Кассадағы ақша қаражаттар есебі

Жоспар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...2
I. Ақша қаражаттарының қозғалысы туралы ақпаратты қалыптастыруда бухгалтерлік есептің маңызы мен рөлі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 4
1.1 Кассадағы операцияларды жүргізу ережелері ... ... ... ... ... ... ... ... ..9
1.2 Касса операцияларын құжаттау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .10
II. Кассадағы ақша қаражаттарының есебін жетілдіру ... ... ... ... ... ... ...16
2.1 Кассадағы ұлттық валюта түріндегі
қолма.қол ақшаның есебі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..21
2.2 Кассадағы шетелдік валюта түріндегі
қолма.қол ақшаның есебі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 23
III.Есептеу бөлімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .30
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...34
Пайдаланған әдебиеттер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...36

Бухгалтерлік есеп нарық қатынастары жағдайында шаруашылық жүргізуші субъектілерде ерекше маңызды орынға ие. Қазақстан нарық экономикасына түгелімен күшті, оны бүкіл әлемдік қауымдастық та мойындады. Бұндай жағдайда біздің республикамызда пайдасы жоғары, тұрақты, әлемдік нарықта бәсекелестік қабілеті бар кәсіпорындар неғұрлым көп болса, соғұрлым біздің экономикамыздың деңгейі де жоғарлай береді. Бұл бүгін, ертең, алдыңғы отыз жыл ішінде де ең өзекті мәселелердің бірі болатыны Қазақстан Республикасының Президентінің «Қазақстан - 2030» деген халыққа жолдауында да ерекше аталып кеткен. Ал кәсіпорын қызметінің дүрыс жолға қойылуы көптеген факторларға байланысты болып табылады. Соның ішінде бухгалтерлік есептің, аудиттің, оның ішінде қаржылық есептің, ішкі аудиттің және талдаудың дүрыс ұйымдастырылып жүргізілуі үлкен роль атқарады. Бұл қызметтердің мәні «тірі» ақпаратта. Ал кім ақпаратқа ие болса, сол әлемді билейді деген сөз бар. Бухгалтерлік есептің маңызын осыдан ақ білуге болады.
Есепке алу мәліметтегі кәсіпорынның және оның құрылымдық бөлімшелерінің қызметін жедел басқару үшін, экономикалық болжамдар мен ағымдық жоспарлау жасау үшін, сөйтіп ел экономикасының даму заңдылықтарын зерттеу үшін қолданылады. Шаруашылық жүргізудің қазіргі жағдайында кәсіпорынның күрделі экономикалық тетігін нық, дұрыс жолға қойылған есеп жүйесінісіз, сондай - ақ сенімді экономикалық ақпаратсыз басқару іс жүзінде мүмкін емес. Осы түрғыдан есептегенде ақша қаражаттарының есебі мен оның ішкі аудиті өзекті болып есептелінеді.
Бухгалтерлік есепті халықаралық стандарттардың талабына сай жүргізу қазіргі кезде ең басты мәселе болып табылады. Осыған байланысты бухгалтерлік есеп пен аудитке жүктелетін міндеті қай кезде болмасын күрделі болып отыр. Осы тұрғыдан қарағанда ақша қаражаттар есебін дұрыс ұйымдастырудың рөлі зор.
Ақша қаражаттардың есебін зерттеп бақылай отырып кез - келген кәсіпорынның жабдықтаушылары мен клиенттерінің кім екендігін, олардың

Кеулімжаев Қ.К., Құдайбергенов Н.А. «Бухгалтерлік есеп теориясы
және негіздері» Оқулық.- Алматы: Экономика, 2009.- 384 бет.
2. Қалығұлова Р.Ж., Ғұмар Н.Ә. «Банктегі бухгалтерлік есеп және есеп беру»: Оқу құралы.- Алматы «Арыс» баспасы, 2010. 210-бет
3. Дүйсембеков К.Ш. Анализ финансовый отчетности: Учебник. - Алматы: Экономика, 2010, 366с.
4. Мырзалиев Б.С., Әбдішүкіров Р. Бухгалтерлік операцияларды жүргізудің әдістері, Практикум- Алматы: Заң әдебиеті, 2009, 130 бет
5. Міржақыпова С.Т. Банктегі бухгалтерлік есеп: Оқулық, С.Т.Мыржақыпова.-өңделеп, толықтырылып екінші басылуы. Алматы: Экономика, 2008.- 724 бет.
6. Сатмырзаев, А.А. Аудит теориясы, Укашев, Б.Е.- Алматы: Ы.Алтынсарин атындағы Қазақтың білім академиясы Республикалық,2010,45 бет.
7. Төлегенов Е.Т. Бухгалтерлік ақпарат жүйелері: Оқу құралы.- Алматы,Экономика, 2008,184бет.
8. Оразбекұлы Б.К. Инвестициялық институттардағы бухгалтерлік есеп: Оқу құралы.-Алматы: Экономика, 2008,- 225 бет.
19. Мырзалиев, Б.С. Кәсіпкерлік қызметте бухгалтерлік есепті ұйымдастыру: Оқу құралы, Б.С. Әбдішүкіров,- Алматы, 2009.- 165 бет.
10. Баймұханова С.Б. Қаржылық есеп: Оқулық, С.Б.Баймұханова.- Алматы: Экономика, 2009,- 296 бет.
11. Абдиманапов Б.А. Факторинг и бухучет журнал «Учет и аудит».
12. Баймуханова С.Б. Бухгалтерлік есеп, Алматы изд. Маркет, 2009ж
13. Кеулімжаев Қ.К., Әжібаева З.Н, Құдайбергенов Н.А. «Бухгалтерлік есеп принциптері», Алматы «Экономикс» 2009ж
14. Радостовец В.К. Кәсіпорындағы бухгалтерлік есеп Алм.: Центр Аудит, 2010ж.
15. Әбдіманапов Ә. Бухгалтерлік және қаржылық есеп принциптері (халықаралық стандарт) оқулық, - Алматы 2008 жыл.
16. Кәсіпорындағы бухгалтерлік есеп. Автор: В.К. Радостовец, Т.Ғ. Ғабдуллин,
В.В. Радостовец, О.И. Шмидт. Алматы: Қазақстан-аудит орталығы, 2009ж.
17. Кәсіпорындағы қаржылық және басқару есебі. Автор: Радостовец В.К. Алматы, 2009ж.
18. «Бухгалтерлік іскерлік корреспонденциясы» / В.Л.Назарова /Алматы, 2008ж.
19.«Бухгалтерлік есеп» /В.Л. Назарова / Алматы 2008 / 213-216
20.«Банктегі бухгалтерлік есеп» / С.Т. Міржақыпова / Алматы 2009ж / 141-196 беттер.
21.«Бухгалтерлік есеп» Баймұханова С.Б., Балапанов 155-170б.
22.Радостовец В.К. “Кәсіпорындағы бухгалтерлік есеп” Алматы 2008 ж.
23.Бухгалтер бюллетені №7, 2008 жыл. 14-17 бет
24.Бухгалтерлік есеп счеттарының жұмыс жоспарын жасау жөніндегі нұсқау және 2009 жылдан бастап қолданылатын бухгалтерлік есеп счеттарының жұмыс жоспары.
25. Бухгалтерлік есеп шоттарының үлгілік жоспары (Қазақстан Республикасы Қаржы Министрінің 2009 жылғы 23 мамырдағы №185 бұйрығымен бекітілген.

Пән: Бухгалтерлік іс
Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 36 бет
Таңдаулыға:

Мазмұны:
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 2
I. Ақша қаражаттарының қозғалысы туралы ақпаратты қалыптастыруда
бухгалтерлік есептің маңызы мен рөлі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .4
1.1 Кассадағы операцияларды жүргізу ережелері ... ... ... ... ... ... .. ... ... 9
1.2 Касса операцияларын құжаттау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..10
II. Кассадағы ақша қаражаттарының есебін жетілдіру ... ... ... ... ... ... .. .16
2.1 Кассадағы ұлттық валюта түріндегі
қолма-қол ақшаның есебі ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .20
2.2 Кассадағы шетелдік валюта түріндегі
қолма-қол ақшаның есебі ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...22
III. Кассадағы ақша қаражаттарының қозғалысын құжаттық
рәсімдеу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...38
Пайдаланған әдебиеттер ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...40

Кіріспе
Бухгалтерлік есеп нарық қатынастары жағдайында шаруашылық
жүргізуші субъектілерде ерекше маңызды орынға ие. Қазақстан нарық
экономикасына түгелімен күшті, оны бүкіл әлемдік қауымдастық та
мойындады. Бұндай жағдайда біздің республикамызда пайдасы жоғары,
тұрақты, әлемдік нарықта бәсекелестік қабілеті бар кәсіпорындар неғұрлым көп
болса, соғұрлым біздің экономикамыздың деңгейі де жоғарлай береді. Бұл
бүгін, ертең, алдыңғы отыз жыл ішінде де ең өзекті мәселелердің бірі болатыны
Қазақстан Республикасының Президентінің Қазақстан - 2030 деген халыққа
жолдауында да ерекше аталып кеткен. Ал кәсіпорын қызметінің дүрыс жолға
қойылуы көптеген факторларға байланысты болып табылады. Соның ішінде
бухгалтерлік есептің, аудиттің, оның ішінде қаржылық есептің, ішкі аудиттің
және талдаудың дүрыс ұйымдастырылып жүргізілуі үлкен роль атқарады. Бұл
қызметтердің мәні тірі ақпаратта. Ал кім ақпаратқа ие болса, сол әлемді
билейді деген сөз бар. Бухгалтерлік есептің маңызын осыдан ақ білуге болады.
Есепке алу мәліметтегі кәсіпорынның және оның құрылымдық
бөлімшелерінің қызметін жедел басқару үшін, экономикалық болжамдар мен
ағымдық жоспарлау жасау үшін, сөйтіп ел экономикасының даму
заңдылықтарын зерттеу үшін қолданылады. Шаруашылық жүргізудің қазіргі
жағдайында кәсіпорынның күрделі экономикалық тетігін нық, дұрыс жолға
қойылған есеп жүйесінісіз, сондай - ақ сенімді экономикалық ақпаратсыз
басқару іс жүзінде мүмкін емес. Осы түрғыдан есептегенде ақша
қаражаттарының есебі мен оның ішкі аудиті өзекті болып есептелінеді.
Бухгалтерлік есепті халықаралық стандарттардың талабына сай жүргізу
қазіргі кезде ең басты мәселе болып табылады. Осыған байланысты
бухгалтерлік есеп пен аудитке жүктелетін міндеті қай кезде болмасын күрделі
болып отыр. Осы тұрғыдан қарағанда ақша қаражаттар есебін дұрыс
ұйымдастырудың рөлі зор.
Ақша қаражаттардың есебін зерттеп бақылай отырып кез - келген
кәсіпорынның жабдықтаушылары мен клиенттерінің кім екендігін, олардың

қандай тауар сататынын, қызмет көрсететінін, олармен қандай қарым
-қатынастарда, қандай тәртіпте, қандай құжат негізінде жүзеге асатынын көріп
білуге болады.
Тақырыптың өзектілігі есеп жүргізу жүйесінде, ақша қаражатының есебін
жүргізу ерекше орын алуымен бйланысты, өйткені субьектілердің ағымдағы,
қаржылық және инвестициялық қызметтері ақшалай есептесу негізінде
құрылады.
Курстық жұмыстың міндетіне төмендегілер жатады:

Ақша қаражаттар қозғалысының мазмұныны талдау;

Ақша қаражат қозғалыстары бойынша есеп беру әдістерін талдау;

Ақша қаражаты мен операциялар тұрақты атқарылып тұрады, олар ұтқыр
әрі бұзылуларға бейім болады, сондықтан да ақша қаражатының тиімді
пайдаланылуының проблемасын шешуде, есеп жүргізу мен аудитті жетілдіруді
қажет етеді.
Курстық жұмыстың мақсаты – қазіргі кездегі кассадағы ақша қаражатының
есебін жүргізудің жайы және оны жетілдірудің ұсынбаларын әзірлеу болып
табылады.
Курстық жұмыстың теориялық және әдістемелік негізі болып аудит және
есеп жөніндегі нормативтік актілер, осы зерттеліп отырған мәселе бойынша
оқулықтар мен ғылыми еңбектер алынды.

I.Ақша қаражаттарының қозғалысы туралы ақпаратты қалыптастыруда
бухгалтерлік есептің маңызы мен рөлі.
1.1 Кассадағы операцияларды жүргізу ережелері.
Нарықтық экономикада кәсіпорындар арасында еңбек құралдары мен
заттарын сатып алу, өнімдерді, жұмыстар мен қызметкерді сату жөніндегі
мәмілелер тұрақты түрде, жасалып отырады. Есептесу 2 нысанда жүргізіледі:
1. Банк жүйесі арқылы қолма қолсыз ақша аудару жолымен.
2. Қолма-қол ақшамен төлеу түрінде.
Ақшаларды сақтау және қолма-қол ақшасыз есеп айырысуды жүргізу үшін
Қазақстан Республикасының банк мекемелері:
1) ҚР Әділет министрлігінде тіркеуден өткен заңды тұлғаларға есеп
айырысу шоттарын;
2) шетелдік валютадағы қаражаттарды ң қолда бары мен

қозғалысын есепке алу үшін заңды тұлғаларға валюталық
шоттарды;
3) бюджеттік мекемелерге, олардың бюджеттен тыс қаражаттары
бойынша, қоғамдық ұйымдар ға, өндірістік, коммерциялық қызметпен айналысатын жеке тұлғаларға ағымдық
шоттарды;
4) республикалық бюджетте түрған мекемелерге бюджеттік
шоттарды;
5) ұлттық банк мекемелеріндегі екінші деңгейдегі банктерге
корреспонденттік шоттарды ашады.[1]
Касса - есеп айырысу операцияларын банк ар қылы өткізу мемлекеттік заңды
тұлғалардың қаржы-шаруашылық қызметіне бақылау жасауына мүмкіндік
береді. Банк субъектінің бюджетпен салықтар мен алымдар бойынша уа қтылы
есеп айырысуын, жеткізушілердің шоттарының уақтылы төленуін бақылап,
әртүрлі мақсаттар үшін кәсіпорын ға қарыз береді және олардың қайтарылуын
қадағалайды. Банк арқылы қолма қолсыз ақша аудару жолымен төлем жасау

есеп айырысудың негізгі нысаны болып табылады.
Ақша қаражаттарының бір бөлігі қызметкерлермен е ңбек ақы бойынша
қолма-қол есеп айырысу үшін, қолма қол а қшаға құндылықтарды сатқаны
үшін есеп беретін адамдар пайдаланады. Мұндай қаражаттар кассада
сақталып, сол арқылы айналымға түседі. Есеп айырысу операцияларыны ң
тиімділігі көбіне ақша қаражаттарыны ң бухгалтерлік есебіні ң жағдайына
тәуелді.[2]
Ақша қаражаттарының, есеп айырысуларды ң ж әне несие операцияларының
бухгалтерлік есебінің міндеттері:
1. Қолма қолсыз а қша аудару жолымен ж әне қолма қол

ақшамен қажетті есеп айырысуларды уа қтылы ж әне д ұрыс жүргізу.
2. Ақша қаражаттарының қолда бары мен қоз ғалысын

және есеп айырысу операцияларын есептік тіркелімдерде толықтай және
жедел түрде көрсету;
3. Бөлінген лимиттерге, қорларға және сметаларға сәйкес ақша

қаражаттарын мақсаты бойынша ж ұмсауды ң қолда ныстағы ережелерін
сақтау.
4. Белгіленген мерзімдерге а қша қаражаттары мен есеп

айырысудың жағдайына түгендеуді ұйымдастыру ж әне ж үргізу. Мерзімі кешігетін дебиторлы қ ж әне кредиторлы қ бере шектердің
туындауын болдырмаудың мүмкіндіктерін іздестіру;
5. Кассадағы, есеп айырысу шотында ғы және банктегі басқа шоттардағы

ақшалардың бар-жоғы мен са қталуына бақылау жасау.
6. Есеп айырысу - т ө лем т әртібіні ң са қталуына, мате риалдық

құндылықтар мен қызметтер үшін сомаларды ң уа қтылы аударылуына, сондайақ несие тәртібінде алынған ақша қаражаттарының қайтарылуына бақылау
жасау.[3]
Уақытша бос а қшаларды са қтау ж әне қолма қолсыз а қшамен есеп
айырысуды ж үргізу үшін шаруашылы қ су бъектісі өзі таңдаған банкте есеп
айырысу шотын ашады.
Есеп айырысу шоты мынадай құжаттардың негізінде ашылады:

1) шот ашуға арналған - өтініш;
2) қойылатын қол мен мөртанба белгісінің үлгісі бар карточка;
3) субъектінің салықтық есепке қойылу фактісін растайтын салық органының
анықтамасы;
4) мемлекеттік тіркеу туралы куәліктің көшірмесі;
5) Жарғы мен құрылтай шартының (егер құрылтайшылар саны 1-ден көп
болса) көшірмесі.
Есеп айырысу шотын ашқан шаруашылық субъектісі оның иесі болып
табылады. Ол өзіне берілген құқықтардың шегінде осы шоттағы
қаражаттардың барлығына иелік жасайды.
Ақшаларды қабылдауды, беруді және аударуды банк мынадай
құжаттардың негізінде орындайды:

Қолма-қол ақшаларды кассадан есеп айырысу шотына енгізген кезде
қолма-қол ақша салымының мәлімдемесі рәсімделеді;

Әр түрлі мақсаттар үшін кассаға алынғанда – чек рәсімделеді;

Басқа субъектілермен есеп айырысқанда төлем тапсырмасы жазылады;

Субъект босатылған өнімдердің, орындалған жұмыстар мен
қызметтердің құнын сатып алушыдан өндіріп алуға тиіс болғанда –
төлем талап-тапсырмасы жасалады;

Шаруашылық істері жөніндегі алқаның (комиссияның) бұйрығы, сот
органдарының атқарушы қағаздары есеп айырысу шотынан қаражаттар
есептен шығарылатын атқарушы құжат болып табылады.

[4]

Ақша қаражатын сақтау, қабылдау және беру үшін әрбір шаруашылықтың
кассасы болады. Кассаның бөлмесі бөлектенген және Мемлекеттік,
кооперативтік және қоғамдық бірлестіктердің, кәсіпорындардың, ұйымдар мен
мекемелердің кассаларының бөлмелерін техникалық нығайту және күзет - өрт
сигнализация (дабыл) құралдарымен жабдықтау талаптарына сәйкес
жабдықталуы тиіс. Шаруашылықтың басшылары кассадағы ақшаның, сондай –
ақ оларды банкіден алып келгенде және банкіге өткізгенде сақталуын
қамтамасыз етуге міндетті. Басқа шаруашылықтардың жеке адамдардың
ақшасын кассаға сақтауға тыйым салынады. Кәсіпорын өзінің кассасында Банкі

белгіленген лимиттің шегінде қолда бар ақшаны ұстауға және табыстан түскен
ақшаны осы кәсіпорынның басшылары тиісті банкі мекемелерімен келісіп
белгілеген мөлшерде пайдалануына болады. Белгіленген лимиттен артық қолда
бар ақшаны және кассадағы ақшаның қалдығын есеп айырысу счетына салу
үшін кәсіпорын банкі мекемесіне өткізуге міндетті. Кассада белгіленген
лимиттен жоғары еңбекке ақы төлеуге және соған теңелген төлеулерге арналған
ақшаны банкіден ақшаны алған күнді қоса есептегенде үш жұмыс күні бойына
(колхоздарда – бес жұмыс күні) сақтауға болады.[5]
Кассир – материалдық жауапты адам. Ол халық шаруашылығында
кассалық операцияларды жүргізу Ережелерімен таныстырылуы тиіс және
шаруашылыққа материалдық жауапкершілігі жөніндегі міндеттемесін беруі
керек. Егер еңбекке ақы төлеуді және басқа төлемдерді беруге шаруашылық
басшысының жазбаша бұйрығымен басқа адамдарды тартса, олар да
шаруашылыққа

материалдық

жауапкершілігі

туралы

міндеттеме

беруге

міндетті. Кассирдің міндеттерін атқаруды жалақы және басқа төлемдердің
есебін жүргізетін адамдарға тапсыруға болмайды. Кассаға ақша бас бухгалтер
қол қойған кассалық кіріс ордерлері (Ф. № КО-1) бойынша қабылданады.
Кассаға ақша салған адамға немесе ұйымға бас бухгалтер ж әне кассир қол
қойған квитанция беріледі.
Ақша қаражатындағы қажеттілік көлемі келесі жағдайларға байланысты:

дебиторлық есеп қалай құрылып, жүргізіледі;

несие пайыздары қалай жүзеге асырылады;

несие берушілермен өзара қарым-қатынас қалай құрылған.

Қарыз қаражатының негізгі көзіне мыналар жатады:

Банк көмектері ;

әртүрлі қор несиелері ;

облигациялар мен басқа да құнды қағаздарды сатудағы қаражат

кәсіпкерлікті қолдайтын мемлекеттік бағдарламалар.

Лизинг – бұл заңмен бекітілген басты құралдарды пайдалану үшін оларды ң
алынуын жылдамдатуға жағдай жасайтын қаржы құралы. [6]
Факторинг: Несие беруден басқа екінші дәрежелі банктер басқа да
қаржылық қызметтер атқарады. Оның ең қызықты түрі факторинг.
Факторинг – бұл қарыз өтетуге, тауарды қайта сату мен басқа да соған бойынша
төленетін

төлемдерді

үшін

алу

қолданылады.

Басқаша айтқанда, факторинг дегеніміз, факторингтік компания
кәсіпорыннан өз есебіне сатып алушыдан түскен ақшадан белгілі м өлшерде
төлем алатын делдалдық қызметтің бір түрі. Ол клиенттің айналым капиталын
несиелейді және өзіне оның несиелік пен валюталық қаупін алады. Несиені
жабудың жолдары: Тең үлеспен жабу. Егер сіз осындай несие алатын болса ңыз
алған несиені жабу сандарына байланысты бөле отырып, несие жабу ба ға ңыз
анықталады.

Проценттер

несиенің

қалған

сомасына

есептеледі.

Мерзім соңында жабу .Мұның басты ерекшелігі несиенің барлық өтемін мерзім
соңында жабу болып табылады. Ақшалай қаражаттарды басқару қаржы
нарығында өте күрделі қиындықтарға байланысты үлкен мәнге ие. Бәсекеге
қабілеттілік технологиялық процестерді заманға сай жаңғырту мен одан әрі
дамыту үшін фирмадан ақшалай қаражат талап етіледі. Сондықтан ақшалай
қаражат пен олардың баламаларын дұрыс ашып көрсету мен сыныптау
компанияның

өтемпаздығын

дәл

бағалау

үшін

қажет.Ақша

қаражат

қозғалысының есебі №7 ХҚЕС және №2 ҰҚЕС 7 бөліміне с әйкес а қшалай
қаражатқа қолма-қол ақша мен талап етілгенге дейінгі салымдар кіреді.
Кассадағы ақшалай қаражатты сақтау, жұмсау және есептеу тәртібі есеп
саясатына сәйкес шаруашылық жүргізуші субъект дербес жасайтын кассалы қ
операцияларды жүргізу ережелері белгіленген. [7]
Ақша қаражатының қозғалысы туралы есеп берудің мақсаты:
1. Кәсіпорынның ақша қаражатының есеп беру кезеңі ішінде түскені ж әне
жұмасалғаны туралы;

2. Есеп беру кезеңіндегі операциялық инвестициялық және қаржылы қ қызмет
туралы ақпарат беріп тұру болып табылады.
Кәсiпорындар
есептелiнген

мен

еңбекақы

ұйымдардың
бойынша

кассасы

жұмысшы

есепайырысу

үшiн,

қызметкерлерге
күнделiкгi

көлiк

құралдарына қажетгi шығындарды (жанар-жaнар майға) төлеп отыру үшiн,
кеңсе тауарларын сатып алу үшiн, сондай -ақ ұйымның хат және бacқa да
құжаттарды пошта арқылы жөндеyi үшiн есеп айырыcyға арналған. Касса
арнайы жабдықтaлғaн, яғни дабылдама (дыбыстың белгiлер, сигнализация)
орнатылған, және ақшаларды сaқтaйтын сейфi бар бөлмеде орналастыруды
қажет етедi. Кaccaдaғы нақты ақшалар касса қызметкерiнiң мөpi сүргiш
(сургуч) арқылы басылып жабылатын сейфте сақталуы тиiс; Бұл сейфтi ң кiлтi
мен сүргiш (сургуч) басатын мөр касса қызметкерiн де, ал кiлттiң екiншi данасы
арнайы ыдыcқa салынып кәсiпорындар мен ұйымдардың басшысында
сақталады. Касса қызмeткepi әpбip жұмыс күнiнiң соңында кaccaның жауып
күзетшiге тапсыруы тиiс. Кaccaдaғы ақшалардың түгелдiгiне касса қызметкерi,
яғни кассир толық жауап бередi. Кәсiпорындар мен ұйымдapдa кассирлiк
жұмысқа қызметкер орналасқан yaқыттa, яғни ұйым басшысы касса
қызметкерiн тағaйыдаy туралы (жайлы) бұйрыққа қол қойғаннан кейiн
кәсiпорынмен касса қызметкерi арасында материалдық жауапкершiлiкке
келiсiмшарт жасалуы қажет. [8]
Д-т

К-т

1010

1040

"Кассаға банктік шоттан ақша түсті"

1010

1060

"Өнімдерді, тауарларды қолма-қол ақшаға сату"

1010

1252

"Кассаға есеп беретін тұлғадан қайтарылған ақша түсті".

1010

1254

"Түгендеу нәтижесінде анықталған жетіспеушілікті өтеу".

1010

1210

"Сатып алушылардан тапсырыс берушілерден ақша түсті".

1020

1050 "Кассаға валюталық шоттан ақша түсті".

1252

1010

"Кассадан есеп беретін тұлғаға ақша берілді".

3350

1010

"Кассадан қызмет еңбекақы төленді"

1314 1010

"Сатып алынған қосалқы бөлшек құны кассадан төленді".

1040 1010

"Кассадағы артық ақшаны банкке өткізгенде".

1.2 Касса операцияларын құжаттау
Кәсiпорындар мен ұйымдap өздерiнiң есеп айырысу шотынан нақты
ақшaны сол есеп айырысу шоты aшылған банк мекемeci берген чек кiтап шасы
арқылы ғaнa ала алады. Банк мекемeciнeн нақты алу үшін к әсiпорынны ң касса
қызметкерi чек кiтaпшасындағы парaқты толтырады. Бұл чек парaғын толтырy
бapыcындa чекке банк мекемeciнeн алынғалы oтырған, яғни кәсiпорынның
жұмсayғa тиiстi нақты ақшаларының сомасы және бұл соманың қандай
мақcaтқa жұмсалатындығы жазылып көрсетiлуi тиiс. Толтырылған чекке
кәсiпорынның бас бухгалтерi және басшы сы қол қойып, осы ұйымның мөр
таңбасы басылды. Барлық толтыруғa тиiстi aқпараттар толтырылмaғaнша,
чекке қол қоюға болмайды. Сонымен қaтap чекке лауазымды адамдардың, яғни
қол қоюға тиiстi адамдардың қолы қойылмаса (eкi адамның қолдары
койылмайынша), мөр бacyғa pұқcaт етiлмейдi. Кәсiпорындар мен ұымдардың
касса қызметкерi банк мекемесінен нақты ақшa алар да банк бaқылаушысының
қатысуымен ақшаны санап алуы тиiс. Сонымен қaтap банк мекемесінен
алынған нақты ақша сол алынған күнi кәсiпорындар мен ұйымдардың
кассасына кipicкe алынуы керек. Ол үшiн кассир кассалық кipic ету ордерiн
толтырып, содан соц оны кассалық кiтапта жазады. Кәсiпорының кассасына
қолма-қол нақты ақшaны кipicкe алу. Яғни қабылдау үшiн бас бухгалтердiң
немесе ол ceнім бiлдiрген адамның кассалық кipic ету opдepiнe қол қоюы керек
және ақшa төлеген заңды немесе жеке тұлғaғa осы толтырылған кассаны ң кipic
ету opдepiнiң квитанциясы берiледi. Осы нақты ақшaны кaссaғa қабылдау
барысында толтырылатын кассалық кipic ету opдepiнe ұйымның аты, ақшa
төлеушi заңды немесе жеке тұлғаның аты-жөнi қандай мақсатқа және не үшiн
ақшa төлеп жатқандығы, сол ақшаның төленген уaқыты (күнi, айы, жылы)
жазылып, кассир мен бас бухгалтердің қолдары қойылуы қажет. Кассалық кіріс
ету ордері мына үлгілі түрде болады:
ККК фирмасы

ККК фирмасы

ұйымның аты-жөні

ұйымның аты-жөні

№ 55 кассалық кіріс ету ордері

№ 55 кассалық кіріс ету ордері

25 03 2004

26 03 2004

күні, айы, жылы

күні, айы, жылы

Коррес-

Талда-

Төленетін

Мақ-

понден-

малық

сома

саттық

циялаушы

есеп

кімнен қабылданды: Алматы сауда-

коды

шот
коды
441
1000000
кімнен қабылданды: Алматы сауда-қаржы
банкісінен

қандай

мақсатқа:

іссапар

шығындар үшін сомасы жазумен: бір
миллион теңге
қосымша:
бухгалтердің

Бас

қолы:

Нұрхан
Касса қызметкерінің қолы:

Айгүл
[9]

Кәсiпорындар мен ұйымдардың кассасынан нақты aқша кассалық шығыс
ету ордерi немесе тиiстi үлгiлi түрде дайындалған басқа да ақша т өлеу
тiзiмдемелерi, сондай-ақ кәсiпорындар мен ұйымдардың басшысы мен бас
бухгалтерiнiң қолдары қойылған ақша алу үшiн жазылған өтiнiштер. Шоттар
және тағы да басқа зaттap бойыншa берiледi. Бұл заттарға кассалық ордердiң
деректемесi (реквизитi) көрсетiлген мөртаңба (штамп) басылуы керек. Егер
кассалық шығыс ету ордерiне қoca тiркелген зaттapдa кәсiпорынар мен
ұйымдардың басшысының pұқcaт eтемін деген жазуы және қолы қойылған
болса, онда кассалық шығыс ету ордерiне оның қол қоюы аса қажет болып
саналмайды. Кәсiпорындар мен ұйымдapдың кассасынан адамдарға кассалық
шығыс ету ордерi бойынша aқшa берген кезде касса қызметкерi нақты а қша

алушы адамның төл құжатын немесе өзiн куәландыратын басқа да құжаттарын
көрсетудi талап eтyi керек. Сонымен қaтap касса қызметкерi осы көрсетiлген
құжaттapдa жазылған деректердi, яғни ақша алушы адамның аты-жөнiн,
құжаттарының нөмiрiн және ол құжатты кiм бер гендiгiн, қай уақытта
берiлгендiгiн кассалық шығыс ету ордерiне жазуы тиiс. Кассадан нақты ақша
алушы адамдар кассалық шығыc ету ордерiне алып жатқан сомының теңгедегi
бөлiгiн жазумен, ал тиынын сандармен көрсетедi. Кассалық кipic ету ордерi
және оның квитанциясы, сондай-ақ кассалық шығыс ету ордерi және оның
орнынa жүретiн немесе oғaн қосымша тipкeлетiн зaттapды кәсiпорындар мен
ұйымдардың бухгалтерия қызметкерлерi сиямен немесе шариктi қаламсаппен
анық етiп толтырулары қажет. Бұл құжaттapды өзгертуге олардағы сандармен
әрiптердi түзетуге, өшiруге ешқандай pұқcaт етiлмейдi. Кассалық кipic ету ж әне
кассалық шығыс ету ордерлерiн немесе олардың орнына жүретiн зaттapды
кaccaғa берместен бұрын бухгалтерия қызметкерлерi тipкey журналына тiркеп
жазады. Кассалық шығыс ету ордерi мынa үлгiлi түрде болады:
Кәсiпорындар

мен

ұйымдарда

жұмысшылар

мен

қызметкерлерге

жәрдемақы, сыйақы, еңбекақы төлеу үшiн төлеу тiзiмдемелерi қолданылады.
Бір тiзiмдемелер тipкey журналына еңбекақы, жәрдемақы және сыйақыларды
төлеп, үлестiрiп болғаннан кейiн ғaнa тiркеледi. Кассалық кipic eту немесе
кассалық шығыc eту ордерлерi, сондай-aқ олардың орнына жүретiн құжаттap
бойынша кaссaғa aқша қабылдayғa және кассадан ақша төлеуге тек қaнa осы
құжаттар толтырылған күнi ғaнa рұқсат етіледi. Кәсiпорындар мен ұйымдapдың
кассасына нақты ақшаны қабылдау немесе кассадан ақша төлеу барысындa
(кассир, касса қызметкерi кассалық кipic eту және кассалық кіріc eту
ордерлерiнiң шығыс толтырылғандығын бұл құжаттapдa ұйымның басшысы
мен бас бухгалтерiнiң қолдарының болуын, және ордерлерде көрсетiлгeн
қосымша құн түгелдiгiне тексеру жургiзуге, қадaғалayғa мiндeттi. Бір
операциялар орындалғаннан кейiн құжаттардың тиicтi жерiне касса қызметкерi
өз қолын қоюы керек. Касса операцияларының есебi кассалық кiтапқа тiркелiп
отырылуы тиic. Бір кiтaпты касса қызметкерi жүргiзедi. Кассалық кiтаптың

бeттерi (парақтары) нөмiрленiп және oғaн жiп өткiзiлiп, кәсiпорын бас шысы
мен бас бухгалтерi қолдарын қойып, куәландыруы керек. Кәсiпорынның
кассасына келiп тускен, кiрiстелген немесе кәсiпорынның кассасынан төленген,
яғни шығыс eтiлген шаралардың кiмнен келiп түскендiгiн немесе кiмгe не үшiн
төленгендiгiн бiлy үшiн ол операцияларға толтырылған құжаттардың нөмipi
және бухгалтерлiк жазулар, сонымен қатap кipicкe алынған, сондай-a қ шы ғыc
eтiлгeн сомалар кассалық кiтапта жазылуы тиic. Күн сайын кәсiпорынның касса
қызметкерi кассадaғы нақты ақшалардың қалдығын жұмыc күнiнiң coңындa
санап және оның сомасын кассалық кiтаптa жазады. Бір кассалық кiтaптa ғы
дepeктepгe өзгерiс енгiзуге, өшiруге, түзетугe жол берiлмейдi және касса
операциялары

мен

ондағы

жүргiзiлетiн,

толтырылатын

құжаттардың

дұрыстығына ұйымның бас бухгалтерi бaқылау жасап отыруы керек.
Кәсiпорынның кассадaғы шетелдiк валюта түрiнде нақты aқшаларының есебi
үшiн өз алдына кассалық кiтап ашылады. Сoнымен қaтap бір жағдайда
кассалық операциялар бойынша толтырылатын барлық құжаттарда кipicкe
алынған, яғни келiп түскен және шығыс eтiлгeн, кассадан төленген а қшаларды ң
сомасы шетел валютасымен және сол күнгi бaғaм (курс) бойыншa ұлттық
вaлютaғa (теңгеге) айналдырылып жазылады.[10]
Мысалы: кәсiпорындардың сатып алушысы болып табылатын заңды тұлғa
2004 жылдың 13 желтоқсанында алған тауарлары үшiн 5000 (бес мың) AҚШ
доллары көлемiнде кәсiпорынның кассасына aқша төлеген (сол күнгi доллардың
теңгеге шаққандағы бағамдық айырмашылығы 149-ғa тең) деп алатын болсақ
бухгалтерлiк eceптe мынадай жазу жазылады:
Д-т: Касса

$ 5000 (745000 тг.)

К-т: Тауарларды сатудан алынған табыс

$ 5000 (745000 тг.)

Мұндағы 745000 тг. = 149 х 5000
Жалпы кәсiпорынның кассасындaғы шетел валютасы түpiндегi ақшалардың
есебi кассадaғы ұлттық валюта түpiндe ақшa қаражаттарының есебiне ұқcac
жүргiзiледi.
Кәсiпорындардың кассасындағы ақшаларын есептейтiн шоттар бойыншa
жүргiзiлeтiн операциялар кредитi бойьшша нөмipi бiрiншi журнал-ордерде, ал

дебитi бойынша осы журнал ордердiң тiзiмдемесiнде жүргiзiледi.[11]
Кассадағы ақшалар шоты бойынша жүргізілетін операциялар
№

Операциялар

мазмұны
Түсуге тиіс дебиторлық борыш сомасы

Дебиттелетін Кредиттелетін
шот
1010,1020

кәсіпорынның кассасына кіріске алынды.
Алынған вексель бойыншатүсуге тиіс
1010,1020

шот
1210
3025

дебиторлық боырш сомасы кәсіпорынның

кассасына кіріске алынды.
Еншілес, тәуелді серіктестіктердің

1010,1020

3320

1010,1020

2170

1010,1020

2150

1010,1020

2150

1010,1020

2150,2160

кіріске алынады.
Алынуға тиісті жол төлемі кәсіпорынның

1010,1020

2160

кассасына кіріске алынды.
Қызмет көрсетушілер мен қоюшы

1010,1020

1610

1010,1020

1030

берешек ақшалары кәсіпорынның

кассасына келіп түсті.
Есептелген пайыз бойынша алынуға тиіс
дебиторлық борыш сомасы кәсіпорынның

кассасына кіріске алынды
Есеп беруге тиісті адамдардың бұрын
аванс ретінде алған, жұмсалмаған
(жұмсалғаннан қалған) ақшалары

кәсіпорынның кассасына қайтарылды.
Жұмысшылар мен қызметкерлерге артық
төленген еңбекақы сомасы кәсіпорынның

кассасына қайтарылды
Заңды тұлғалар мен жеке адамдардың
берешек қарызы кәсіпорынның кассасына

мердігерлерге аванс ретінде берілген
соманың артығы кәсіпорынның кассасына

қайтарылды.
Келіп түсуге тиісті жолдағы ақшалар

11

кәсіпорынның кассасына кіріске алынды
Банктегі арнаулы шоттардан

1010,1020

1070

1010,1020

1050,

сомалар
Еесп айырысу шотынан кәсіпорынның

1010,1020

1040

кассасында алынған сомалар
Жарғылық қорды толтыру үшін үлес

1010,1020

5020

кәсіпорынның кассасына кіріске алынған

сомалар
Банктегі валюталық шоттардан
кәсіпорынның кассасына кіріске алынған

қосушылардан қолма –қол келіп түскен
ақшалар кассаға кіріске алынды.
[12]

II. Кассадағы ақша қаражаттарының есебін жетілдіру
2.1 Кассадағы ұлттық валюта түріндегі қолма-қол ақшаның есебі
Қолданылатын заңдарға сәйкес барлық ұйымдар ақша қаражаттарын, оларға
қызмет көрсететін банктегі есеп шотында сақтауға міндетті. Есеп айырысу
шотын ашу үшін банкке келесідей құжаттар тапсырылады:

белгіленген үлгідегі шот ашуға өтініш;

қол үлгілері мен мөр бедерлемесі бар екі карточка;

субъектінің салық есебіне қойылғандығын бекітетін салық қызметі

органының анықтамасы;

мемлекеттік тіркеуден өткендігі туралы куәлік көшірмесі;

жарғы көшірмесі мен құрылтайшылық шарт көшірмесі (құрылтайшылар

бірден артық болған кезде). Барлық көшірмелер нотариатпен расталуы тиіс.
Есеп айырысу шотын ашу туралы банк шешім қабыл дағаннан кейін,
келісім шарт жасалады. Онда банкімен есеп айырысу шотының операцияларын
жүргізу және сол қызметі үшін есептелетін төлемдер анықталады. Ашылған
есеп айырысу шотына банк арнайы номер тағайындайды. Сол номер есеп
айырысу шотының операцияларын рәсімдейтін құжаттардың барлығында
көрсетіледі. [13]
Есеп айырысу шоты бойынша жасалатын операциялар қолданылатын
заңдармен, негізінен, ақша қаражаттарының бос қалдықтары шегінде және шот
иесінің келісімімен (акцептімен) шот иесінің жазбаша бұйрықтары негізінде
жүргізіледі. Шот иесінің келісімінсіз бюджетке төлемдер бойынша мезгілінде
төленбеген салықтарды, айып пұлдарды өндіру кезінде және өзге де
жағдайларда жүргізіледі; бұл үшін бұйрықтар бойынша өндірушілердің ақша
қаражаттарын талассыз түрде өндіру тәртібі белгіленген.
Бюджетке төлемдер мен еңбек ақы төлеуді енгізе отырып, ұйымдар
шоттарынан барлық төлемдер банкке есеп айырысу құжаттарының (төлем
мерзімдерінің келуі) күнтізбелік түсу кезегі тәртібінде жүзеге асырылады.
Банктегі есеп айырысу шоттары және өзге шоттар бойын ша операцияларды
рәсімдеу үшін келесідей құжаттар қолданылады:
Чек – шот иесінің банкке қол ақша түрінде көрсетілген соманы еңбек
ақыға, іссапарға, жедел-шаруашылық және өзге шығыстарға беруге бұйрығы.
Қолақшамен салым жарнасы

- шот иесінің банкке қол ақшамен

салынатын, депозит ретінде енгізілген және өзге сома ларды банктегі оның
шотына есепке алу үшін қабылдауға бұйрығы. Жарнама бір дана етіп жазылып
беріледі, банк қабылдаған ақшаға, шығыс кассалық ордерге тіркейтін квитанция
береді.
Төлем тапсырмасы – онда көрсетілген сомаларды алушы ның шотына
аударуға банкке берілген бұйрық: төлеу туралы бастамашылық төлеушіден
шыққан жағдайларда қолданылады. Төлем тапсырма орындалған жұмыстар мен
қызметтер бойынша тауарлық-материалдық құндылықтар үшін есеп айырысу

кезінде пайдаланылады (тапсырмада, тауарды босату фактісін, ж ұмыс тар мен
қызметтердің орындалғандығын растайтын тауар-көлік немесе өзге құжаттарға
сілтеме жасалуы тиіс, сондай-ақ заңдарда немесе шарттарда қаралған
жағдайларда аванстық төлемдер кезінде, тауарлар мен қызметтерге алдын ала
төлем жасаған жағдайда қолданылады).
Есеп айырысу чегі – чек берушінің шотынан алушы шоты на онда
көрсетілген соманы аударуға банкке берілген жазбаша түрдегі тапсырма.
Чектермен есеп айырысу тауарлар мен қызметтер үшін жүргізіледі. Тауарлар
мен жұмыстар қабылданғанда төлеуші – чек беруші есеп айырысу чегін т өлем
сомасын толтырып алушыға береді. Есеп айырысу чегі, негізінен, чек алушы
қызмет көрсететін банкке оны тапсырып чек берушіден онда көрсетілген
соманы талап етіп алу үшін тапсырылады.
Төлем талап – тапсырмасы – банкке тауар, жұмыс, қызмет алушы немесе
төлеуші шотынан төлем сомасын өндіруге берген бұйрық. Төлем талап –
тапсырма төлеушімен келісілуі (акцептелуі) тиіс. Талап (требование) түсірілген
тауарлық – материалдық құндылықтар, орындалған жұмыстар, көрсетілген
қызметтер үшін есеп айырысу кезінде, сондай-ақ есеп айырысу ережелері мен
белгіленген өзге жағдайларда қолданылады.
Есеп айырысу шотынан ақшаны есептен шығару жүргізіле тін атқарушы
құжаттар болып мыналар саналады: шаруашылық істері бойынша алқа
бұйрығы; соттың берген орындау парақшалары, нотариустер есепке алған қысқа
орындау жазулары және өзге құжаттар.
Банк ұйымдардың шоттары бойынша әрбіріне жеке шот ашады (көшіргі
қағаз арқылы екі данада). Бірінші данасы жеке шоттан көшірме болып саналады
және шаруашылық ұйымына беріледі, екінші – жеке шот (есеп беті) банкіде
есеп жүргізу негізі болып қалады. Көшірме орындаушының қолымен ж әне
көшірме үшін банк мөрінің бедерімен расталады. Көшірме лер, бірінші немесе
екінші қол құқығына ие тұлғаларға немесе ұйым сенім хаты бойынша өзге
қызметкерлерге, ұйыммен келісе отырып белгіленген

мерзімде беріледі.

Көшірмелер поштамен жіберілуі немесе клиент ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.