СНГ авторларының аудитке берген анықтамалары

Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 27 бет
Таңдаулыға:

Жоспар

Кіріспе

1 АудитТІҢ ҚҰРАМЫ МЕН МАЗМҰНЫ
1.1 Аудиттің түсінігі
1.2 Аудиттің негізгі құрамдары
1.3 Аудиттің негізгі принциптері
1.4 Аудит және тексеру
1.5 Аудит тұжырымдамасы және оның постулаты

2 АҚ аудиттің жүргізілу тәртібі
2.1 АҚ-ның аудитінің жүргізілу маңыздылығы
2.2 АҚ-ның ақша қаражаты аудитінің жүргізілу тәртібі
2.3 АҚ-ның негізгі құралдарын тексеру тәртібі
2.4 АҚ-ның қаржылық қорытындыларының аудиті
2.5 Аудиторлық қорытынды

Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер

Кіріспе

Аудит туралы шыққан басылымдарда аудит - деген түсінікке әр түрлі
анықтамарлар берілген. әрбір автор өзінің анықтамасын өз тарабынан
аңықтаған. К. Ш. Дюсембаев Теория аудита деген кітабында әр автордың 13
түрлі анықтамасын келтірген. Біз соның төрт түрлісін келтірейік те мазмұнын
қарастырып талдайық.
СНГ авторларының аудитке берген анықтамалары:
№ Аудиттің мазмұнына анықтама Авторлар
1 Аудит дегеніміз ол – кәсіпорынның Закон РФ Об аудиторской
табыстылық есебін тексеріп, онда деятельности РФ Бухучёт, 1994
көрсетілген шаруашылық табыстылық г., № 2, Сейткасимов Г.С.
көрсеткіштерінің дұрыстығын анықтап, Становление аудиторской
сонымен қатар бухгалтерлі есебін, деятельности (62) КазГУ, 1993.
қаржысын, салық заңдарын, банк және
әлеуметтік есеп процесін келісім-шарт
бойынша кәсіпкер ретінде тексеріп,
арнайы төлем арқылы қызмет көрсету.
2 Аудит дегеніміз ол – (72) Угольников К.А. история
кәсіпорындардағы, мекемелердегі аудита, Контроллинг, 1991 г., №
бухгалтерлік есептің дұрыстығын 6
анықтау мақсатымен жүргізілетін
тексеру.
3 Аудит дегеніміз ол – шаруашылық (4), (71) андреев В. Д.
табыстылық операцияларының заңдылығынПрактичесий аудит М. Экономика
тексеріп, әртүрлі 1994 г.,
меншіктегікәсіпорындардың Терехов А.А. Аудиты внешние и
бухгалтерлік есебінің дұрыстығын внутренние Бухучёт 1993 г7., №
анықтап, арнайы төлем арқылы бақылау,4.
тексеру, түсініктеме беру, сараптау
қызметін көрсету.
4 Аудит дегеніміз ол – табыстылық (29) Ержанов М.С. Теория и
есебін немесе соған қатысты практика аудита, Алматы, Ғылым,
объектілер турады мәліметтерді арнайы1994 г.
қорытынды жасау үшін дербес тексеру
жүргізу

Осы келтірілген анықтамалардың мазмұнын талдап қарастыратын болсақ әр
түрлі мазмұнда құралғанын көреміз. Соған қарамастан осы анықтамаларға бір
ғана мақсат қойылады, ол аудиттің мағынасын, негізін анықтау. Солай бола
тұрса да ешбір анықтамада аудиттің негізгі мақсаты ашылмай қалып отыр. Ол
Аудиторлық қорытынды туралы. Себебі, қандай бір аудиторлық қорытынды жасау
керек. Екіншіден, аудиторлық тексерудің объектісі туралы ешқандай автор
еске де алмайды. Біздіңше ол үлкен кемшілік. Олай дейтініміз, аудиторлық
тексеру тапсырушының келісім-шартта көреткен объектісіне ғана жүргізіледі,
ол – бірден-бір аудит жұмысының негізгі принципі. Олай дейтініміз,
тапсырушы өз субъектісінің шаруашылық көрсеткішін толық немесе бір бөлімін
аудиттік тексертуге құқылы.
Кәсіпорын шаруашылығының жеке бір бөлігін немесе түгелдей
шаруашылығын қамтитын аудит болса да алғашқы құжаттарды тексеру немесе
алғашқы есепті тексеру міндетті түрде жүргізіледі. Аудит процесі одан әрі
қарай бухгалтерлік есептің жүргізілуімен оның құрылымының ұйымдастырылуын
тексерумен жалғасатын объективті жұмыс. Ондай болмаған жағдайда аудиттік
тексеруді тиянақты, дұрыс жүргізілді деуге болмайды. Кейбір авторлардың
анықтамаларында осы ойлар орынды айтылған деуге болады.
Курстық жұмыстың негізгі мақсаты: Қазақстан Республикасында аудиттiң
даму тарихы мен болашағын зерттеу, саралау. Бұл мақсатқа жету жолында
мынадай міндеттер қойылды, яғни аудиттің түсінігі, негізгі құрамдары,
негізгі принциптеріне тоқталу және мысал ретінде акционерлік қоғамның
аудитінің жүргізілу тәртібін қарастыру.

1 Қазақстан Республикасында аудиттiң даму тарихы мен болашағы
1.1 Аудиттің түсінігі

Көптеген авторлар шаруашылық-табыстылық көрсеткіштері деген сөз
құрамын көп келтірген. Біздің ойымызша бұл түсініктеме орынды айтылған
деуге болады. Себебі, объектісі келісім-шарт негізінде мазмұн-талабына
сәйкес анықталады. Кәсіпорын шаруашылығына толық немесе бір бөліміне
жүргізілсе де оған жасаған аудиторлық қорытындыда, кәсіпорынның шаруашылық-
табыстылық көрсеткішімен байланыстылығы көрсетілмесе, ондай жағдайда
аудиттің негізгі мақсаты орындалмағаны. Нақты, әр елдердегі аудит туралы
анықтама берген авторларды қарастыратын болсақ, Англия ғалымы Рой Додж
өзінің “Краткое руководство по по стандартам и нормами аудита” кітабында
“аудит – тәуелсіз, дербес тексеру және табыстылық ақпарат туралы өз пікірін
айту”, - деп анықтама берген. Басқа бір англиядағы белгілі бухгалтерлік
есеп-аудит маманы Роджер Адамс “Аудит негізінде кәсіпкерлік ретінде қызмет
көрсету, қоғам үшін өте қажет мәліметтурдің дүрыстығын анықтаумен,
кәсіпорынның табыстылық ақпаратын тексеріп, басылымға шыққан мәліметтердің
шындығын анықтау” – деп анықтама берген.
Америкалық профессор Джек Робертсон өзінің монографиясынды “Аудит –
ол кәсіпорын ақпаратындағы мәліметтердің, пайдаланушылар үшін табыстылық
ақпарат көрсеткіштеріндегі мәліметтік күдікті барынша азайту” – деп
анықтама береді. Осы аты аталған үш автордың ойын қорытындылайтын болсақ,
англиялық аудит және есеп маманы Роджер Адамс өз анықтамасында аудиттің
мағынасына қоғамдық тұрғыдан қарайтынын көрсетеді. Бұл ойдың мемлекеттер
үшін, әр елдің экономикасының дамуына аудит жұмысының атқаратын рөлін өте
жоғары деп бағалау. Себебі, аудит кәсіпорын шаруашылығының тиянақты дамуына
кепілдік беретіні анық. Яғни, кәсіпорындардың тиянақты дамуы қамтамасыз
етілген жағдайда ол елдің экономикасы даму жолында болады деген сөз.
Белгілі, АҚШ-тың аудит теорияасын және аудит жұмысының даму жолына
көп еңбек сіңірген профессор Джек Робертсон екі анықтама береді. Оның
біреуінде жоғарыда айтылған “мәліметтік күдік” – деген түсініктің мазмұнын
бухгалтерлік есеп, аудит тұрғысынан қарастыратын болсақ, ол бухгалтерлік
есеп жасауда жіберілген қателердің салдарынан мәліметпайдаланушылардың
кәсіпкелігіне зиян келтіру әсерін айтады. Яғни, аудитордың міндеті сол
“Мәліметтік күдікті” бар мүмкіншілігінше азайтып, кәсіпкерлердің
сенімділігін арттыру. Барлық саладағы кәсіпкерлер өздерінің экономикалық
мәселелерін шешу барысында басылымға шыққан мәліметтерді күдіксіз
падалануына аудит кепілдік беруі қажет. Осы өзінің ойын қорытындылай келе
профессор Джек Робертсон аудиттің ең негізгі міндетінің бірі осы деп атап
көрсеткен.
Осындай ойын одан әрі жалғастыра отырып профессор “кәсіпкерлік күдік”
– деген түсінік қосады. Бұл түсінікті кәсіпкершілік шаруашылығандағы
күдіктенушілік, сенімсіздік немесе кәсіпкерлердің экономикалық даму
жолындағы кауіпптілігі деп түсенугі болады. Оған себеп: инфляцияның күшеюі,
салық төлемінің толқымалығы немесе көбеюі, сату процесіндегі
бәсекелестіктің күшеюі, жұмысшылардың ереуіл жасауы мен тағы басқа көптеген
себептерден болады. Осы аталған себептерден туындайтын “ кәсіпкерлік
күдіктің” мөлшерін немесе зияндылығын кәсіпкер есептеп шығарып, өз
шаруашылығын жүргезу үшін тиімді шешім қабылдай алады. “Кәсіпкерлік күдік”
аудит жұмысына ешқандай әсерін тигізбейді.
АҚШ-тың аудит мамандары Э.А. Аренс және Дж. К. Лобск өздерінің жазған
оқулықтарында мынадай анықтама береді: “Аудит ол процесс, арнайы мамандар
арқылы дербес тәуелсіздіқ жолымен кәсіпорын шаруашылық операцияларының
дұрыстығына тексеру жүргізіп, сол мәліметтер белгіленген нормативтік үлгіге
сай екенін анықтап, өзінің аудиторлық қорытындысын беру”. Шетел
мамандарының аудит мазмұнына берген анықтамаларын қорытындылайтын болсақ,
осы сонғы анықтама басқаларына карағанда біздің ойымызша аудитті толық
қарастырған сияқты
К.Ш. Дюсембаев аудит мазмұны туралы мынадай анықтама береді: “аудит –
дербес сараптау және қаржы есебімен қоса шаруашылық субъектілерінің барлық
жағын қамтитын мәліметтерге экономикалық талдау жасайды, ішкі бақылау
жұмысын тексеріп, бухгалтерлік есептің заңдылығын және нормативтік құжаттар
талабына сәйкестігін анықтап, тапсырушылар талабына жауап ретінде
түсініктеме қызметін атқару” – деген. Автордың ойынша осы анықтамада аудит
эволюциясы ескерілген, екіншіден – тәуелсіз дербестігі көрсетілген,
үшіншіден – аудит процесіндегі талдаудың алатын орны ерекше делінген.
Себебі, талдау арқылы кәсіпорынның қатшылық жағдайы анықталып, даму жолына
сәйкес ұсыныстар берледі, төртіншіден – аудиттің консолтингтік қызмет
көрсету жағы айтылған.
Біздің ойымызша, аудит дегеніміз – дербес, тәуелсіз аудит
мамандарының кәсіпкер ретінде келісім-шарт бойынша тапсырушылардың
шаруашылық-табыстылық есебін, бухгалтерлік есеп көрсеткіштерін тексеру
арқылы анықтап, экономикалық талдау жасап, қажет болған жағдайда сараптау
жүргізіп, аудиторлық қорытынды жасау және әртүрлі түсініктеме қызметін
көрсету - деп ойлаймыз. Себебі, аудит жұмысының көлемі – объектісі,
шаруашылық субъектінің қалауында толық немесе бір бөлімін аудиттік
тексеруді тапсыру тапсырушының еркінде. Екіншіден, қандай есебі болмасын
оның мәлеметтерінің дұрыстығы, қатесіздігі тек қана бухгалтерлік есеп
көрсеткіштері арқылы анықталады. Үшіншіден, аудиттің негізгі мақсаты –
аудиторлық қорытынды жасау. Тапсырушының өз тарапынан төлем жасап, аудит
жасатудағы бірден-бір мақсаты – аудит қорытындысын алу. Себебі, тек аудит
қорытындысын алған шаруашылық субъектілерінің есебі басылымға шығады. Яғни,
ол шаруашылық жүргізуіне кепілдік алады деген сөз. Барлық сыбайластарымен
кедергісіз қарым-қатынаста болады.
Аудиттің мазмұнын анықтамалар арқылы қарастырғаннан кейін оның негізі
түсінікті болған сияқты. Сонымен қатар, аудиттің мазмұнын одан әрі
тереңдетіп қарастыру мақсатында біз мына үшбұрыш үлгісімен беруді
ойластырдық .

1. аудитор-кәсіпкер, табыс табу үшін кәсіпорындарға қызмет
көрсету.
2. Шаруашылық субъектісі-кәсіпорын, оған аудитор қорытындысы
керек
Ол кезінде басылымға шығуына кепілдік береді.
3. мемлекет кәсіпорындардың жақсы жұмыс жүргізіп табысты болғанын
қалайды, себебі олар салық төлейді, аудит жұмысына құштар болу себебі
аудитор тексеру барысында табыстылық есебін тексеріп кәсіпорының қанша
табыс тапқанын, қанша салық төлейтінін анықтайды. Ал қажет болған жағдайда
аудитор тікелей мемлекет салық инспекциясына мәлімет бере алады. Яғни,
аудит жүргізілген кәсіпорындарда табыс сомасын жасырып қалу, салық төлемеу
үшін қылмысқа немесе басқалай әр түрлі жалтарушылыққа жол берілмейді.
Осы үшбұрыштың өзара байланысын қарастыратын болсақ, аудит “осы
үшбұрыштың төбесін” қосып қана қоймай ерекше қызмет атқаратынын айту қажет.
Біріншіден, аудит қорытындысы арқылы шаруашылық субъектілері бір қалыпты
шаруашылығын жүргізуге қандай деңгейде болса да даму процесін қамтамасыз
етуге кепілдік алады. Яғни, бір регионды немесе бір ел көлемінде шаруашылық
субъектілері даму жолында болған жағдайда ол елде өзінің экономикалық
инфраструктурасы қалыптасады да, оның әсерінен сол елде нарықты қатынас
экономикалық заңдылықтары күшейіп, нағыз нарықты қатынасқа көшу арқылы ол
елде тауар бағалары тұрақты деңгейге көшіп нарықты қатынас заңдылығын іс
жүзінде қалыптастырады.
Екіншіден, аудит жұмысы үлкен мемлекеттік қызмет атқарады. Олай
дейтін себебіміз, аудит тексеруі барысында кәсіпорынның табыс-пайда сомасы
салық нақты анықтамадан қанша сома салық төлеу керек екенін, “салық
есебінің” дұрыс жүргізілгенін аудиторлық тексеру арқылы анықтайды. Қандай
бір елде болмасын үлкен экономикалык мәселе ол – салықты тиісті көлемде
жинау және де нормативтік ереже-нұсқау талабына сәйкестігін қамтамасыз ету.
Қазіргі кезде шаруашылық субъектілері өз тарапынан “салық есебін” жүргізуге
мәжбүр, оған қоса тек қана “салық есебіне” аудиттік тексеру жүргізіп,
аудиторлық қорытынды алуға мәжбүр. Ондай жасамаған жағдайда салық
инспекциясы қатал жаза қолданып, субъектілер айып төлейді.
Аудиттің мазмұнын қарастыру барысында тағы да осы түсінікті әйдейі
қарастырған дұрыс деп ойлаймыз. Ол аудит анықтамасының көбісінде аудитті
тексеру деп анықтаған. Мысалы, авторлар келтірген он үш анықтаманың он
бірінде тексеру деп, ал екеуінде бақылау жасауға құқысы жоқ. Тек ішкі
аудитті ұйымдастыру барысында ғана арнайы бақылау жүргізілуі мүмкін.

1.2 Аудиттің негізгі құрамдары

Аудиттің мазмұнына қарастыру қарастыру барысында оның нақты құрамы
айту қажет . Олар мыналар :
1. шаруашылықтағы субъеккт;
2. мәлімет;
3. аудитордың мамандығы ;
4. фактілерді жинау және бақылау;
5. аудит стандарты;
6. аудитор қпараты,есебі;
Осы көрсетілген аудит элементтерін жеке-жеке қарастыру қажет .
1. Шаруашылықтығы субъект .Аудит жұмысын орындау үшін міндетті түрде
сол субектінің шаруашылық бағытын ,көлемін анықтау қажет .Оны сол
субъектінің шаруашылық параметірлері құрайды .Оған аудит барысында нақты
болжам жасау үшін аудит қамтитын объектілердің көлемі, мақсаты қарастырылуы
қажет. Мысалы, заң субектілері немесе экономикалық объектіге қосылмайтын
мәлімет жүйесі.
2. Мәлімет. Аудит жұмысы барысында тапсырушылар берген мәліметті
қарастырады. Аудитор олардың дұрыстығын дәлелдеп , өзінің жаңа мәліметтерін
құрайды . Сол жұмыс барысында олардан кемшілік табуы немесе дұрыс еместігін
анықтауы мүмкін. Ол негізінде екі түрлі себептен болуы мүмкін;
1) ақпаратта кейбір мәліметтердің жетіспеушілігінен ;
2) ақпарат дұрыс жасалғанбағандықтан .
3. Аудитордың мамандығы . Аудит жүргшізуші жоғары дәрежедегі , өз
мамандығын жақсы меңгерген, сарапшы ,білгір адам болуы қажет . Аудит
барысында ол өзіне қажет фактілерді жинап талдау жасайды , бір тұжырымға
келтіріп, қорытынды жасай алатын болуы қажет .
4. Фактілерді жинау және бақлау .Аудитордың негізгі мақсаты ол –
фактіні жинау. Себебі сол фактілер арқылы ол өзінің аудиторлық
ақпаратын жасайды .
5. Аудит стандарты. Жиналған фактілер, мәліметтер өз кезегінде бір
жүйеге келтірілуі қажет. Оған негіз – аудит стандарты. Стандарт
дегеніміз мәліметті бір жүйеге келтіру әдісі немесе нормативтік
ереже-нұсқау талабына сәйкес бір қалыпқа келтіру .
6. Аудитор ақпараты. Аудитор өз жұмысының қорытындысын тексеру
барысында анықталған кемшіліктердің мазмұнын өзінің аудиторлық қортындысын
ақпаратында көрсетеді.
Қорыта келгенде, жоғарыда келтірілген аудиттің міндетті құрамын
қарастырмай, нақты аудит жүргізу мүмкін емес . Аудиттің міндеті мен мақсаты
толық орындау үшін оның принциптерін білу қажет.

1.3 Аудиттің негізгі принциптері

Аудит жұмысы нақты принциптерді сақтау арқылы жүргізледі.
1. Ғылыми негізделігі . Аудиттің ғылыми негізгі оның методологиясының
диалектикалық әдісімен дамиды. Эканомика теориясындағы объективтік шындықты
негізге алу болып табылады . Аудит жұмысының барлық мәліметі, тұжырымы
ғылыми жолмен анықталған, дәлденген болуы қажет. Аудит қызметінің ғылыми
даму барысы оның көптеген нақты факторларын талдау арқылы ол өзінің
теориясын құрайды.
Аудит жұмысы барысында ғылыми зерттеу әдісі қолданылады.
Мысалы, аудитте эканомикалық талдау қолданылады, ол яғни фактілерді
зерттеп қортынды жасау. Сондықтан да аудит фирмалардың басшылығы зерттеу
жұмысын, тәжирибесін игерген ғалымдар.
2.Объективтілік. Бұл қағида ойлану, тек қана фактіге сүйену арқылы
ғана тұжырым жасау. Аудитор шыншыл, бұрмалаушылыққа бармайтын, тазалық
ұстайтын маман болу керек. Ол өзінің аудиторлық қортындысына кәсіпорыннның
табыстылық ақпаратын шыншылдықпен тексеріп, объективті көрсеткіштерін
анықтауға міндетті. Оның қорытындысы ешқандай күндіктенбеушілікке немесе
сенбеушілік жол бермейтін дәлелді болу қажет.
3. Дербестілік. Қоғам тану жолында аудитордың статусы өз бетінше
дербес деп танылған . Оған себеп ол біріншіден , тапсырушыға тәуелді емес ,
өйткені ол төлем алуына алдын тапсырушыға тәуелді емес , өйткені ол онда
төлем алуына алдын ала келісіп қояды, екіншіден, оның жұмысын мемлекеттік
аудит заңы мойындайды, үшіншіден, тапсырушы мен аудитордың түпкі мақсаты
бір. Олардың өзара келісім-шарт бойынша анықтайтыны тек қана шындық.
Аудитордың дербестігін қорғау үшін арнайы шаралар қолданылады:
аудиторларды ротациялау, аудитор соты, мемлекеттік аудитор тағайындау,
мемлекеттік аудитор департаментін, аудитор комитетін құру.
Қорыта келгенде, аудит стратегиясын кеңейту тұрғысына арнайы
институттар ашу қажет, аудитті жүргізу жұмысын жетілдіру қажет. Біздің
ойымызша сондай жұмыстарды іске асыру үшін Мемлекеттік Қаржы Министірлігі ,
аудит платасы , бухгалтерлер ассоциациясы көмектесуі қажет.
4. Кәсіби біліктілік. Аудит жұмысын өте жоғары деңгейдегі мамандар
жүргізуі қажет, ол теориялық және практикалық жағынан өте білімді маман
болуы және арнайы аудит әдістерін жақсы біліуі қажет. Ол тексеру жұмысына
машықтанған болуы керек . Аудитор өз жұмысына қажетті ереже нұсқауларын өте
жақсы біліп іс жүзінде қолдана білуі қажет. Аудитор өз жұмысына анализ
жасауда, сараптау жүргізуде , компьютермен жұмыс істеуде әбден машықтанған
болуы қажет. Ол барлық тексерушіге сене бермеуі керек, тек өзі тексеріп
көзі жетпейінше ешқандай қорытынды жасамауы керек .
5. Сенімділік , сөзге берік болуы ( конфиденцальность)
Аудитор өз жұмысының комиссиялық құпиялығын сақтауға міндетті. Үшінші
жаққа өз мәліметін ерекше жағдайда ғана хабарландыруға, тапсырушымен
жазбаша келісім жасау арқылы беруге құқылы .
6. Тез-жеделдік принципі . Аудитордың жеделдігі ол өз жұмысының тез,
тиянақты орындаудан тапсырушыға аудит материалын уақытымен тапсыру.
Аудиттің тез, жедел жүргізілуіне екі түрлі себеп бар. Бірінші , аудит
жүргізу уақыты нақты белгіленбегендіктен, екіншіден, аудит үшін төлем сол
жұмыс уақытымен есептелінеді .

1.4 Аудит және тексеру

Соңғы жылдары баспадан шыққан арнайы әдебиеттерде “аудит” түсінігі
шаруашылық қызметін бақылаудың жаңа бағыты ретінде кәсіпорындар мен
ұйымдардың қаржы шаруашылық және коммерциялық қызметін қаржылық бақылаудың
жаңа ұйымдастырушы түрі ретінде анықталады . Біздің көзқарасымыз бойынша
бұл түсінік “қаржылық бақылау” түсінігінен біршама кең. Өйткені, ол
көрсеткіштердің дұрыстығы тексертуді ғана емес, сондай-ақ шығындарды
рационализациялау мен пайданы заңдық негізде оптимизациялау мақсатымен
шаруашылық қызыметін жақсарту жөніндегі ұсыныстарды дайындауды қамтиды.
Сонымен қатар, аудитті тексерумен, аудиторларды тексерушілермен теңестіруге
болмайды. ”Ревизия” термині латынның “revision” сөзінен аударғанда
“қызметті зерттеу” дегенді, ал”ревизор ”термині” ревизияны жүргізуші адам”
деген мағынаны білдіреді. Тексеру мен аудит мазмұны жағынан жақын болса да
бір түсінік емес. Аудит тексеру мен бақылаудың түрлі әдістері мен
тәсілдерін қолдана отырып, сонымен бірге өзіне тән ерекшеліктері бар. Олар
жүйеленген түрде 2-ші кестеде көрсетілген.

Өзгешелік Аудит Тексеру
белгілері
Мақсаты Ажырағысыз элементі ретінде Кемшіліктерді жою үшін
шаруашылық өмірдегі анықтау, таратпау оны
кемшіліктерді анықтау, оны бағалау.
тану, таратпау сақтандыру,
бағасын анықтау.
Құқылық Азаматтық құқық: келісімдері Әкімшілік құқық:
негізінде. заңдардың, нұсқаулардың,
жоғарыда тұрған немесе
мемлекеттік ұйымдардың
бұйрықтарының негізінде.
Гносеологиялық Клиенттің қаржылық қорытынды Жұмысшылар тарапынан
есебіндегі ақпараттың жымқырудың болмауы мен
шынайылығын орнату. орындалатын
операциялардың заңдылығын
орнату.
Объективтік Клиенттің төлем қабілеттілігінКүші бар заңдарды бұзатын
нашарлататындардың барлығы нәрсенің барлығы.
оның қаржы жағдайын
қиындатады.
Басқарушылық Горизонталды, ерікті Вертикалды, әкімшілік
байланыстар. тағайындау мен мәжбірлеу
реттік байланыстар.
Практикалық Клиент жаңа инвестор, Шаруашылық жүйе
міндеттер Кредиторлар тарту арқылы төлемөзінің активтерін сақтау
қаблеттілігін нығайту бойынша бойынша, теріс
міндеттерді шешеді. пайдалануды бұлтартпау
және сақтандыру шаралары
бойынша міндеттерді
шешеді.
Қызыметке ақы Клиент немесе оның келісімі Жоғарғы тұрған
төлеу принціпі боиынша куәландыру функциясы мемлекеттік заң шығарушы
қажет ететін орган төлейді. ұйым.
Жеткілікті Шығындар мен нәтижелелердің Зиян мөлшерін, сондай-ақ
қатынасына бағытталған жаңа тұлғаларды анықтау
жеткіліктілік принципі. мен максималды мүмкін
дәлдік принціпі.
Нәтижелер Клиент үшін ұсыныстар мен Тексеру актісі,
аудиторлық қорытындылар. ұйымдастырушылық
қорытындылары, міндетті
нұсқау мен олардың
орындалуын тексеру.

Аудит ешқашанда белгілі бір сыңар жақ мақсатымен жүргізілмейді және
өзінің алдына клиеиенке зиян келтіру мақсатымен негативті материалды жинау
және толтыру міндетін қоймайды. Ал ревизия көп жағдайда сыңар жақ бағытта
болып өзінің алдына ұнамсыз тұлғаларға қатысты, оның беделін түсіретін
материалдар жинауы міндет етіп қояды. Тексеруге (орынан дабыл) деп аталған
сылтау болады, яғни қарапайым тілмен айтқанда кәсіпорын басшылығының
сыртынан сөз тасу немесе жоғары тұрған ұйымдарға жеткіліксіз силамшылық
сылтау болады. Болашақ қаралаушы бола отырып , ол өзіне тән қылықтармен
айыптаушы болады. Кейбір аса ақылды емес тексерушілер өзінің түрімен және
мінез-құлқымен тексерушіліге көбірек қорқыныш ұялатуға тырысады; талап
етпей керіліп, минут сайын есеп жұмыстарын олардың ағымдағы жұмысынан
алаңдаттырады. Мұндай тексерудің салдарымен аудиторлар әлі де соқтығысуда,
есеп жұмысшыларының көздерінде тексерушінің алдындағы қорқыныш ұялап
тұрады.
Аудитордың тексерушіден ерекшелігі тексерушінің тексерілуімен
серіктестік қалпына тән. Мұнан өзге, оның жұмысында көп орынды клиентке
коммерциалық қызметтің түрлі қиын сұрақтарына жауап табуға кеңес беру
қызметі алады. Ол клиентке кеңес беріп көмектесуі қажет. Аудитордың
тексерушіден өзгешелігін түсіндіре отырып аудиторды адвокатпен, тексерушіні
кінәләушімен салыстыруға болады.
Қазіргі кезде елімізде аудитор мамандығының қалыптасуы жүріп жатыр.
Былайша айтқанда, барлығын нөлден бастауға тура келеді. Тексерушілердің
кейбір белгілер бойынша аудитор мамандығына қойылатын талаптарға сәйкес
келмеуі мүмкін . Мәселе олардың кәсіпорындарының өндірістік - шаруашылық
қызметін қатаң реттейтін және жауапты басқарушылық шешімдерді өз бетінше
қабылдауға жол бермейтін әкімшілік -командалық жүйе жағдайында
қалыптасуында. Сондықтан, кәсіби тексерушілер аудиторлық жұмысқа ауыса
отырып, қалыптасқан әдет бойынша тексерушілік кінәлаушылық көзқарастан
арыла алмай келеді. Сондықтан, дәстүрлі тексерушінің ойлау пікірі
аудиторларға тіпті сай келмейді. Аудитор, бірінші кезекте тексерілетін
кәсіпорынға ақыл-кеңес беруші, көмекшісі, анықталған кемшіліктерді қалай
жоюды үйретіп және комерциялық жақсарту үшін не істеуі керектігін айтушы
тұлға. Өзінің орындауға керекті кеңесін, тілектерін ресми түрде емес,
барынша биязы түрде жеткізіледі. Әрине, кәсіпорындардың аудиторлық
ұсыныстарын есепке алуы да алмауы да мүмкін.

1.5 Аудит тұжырымдамасы және оның постулаты

Аудит теориясын оның мазмұны, мақсаты және ғылыми әдістемелері
құрайды десек, оған қоса оның ғылыми теориялық мәселесін, мазмұнын және
пәнін зерттейтін, анықтайтын тағы да ерекше түсініктемелер бар. Профессор
Дж. Робертсонның айтуынша оған аудит тұжырымдамасы, қағидасы және стандарты
жатады. Аудит ғылымының даму тұрғысынан қарайтын болсақ осы аталған үш
элемент ерекше орын алады.
"Концепция'' деген сөз латын тілінен аударылғанда – табиғат құбылысын
түсіну, адамның өмірге көзқарасының жүйелілігі деп түсінуге болады. Яғни,
ғылыми тұрғыдан өмірге, табиғатқа, экономикаға, саясатқа көзқарасын, өз
ойын бір жүйеге келтіру. Аудит тұжырымдамасы оның ғылыми даму бағытын
анықтайды.
Аудит теориясында бес тұжырымдама қарастырылады. Біріншісі - мінез-
құлық этикасы. Барлық саналы, зерделі, білімді мамандарға тән мінез-құлық
этикасынан басқа аудиторлық арнайы этика анықталған. Бұл мінез-құлық
этикасының ерекшелігі тек аудиторлар емес барлық бухгалтер мамандарына тән
ерекшелік. Бұл ерекшеліктің, мазмұны аудит принципін қарастырғанымызда
дербес, тәуелсіздік және біліктілік, жоғарғы сатыдағы мамандық
түсініктемесін, қарастырғанымызда анықталган. Яғни, тәуелсіздік, дербестік
- екінші тұжырымдама, ал үшіншісі біліктілік, үздік мамандық.
Төртіншісі – дәлелділік. Тексеру барысында жиналған мәліметтер
санымен және сапасымен есептелінетін көрсеткіштер аудит тексеруіне негіз
болмайды, тек қосалқы дәлел болатын мәліметтер. Ал аудитордың мақсаты
тексеру барысында нақты шешім қабылдау үшін жан-жақты мәліметтер жинап
күдіксіз, сенімді дәлелдікті қамтамасыз ету.

Бесінші – дұрыс түсінушілік. Аудиторлық шешім қабылдау үшін жиналған
материалдарды тұжырымдап дұрыс түсіну үшн аудит стандарты негіз болады. Ал
аудит теориясында бухгалтерлік есеп принциптеріне сүйене отырып дұрыс
түсінушілік тұжырымдамасы бухгалтерлік есеп көрсеткіштерінің -
дәлелділігіне, тұжырымдылығына, қысқаша тиянақты көрсеткіштігіне сүйенеді.
Мысалы, бухгалтерлік қаржылық есептер қолданушылардың барлығына түсінікті
мазмұны өте қысқаша, ал барлық талапқа сай жасалынған.
Екінші аудит теориясын толықтыратын ғылыми түсінік— ол аудит
постулаты. Бұл сөздің латын тілінен түсінігін қарастыратын болсақ, ол
дәлелсіз бекітілген "түсінік", дәлелді қажет етпейтін шындық. Ол түсініктің
басқаша мағынада болуы арнайы жасалған теориялық дәделдеумен ғана өзгереді.
Аудиттің фундаменталдық постулаттарын негізге ала отырып аудиттің күрделі
сұрақтарына, түсініктеріне жауап табуға болады. Нақты, қарастыратын болсақ
аудит постулаттары арқылы аудит стандарттарының мазмұны анықталады. Аудит
қағидаларына ғалымдар ертеден-ақ тиянақты көңіл бөлген. Ғалымдардың аудит
постулаттары, тұжырымдарын қорыта келіп келесі түрлерін қарастыруға болады:

1. Қаржы есебі және қаржылық көрсеткіштерін тексеру еліміздегі аудит
заңының талабына сәйкес аудитор шаруашылық субъектілерінің қаржы есебінің
дәлдігін, объективтік шындығын анықтайды. Бұл постулаттың дұрыстығы
кәсіпорын әкімшілігіне бір жағынан тексеру барысында тиянақты талап қойып
шындықты анықтау болса, екінші жағынан кәсіпорын басшылары өз тарапынан сол
шындықты анықтауға құштар. Себебі олар өз тарапынан тексеру жасай алмайды.
Ал, аудитор тексеруді шындықпен анықтамаса өзінің қорытындысын бере
алмайды.
2. Кәсіпкерлердің өзара кездейсоқ келіспеушілігінде постулат
әлеуметтік қайшылық жағдайында орын алады: әрқашанда тапсырушы мен аудитор
арасында кәсіпкершілік тұрғысынан жұмыс бабында өзара ізгі мақсаттары
қарама-қарсылық кездесіп отарады. Алғашқы аудит жұмысының даму кезеңінде
аудиторлар бұл постулат болмауы керек деп санайтын. Оған негіз болған Ж.Ж.
Руссо ойлағандай адам, адамгершілік қасиетін жоғары ұстаған кезде өтірік
айту, жалған жолмен кәсіпкершілік жүргізуге болмайды деп санаған.
3. Верификация мүмкіншілігі. Верификация деген сөз латын тілінен
нақты аударатын болсақ, ол – орындау, анықтау, шындыққа көз жеткізу,
дәлдігін тексеру. Яғни, верификация жасамаған жағдайда аудиттің қажеті де
жоқ.
Аудит туралы жазылған басылымдарда, ғылыми зерттеулерде "верификация"
ерекше орын алады. Аудиторлық верификацияны жұмыс барысында, мәлімет
жинауда, оны бір жүйеге келтіруде, тиянақты, қорытындылап баға беруде
қолданылатын ерекше әдіс деп түсінуге болады.
4. Ақпарат дұрыс жасалынбағанда аудит жұмысында осы постулат оңың
атқаратын рөлін, алатын орнын анықтайды. Шаруашылық субъектілерінің
ақпаратында қате болмаса немесе нақты көрсеткіштері әдейі дұрыс көрсетілген
болса онда аудиторлық тексеру дұрыс жасалған ақпаратқа талдау жасап,
түсініктеме беру, анықтама жасау деңгейінде қалған болар еді.
5. Аудитор жұмысы және оның құқысы кәсіпорын қаржылық ақпаратын
тексергенде оның дербес, тәуелсіздігін дәлелдейді. Бұл постулат аудиторлық
тексеру барысывда дербес қорытынды жасауда ол тек қана аудиторлық принципін
сақтауды талап етеді. Тек сол жағдайда ғана тексерілген қаржылық
ақпаратты қолданушыларға тиімді, пайдалы болады. Осымен қатар аудитор
қызмет көрсету жұмысын да қоса жүргізеді, Мысалы, маркетинг мәселесінен,
салық есебін жүргізу жұмысынан, күнделікті бухгалтерлік есеп жүргізуден
тағы басқа қызмет көрсетулермен айналысады. Тек олар барлық жағдайда озінің
дербес, тәуелсіз екенін жоғары ұстайды.
6. Қатесіз қорытынды жасауға ешкім кепілдік бермейді. Кәсіпорын
басшысы немесе аудиторлар аудиторлық тексеру барысында Жеке шаруашылық
көрсеткіштеріне ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.