесідей ережелерін өз бетінше
шешуіне болады:
- келіп түскен негізгі объектімін бағалау – бухгалетрлік есептің №6-
шы Негігі құралдардың есебінің стандарттарындағы әдістемелік
ұсынысына сәйкес, пайдалануға берілген және кәсіпорынның сатып алуға
төлеген нақты шығындары негізінде, негізгі құралдар объектісінің
бастапқы құны анықталады; құрылтайшылардың берген объектілері –
олардың өзара келісім бойынша; тегін берілген объектілер –
эксперттік жолмен немесе алыс-беріс актілерінің мәліметі бойынша; ал
кәсіпорынның өзі дайындаған объектілерін – нақты өзіндік құны
бойынша; айырбас нәтижесінде алынған объектілер – ағымдағы
бағалары бойынша анықталады;
- негізгі құралдың амортизациясы - бухгалтерлік есептің №6-шы
Негізгі құралдың есебінің стандарттаарындағы әдістемелік
ұсынысына сәйкес, амортизацияны есептеудің келесідей тәсілдерінің
бірін немесе бірнешеуін пайдалануына болады: құнын есептен
шығарудың бірқалыпты (түзу сызықты) әдісі; құнын есептен шығару
үшін орындалған жұмыстардың пропорционалды түрде есептелінетін
әдісі (өндірістік әдіс); құнын есептеп шығарудың сандық сомасы
бойынша есептелінетін әдісі (кумулятитівтік әдіс); қалдық құнын
азайтатын әдісі. Екі және одан да көп әдісті пайдаланған кезде,
амортизацияны есептейтін тәсілін және негізгі құралдың қандай да
түрі бойынша амортизацияны есептеудің бір ғана әдісі пайдаланады;
негізі құралдың бір түрі бойынша амортизациялаудың әртүрлі әдісін
пайдалануға болмайды; пайдалы қызмет ету мерзімі – кезеңі, негізгі
құралды пайдаланудан алынатын экономикалық олжаны жобалау кезеңі;
жою құны – есептен шығарылуымен байланысты шығындары, негізгі
құралды жою барысында алынған запас бөлешектердің, қайтып
пайдалануға жарайтын құндылықтардың құнын алып тастағаннан шығады;
- негізгі құралдарды жөндеу - жөндеу жұмысын жүргізудің кезеңдігі мен
жөндеу жұмысынң мерзімі; негізгі құралды жөндеуге арналған резерв
қорларын жасауы; жөндеуді жүргізудің тәсілі туралы мәселені
кәсіпорынның өзі шешеді;
- материалдық емес активтердің амортизациясы - әрбір материалдық емес
активтердің әрбір түрінің пайдалануына қарап пайдалы мерзімі және
амортизацияны есептеу әдісін әрбір кәсіпорын өз бетінше анықтай
алады;
- болашақ кезеңінің шығыстары – кезеңдері нақты анықталған жағдайда,
кезең барысында ол өнімнің (жұмыстың, қызметтің) өзіндік құнына
жатқызылуы мүмкін, немесе басқа да көздерінің есебінен (тау-кен
дайындық жұмыстарына кеткен шығындарына, жаға өнім түрін игеруге
кеткен шығыстарына, жерді игеруге кеткен шығындарына) есептен
шығаруы мүмкін, бірақ аталған жағдайлардың барлығы да, яғни олардың
кезеңін және есептеп шығару тәртібін кәсіпорынның өзі анықтайды;
- алдағы шығыстар мен төлем резевтері - кәсіпоры қандай резервтерді
және қандай көлемде құруды және олардың пайдалану тәртібін анықтап
өзі шешеді (кезекті демалысқа ақы төлеу резервтер, көп жылғы
сыңірген еңбегі үшін марапаттау шығыстары, маусымдық салаларда
дайындық жұмыстарын жүргізуге кеткен өндірістік шығындары және
басқалары);
- күмәнді қарыздар бойынша резервтері – кәсіпорын түгендеу
мәліметтерінің негізінде дебиторлық қарыздардың қандайы күмәнді
болып табылмайтындығын резевтерді құрудың әдісін және резервтеуге
жататын шығындарын өзі таңдай алады;
- қаржылық инвестиция – кәсіпорын ұзақ мерзімді қаржылық инвестицияны
есепке алудың жолдарын өзі қарастырады: қайта бағаланатын кұнын
ескере отырып, сатып алу құны бойынша немесе ағымдағы мен саты алу
құндарынан алынған ең кіші бағасы бойынша; ұзақ мерзімді
инвестицияның қайта бағаланған сомасын қалай көрсетудің мәселесін
шешеді: демек ол табыс ретінде де, немесе таратылмаған табыс ретінде
болуы мүмкін.
Еншілес, тәуелді және бірлесіп бақыланатын шаруашылық
серіктестіктерінің инвестициясын есептеудің әдісін кәсіпорынның өзі
таңдайды: үлестік қатынасу әдісін немесе құндық әдісін.
- табысты тану –№5 Табыс деп аталатын бухгалтерлік есеп
стандарына сәйкес (БЕС) табыстар келесідей жағдайларды сақтаған
кезде танылады: табыс сомасы бораншы дәлденген деңгейі бойынша
бағаланады; экономикалық олжа жасалған мәмілемен байланысты,
сондықтан оны алу ықтималдығы бар болса ғана, оны субъекті алады.
Жалпы қағидасымен қатар, кейбір операциялары бойынша, табысты
танудың қосымша жағдайлары қарастырылуы мүмкін:
- тауарды сату бойынша – субъектінің сатып алушыға меншік құқығын
беру; мәміле бойынша күтілетін немесе нақты шығыстар, барынша
дәлденген деңгейде бағалануы мүмкін;
- көрсеткен қызметі бойынша – есептік күнге жасалған мәміленің біту
сатысын барынша дәлденген деңгейде анықталады; мәмілені жүргізу
кезіндегі жасалған және мәмілені аяқтау үшін қажет шығыстары
барынша дәлденген деңгейде анықталады;
- дивиденттер, пайыздар түріндегі табыстар – пайыздар активтерден
алынатын нақты табыстарды ескеріп уақытша қатынастық негізде
танылуы тиіс; роялтилер келісім-шарттың мазмұнына сәйкес есептелген
әдісі бойынша танылуы тиіс; дивидендтер акционерлер оны алу құқын
белгілеген жағдайда ғана танылуы тиіс. Жоғарыда аталған барлық
жағдайды табысты тек есептеу әдісі бойынша танылатындығы
қарастырылған. Есеп саясатының техникалық бөлігін әзірлеген кезде
келесідей мәселелер қарастырылуы тиіс:
- негізгі құралдарды жөндеу есебі. Негізгі құралды жөндеу
бухгалтерлік есепте, оның құнын өсірмейтін сызбасының (схемасының)
бірін қолдануы мүмкін: жөндеу жұмысының атқарылуына қарап ол өнімнің
(жұмыстың, қызметтің) нақты өзіндік құнына жатқызылуы мүмкін немесе
алдын ала құрылған жөндеу қорына жатқызылуы мүмкін. Аталған
схемалардың бірін таңдау, кәсіпорынның қай салаға жататындығымен
байланысыт болып кетеді;
- материалдардың есебі. Өндіріске жатқызылатын (немесе өндіріске
есептен шығарылатын), материалдық ресурстарының нақты өзіндік құнын
анықтау тәсілі туралы шешім қабылдау қажет: орташа өлшенген құны
... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.