Жалақы және кәсіподақ

Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 21 бет
Таңдаулыға:

Жоспар
Кіріспе
І.Жалақы
1.1.Жалақының мәні, дәрежесі мен динамикасы.
1.2.Жалақы және кәсіподақ.
ІІ.Орташа жалақыны есептеу.
2.1.Орташа жалақыны ёсептеу кезінде ұлғайту коэффициентін қолдану.
2.2.Орташа жалақыны көтеру коэффициентін қолданудың жаңа мэселелері.
2.3.Жалақыны дифференциялау және оның принциптері.
ІІІ.Жалақы қатаңдығы.
3.1. Жалақы қатаңдығының себептері.
3.2.Ынталандырушы жалақы.
Қорытынды.
Пайдаланған эдебиеттер.

Кіріспе.
Жалақы - кәсіпорын қызметкерлерінің нәтижесінде қызметкерлер үлесін
бағалауды сипаттайды. Жалақы қызметкерлердің біліктілігіне, жеке
қабілетеріне немесе еңбектегі жетістіктеріне қарай анықталады.
Жалақы - еңбегі үшін марапаттаудың және кәсіпорын қызметкерлерін
ынталандырудың негізгі нысаны. Батыстың экономикасы дамыған елдерде бұл
ұғым жалақы немесе ақшалай сыйақы ретінде қалыптасты.
Жалақы қызметкерлердің дене еңбегін марапаттауға арналған. Жалақы
қысқа мерзімді, шектеулі - бір күн, бір сағат болады және оның деңгейі
кәсіподақ немесе жұмыс берушінің өзара келісімдерінде анықталады.
Кәсіпорында жалақы жүйесін дұрыс ұйымдастыру қызметкерлердің, еңбектің ең
қолайлы ынталандыруға бәсекелестік қабілетін қамтамасыз етуге тиімділік
деңгейін арттыруға жағдай жасайды.
Жалақыны үйлесімді түрде ұйымдастыру мақсаты кәсіпорынның шаруашылық
қызметінің жалпы нәтижесінде қызметкер қабілетін қосқан еңбегі үлесіке
сәйкес келуін қамтамасыз ету еңбек өлшемі мен тұтыну өлшемінің арасында
сәйкестік орнату.
Кәсіпорында жалақыны ұйымдастырудың негізгі элементтері:
1)жалақы қорын қалыптастыру.
2)еңбекті нормалау
3)жалақы жүйесін жэне оның негізгі нысандарын анықтау.
Жалақы қоры - жалақыны және әлеуметтік сипаттағы
төлемдерді қамтамасыз ету үшін белгіленген қаржы көздерінің болуы.
Кәсіпорында жалақының екі түрі бар: мерзімді, кесімді. Мерзімді жалақы -
қызметкерлерге белгіленген тарифтік ставкалар бойынша есептелінген және
атқарылған жұмыстың нақты көлеміне қарай берілетін төлем.
Кесімді жалақы - қызметкерлердің еңбегіне, лардың белгіленген
өндіретін өнім көлеміне қарай ақы төлеу. Орындалған жұмыстар немесе
дайындалған өнімдердің жекелеген түрлерінің алдын-ала белгіленген баға
бойынша есептейді. Кесімді жалақыны төлеудің мақсаты: өндіріс көлемін
арттыруды қамтамасыз ету, олардың қорытындылары мен еңбектің прогресті
нормасын белгілеу.
І.Жалақы.
1.1. Жалақының мәні, дәрежесі мен динамикасы.
Жалақы тұтынушылар табысының басым көпшілігін құрайды, сондықтан ол
тауарлардың сұраныс көлеміне және олардың бағасына елеулі ықпал етеді.
Жалақы дегеніміз не, оның дәрежесі мен динамикасы не нәрсеге тәуелді,
жалақыға бәсекенің жетілген, жетілмеген түрі қалай ықпал етеді?
Осы мәселелерге байланысты^
экономикалық теорияда екі тұжырымдама бар.
1) Жалақы еңбек бағасы (еңбек пен жұмыс күшінің
айырмашылығы ескерілмейді) оның дәрежесі мен динамикасы
рыноктық факторлар- ұсыныс пен сұраныспен анықталады.
2) Жалақы жұмыс күші - тауардың құнының ақшалай көрінісі (бағасы) еңбектің
бағасы емес, өйткені еңбек тауар бола алмайды. Жалақы өндіріс жағдайымен де
(жұмыс күшінің құны), рыноктық факторлармен де анықталады, олардың ауытқуы
жалақының жұмыс күші құнынан бірде жоғары, бірде төмен болатындығын
көрсетеді.
Жалақының екі тұжырымдамасы да ағылшынның саяси экономиясының
классиктері А. Смит пен Д. Рикардонның теорияларына негізделген.
А.Смит еңбек пен жұмыс күші арасындағы айырмашылықты ашып көрсеткен
емес. Оның пайымдауынша еңбек табиғи бағасы бар тауар деп саналады. Ал
табиғи баға өндіріс шығындарымен анықталады, яғни жұмысшының жэне оның
отбасының тіршілігіне қажетті құнмен есептеледі. А.Смит табиғи жалақы деп
жұмыс күшінің құнын түсінді. Жалақы мөлшері жұмысшының тіршілігіне қажетті
құн минимумымен анықталады. Осыдан басқа жалақы тарихи және рухани
элементтерді қамтиды, осымен байланысты А.Смит жалақы мөлшерінің ұлттық
айырмашылығы болатынын түсіндірді. Жалақы дәрежесінің төмендігін және оның
тіршілік минимумына өте жақын болу себебін А.Смит жұмысшы табының
ұйымшылдығының жоқтығымен байланыстырады. Экономикалық өрлеу жағдайында
еңбекке деген сұраныс өседі де рыноктық жалақы табиғи жалақыдан жоғары
болады. Д.Рикардо да, А.Смит сияқты жалақыны еңбек бағасы деп ұғынды.
Ринардо жалақы теориясын Мальтустың халық өсімі теориясымен байланыстырады.
Жалақы, осы теория бойынша, халықтын табиғи өсу заңына сәйкес күнкөріс
заттарының минимумына ұмтылды. Осыған орай жалақының тұрақтылық заңы орын
алады. Оның мәні мынада: жалақының өсуі жұмысшының отбасында табиғи өсімді
(тууды) көтермейді де, еңбекке деген ұсыныстың өсуі жалақының төмендеуіне
әсер етеді: керісінше, жалақының төмендеуі жұмысшылар саны мен еңбекке
деген ұсыныстың қысқаруына, тиісінше жалақының өсуіне әсер етеді. Сонымен,
еңбекке деген ұсыныстың ауытқуы ықпалымен жалақы тұрақтылық мөлшеріне
күнкөріс заттарының физикалық минимумына ұмтылады. Жалақы жұмысшының, оның
отбасының күнкөріс заттарының физикалық минимумы деген түсінік, жалақының
темірдей қатты заңының негізін қалады.
Жалақы еңбек бағасы. Олай болатыны жұмысшы жалақыны өз еңбегін
шығындағаннан кейін алады, жалақы мөлшері еңбектің әрекет ету ұзақтығына
тәуелді, бірдей жұмыс атқаратын жұмысшылардың жалақысында жекелей
айырмашылық орын алады. Еңбек түгелдей төленген болып көрінеді. Сондықтан
да пролетарлық саяси экономияда жалақыны жұмыс күші құнының өзгерген нысаны
(мәнін бұрмалайтын нысан) шындығында жұмыс күшінің бағасы деп көрсетеді.
Қазіргі батыстық экономика ғылымында жалақыны еңбек бағасы деген көзқарас
орын алуда. Самуэльсон мен Норхаус Жалақы рыноктық бағаның маңызды
каіегориясы, өйткені ол еңбек бағасы - деп жазды. Жаңа классиктер
жалақының дәрежесі мен динамикасын рыноктық факторлар (сұраныс пен ұсыныс)
деп түсіндірді. Номиналды және нақты жалақыны ажырата білу керек. Номиналды
жалақы ақшаға шығарып берілетін жалақы, оны жалдамалы қызметкер күндік,
апталық, айлық еңбегі үшін алады. Номиналды жалақының мөлшеріне қарай
жалақы дәрежесі туралы түсінік алуға болады, алайда ол тұтыну мен халық
тұрмысының дәрежесін толық сипаттай алмайды. Ол үшін нақты жалақыны білу
қажет. Нақты жалақы жұмысшының күнелтуіне қажетті заттарға шағылған
жалақысы, яғни жұмысшының тапқан ақшасына өзі үшін және отбасы үшін қанша
және қандай күнкөріс заттарын сатып алуға болатынын көрсетеді. Нақты
жалақының дәрежесі тікелей номиналды жалақыға және тұтыну заттары мен
қызмет көрсету бағасына тәуелді.
Жалақының негізгі нысандары: жалақы негізгі екі нысанда,
мерзімді және кесімді түрде орын алады.
Мерзімді жалақы өндірістегі еңбек шығынының ұзақтығымен анықталады,
сондықтан ол күндік, апталық және айлық ақы болып бөлінеді. Жұмыс күнінің
ұзақтығы мен еңбек қарқындылығы әр қилы болғанда, нақты еңбек ақы төлеу де
әр қилы болады. Бірдей мерзім үшін жалақы алатын жұмысшылардың еңбек ақы
дэрежесін салыстыру үшін еңбек бағасын, яғни бір сағаттық еңбек ақысын
анықтау қажет.
Жалақының мерзімдік нысаны кәсіпкерге жұмыс күнінің ұзақтығы мен еңбек
қарқындылығын белгілеу мүмкіндігіне ие болады..
Кесімді жалақыда жұмысшының жалақысы шығарылған өнім санына тәуелді.
Жалақының бұл нысаны мерзімді жалақымен байланысты, өйткені бір өлшем
өнімнің бағасы мерзімді жалақыны (күндік) өндірілген өнім санына бөлу
арқылы анықталады. Кесімді жалақының мөлшері бір өлшем өнім бағасын
өндірілген өнім көлеміне көбейту арқылы есептеледі. Кесімді жалақының
мөлшері бір өлшем өнім бағасын өндірістік өнім көлеміне көбейту арқылы
есептеледі. Кесімді жалақының ерекшелігі, еңбектің саны мен сапасы өңдіргіш
өнім арқылы бақыланып, өлшенеді. Ол еңбек өнімділігі мен қарқындылығын
арттыруды мүдделендіреді, жұмысшылар арасындағы жалақы мөлшерінің жекелей
айырмашылығының маңыздылығын күшейтіп, жұмысшылар арасындағы бәсекені
ұлғайтады.
Көпшілік адамдар үшін жалақы табыстың көзі, әрі тұрмыс дәрежесінің
көрсеткіші болғандықтан оның мөлшері мен динамикасы адамдардың ең бір
мүдделі мәселесі. Жалақы өндіріс жағдайы мен рыноктық коньюктураға да
тәуелді. Жалақы дәрежесіндегі айырмашылық ең алдымен өндіріс мөлшерінде де
анықталады. Экономикасы дамыған елдердегі жоғары жалақы өндіріс пен еңбек
өнімділігі саласындағы жетістіктерге байланысты, өйткені алдын - ала
өндірілгенді ғана бөлуге жатады. Жалақының мөлшері мен динамикасына ықпал
ететін маңызды факторларға табиғи ресурстар, қолдағы капитал, жұмыс
күндерінің саны мен сапасы, техника мен технология дәрежесі, өндіріс пен
еңбекті ұйымдастыру жатады. Осы факторлардың өзара байланысты әрекет етуі
еңбек өнімділігін сипаттайды, өндірісі мен еңбек өнімділігі жоғары елдерде
жалақының дәрежесі де жоғары. Жалақы дәрежесі мен динамикасын талдауда
рыноктық категориялар - сұраныс пен ұсыныс, олардың бәсекелік күрес
ықпалымен ауытқуы неліктен маңызды? Рынок, сұраныс пен ұсыныс бүкіл
өндірістік шығындардың дәрежесін көрсететін объективті экономикалық тетік,
ол бүкіл тауарлар өндірісі, оның ішінде жұмыс күші шығындарын анықтаушы.
Мұны көрсететін - баға. Тұтыну тауарларына баға қоюдың рыноктық тетігі
жұмыс күшін ұдайы өндіруді ынталандырады, сөйтіп осы тауардың бағасы
жалақыға ықпал етеді. Жалақының дәрежесі мен динамикасын анықтаудың
экономикалық тетігі қандай? Сұраныс пен ұсыныс жалақыға қалай ықпал етеді?
Бұл сұрақтарға жауап беру үшін еңбек рыногындағы жетілген және жетілмеген
бәсеке жағдайын талдау қажет.

1.2.Жалақы жэне кэсіподақ.
Еңбек рыногы рыноктың ең бір жетілмеген түріне жатады, өйткені мұнда
бәсекенің әр қилы тежеушілері әрекет етеді. Бұған мынандай факторлар, атап
айтқанда, бос жұмыс орны мен мөлшері туралы жұмысшының хабарсыз болуы
немесе осы хабардың жеткіліксіз болуы, жұмыс күшін жалдау мәселелері туралы
заң актілерінің шектеулілігі, жалақы саласындагы фирма саясаты жатады.
Жалақының дәрежесі мен динамикасына жұмысшы қозғалысы, ұйымдасқан
кәсіподақтар қатты ықпал етеді. Кәсіподақтар жұмыс күші рыногын реттеудің
субъектісі. Еңбекшілердің экюномикалық мүддесін қорғаумен байланысты
кәсіподақтардың алдыңдағы маңызды міндеттердің бірі жұмыс күшін сатушы
жұмысшылардың арасындағы бәсеке күресін жою немесе шектеу болып табылады.
Кәсіподақтардың қызметі жалақы ставкасын көтеру, жұмыс күшінің ұзақтығын
қысқарту, еңбек жағдайын жақсарту, зейнетақымен қамтамасыз ету, басқа да
толып жатқан әлеуметтік маңызы бар мәселелерді шешуге ат салысу.
Жұмыс күші рыногын реттеуде кәсіподақтар мен кәсіпкерлер арасындағы
жасалатын келісім маңызды рөл атқарады. Кәсіподақтар жұмысшылардың ұжымдық
мүддесін қорғайтын өкілдер, өкілеттігі конституцияда бекітілген.
Кәсіподақтар мен кәсіпкерлер (кәсіпкерлер одағы) арсындағы келісім шарт
жалақының формасы мен мөлшерін, жұмыс уақыты мен демалыс уақытының
ұзақтығы, жұмыстан босату т.б. мәселелерді реттейді. Келісімде көрсетілген
шарт минималды норматив сипатында болады, оның мәні жұмысшылардың
кәсіпкерлермен жасаған жеке келісім шарты, ұжымдық келісімге қарағанда
нашар жасалатын болса, онда оның заңдық күші болмайды.
Ұжымдық келісім мен норма принципінің минимумы - дегеннің мәні неде?

Бұл келісім шарты жұмыс орнына ие болу үшін күресте жұмысшылар
арасындағы бәсекені жою мүмкіндігін береді, өйткені бәсеке кәсіпкерлер
ұсынған ең нашар еңбек жағдайын жұмысшылардың қабылдауына мәжбүр етеді.
Кәсіподақтар кәсіпкерлермен келісім - шартына отырғанда, еңбекке.
деген сұранысты шектеу, жалақы ставкасын анықтау жолымен жалақы дәрежесіне
ықпал етеді, жұмыс күшіне деген сұранысты көтеру мақсатына сай саясат
жүргізеді.
Кәсіподақтар ісі жалақыда қандай көрініс алады?
Соңғы он шақты жылда рыноктық экономикасы дамыған елдерде жалақының
өсуі және ол еңбекақыдағы айырмашылықтың қысқару тенденциясы байқалады.
Кәсіподаққа біріккен өндіріс салаларындағы қызметкерлердің жалақыны орта
дәрежеден асып, кәсіподақтағы жоқ салалармен салыстырғанда анағұрлым жоғары
болып отыр. Еңбек рыногы мемлекет тарапынан реттеліп отырады. Реттеу
маңызды рыноктық факторларға - жұмыс күшіне, сұраныс пен ұсыныс, жұмыс
уақытының ұзақтығы, еңбекке жалдау және жұмыстан босату тәртібіне, бағаның
өзгеруі мен жалақыны индекстеуге таралады. Өнеркәсібі дамыған көпшілік
елдердің заңы өндірістегі кенет қауіпті жайттардан жалдамалы еңбекті
міндетті түрде қамтамасыздандыру, денсаулығының кемуімен қамсыздандыру,
қартаюымен байланысты қамсыздандыру сияқты әлеуметтік мэселелерді қамтиды.
Мысалы, Швецияда жұмыс күші рыногының саясаты жүргізіледі, ол болса
осы рыноктың барлық параметрлерін белгілейді: мемлекет пен кәсіпорындардың
маңызды әлеуметтік мәселелерді шешуіне ықпал етеді, оның басты элементін
матчинг дейді (электоронды жүйе көмегімен жұмыс орны туралы үлкен
бағдарлама жасау), еңбекке деген ұсыныс саясаты (кәсіптік дайындау мен
қайта дайындау), жұмыс күшіне сұранысты ынталандыру (инвестициялық қор)
еңбек қатынасын реттеу, жұмыссыздарға жәрдемақы берілуін мемлекет пен
кәсіпкерлердің бірдей қаржыландыруы. Кәсіпорында әлеуметтік қорлар
жасалады, оның есебінен қызметкерлердің еңбегінің тиімділігін арттыру үшін
мүдделендіру жүзеге асырылады. Өндірісте жақсы нәтижеге жеткен жұмысшылар
мен қызметкерлер еңбегін бағалаудың әр қилы шаралары бар. Бұл ең алдымен
сыйлықтар. Сыйлық берудің бұл түрі жиырмасыншы жылдардың аяғы, отызыншы
жылдардың басында даму алады, жеке компаниялар өз қызметкерлерінің еңбек
өнімділігін арттырғаны үшін оларга тегін туристік жолдамалар беру мүмкін
болатындығын көрсетті. Әлеуметтік қамсыздандыру, пенсиямен қамту,
асыраушыларынан айырылғандарды қамсыздандыру, жұмыссыздық жағдайында
жәрдемақы,. қартайған, еңбекке жарамсыз, мүгедек адамдарға көмекақы беруді
қамтиды. Жасы ұлғайғандарға беретін зейнетақы мөлшеріне тәуелді. Жасының
ұлғаюы, кездейсоқ бақытсыздыққа ұшырау, асыраушысынан айырылу, жұмыссыз
қалумен байланысты жәрдемақы жалақыдан салық төлеу жолымен құралады.
Әлеуметтік қамсыздандыру қорының тағы бір көзі кәсіпкерге табысы үшін
салынатын салық. Әлеуметтік қорғаудың мемлекеттік бағдарламасы халықтың
табысын жалақы мен пайдадан түсетін салық арқылы қайта бөлу есебінен
белгілейді. Ол қаржы мемлекеттің бюджетінде жинақталады, кейін халықтың
тұрмыс тіршілігі ауыр халдегі топтарына жұмсалады.
Дамыған елдердің көпшілігінде жеке қамсыздандыру жүйесі даму алған,
оның есебінен бақытсыздық құрбанына ұшырағандарға кепілдік көмек беріледі.
Бүгін де мадақтаудың (интенсивтура деген) түрі кеңінен дамып отыр. Әлем
бойынша 1988 жылы фирмалардың осыған жұмсағаны 4,6 миллиард доллар болса,
1989 жылы 5,3 миллиард долларға жетті. 1989 жылы туристік сапардың орташа
құны 1650 доллар болды. Интенсивтураға арналған П-халықаралық конференцияда
(1990) мұндай саясат еңбекті мадақтаудың ең бір тиімді жолы деп бағаланады.
Жетпісінші жылдардың ортасынан бастап дүниежүзілік еңбек рыногында
елеулі өзгерістер орын алып, рыноктың тұрақсыздығы күшейді.
Мемлекеттік әлеуметтік бағдарламалар қысқаруда, жұмыспен толық
қамтамасыз ету үкіметтік багдарламадан алынып тасталды , әлеуметтік
мүқтаждықтарга жұмсалатын қаражаг барған сайын азаюда. Кэсіподақ
мүшелерінің саны кеми бастады. Кәсіпкерлермен жекелей еңбек келісім шартын
жасаушы жұмысшылар қатары көбеюде,оның жұмысшылар арасындағы бәсекені
шиеленістіретіні хақ. Тұрақты белгіленген жұмыс уақыты орын алудан қалып
келеді, бұл тарифтік саясаттың негізін құрту деген сөз.
Жалақы өндіріс шығындарының бір бөлігі, сондықтан ақшалай жалақының
ставкасының өзгеруі кәсіпорынның өндіріс шығындары мен пайдасының мөлшеріне
ықпал етеді. Тұтынушылар табысының басым бөлігін құрай отырып, жалпы тұтыну
тауарларының сұраныс көлемі мен осы тауарлардың баға дәрежесіне ықпал
етеді.
Міне осыдан келіп, жалақы ставкасындағы номиналды жалақының өсу
бағанының инфляциялық өсуіне және нақты жалақының төмендеуіне әкеліп
соғады. Жалақыны өсірудің материалдық негізі өндірісті дамыту, еңбек
өнімділігі мен ұлттық табысты арттыру.

Графиктен көрініп тұрғандай, ферма иесі жалдамалы жұмысшылар өндіретін
шектеулі өнім жалақы мөлшерімен теңескенге дейін қосымша
жұмысшыларды жалдай біледі. Яғни L өсімен қозғалады. Бұл жалдайтын
жұмысшылар саны W өлшеміне, ал шектеулі өнім көлемі W1-ге жетеді, яғни
жалақымен теңеседі. Барлық ауыл шаруашылығы жұмысшыларының жалақысының
ауқымы.
Келесі суретте жұмыс уақытының жалпы санын көрсететін қисық сызық
берілген. Осы уақытта жалақы мөлшеріне қандай да болмасын еңбекші тобы
жұмыс істеулері керек. Еңбекті ұсыну сызығынан мұның ерекшелігі өзінің
конфигурацияларында жатыр.

Жалақының құрамы.

С -нүктесіне дейін бізді қызықтыратын қисық сызық жалақы өскен тұстағы
еңбекті ұсынуды көрсетеді, ол ординат өсінен қашқақтайды. Алайда С
нүктесінен өткеннен кейін LС бағытын өзгертеді. Ол иіліп, тағы да ординат
өсіне жақындайды, бір қарағанда таңқаларлық жағдайды көрсетеді. Жалақьі
өскен сайын еңбекті ұсыну азаяды. Сонымен жалақыны белгілі бір мөлшерге
(...С) дейін көбейту еңбекті ұсынуды өсіреді, ал белгілі бір деңгейге
жеткенге (LС) ол жалақының әрі қарай көбеюі салдарынан төмендейді. Бірақ
осы себеп- жалақының ұлғаюы еңбекті ұсынуды қысқартады. Жалақы өскен кезде
әрбір аттырған сағат төленеді. Еңбекке сұраныс пен ұсыныс қисық сызықтарын
қосып еңбек ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.