Қызметкерлердің қысқа мерзімді еңбекақысының есебі
Жоспар
Кіріспе
І Тарау. Еңбекақы
1.1.Еңбекақының мәні, дәрежесі мен динамикасы.
1.2. Қызметкерлердің қысқа мерзімді еңбекақысының есебі
ІІ Тарау. Орташа еңбекақыны есептеу.
2.1. Орташа еңбекақыны көтеру коэффициентін қолданудың жаңа мәселелері.
2.2. Қысқа мерзімді еңбекақыны дифференциялау және оның принциптері.
ІІІ Тарау. Қысқа мерзімді еңбекақы қатаңдығы.
3.1. Қысқа мерзімді еңбекақы қатаңдығының себептері.
3.2. Ынталандырушы еңбекақы.
Қорытынды.
Пайдаланған әдебиеттер.
Кіріспе
Еңбекақы – кәсіпорын қызметкерлерінің нәтижесінде қызметкерлер үлесін
бағалауды сипаттайды. Еңбекақы қызметкерлердің біліктілігіне, жеке
қабілеттеріне немесе еңбектегі жетістіктеріне қарай анықталады. Еңбекақы -
еңбегі үшін марапаттаудың және кәсіпорын қызметкерлерін ынталандырудың
негізгі нысаны. Батыстың экономикасы дамыған елдерде бұл ұғым еңбекақы
немесе ақшалай сыйақы ретінде қалыптасты. Еңбекақы қызметкерлердің дене
еңбегін марапаттауға арналған. Еңбекақы қысқа мерзімді, шектеулі - бір күн,
бір сағат болады және оның деңгейі кәсіподақ немесе жұмыс берушінің өзара
келісімдерінде анықталады. Кәсіпорында еңбекақы жүйесін дұрыс ұйымдастыру
қызметкерлердің, еңбектің ең қолайлы ынталандыруға бәсекелестік қабілетін
қамтамасыз етуге тиімділік деңгейін арттыруға жағдай жасайды. Еңбекақыны
үйлесімді түрде ұйымдастыру мақсаты кәсіпорынның шаруашылық қызметінің
жалпы нәтижесінде қызметкер қабілетін қосқан еңбегі үлесіке сәйкес келуін
қамтамасыз ету еңбек өлшемі мен тұтыну өлшемінің арасында сәйкестік орнату.
Кәсіпорында еңбекақыны ұйымдастырудың негізгі элементтері:
1) еңбекақы қорын қалыптастыру.
2) еңбекті нормалау
3) еңбекақы жүйесін және оның негізгі нысандарын анықтау.
Еңбекақы қоры - еңбекақыны және әлеуметтік сипаттағы
төлемдерді қамтамасыз ету үшін белгіленген қаржы көздерінің болуы.
Кәсіпорында еңбекақының екі түрі бар: мерзімді, кесімді. Мерзімді еңбекақы
- қызметкерлерге белгіленген тарифтік ставкалар бойынша есептелінген
және атқарылған жұмыстың нақты көлеміне қарай берілетін төлем. Кесімді
еңбекақы - қызметкерлердің еңбегіне, олардың белгіленген өндіретін өнім
көлеміне қарай ақы төлеу. Орындалған жұмыстар немесе дайындалған өнімдердің
жекелеген түрлерінің алдын-ала белгіленген баға бойынша есептейді. Кесімді
еңбекақыны төлеудің мақсаты: өндіріс көлемін арттыруды қамтамасыз ету,
олардың қорытындылары мен еңбектің прогресті нормасын белгілеу.
І.Еңбекақы.
1.1. Еңбекақының мәні, дәрежесі мен динамикасы.
Еңбекақы тұтынушылар табысының басым көпшілігін құрайды, сондықтан ол
тауарлардың сұраныс көлеміне және олардың бағасына елеулі ықпал етеді.
Еңбекақы дегеніміз не, оның дәрежесі мен динамикасы не нәрсеге тәуелді,
еңбекақыға бәсекенің жетілген, жетілмеген түрі қалай ықпал етеді?
Осы мәселелерге
байланысты экономикалық теорияда екі тұжырымдама бар.
1) Еңбекақы еңбек бағасы (еңбек пен жұмыс күшінің
айырмашылығы ескерілмейді) оның дәрежесі мен динамикасы
рыноктық факторлар- ұсыныс пен сұраныспен анықталады.
2) Еңбекақы жұмыс күші - тауардың құнының ақшалай көрінісі (бағасы)
еңбектің бағасы емес, өйткені еңбек тауар бола алмайды. Еңбекақы өндіріс
жағдайымен де (жұмыс күшінің құны), рыноктық факторлармен де анықталады,
олардың ауытқуы еңбекақының жұмыс күші құнынан бірде жоғары, бірде төмен
болатындығын көрсетеді.
Еңбекақының екі тұжырымдамасы да ағылшынның саяси экономиясының
классиктері А. Смит пен Д. Рикардонның теорияларына негізделген.
А.Смит еңбек пен жұмыс күші арасындағы айырмашылықты ашып көрсеткен
емес. Оның пайымдауынша еңбек табиғи бағасы бар тауар деп саналады. Ал
табиғи баға өндіріс шығындарымен анықталады, яғни жұмысшының және оның
отбасының тіршілігіне қажетті құнмен есептеледі. А.Смит табиғи еңбекақы
деп жұмыс күшінің құнын түсінді. Еңбекақы мөлшері жұмысшының тіршілігіне
қажетті құн минимумымен анықталады. Осыдан басқа еңбекақы тарихи және
рухани элементтерді қамтиды, осымен байланысты А.Смит еңбекақы мөлшерінің
ұлттық айырмашылығы болатынын түсіндірді. Еңбекақы дәрежесінің төмендігін
және оның тіршілік минимумына өте жақын болу себебін А.Смит жұмысшы табының
ұйымшылдығының жоқтығымен байланыстырады. Экономикалық өрлеу жағдайында
еңбекке деген сұраныс өседі де рыноктық еңбекақы табиғи еңбекақыдан
жоғары болады. Д.Рикардо да, А.Смит сияқты еңбекақыны еңбек бағасы деп
ұғынды. Ринардо еңбекақы теориясын Мальтустың халық өсімі теориясымен
байланыстырады.
Еңбекақы, осы теория бойынша, халықтын табиғи өсу заңына сәйкес
күнкөріс заттарының минимумына ұмтылды. Осыған орай еңбекақының тұрақтылық
заңы орын алады. Оның мәні мынада: еңбекақының өсуі жұмысшының отбасында
табиғи өсімді (тууды) көтермейді де, еңбекке деген ұсыныстың өсуі
еңбекақының төмендеуіне әсер етеді: керісінше, еңбекақының төмендеуі
жұмысшылар саны мен еңбекке деген ұсыныстың қысқаруына, тиісінше
еңбекақының өсуіне әсер етеді. Сонымен, еңбекке деген ұсыныстың ауытқуы
ықпалымен еңбекақы тұрақтылық мөлшеріне күнкөріс заттарының физикалық
минимумына ұмтылады. Еңбекақы жұмысшының, оның отбасының күнкөріс
заттарының физикалық минимумы деген түсінік, еңбекақының темірдей қатты
заңының негізін қалады.
Еңбекақы еңбек бағасы. Олай болатыны жұмысшы еңбекақыны өз еңбегін
шығындағаннан кейін алады, еңбекақы мөлшері еңбектің әрекет ету ұзақтығына
тәуелді, бірдей жұмыс атқаратын жұмысшылардың еңбекақысында жекелей
айырмашылық орын алады. Еңбек түгелдей төленген болып көрінеді. Сондықтан
да пролетарлық саяси экономияда еңбекақыны жұмыс күші құнының өзгерген
нысаны (мәнін бұрмалайтын нысан) шындығында жұмыс күшінің бағасы деп
көрсетеді. Қазіргі батыстық экономика ғылымында еңбекақыны еңбек бағасы
деген көзқарас орын алуда. Самуэльсон мен Норхаус Еңбекақы рыноктық
бағаның маңызды каіегориясы, өйткені ол еңбек бағасы - деп жазды. Жаңа
классиктер еңбекақының дәрежесі мен динамикасын рыноктық факторлар (сұраныс
пен ұсыныс) деп түсіндірді. Номиналды және нақты еңбекақыны ажырата білу
керек. Номиналды еңбекақы ақшаға шығарып берілетін еңбекақы, оны жалдамалы
қызметкер күндік, апталық, айлық еңбегі үшін алады. Номиналды еңбекақының
мөлшеріне қарай еңбекақы дәрежесі туралы түсінік алуға болады, алайда ол
тұтыну мен халық тұрмысының дәрежесін толық сипаттай алмайды. Ол үшін нақты
еңбекақыны білу қажет. Нақты еңбекақы жұмысшының күнелтуіне қажетті
заттарға шағылған еңбекақысы, яғни жұмысшының тапқан ақшасына өзі үшін және
отбасы үшін қанша және қандай күнкөріс заттарын сатып алуға болатынын
көрсетеді. Нақты еңбекақының дәрежесі тікелей номиналды еңбекақыға және
тұтыну заттары мен қызмет көрсету бағасына тәуелді.
Еңбекақының негізгі нысандары: еңбекақы негізгі екі нысанда,
мерзімді және кесімді түрде орын алады.
Мерзімді еңбекақы өндірістегі еңбек шығынының ұзақтығымен анықталады,
сондықтан ол күндік, апталық және айлық ақы болып бөлінеді. Жұмыс күнінің
ұзақтығы мен еңбек қарқындылығы әр қилы болғанда, нақты еңбек ақы төлеу де
әр қилы болады. Бірдей мерзім үшін еңбекақы алатын жұмысшылардың еңбек ақы
дәрежесін салыстыру үшін еңбек бағасын, яғни бір сағаттық еңбек ақысын
анықтау қажет.
Еңбекақының мерзімдік нысаны кәсіпкерге жұмыс күнінің ұзақтығы мен
еңбек қарқындылығын белгілеу мүмкіндігіне ие болады..
Кесімді еңбекақыда жұмысшының еңбекақысы шығарылған өнім санына
тәуелді. Еңбекақының бұл нысаны мерзімді еңбекақымен байланысты, өйткені
бір өлшем өнімнің бағасы мерзімді еңбекақыны (күндік) өндірілген өнім
санына бөлу арқылы анықталады. Кесімді еңбекақының мөлшері бір өлшем өнім
бағасын өндірілген өнім көлеміне көбейту арқылы есептеледі. Кесімді
еңбекақының мөлшері бір өлшем өнім бағасын өндірістік өнім көлеміне көбейту
арқылы есептеледі. Кесімді еңбекақының ерекшелігі, еңбектің саны мен сапасы
өңдіргіш өнім арқылы бақыланып, өлшенеді. Ол еңбек өнімділігі мен
қарқындылығын арттыруды мүдделендіреді, жұмысшылар арасындағы еңбекақы
мөлшерінің жекелей айырмашылығының маңыздылығын күшейтіп, жұмысшылар
арасындағы бәсекені ұлғайтады.
Көпшілік адамдар үшін еңбекақы табыстың көзі, әрі тұрмыс дәрежесінің
көрсеткіші болғандықтан оның мөлшері мен динамикасы адамдардың ең бір
мүдделі мәселесі. Еңбекақы өндіріс жағдайы мен рыноктық коньюктураға да
тәуелді. Еңбекақы дәрежесіндегі айырмашылық ең алдымен өндіріс мөлшерінде
де анықталады. Экономикасы дамыған елдердегі жоғары еңбекақы өндіріс пен
еңбек өнімділігі саласындағы жетістіктерге байланысты, өйткені алдын - ала
өндірілгенді ғана бөлуге жатады. Еңбекақының мөлшері мен динамикасына ықпал
ететін маңызды факторларға табиғи ресурстар, қолдағы капитал, жұмыс
күндерінің саны мен сапасы, техника мен технология дәрежесі, өндіріс пен
еңбекті ұйымдастыру жатады. Осы факторлардың өзара байланысты әрекет етуі
еңбек өнімділігін сипаттайды, өндірісі мен еңбек өнімділігі жоғары елдерде
еңбекақының дәрежесі де жоғары. Еңбекақы дәрежесі мен динамикасын талдауда
рыноктық категориялар - сұраныс пен ұсыныс, олардың бәсекелік күрес
ықпалымен ауытқуы неліктен маңызды? Рынок, сұраныс пен ұсыныс бүкіл
өндірістік шығындардың дәрежесін көрсететін объективті экономикалық тетік,
ол бүкіл тауарлар өндірісі, оның ішінде жұмыс күші шығындарын анықтаушы.
Мұны көрсететін - баға. Тұтыну тауарларына баға қоюдың рыноктық тетігі
жұмыс күшін ұдайы өндіруді ынталандырады, сөйтіп осы тауардың бағасы
еңбекақыға ықпал етеді. Еңбекақының дәрежесі мен динамикасын анықтаудың
экономикалық тетігі қандай? Сұраныс пен ұсыныс еңбекақыға қалай ықпал
етеді? Бұл сұрақтарға жауап беру үшін еңбек рыногындағы жетілген және
жетілмеген бәсеке жағдайын талдау қажет.
1.2. Қызметкерлердің қысқа мерзімді еңбекақысының есебі
Еңбек рыногы рыноктың ең бір жетілмеген түріне жатады, өйткені мұнда
бәсекенің әр қилы тежеушілері әрекет етеді. Бұған мынандай факторлар, атап
айтқанда, бос жұмыс орны мен мөлшері туралы жұмысшының хабарсыз болуы
немесе осы хабардың жеткіліксіз болуы, жұмыс күшін жалдау мәселелері туралы
заң актілерінің шектеулілігі, еңбекақы саласындагы фирма саясаты жатады.
Еңбекақының дәрежесі мен динамикасына жұмысшы қозғалысы, ұйымдасқан
кәсіподақтар қатты ықпал етеді. Кәсіподақтар жұмыс күші рыногын реттеудің
субъектісі. Еңбекшілердің экономикалық мүддесін қорғаумен байланысты
кәсіподақтардың алдыңдағы маңызды міндеттердің бірі жұмыс күшін сатушы
жұмысшылардың арасындағы бәсеке күресін жою немесе шектеу болып табылады.
Кәсіподақтардың қызметі еңбекақы ставкасын көтеру, жұмыс күшінің ұзақтығын
қысқарту, еңбек жағдайын жақсарту, зейнетақымен қамтамасыз ету, басқа да
толып жатқан әлеуметтік маңызы бар мәселелерді шешуге ат салысу.
Жұмыс күші рыногын реттеуде кәсіподақтар мен кәсіпкерлер арасындағы
жасалатын келісім маңызды рөл атқарады. Кәсіподақтар жұмысшылардың ұжымдық
мүддесін қорғайтын өкілдер, өкілеттігі конституцияда бекітілген.
Кәсіподақтар мен кәсіпкерлер (кәсіпкерлер одағы) арасындағы келісім шарт
еңбекақының формасы мен мөлшерін, жұмыс уақыты мен демалыс уақытының
ұзақтығы, жұмыстан босату т.б. мәселелерді реттейді. Келісімде көрсетілген
шарт минималды норматив сипатында болады, оның мәні жұмысшылардың
кәсіпкерлермен жасаған жеке келісім шарты, ұжымдық келісімге қарағанда
нашар жасалатын болса, онда оның заңдық күші болмайды.
Ұжымдық келісім мен норма принципінің минимумы - дегеннің мәні неде?
Бұл келісім шарты жұмыс орнына ие болу үшін күресте жұмысшылар
арасындағы бәсекені жою мүмкіндігін береді, өйткені бәсеке кәсіпкерлер
ұсынған ең нашар еңбек жағдайын жұмысшылардың қабылдауына мәжбүр етеді.
Кәсіподақтар кәсіпкерлермен келісім - шартына отырғанда, еңбекке деген
сұранысты шектеу, еңбекақы ставкасын анықтау жолымен еңбекақы дәрежесіне
ықпал етеді, жұмыс күшіне деген сұранысты көтеру мақсатына сай саясат
жүргізеді.
Кәсіподақтар ісі еңбекақыда қандай көрініс алады?
Соңғы он шақты жылда рыноктық экономикасы дамыған елдерде еңбекақының
өсуі және ол еңбекақыдағы айырмашылықтың қысқару тенденциясы байқалады.
Кәсіподаққа біріккен өндіріс салаларындағы қызметкерлердің еңбекақыны орта
дәрежеден асып, кәсіподақтағы жоқ салалармен салыстырғанда анағұрлым жоғары
болып отыр. Еңбек рыногы мемлекет тарапынан реттеліп отырады. Реттеу
маңызды рыноктық факторларға - жұмыс күшіне, сұраныс пен ұсыныс, жұмыс
уақытының ұзақтығы, еңбекке жалдау және жұмыстан босату тәртібіне, бағаның
өзгеруі мен еңбекақыны индекстеуге таралады. Өнеркәсібі дамыған көпшілік
елдердің заңы өндірістегі кенет қауіпті жайттардан жалдамалы еңбекті
міндетті түрде қамтамасыздандыру, денсаулығының кемуімен қамсыздандыру,
қартаюымен байланысты қамсыздандыру сияқты әлеуметтік мәселелерді қамтиды.
Мысалы, Швецияда жұмыс күші рыногының саясаты жүргізіледі, ол болса
осы рыноктың барлық параметрлерін белгілейді: мемлекет пен кәсіпорындардың
маңызды әлеуметтік мәселелерді шешуіне ықпал етеді, оның басты элементін
матчинг дейді (электоронды жүйе көмегімен жұмыс орны туралы үлкен
бағдарлама жасау), еңбекке деген ұсыныс саясаты (кәсіптік дайындау мен
қайта дайындау), жұмыс күшіне сұранысты ынталандыру (инвестициялық қор)
еңбек қатынасын реттеу, жұмыссыздарға жәрдемақы берілуін мемлекет пен
кәсіпкерлердің бірдей қаржыландыруы. Кәсіпорында әлеуметтік қорлар
жасалады, оның есебінен қызметкерлердің еңбегінің тиімділігін арттыру үшін
мүдделендіру жүзеге асырылады. Өндірісте жақсы нәтижеге жеткен жұмысшылар
мен қызметкерлер еңбегін бағалаудың әр қилы шаралары бар. Бұл ең алдымен
сыйлықтар. Сыйлық берудің бұл түрі жиырмасыншы жылдардың аяғы, отызыншы
жылдардың басында даму алады, жеке компаниялар өз қызметкерлерінің еңбек
өнімділігін арттырғаны үшін оларга тегін туристік жолдамалар беру мүмкін
болатындығын көрсетті. Әлеуметтік қамсыздандыру, пенсиямен қамту,
асыраушыларынан айырылғандарды қамсыздандыру, жұмыссыздық жағдайында
жәрдемақы,. қартайған, еңбекке жарамсыз, мүгедек адамдарға көмекақы беруді
қамтиды. Жасы ұлғайғандарға беретін зейнетақы мөлшеріне тәуелді. Жасының
ұлғаюы, кездейсоқ бақытсыздыққа ұшырау, асыраушысынан айырылу, жұмыссыз
қалумен байланысты жәрдемақы еңбекақыдан салық төлеу жолымен құралады.
Әлеуметтік қамсыздандыру қорының тағы бір көзі кәсіпкерге табысы үшін
салынатын салық. Әлеуметтік қорғаудың мемлекеттік бағдарламасы халықтың
табысын еңбекақы мен пайдадан түсетін салық арқылы қайта бөлу есебінен
белгілейді. Ол қаржы мемлекеттің бюджетінде жинақталады, кейін халықтың
тұрмыс тіршілігі ауыр халдегі топтарына жұмсалады.
Дамыған елдердің көпшілігінде жеке қамсыздандыру жүйесі даму алған,
оның есебінен бақытсыздық құрбанына ұшырағандарға кепілдік көмек беріледі.
Бүгін де мадақтаудың (интенсивтура деген) түрі кеңінен дамып отыр. Әлем
бойынша 1988 жылы фирмалардың осыған жұмсағаны 4,6 миллиард доллар болса,
1989 жылы 5,3 миллиард долларға жетті. 1989 жылы туристік сапардың орташа
құны 1650 доллар болды. Интенсивтураға арналған ІІ-халықаралық
конференцияда (1990) мұндай саясат еңбекті мадақтаудың ең бір тиімді жолы
деп бағаланады.
Жетпісінші жылдардың ортасынан бастап дүниежүзілік еңбек рыногында
елеулі өзгерістер орын алып, рыноктың тұрақсыздығы күшейді.
Мемлекеттік әлеуметтік бағдарламалар қысқаруда, жұмыспен толық
қамтамасыз ету үкіметтік багдарламадан алынып тасталды, әлеуметтік
мұқтаждықтарға жұмсалатын қаражат барған сайын азаюда. Кәсіподақ
мүшелерінің саны кеми бастады. Кәсіпкерлермен жекелей еңбек келісім шартын
жасаушы жұмысшылар қатары көбеюде, оның жұмысшылар арасындағы бәсекені
шиеленістіретіні хақ. Тұрақты белгіленген жұмыс уақыты орын алудан қалып
келеді, бұл тарифтік саясаттың негізін құрту деген сөз.
Еңбекақы өндіріс шығындарының бір бөлігі, сондықтан ақшалай
еңбекақының ставкасының өзгеруі кәсіпорынның өндіріс шығындары мен
пайдасының мөлшеріне ықпал етеді. Тұтынушылар табысының басым бөлігін құрай
отырып, жалпы тұтыну тауарларының сұраныс көлемі мен осы тауарлардың баға
дәрежесіне ықпал етеді.
Міне осыдан келіп, еңбекақы ставкасындағы номиналды еңбекақының өсу
бағанының инфляциялық өсуіне және нақты еңбекақының төмендеуіне әкеліп
соғады. Еңбекақыны өсірудің материалдық негізі өндірісті дамыту, еңбек
өнімділігі мен ұлттық табысты арттыру.
Графиктен көрініп тұрғандай, ферма иесі жалдамалы жұмысшылар өндіретін
шектеулі өнім еңбекақы мөлшерімен теңескенге дейін қосымша
жұмысшыларды жалдай біледі. Яғни L өсімен қозғалады. Бұл жалдайтын
жұмысшылар саны W өлшеміне, ал шектеулі өнім көлемі W1-ге жетеді, яғни
еңбекақымен теңеседі. Барлық ауыл шаруашылығы жұмысшыларының еңбекақысының
ауқымы.
Келесі суретте жұмыс уақытының жалпы санын көрсететін қисық сызық
берілген. Осы уақытта еңбекақы мөлшеріне қандай да болмасын еңбекші тобы
жұмыс істеулері керек. Еңбекті ұсыну сызығынан мұның ерекшелігі өзінің
конфигурацияларында жатыр.
Еңбекақының құрамы.
С -нүктесіне дейін бізді қызықтыратын қисық сызық еңбекақы өскен
тұстағы еңбекті ұсынуды көрсетеді, ол ординат өсінен қашқақтайды. Алайда С
нүктесінен өткеннен кейін LС бағытын өзгертеді. Ол иіліп, тағы да ординат
осіне жақындайды, бір қарағанда таңқаларлық жағдайды көрсетеді. Еңбекақы
өскен сайын еңбекті ұсыну азаяды. Сонымен еңбекақыны белгілі бір мөлшерге
(...С) дейін көбейту еңбекті ұсынуды өсіреді, ал белгілі бір деңгейге
жеткенге (LС) ол еңбекақының әрі қарай көбеюі салдарынан төмендейді. Бірақ
осы себеп- еңбекақының ұлғаюы еңбекті ұсынуды қысқартады. Еңбекақы өскен
кезде әрбір аттырған сағат төленеді. Еңбекке сұраныс пен ұсыныс қисық
сызықтарын қосып еңбек рыногындағы жағдайды талдайық.
Е- нүктесі – еңбекке сұраныс пен ұсыныстың қиылысы. Бұл нүктеге
графиктегі нақты еңбекақының белгілі деңгейі және осы деңгейді анықтаған
еңбекті ұсыну сәйкес келеді. Е нүктесінде еңбекке сұраныс оның ұсынысына
тең, яғни еңбек рыногы тепе-теңдік жағдайда. Бұл барлық кәсіпкерлердің
еңбекақы төлеуге келісіп, нақты өздеріне керекті еңбек көлемін тапқандарын
білдіреді. Еңбекақының дәрежесі басқа жағдайға қарамастан еңбек рыногындағы
тепе-теңдіктің бұзылғаны, еңбекақының өскен кезінде тепе-теңдік рынокта
еңбекті ұсыну сұраныстан (О- Б)мына ( Б-8) мөлшерде артық болады.
318441 теңге:221 жұмыс күні=1441591 теңге.
2)2006-жылдың 1-қыркүйегінен бастап лауазымдық еңбекақының өсу
коэффициентін анықтаймыЗ. 30000 теңге:20000теңге=1,5.
3)Жағдай:
Жұмыскер жеке еңбек шартына сәйкес 3-дәрежелі – ағаш шебері ретінде
жұмысқа қабылданды. Жеке еңбек шартында жұмыстың кесімді екендігі, яғни
белгілі бір қызметтік еңбекақының жоқ екендігі көрсетілген. Бұдан кейін,
компанияның бұйрығы және жеке еңбек шартына қосымша келісім негізінде
жұмыскер 1-дәрежелі ағаш шебері қызметіне жоғарылатылып ауыстырылды, алайда
сонымен бірге жұмыс бұрынғыдай кесімді болып қалады ма, сағаттық ставка
жоғарылатылады.
Жағдайды талдау.
№657 қаулыдағы 6-1 тармақтың 3-тармақшасына сәйкес, егер ... жалғасы
Кіріспе
І Тарау. Еңбекақы
1.1.Еңбекақының мәні, дәрежесі мен динамикасы.
1.2. Қызметкерлердің қысқа мерзімді еңбекақысының есебі
ІІ Тарау. Орташа еңбекақыны есептеу.
2.1. Орташа еңбекақыны көтеру коэффициентін қолданудың жаңа мәселелері.
2.2. Қысқа мерзімді еңбекақыны дифференциялау және оның принциптері.
ІІІ Тарау. Қысқа мерзімді еңбекақы қатаңдығы.
3.1. Қысқа мерзімді еңбекақы қатаңдығының себептері.
3.2. Ынталандырушы еңбекақы.
Қорытынды.
Пайдаланған әдебиеттер.
Кіріспе
Еңбекақы – кәсіпорын қызметкерлерінің нәтижесінде қызметкерлер үлесін
бағалауды сипаттайды. Еңбекақы қызметкерлердің біліктілігіне, жеке
қабілеттеріне немесе еңбектегі жетістіктеріне қарай анықталады. Еңбекақы -
еңбегі үшін марапаттаудың және кәсіпорын қызметкерлерін ынталандырудың
негізгі нысаны. Батыстың экономикасы дамыған елдерде бұл ұғым еңбекақы
немесе ақшалай сыйақы ретінде қалыптасты. Еңбекақы қызметкерлердің дене
еңбегін марапаттауға арналған. Еңбекақы қысқа мерзімді, шектеулі - бір күн,
бір сағат болады және оның деңгейі кәсіподақ немесе жұмыс берушінің өзара
келісімдерінде анықталады. Кәсіпорында еңбекақы жүйесін дұрыс ұйымдастыру
қызметкерлердің, еңбектің ең қолайлы ынталандыруға бәсекелестік қабілетін
қамтамасыз етуге тиімділік деңгейін арттыруға жағдай жасайды. Еңбекақыны
үйлесімді түрде ұйымдастыру мақсаты кәсіпорынның шаруашылық қызметінің
жалпы нәтижесінде қызметкер қабілетін қосқан еңбегі үлесіке сәйкес келуін
қамтамасыз ету еңбек өлшемі мен тұтыну өлшемінің арасында сәйкестік орнату.
Кәсіпорында еңбекақыны ұйымдастырудың негізгі элементтері:
1) еңбекақы қорын қалыптастыру.
2) еңбекті нормалау
3) еңбекақы жүйесін және оның негізгі нысандарын анықтау.
Еңбекақы қоры - еңбекақыны және әлеуметтік сипаттағы
төлемдерді қамтамасыз ету үшін белгіленген қаржы көздерінің болуы.
Кәсіпорында еңбекақының екі түрі бар: мерзімді, кесімді. Мерзімді еңбекақы
- қызметкерлерге белгіленген тарифтік ставкалар бойынша есептелінген
және атқарылған жұмыстың нақты көлеміне қарай берілетін төлем. Кесімді
еңбекақы - қызметкерлердің еңбегіне, олардың белгіленген өндіретін өнім
көлеміне қарай ақы төлеу. Орындалған жұмыстар немесе дайындалған өнімдердің
жекелеген түрлерінің алдын-ала белгіленген баға бойынша есептейді. Кесімді
еңбекақыны төлеудің мақсаты: өндіріс көлемін арттыруды қамтамасыз ету,
олардың қорытындылары мен еңбектің прогресті нормасын белгілеу.
І.Еңбекақы.
1.1. Еңбекақының мәні, дәрежесі мен динамикасы.
Еңбекақы тұтынушылар табысының басым көпшілігін құрайды, сондықтан ол
тауарлардың сұраныс көлеміне және олардың бағасына елеулі ықпал етеді.
Еңбекақы дегеніміз не, оның дәрежесі мен динамикасы не нәрсеге тәуелді,
еңбекақыға бәсекенің жетілген, жетілмеген түрі қалай ықпал етеді?
Осы мәселелерге
байланысты экономикалық теорияда екі тұжырымдама бар.
1) Еңбекақы еңбек бағасы (еңбек пен жұмыс күшінің
айырмашылығы ескерілмейді) оның дәрежесі мен динамикасы
рыноктық факторлар- ұсыныс пен сұраныспен анықталады.
2) Еңбекақы жұмыс күші - тауардың құнының ақшалай көрінісі (бағасы)
еңбектің бағасы емес, өйткені еңбек тауар бола алмайды. Еңбекақы өндіріс
жағдайымен де (жұмыс күшінің құны), рыноктық факторлармен де анықталады,
олардың ауытқуы еңбекақының жұмыс күші құнынан бірде жоғары, бірде төмен
болатындығын көрсетеді.
Еңбекақының екі тұжырымдамасы да ағылшынның саяси экономиясының
классиктері А. Смит пен Д. Рикардонның теорияларына негізделген.
А.Смит еңбек пен жұмыс күші арасындағы айырмашылықты ашып көрсеткен
емес. Оның пайымдауынша еңбек табиғи бағасы бар тауар деп саналады. Ал
табиғи баға өндіріс шығындарымен анықталады, яғни жұмысшының және оның
отбасының тіршілігіне қажетті құнмен есептеледі. А.Смит табиғи еңбекақы
деп жұмыс күшінің құнын түсінді. Еңбекақы мөлшері жұмысшының тіршілігіне
қажетті құн минимумымен анықталады. Осыдан басқа еңбекақы тарихи және
рухани элементтерді қамтиды, осымен байланысты А.Смит еңбекақы мөлшерінің
ұлттық айырмашылығы болатынын түсіндірді. Еңбекақы дәрежесінің төмендігін
және оның тіршілік минимумына өте жақын болу себебін А.Смит жұмысшы табының
ұйымшылдығының жоқтығымен байланыстырады. Экономикалық өрлеу жағдайында
еңбекке деген сұраныс өседі де рыноктық еңбекақы табиғи еңбекақыдан
жоғары болады. Д.Рикардо да, А.Смит сияқты еңбекақыны еңбек бағасы деп
ұғынды. Ринардо еңбекақы теориясын Мальтустың халық өсімі теориясымен
байланыстырады.
Еңбекақы, осы теория бойынша, халықтын табиғи өсу заңына сәйкес
күнкөріс заттарының минимумына ұмтылды. Осыған орай еңбекақының тұрақтылық
заңы орын алады. Оның мәні мынада: еңбекақының өсуі жұмысшының отбасында
табиғи өсімді (тууды) көтермейді де, еңбекке деген ұсыныстың өсуі
еңбекақының төмендеуіне әсер етеді: керісінше, еңбекақының төмендеуі
жұмысшылар саны мен еңбекке деген ұсыныстың қысқаруына, тиісінше
еңбекақының өсуіне әсер етеді. Сонымен, еңбекке деген ұсыныстың ауытқуы
ықпалымен еңбекақы тұрақтылық мөлшеріне күнкөріс заттарының физикалық
минимумына ұмтылады. Еңбекақы жұмысшының, оның отбасының күнкөріс
заттарының физикалық минимумы деген түсінік, еңбекақының темірдей қатты
заңының негізін қалады.
Еңбекақы еңбек бағасы. Олай болатыны жұмысшы еңбекақыны өз еңбегін
шығындағаннан кейін алады, еңбекақы мөлшері еңбектің әрекет ету ұзақтығына
тәуелді, бірдей жұмыс атқаратын жұмысшылардың еңбекақысында жекелей
айырмашылық орын алады. Еңбек түгелдей төленген болып көрінеді. Сондықтан
да пролетарлық саяси экономияда еңбекақыны жұмыс күші құнының өзгерген
нысаны (мәнін бұрмалайтын нысан) шындығында жұмыс күшінің бағасы деп
көрсетеді. Қазіргі батыстық экономика ғылымында еңбекақыны еңбек бағасы
деген көзқарас орын алуда. Самуэльсон мен Норхаус Еңбекақы рыноктық
бағаның маңызды каіегориясы, өйткені ол еңбек бағасы - деп жазды. Жаңа
классиктер еңбекақының дәрежесі мен динамикасын рыноктық факторлар (сұраныс
пен ұсыныс) деп түсіндірді. Номиналды және нақты еңбекақыны ажырата білу
керек. Номиналды еңбекақы ақшаға шығарып берілетін еңбекақы, оны жалдамалы
қызметкер күндік, апталық, айлық еңбегі үшін алады. Номиналды еңбекақының
мөлшеріне қарай еңбекақы дәрежесі туралы түсінік алуға болады, алайда ол
тұтыну мен халық тұрмысының дәрежесін толық сипаттай алмайды. Ол үшін нақты
еңбекақыны білу қажет. Нақты еңбекақы жұмысшының күнелтуіне қажетті
заттарға шағылған еңбекақысы, яғни жұмысшының тапқан ақшасына өзі үшін және
отбасы үшін қанша және қандай күнкөріс заттарын сатып алуға болатынын
көрсетеді. Нақты еңбекақының дәрежесі тікелей номиналды еңбекақыға және
тұтыну заттары мен қызмет көрсету бағасына тәуелді.
Еңбекақының негізгі нысандары: еңбекақы негізгі екі нысанда,
мерзімді және кесімді түрде орын алады.
Мерзімді еңбекақы өндірістегі еңбек шығынының ұзақтығымен анықталады,
сондықтан ол күндік, апталық және айлық ақы болып бөлінеді. Жұмыс күнінің
ұзақтығы мен еңбек қарқындылығы әр қилы болғанда, нақты еңбек ақы төлеу де
әр қилы болады. Бірдей мерзім үшін еңбекақы алатын жұмысшылардың еңбек ақы
дәрежесін салыстыру үшін еңбек бағасын, яғни бір сағаттық еңбек ақысын
анықтау қажет.
Еңбекақының мерзімдік нысаны кәсіпкерге жұмыс күнінің ұзақтығы мен
еңбек қарқындылығын белгілеу мүмкіндігіне ие болады..
Кесімді еңбекақыда жұмысшының еңбекақысы шығарылған өнім санына
тәуелді. Еңбекақының бұл нысаны мерзімді еңбекақымен байланысты, өйткені
бір өлшем өнімнің бағасы мерзімді еңбекақыны (күндік) өндірілген өнім
санына бөлу арқылы анықталады. Кесімді еңбекақының мөлшері бір өлшем өнім
бағасын өндірілген өнім көлеміне көбейту арқылы есептеледі. Кесімді
еңбекақының мөлшері бір өлшем өнім бағасын өндірістік өнім көлеміне көбейту
арқылы есептеледі. Кесімді еңбекақының ерекшелігі, еңбектің саны мен сапасы
өңдіргіш өнім арқылы бақыланып, өлшенеді. Ол еңбек өнімділігі мен
қарқындылығын арттыруды мүдделендіреді, жұмысшылар арасындағы еңбекақы
мөлшерінің жекелей айырмашылығының маңыздылығын күшейтіп, жұмысшылар
арасындағы бәсекені ұлғайтады.
Көпшілік адамдар үшін еңбекақы табыстың көзі, әрі тұрмыс дәрежесінің
көрсеткіші болғандықтан оның мөлшері мен динамикасы адамдардың ең бір
мүдделі мәселесі. Еңбекақы өндіріс жағдайы мен рыноктық коньюктураға да
тәуелді. Еңбекақы дәрежесіндегі айырмашылық ең алдымен өндіріс мөлшерінде
де анықталады. Экономикасы дамыған елдердегі жоғары еңбекақы өндіріс пен
еңбек өнімділігі саласындағы жетістіктерге байланысты, өйткені алдын - ала
өндірілгенді ғана бөлуге жатады. Еңбекақының мөлшері мен динамикасына ықпал
ететін маңызды факторларға табиғи ресурстар, қолдағы капитал, жұмыс
күндерінің саны мен сапасы, техника мен технология дәрежесі, өндіріс пен
еңбекті ұйымдастыру жатады. Осы факторлардың өзара байланысты әрекет етуі
еңбек өнімділігін сипаттайды, өндірісі мен еңбек өнімділігі жоғары елдерде
еңбекақының дәрежесі де жоғары. Еңбекақы дәрежесі мен динамикасын талдауда
рыноктық категориялар - сұраныс пен ұсыныс, олардың бәсекелік күрес
ықпалымен ауытқуы неліктен маңызды? Рынок, сұраныс пен ұсыныс бүкіл
өндірістік шығындардың дәрежесін көрсететін объективті экономикалық тетік,
ол бүкіл тауарлар өндірісі, оның ішінде жұмыс күші шығындарын анықтаушы.
Мұны көрсететін - баға. Тұтыну тауарларына баға қоюдың рыноктық тетігі
жұмыс күшін ұдайы өндіруді ынталандырады, сөйтіп осы тауардың бағасы
еңбекақыға ықпал етеді. Еңбекақының дәрежесі мен динамикасын анықтаудың
экономикалық тетігі қандай? Сұраныс пен ұсыныс еңбекақыға қалай ықпал
етеді? Бұл сұрақтарға жауап беру үшін еңбек рыногындағы жетілген және
жетілмеген бәсеке жағдайын талдау қажет.
1.2. Қызметкерлердің қысқа мерзімді еңбекақысының есебі
Еңбек рыногы рыноктың ең бір жетілмеген түріне жатады, өйткені мұнда
бәсекенің әр қилы тежеушілері әрекет етеді. Бұған мынандай факторлар, атап
айтқанда, бос жұмыс орны мен мөлшері туралы жұмысшының хабарсыз болуы
немесе осы хабардың жеткіліксіз болуы, жұмыс күшін жалдау мәселелері туралы
заң актілерінің шектеулілігі, еңбекақы саласындагы фирма саясаты жатады.
Еңбекақының дәрежесі мен динамикасына жұмысшы қозғалысы, ұйымдасқан
кәсіподақтар қатты ықпал етеді. Кәсіподақтар жұмыс күші рыногын реттеудің
субъектісі. Еңбекшілердің экономикалық мүддесін қорғаумен байланысты
кәсіподақтардың алдыңдағы маңызды міндеттердің бірі жұмыс күшін сатушы
жұмысшылардың арасындағы бәсеке күресін жою немесе шектеу болып табылады.
Кәсіподақтардың қызметі еңбекақы ставкасын көтеру, жұмыс күшінің ұзақтығын
қысқарту, еңбек жағдайын жақсарту, зейнетақымен қамтамасыз ету, басқа да
толып жатқан әлеуметтік маңызы бар мәселелерді шешуге ат салысу.
Жұмыс күші рыногын реттеуде кәсіподақтар мен кәсіпкерлер арасындағы
жасалатын келісім маңызды рөл атқарады. Кәсіподақтар жұмысшылардың ұжымдық
мүддесін қорғайтын өкілдер, өкілеттігі конституцияда бекітілген.
Кәсіподақтар мен кәсіпкерлер (кәсіпкерлер одағы) арасындағы келісім шарт
еңбекақының формасы мен мөлшерін, жұмыс уақыты мен демалыс уақытының
ұзақтығы, жұмыстан босату т.б. мәселелерді реттейді. Келісімде көрсетілген
шарт минималды норматив сипатында болады, оның мәні жұмысшылардың
кәсіпкерлермен жасаған жеке келісім шарты, ұжымдық келісімге қарағанда
нашар жасалатын болса, онда оның заңдық күші болмайды.
Ұжымдық келісім мен норма принципінің минимумы - дегеннің мәні неде?
Бұл келісім шарты жұмыс орнына ие болу үшін күресте жұмысшылар
арасындағы бәсекені жою мүмкіндігін береді, өйткені бәсеке кәсіпкерлер
ұсынған ең нашар еңбек жағдайын жұмысшылардың қабылдауына мәжбүр етеді.
Кәсіподақтар кәсіпкерлермен келісім - шартына отырғанда, еңбекке деген
сұранысты шектеу, еңбекақы ставкасын анықтау жолымен еңбекақы дәрежесіне
ықпал етеді, жұмыс күшіне деген сұранысты көтеру мақсатына сай саясат
жүргізеді.
Кәсіподақтар ісі еңбекақыда қандай көрініс алады?
Соңғы он шақты жылда рыноктық экономикасы дамыған елдерде еңбекақының
өсуі және ол еңбекақыдағы айырмашылықтың қысқару тенденциясы байқалады.
Кәсіподаққа біріккен өндіріс салаларындағы қызметкерлердің еңбекақыны орта
дәрежеден асып, кәсіподақтағы жоқ салалармен салыстырғанда анағұрлым жоғары
болып отыр. Еңбек рыногы мемлекет тарапынан реттеліп отырады. Реттеу
маңызды рыноктық факторларға - жұмыс күшіне, сұраныс пен ұсыныс, жұмыс
уақытының ұзақтығы, еңбекке жалдау және жұмыстан босату тәртібіне, бағаның
өзгеруі мен еңбекақыны индекстеуге таралады. Өнеркәсібі дамыған көпшілік
елдердің заңы өндірістегі кенет қауіпті жайттардан жалдамалы еңбекті
міндетті түрде қамтамасыздандыру, денсаулығының кемуімен қамсыздандыру,
қартаюымен байланысты қамсыздандыру сияқты әлеуметтік мәселелерді қамтиды.
Мысалы, Швецияда жұмыс күші рыногының саясаты жүргізіледі, ол болса
осы рыноктың барлық параметрлерін белгілейді: мемлекет пен кәсіпорындардың
маңызды әлеуметтік мәселелерді шешуіне ықпал етеді, оның басты элементін
матчинг дейді (электоронды жүйе көмегімен жұмыс орны туралы үлкен
бағдарлама жасау), еңбекке деген ұсыныс саясаты (кәсіптік дайындау мен
қайта дайындау), жұмыс күшіне сұранысты ынталандыру (инвестициялық қор)
еңбек қатынасын реттеу, жұмыссыздарға жәрдемақы берілуін мемлекет пен
кәсіпкерлердің бірдей қаржыландыруы. Кәсіпорында әлеуметтік қорлар
жасалады, оның есебінен қызметкерлердің еңбегінің тиімділігін арттыру үшін
мүдделендіру жүзеге асырылады. Өндірісте жақсы нәтижеге жеткен жұмысшылар
мен қызметкерлер еңбегін бағалаудың әр қилы шаралары бар. Бұл ең алдымен
сыйлықтар. Сыйлық берудің бұл түрі жиырмасыншы жылдардың аяғы, отызыншы
жылдардың басында даму алады, жеке компаниялар өз қызметкерлерінің еңбек
өнімділігін арттырғаны үшін оларга тегін туристік жолдамалар беру мүмкін
болатындығын көрсетті. Әлеуметтік қамсыздандыру, пенсиямен қамту,
асыраушыларынан айырылғандарды қамсыздандыру, жұмыссыздық жағдайында
жәрдемақы,. қартайған, еңбекке жарамсыз, мүгедек адамдарға көмекақы беруді
қамтиды. Жасы ұлғайғандарға беретін зейнетақы мөлшеріне тәуелді. Жасының
ұлғаюы, кездейсоқ бақытсыздыққа ұшырау, асыраушысынан айырылу, жұмыссыз
қалумен байланысты жәрдемақы еңбекақыдан салық төлеу жолымен құралады.
Әлеуметтік қамсыздандыру қорының тағы бір көзі кәсіпкерге табысы үшін
салынатын салық. Әлеуметтік қорғаудың мемлекеттік бағдарламасы халықтың
табысын еңбекақы мен пайдадан түсетін салық арқылы қайта бөлу есебінен
белгілейді. Ол қаржы мемлекеттің бюджетінде жинақталады, кейін халықтың
тұрмыс тіршілігі ауыр халдегі топтарына жұмсалады.
Дамыған елдердің көпшілігінде жеке қамсыздандыру жүйесі даму алған,
оның есебінен бақытсыздық құрбанына ұшырағандарға кепілдік көмек беріледі.
Бүгін де мадақтаудың (интенсивтура деген) түрі кеңінен дамып отыр. Әлем
бойынша 1988 жылы фирмалардың осыған жұмсағаны 4,6 миллиард доллар болса,
1989 жылы 5,3 миллиард долларға жетті. 1989 жылы туристік сапардың орташа
құны 1650 доллар болды. Интенсивтураға арналған ІІ-халықаралық
конференцияда (1990) мұндай саясат еңбекті мадақтаудың ең бір тиімді жолы
деп бағаланады.
Жетпісінші жылдардың ортасынан бастап дүниежүзілік еңбек рыногында
елеулі өзгерістер орын алып, рыноктың тұрақсыздығы күшейді.
Мемлекеттік әлеуметтік бағдарламалар қысқаруда, жұмыспен толық
қамтамасыз ету үкіметтік багдарламадан алынып тасталды, әлеуметтік
мұқтаждықтарға жұмсалатын қаражат барған сайын азаюда. Кәсіподақ
мүшелерінің саны кеми бастады. Кәсіпкерлермен жекелей еңбек келісім шартын
жасаушы жұмысшылар қатары көбеюде, оның жұмысшылар арасындағы бәсекені
шиеленістіретіні хақ. Тұрақты белгіленген жұмыс уақыты орын алудан қалып
келеді, бұл тарифтік саясаттың негізін құрту деген сөз.
Еңбекақы өндіріс шығындарының бір бөлігі, сондықтан ақшалай
еңбекақының ставкасының өзгеруі кәсіпорынның өндіріс шығындары мен
пайдасының мөлшеріне ықпал етеді. Тұтынушылар табысының басым бөлігін құрай
отырып, жалпы тұтыну тауарларының сұраныс көлемі мен осы тауарлардың баға
дәрежесіне ықпал етеді.
Міне осыдан келіп, еңбекақы ставкасындағы номиналды еңбекақының өсу
бағанының инфляциялық өсуіне және нақты еңбекақының төмендеуіне әкеліп
соғады. Еңбекақыны өсірудің материалдық негізі өндірісті дамыту, еңбек
өнімділігі мен ұлттық табысты арттыру.
Графиктен көрініп тұрғандай, ферма иесі жалдамалы жұмысшылар өндіретін
шектеулі өнім еңбекақы мөлшерімен теңескенге дейін қосымша
жұмысшыларды жалдай біледі. Яғни L өсімен қозғалады. Бұл жалдайтын
жұмысшылар саны W өлшеміне, ал шектеулі өнім көлемі W1-ге жетеді, яғни
еңбекақымен теңеседі. Барлық ауыл шаруашылығы жұмысшыларының еңбекақысының
ауқымы.
Келесі суретте жұмыс уақытының жалпы санын көрсететін қисық сызық
берілген. Осы уақытта еңбекақы мөлшеріне қандай да болмасын еңбекші тобы
жұмыс істеулері керек. Еңбекті ұсыну сызығынан мұның ерекшелігі өзінің
конфигурацияларында жатыр.
Еңбекақының құрамы.
С -нүктесіне дейін бізді қызықтыратын қисық сызық еңбекақы өскен
тұстағы еңбекті ұсынуды көрсетеді, ол ординат өсінен қашқақтайды. Алайда С
нүктесінен өткеннен кейін LС бағытын өзгертеді. Ол иіліп, тағы да ординат
осіне жақындайды, бір қарағанда таңқаларлық жағдайды көрсетеді. Еңбекақы
өскен сайын еңбекті ұсыну азаяды. Сонымен еңбекақыны белгілі бір мөлшерге
(...С) дейін көбейту еңбекті ұсынуды өсіреді, ал белгілі бір деңгейге
жеткенге (LС) ол еңбекақының әрі қарай көбеюі салдарынан төмендейді. Бірақ
осы себеп- еңбекақының ұлғаюы еңбекті ұсынуды қысқартады. Еңбекақы өскен
кезде әрбір аттырған сағат төленеді. Еңбекке сұраныс пен ұсыныс қисық
сызықтарын қосып еңбек рыногындағы жағдайды талдайық.
Е- нүктесі – еңбекке сұраныс пен ұсыныстың қиылысы. Бұл нүктеге
графиктегі нақты еңбекақының белгілі деңгейі және осы деңгейді анықтаған
еңбекті ұсыну сәйкес келеді. Е нүктесінде еңбекке сұраныс оның ұсынысына
тең, яғни еңбек рыногы тепе-теңдік жағдайда. Бұл барлық кәсіпкерлердің
еңбекақы төлеуге келісіп, нақты өздеріне керекті еңбек көлемін тапқандарын
білдіреді. Еңбекақының дәрежесі басқа жағдайға қарамастан еңбек рыногындағы
тепе-теңдіктің бұзылғаны, еңбекақының өскен кезінде тепе-теңдік рынокта
еңбекті ұсыну сұраныстан (О- Б)мына ( Б-8) мөлшерде артық болады.
318441 теңге:221 жұмыс күні=1441591 теңге.
2)2006-жылдың 1-қыркүйегінен бастап лауазымдық еңбекақының өсу
коэффициентін анықтаймыЗ. 30000 теңге:20000теңге=1,5.
3)Жағдай:
Жұмыскер жеке еңбек шартына сәйкес 3-дәрежелі – ағаш шебері ретінде
жұмысқа қабылданды. Жеке еңбек шартында жұмыстың кесімді екендігі, яғни
белгілі бір қызметтік еңбекақының жоқ екендігі көрсетілген. Бұдан кейін,
компанияның бұйрығы және жеке еңбек шартына қосымша келісім негізінде
жұмыскер 1-дәрежелі ағаш шебері қызметіне жоғарылатылып ауыстырылды, алайда
сонымен бірге жұмыс бұрынғыдай кесімді болып қалады ма, сағаттық ставка
жоғарылатылады.
Жағдайды талдау.
№657 қаулыдағы 6-1 тармақтың 3-тармақшасына сәйкес, егер ... жалғасы
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz