Қызметтің нақты саласына қарай істелген қызметтер
М а з м ұ н ы
Қонақ үй шаруашылығындағы қызметті ұйымдастыру
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..2
І Методологиялық анализ негізі және қонақ үй қызмет саласының даму келешегі
1.1 Қазақстандағы қонақ үй шаруашылық кәсіпорындары және оның
диференциациялық функциясы мен
құрылымы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...6
1.2 Қазақстандағы қызмет көрсету аясындағы мәселелер және Астана қаласы
бойынша туристік
қызмет ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ...18
1.3 Қазақстандағы қонақ үй қызметінің даму келешегі және негізгі
индикаторлары ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .27
1.4 Қонақ үй қызметінің экономикалық тиімділігін көтеру
жолдары ... ... ... .36
ІІ Ақмолатурист АҚ қонақ үйінің экономикалық қаржылық
жағдайына талдау
2.1 Кәсіпорынның экономикалық
жағдайы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 46
2.2 Ақмолатурист АҚ қаржылық жағдайына
талдау ... ... ... ... ... ... ... . ... ... 49
2.3 Ақмолатурист АҚ іс-қағаздарын
жүргізу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .55
2.4 Ақмолатурист АҚ басқару құрылымын
ұйымдастыру ... ... ... ... ... ... ..60
2.5 Еңбек ресурстарының пайдаланылуына және негізгі қорлармен
қаруландырылуына
талдау ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... .73
ІІІ Қонақ үй шаруашылығы қызметін дамыту
3.1 Қонақ үй шаруашылығы қызметін
дамыту ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... .77
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..79
Қосымша ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 80
Пайдаланылған әдебиеттер
тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
..85
Кіріспе
Диплом жұмысына жалпы сипаттама
Диплом жұмысының өзектілігі:
Елімізде соңғы бес жылда қонақ үй бизнесі қарқынды дамып келеді. Аса ірі
қалаларымыздағы жеке кіші отельдер саны артып, ескі қонақ үйлер қайта
жаңғыртылуда. Алайда отандық қонақ үй сервисі мен қызмет көрсету сапасы
бәрі бірдей жоғары деуге әлі ерте. Сондықтан да көптеген мейманханаларымыз
батыс пен шығыс елдеріндегі беделді бәсекелестерінің қатарынан көріне алмай
тұр. Себеп, республикамыздағы қонақ үйлердің басым бөлігі – арнайы
категорияға ие емес. Мәселен; Қазақстандық қонақ үй рыногын төмендегіше
топтастыруға болады: Бес отель 5 жұлдызды, жиырма үші 4 жұлдызды
категория қатарына тіркелсе, 3 жұлдызды қонақ үйге елу нысан қатысты.
Қалған қонақ үй қорлары - арзан сегменттегілер.
Еліміздегі 385 қонақ үй орынжайларының 350-і қалалық жерлерде орналасса,
35-і ауылдық елді-мекендерден (11 облыстағы) орын алған. Бір өкініштісі,
Батыс Қазақстан, Қызылорда және Маңғыстау облыстарындағы ауылдық жерлерде
қонақ үйлер мүлдем жоқ. Ал Алматы, Астана және Ақтау қалаларындағы санаулы
мейманханалар ғана қонақтарына комфортты жағдай жасауға қабілетті.
Дегенмен, елімізде қонақ үй құрылысы қарқын алып келеді. Осыған сай
Астанадағы бірқатар қолжетімді қонақ үйлерді қайта жаңғырту есебінен
нөмірлік қор қысқарды. Нәтижесінде экономикалық жоғары классты қонақ
үйлерге сұраныс көбейді, ал онда қызмет көрсету құны аса қымбат.
Бір жағынан алғанда, шетелдік батыстық бәсекелес кәсіпорындар желісінің
ықпалымен ірі қалалардағы қонақ үй саласының дамуы жоғары деңгейде деп
сипатталады. Екінші жағынан, сырттан келетін туристерге қолайлы кейбір
аймақтардағы қонақ үй индустриясын жетілдіру жағы мардымсыз. Осымен
байланысты орталық қалалардағы, экскурсанттарға ыңғайлы өңірлердегі Отандық
қонақ үй желісінің бәсекеге қабілеттілігін арттыру проблемасы туындайды.
Әлемдік тәжірибе көрсеткендей, мұндай кәсіпорындардың бәсекеге
қабілеттілігі маркетингтік басқарудың ажырамас бөлігі болып табылатын
қызмет сапасын ұдайы көтеруге негізделеді. Бұл өз кезегінде қонақ үй
кәсіпорнының ғаламдық жүйеге енуіне жол ашып, тұтынушылар талабына толық
жауап береді.
Жалпы алғанда басқару жүйесіне TQM (басқарудың жаппай сапалылығы) енгізе
отырып, тауарлар мен қызмет көрсету сапасының теориясын қолдану қажет.
Бүгінгі қонақ үй тәжірибесінде стандарттау жөніндегі халықаралық ұйым
ұсынымдарына (ISO) сәйкес тауарлардың, қызмет сапасының сертификациясы мен
процесстерін маркетингтік қызмет сапасымен үйлестіру жағы кемшін. Ал қонақ
үй шаруашылығында ұсынылатын қызметтер кешенін басқару мейманхананың
маркетингтік іс-әрекетіне сүйенеді. Қонақ үй шаруашылығы қызметін
ұйымдастыру қазақстандық мейманханалардың бірегей корпоративтік жүйесі
құрылған жағдайда тиімді жүзеге асатыны анық. Аталған фактілер - диплом
жұмысының көкейкестілігіне куә.
Зерттеудің нормативтік-ақпараттық базасы мен мәселелерді әзірлеу деңгейі:
Зерттеу барысында Қазақстан Республикасы Статистика жөніндегі агенттігі
мен Астана қаласы Статистика жөніндегі басқармасының материалдары,
Ақмолатурист АҚ жайлы материалдар мен мәліметтер зерттеу жұмысының
негізгі ақпараттық базасын құрады.
Қонақ үй қызметін ұйымдастыру формаларының бірқатар басымдықтары ел
экономикасының қонақ үй секторына қолдануға жарамды. Қазақстандық, сондай-
ақ шетелдік клиенттерді туристік нысандар мен еліміздің кәсіпорындарына
тарту Отандық мейманжайлылықты әрі қарай дамыта түсуге мүмкіндік береді.
Осы жағдайда қазақстандық туристік өнімдердің халықаралық рыноктағы
бәсекеге қабілеттілігі жөнінде айту орынды. Алайда, аталған секторды
ілгерілету сәл қиынға соғып тұр. Оған кедергі болған – ұйымдастырушылық,
құқықтық және экономикалық сипаттағы мәселелер. Оның негізгісіне жататындар
- қызмет көрсету сапасының төмендігі, тиімсіз менеджмент, баға шығыны,
өнімі мен қызметін өткізуге шорқақтық. Туризмді дамыту арқылы қонақ үй
шаруашылығын ұйымдастырудың батыстық тәжірибесіне бейімделе отырып,
келтірілген проблемалардан айығуға болады. Қазақстандағы қонақ үй қызметі
шетелдік мейманханалар тізбегінің ықпалымен дамып келетінін ескерсек, кіші-
гірім елді-мекендердегі қызмет сапасын басқару стратегиясы ойдағыдай
орындалмай отыр. Қызмет индустриясы - бір-біріне жанасып жатқан сала.
Сондықтан да ұсынылатын қызмет сапасы алдымен сол ұйымның қызметкеріне
тәуелді. Яғни, мұндағы ішкі және сыртқы маркетингтің ролі басым.
Мақсаты:
Қонақ үй қызметі шаруашылығын заманға сай бәсекеге қабілетті етіп
жетілдіру, оны еліміздің экономикасының жоғары табысты секторына айналдыру,
Қазақстан мейманханаларының имиджін тартымды туробъекті ретінде
қалыптастыру.
Алға қойған мақсатқа жету үшін келесі міндеттер шешілуі керек:
- қонақ үй шаруашылығын ұйымдастырудың қазіргі заманғы тенденцияларын
үйрену;
- қонақ үй шаруашылығын дамытуға және оның материалдық базасын
жетілдіруге жәрдемдесу жөніндегі ережелерді әзірлеу;
- Отандық қонақ үйлердің қазіргі жағдайына баға беру;
- Ақмолатурист АҚ қонақ үйінің қаржылық жағдаятына талдау жүргізу;
- осы саланы реттеу тетігін жетілдіруге ықпал ету;
- қонақ үйлік сервис сапасын белгiленген талаптарға сәйкес арттыру.
Зерттеу нысаны:
Астана қаласындағы Ақмолатурист АҚ қонақ үйі.
Зерттеу пәні:
Зерттеу нысаны болып қазіргі экономикалық жағдайда қазақстандық қонақ
үй шаруашылығындағы қызметті ұйымдастыру танылды.
Зерттеудің теориялық және әдістемелік негіздері:
Жалпы зерттеудің теориялық және әдістемелік негізі ретінде заң актілері,
ҚР Президентінің Жарлықтары мен ҚР Үкіметінің Қаулылары, отандық және
шетелдік ғалым-экономистердің ғылыми жұмыстары алынды.
Зерттеу нәтижелері салыстырмалы талдау, сараптамалық, есептік-құрылымдық,
экономикалық-математикалық, болжамдау және монографиялық әдістерді қолдану
көмегімен алынды.
Зерттеудің ғылыми жаңалығы:
Қонақ үй шаруашылығы қызметін ұйымдастыру бойынша берілген ұсыныстар
жұмыстың ғылыми жаңалығын қамтиды. Осы реттегі қол жеткізілген жаңалықтар:
- мейманхана секторын ілгерілетудің алғышарттары анықталды;
- теориялық сараптама негізінде қазақстандық қонақ үй саясатының
ерекшеліктері талданып, қорытылды;
- қонақ үй қызметін жетілдіру алға тартылып, оның даму перспективасына
болжам жасалды.
Зерттеудің практикалық маңыздылығы:
Қонақ үй шаруашылығының әлеуетін қалыптастыру жолында оның экономикалық
механизмін жетілдіру үшін осы диплом жұмысында қолданылатын әдістемелік
тәсілдер мен ұсыныстар арқылы айқындалады. Зерттеу материалын қонақ үй
шаруашылығы саласында, өндіріс пен қызмет көрсету орындарының бәсекеге
қабілеттілігін арттыру мақсатындағы жобаларды жасауда пайдалануға болады.
Зерттеу нәтижелерін сынақтан өткізу (апробациясы):
Диплом жұмысы қазақстандық, ресейлік және шетелдік басылымдар деректеріне
сүйене отырып, әзірленді. Материалдардың теориялық қағидалар арқылы
дәлелденуімен, зерттеудің ғылыми ақпаратының мазмұнына сай болуымен,
кешенді тәсілдердің пайдаланылуымен, ұсынылып отырған пайымдардың
тиімділігімен, сондай-ақ зерттеу нәтижелерін тәжірибелік-эксперимент жұмысы
арқылы тексеру және практикаға енгізумен қамтамасыз етілді.
Диплом жұмының әдіснамалық және теориялық негіздері:
Диплом жұмына А. С. Манап, К. И. Ахметова, Ә. Сәрсенбаев, Ю. Ф. Волков,
Ж. С. Рахимбекова, Л. П. Шматько, А. Т. Бейжанов, Е. Я. Морозова, Э. Д.
Тихонова, Г. А. Папирян, Н. И. Кабушкин, Г.А.Бондаренко, А. Д.
Чудновский, А. А. Романов, В. Г. Гуляев, О. Л. Волкова, Е. А. Соболева, О.
В. Ефимова тәрізді зерттеуші ғалымдардың ғылыми еңбектері мен жекелеген
мақалаларының негізгі теориялық тұжырымдары тірек болды.
Жұмыс құрылымы мен көлемі:
Диплом жұмысы кіріспеден, үш тараудан, қорытындыдан, пайдаланылған
әдебиеттер тізімі мен қосымшадан тұрады. Жұмыс көлемі – 94 бет.
Диплом жұмысының бірінші бөлімінде қонақ үй қызметін ұйымдастыру,
еліміздегі мейманханалар құрылымы мен функциясы, мейманханалық қызмет
көрсету барысындағы мәселелер, қонақ үй қызметінің даму келешегі
қарастырылды. Қонақ үй қызметін қалыпты ұйымдастыру мұндағы қызметкерлердің
еңбегіне тікелей тәуелділігі анықталды.
Диплом жұмысының екінші бөлімінде Ақмолатурист АҚ қонақ үйінің
экономикалық қаржылық жағдайына талдау жасалды. Бұдан бөлек, кәсіпорынға
жалпы сипаттама беріліп, барлық бөлімдегі қызметкерлердің лауазымдық
міндеттеріне сай атқаратын жұмыстары атап көрсетілді. Кәсіпорындағы еңбек
персоналдары - негізгі ресурс көзі. Қонақ үйге келетін кірістің барлығы
осылар арқылы жүзеге асырылады. Сондықтан Ақмолатурист АҚ
мейманханасындағы қызметшілерге қойылатын талаптың жоғары болуы - заңдылық.
Үшінші бөлімде қонақ үй шаруашылығын дамыту ісі баяндалады. Мұнда
мейманхана ісін жетілдіруді мемлекеттік қажеттілік ретінде қарастыру
ұсынылған.
Қорытындыда дипломдық жұмыс нәтижелері негізінде әзірленген тұжырымдар
мен ұсыныстар берілді.
Қосымшада зерттеу жұмысына қатысты өзге де материалдар үлгілері
ұсынылды.
І Методологиялық анализ негізі және қонақ үй қызмет
саласының даму келешегі
1.1 Қазақстандағы қонақ үй шаруашылық кәсіпорындары
және оның диференциациялық функциясы мен құрылымы
Адам баласының негізгі мекені - жеке үйі. Осыған сай, халқымыздың
басым бөлігінің саналы ғұмыры өз шаңырағында өтеді. Біз жұмысқа, дүкенге,
сондай-ақ бос уақытымызды ойдағыдай өткізу үшін дос-жарандарымызға барып,
кешкісін үйімізге қайта ораламыз. Алайда, кейбір азаматтар еңбек
демалысына, іссапарларға және өзге де себептерге байланысты жыл бойы жиі-
жиі үйде тұрақтамауы мүмкін. Мұндайда олар аялдайтын бірден-бір орын –
мейманхана.
Қаланы саяхаттай жүргенде дүкендер, кеңселер, шеберханалар,
мейрамханалар және басқа да көңіл көтеретін, демалатын орындар көзге бірден
түседі. Керісінше қала сыртына қарай бет алсақ, фабрика, ферма және
автозаправкаларды кездестіреміз. Осы ретте қаланың нақ ортасынан да, қала
маңынан да алдымен байқалатын бір ғимарат – мейманхана. Кімнің болса да
әлеуметтік-тұрмыстық қажеттілігін қанағаттандыратын орындарға кенде
емеспіз. Қонақ үйлер де осындай нысандар қатарында.
Тұтынушылардың көзқарасынша мейманхана – коммерциялық негізде тұру
үшін арнайы бөлме бөлетін әрі қызметін сатуға ұсынатын мекеме.
Қонақ үй шаруашылығының шығуы және дамып жетілуі қоғамымыздың даму
тарихымен тікелей астасып жатыр. Ең алғашқы мейманханалық мекемелер –
ежелгі Шығыстың өркениетті елдерінде саяхат жасаушы адамдарға қызмет
көрсету мақсатында біздің эрамызға дейінгі екі мың жылдай бұрын пайда
болған.
Ерте дәуірлерден-ақ римдіктер мемлекет мұқтаждықтарына қарай саяхат
жасаушыларға арнайы ғимараттар тұрғыза бастапты. Жол бойында ерекше сән
түзеген бұл ғимараттар бір қарағанда сарай секілді. Меймандостық
мекемелерін құру жолында Шығыс, Азия және Кавказ елдеріндегі сауда
байланыстарының дамуы үлкен роль атқарды. Аталған аймақтардың территориясы
арқылы алып сауда жолдары қалыптасты. Осылайша тауар жүктеген керуендер
көші басталды.
Саяхат жасаушыларды түнету мақсатында сауда жолдарын жағалай
керуендерді жайғастыратын орындар құрылды. Ұлы қабырғамен айнала қорғалған
сарайлар кезінде керуеншілерді қолайсыз ауа-райынан, сондай-ақ түрлі жол
азабынан сақтады.
Орта ғасырлардағы қонақжай орындарын дамытудың діни дәстүрлерге де
ықпалы болды.
Қонақ үй шаруашылығын дамытудағы тағы бір елеулі кезең Еуропадағы ат
күшімен атқарылатын пошта және көлік қатынасының орнауымен байланысты
бекеттер. Пошта жолы бойында мемлекеттік тасымалдауға, сондай-ақ демалыс
орындарына қызмет көрсететін пошта бекеттері пайда болды.
ХV ғасырларда тұрғын сарайлар пошта бекеттеріне біріктірілді. Оларға
мейманхана деген атау тағылды. Осыдан соң кейбір ірі қалаларда қонақжай
орындарының қатары біртіндеп көбейе бастады. Бірақ, бұлар - өзгеше сипатта.
Мұндағы ерекшелік - жолаушы-жүргіншілердің орналасып, тамақтануымен қатар,
олардың коммерциялық құрылымдарын жетілдіруіне жол ашылғандығы. Осыған
орай, қонақ үйлерде жабдық бөлмелер, сауда қатарлары, дүкендер, қоймалар
құрылды.
Отель сөзі ХVІІІ ғасырда қолданысқа енді. Кезінде Францияда көп
пәтерлі ғимараттарды отель деп атаған. Мұндай пәтерлер негізінен бір күнге,
бір аптаға не бір айға жалға берілетін. Көп ұзамай бұл терминді Америка
Құрама Штаттарының тұрғындары қабыл алды. О бастан-ақ алпауыт Америка –
мейманханаларды техникалық жарақтандыру ісіндегі жаңа ережелердің, жаңа
енгізілімдердің Отаны. Бұл елдерде мейманханаға деген сұраныс қашан да
жоғары. Өйткені, мұнда уақытша қоныстануға бел байлаған эмигранттар жиі
барып тоқтайтын. Әлемнің алпауыт мемлекеттерін жаулап алған қонақ үй
бизнесі көп ұзамай қазақ даласында да дәуірледі.
Кейiнгi жылдары елiмiзде жанданып келе жатқан саланың бiрi - туризм.
Бұл өз кезегінде экономикамыздың едәуiр пайда әкелетiн тармағына айналуымен
қатар қонақ үй саласын ілгерілетуге септігін тигізіп келеді.
ҚР Үкіметінің Экономиканың басымдық секторындағы пилотты кластерді
құру және дамыту жөніндегі жоспарын бекіту туралы Қаулысында қазіргі таңда
туристік бизнес жандана түскендігі сөз етілген. Қазақстан алдағы 3-4 жыл
ағымында елімізге келетін туристерді 10 есеге ұлғайтуды көздеп отыр.
Халықаралық консалтингтік IPK компаниясы келтірген деректер бойынша
еліміздегі туризмді дамытуда бес облыс алда тұр. Олар: Маңғыстау, Оңтүстік
Қазақстан, Шығыс Қазақстан, Ақмола, Алматы, сондай-ақ Алматы қаласы. Мұндай
өсім жоғарыда аталған облыс аймақтарынан ірі орталықтар құруға сеп. Осы
сынды қадам қонақ үй бизнесін екпінді дамытуға, туристерге бағытталған орта
деңгейлі мейманханалар құрылысын салуға жол ашады.
2006-2007 жылдардағы республикамыздағы қонақ үй бизнесінің қарқынды
дамуы экономикалық өсіммен байланысты сипатталады. Қонақ үй шаруашылығын
дамытуға сыртқы және ішкі туризмнің дамуы нәтижесінде қатысушылар санының
көбеюі ықпал етті.
Қазақстанда туризмді дамытудың 2007-2011 жылдарға арналған
мемлекеттік бағдарламасын іске асыру қорытындысына сәйкес 2007 жылғы
келушілер саны 2006 жылмен салыстырғанда 26,7%-ға өсті. Сырттан келушілер
туризмі 31,5%-ға өсіп, 3996,3 мың адамды құраса (36,9%), сыртқа шыққан
туристердің саны 2006 жылға қарағанда 22,7%-ға өсіп, 3396,0 мың адамды
құрады немесе жалпы келушілер ағынының 31,3% құрады және ішкі туризмнің
келушілер саны 25,5%-ға өсіп, 3449,0 мың адамды құрады.
Көрсетілген қызметтің жалпы көлемі 45%-ға өсіп, 34557,3 мың теңгені құрады,
сатылған жолдамалардың құны 11036,0 млн. теңгеге жетті (1,7 есе көбейді).
2007 жылы 904 туристік фирма және туристік қызметпен айналысатын 46 жеке
кәсіпкер 422,6 мың келушілерге қызмет көрсетті. Республикадағы барлық қонақ
үйлерде 1906,9 мың адамға қызмет көрсетілген және қызмет көрсетуден 28166,4
млн. теңге түскен. Орналастыру объектілерінде 25565 нөмір есептелді, бір
уақыттағы сыйымдылығы 58612 койко-орынды құрады.
2006 жылғы есеп бойынша республикамыздағы мейманхана, мотель және
келушілерге арналған жатақханалар саны – 385, ал келгендерді орналастырумен
шұғылданатын кәсіпкерлер – 163. Мейманханалардағы бір жолғы сыйымдылық -
33 399 орын болса, нөмірлер саны - 15 515. Орта статистикалық әрбір қонақ
үйдегі 86,8 орынға 40,2 нөмірден келеді. Сонда бір нөмірдегі орташа
сыйымдылық көлемі - 2,2 төсек-орын.
2000-2006 жылдары елімізде мейманханалар саны күрт өсті. Бұл
Қазақстанға шетелдік азаматтардың іскерлік мақсатпен келу көрсеткішінің
көбеюімен байланыстырылады. Екінші жағынан, соңғы жылдары халықаралық
стандарттарға сай келетін жеке мейманханалар, қонақ күту үйлері мен
туристерді жайғастыратын өзге де стационарлық орындар бой көтеріп, ескі
мейманханаларға жөндеу жұмыстары жүргізілуде.
2000 жылмен салыстырғанда мейманханалар, мотель және келушілерге
арналған жатақханалар саны 226 бірлікке, яғни 2,4 есе өскен болса, 1994
жылмен салыстырғанда – 6,7 есе артық. 2000 жылмен салыстырғанда қонақ
үйдегі бір жолғы сыйымдылық 2-2,5 есеге, нөмірлер саны – 6391 бірлікке,
яғни 1,7 есе ұлғайды.
Қор нөмірінің көлемі жағынан аса ірі қонақ үйлер Алматы және Астана
қалаларында орналасқан. Алматыдағы мейманханалар орта есеппен алғанда 148,8
орынға 72,5 нөмірден, ал Астанадағы 66,2 орынға 38,4 нөмір сәйкес келеді.
Қазіргі таңдағы өзекті мәселе - қонақ үй шаруашылығын меншік формасы
бойынша бөлу. Жоғарыда аталған 385 орынжайдың 22-сі мемлекет меншігінде
болса, 340 – жеке меншікке, 17-сі өзге мемлекеттердің, олардың азаматтары
мен заңды тұлғаларының меншігіне тиесілі.
Ал 340 кәсіпорын жеке меншіктікі десек, соның 37-сі шетелдіктермен
бірлескен меншік үлесінде.
Еліміздегі 385 қонақ үй орынжайларының 350-і қалалық жерлерде
орналасса, 35-і ауылдық елді-мекендерден (11 облыстағы) орын алған. Бір
өкініштісі, Батыс Қазақстан, Қызылорда және Маңғыстау облыстарындағы
ауылдық жерлерде қонақ үйлер мүлдем жоқ.
Қазақстандық қонақ үй рыногын төмендегіше топтастыруға болады:
Бес отель 5 жұлдызды, жиырма үші 4 жұлдызды категория қатарына
тіркелсе, 3 жұлдызды қонақ үйге елу нысан қатысты. Қалған қонақ үй
қорлары - арзан сегменттегілер. 5 жұлдызды қонақ үйлердің менеджменттері
шетелдіктердің басқаруында, келесі категориядағыларға жетекшілік ететіндер
– жергілікті топ-менеджменттер.
Халықаралық желіге жататын бес жұлдызды отельдер: Алматыдағы Hyatt
Regency мен The Regent Ankara, Астанадағы – OKAN InterContinental мен Rixos
Astana President Hotel, ал Ақтауда – Marriott International Ренессанс
Ақтау атты алғашқы отель желісі. Ренессанс Ақтау Отелі – Ренессанс
брендіне (макетіне) ие болған Қазақстандағы тұңғыш отель.
Тәжірибе көрсеткендей, қонақ үйдегі қызмет түрінің сапасы мен
бағасының арақатынас факторы нарықтағы отельдерді тізімдеудің айырмашылық
белгісі болып саналады. Бұл [баға-сапа] кілтті параметрлердің қонақ үйді
таңдар алдындағы ықпалы зор.
Қонақ үй шаруашылығы кәсіпорындары түрлі мақсатпен түрліше
топтастырылады.
Кесте-1, Қонақ үйлер мен басқа да орналастыру нысандарының кәсіпорын көлемі
бойынша бөлінуі, (адам)
Көрсеткіштер Жылдар
2004 2005 2006
Барлығы 28 36 46
соның ішінде:
шағын кәсіпорындар 14 20 28
орта кәсіпорындар 10 12 15
ірі кәсіпорындар 4 4 3
Келтірілген кестеден қонақ үйлер мен басқа да орналастыру нысандарының
кәсіпорын көлемі жағынан шағын кәсіпорындар үш жылда да артып жатқандығын
көруге болады.
Кесте-2, Қонақ үйлер мен басқа да орналастыру нысандарының меншік нысандары
бойынша бөлінуі, (бірлік)
Көрсеткіштер Жылдар
2004 2005 2006
Меншік түрлері бойынша барлығы 28 36 46
оның ішінде:
мемлекеттік меншік 6 5 4
жеке меншік 20 28 40
одан шетелдің қатысуымен бірлескен 2 2 2
кәсіпорындар меншігі
басқа мемлекеттердің, олардың заңды 2 3 2
тұлғалары мен жеке азаматтарының
меншігі
Бұл кесте арқылы меншік нысандары бойынша үш жылда да жеке меншіктің үлесі
басым, яғни жылдан жылға артып отырғаны байқалады.
Кесте-3, Қонақ үйлер мен басқа да орналастыру нысандары жұмысының негізгі
көрсеткіштері
Көрсеткіштер Жылдар
2004 2005 2006
Барлық нөмірлер саны-барлығы, бірлік1083 1381 1577
соның ішінде люкс сыныбындағы 145 171 213
Бір жолғы сыйымдылығы, төсек-орынның1928 2386 2595
барлығы
Ұсынылған төсек-тәулік 225489 286990 350316
Толтырылымдығы (%) 32 33 37
Есепті кезеңдегі қызметкерлердің
орта есеппен алғандағы жалпы саны, 1167 1373 1611
адам
Құрылыстың жалпы ауданы, барлығы, 85657,2 108108,2 120791,1
шаршы метр
одан:
тұрғын ауданы (нөмірлер ауданы) 45907,4 49116,5 54744,4
Қонақ үйлер мен басқа да орналастыру нысандары жұмысының негізгі
көрсеткіштерінің жыл сайын өсіп келетіні байқалады.
Кесте-4, Орналастыру нысандарымен көрсетілген қызметтер көлемі,
(мың теңге)
Көрсеткіштер Жылдар
2004 2005 2006
Қызметтер көлемі, барлығы 2539020,3 3129741,1 4760601,6
соның ішінде:
мейрамханалары бар қонақ үйлер 1821046,0 2803138,5 4335299,2
олардан – мейрамханалар 201468,7 786724,9 971713,9
мейрамханалары жоқ қонақ үйлер 707016,3 290426,6 379204,2
жастар туристік лагері және тау 10958,0 - -
туржазбалары
басқа тұру орындары - 36176,0 46098,2
Демек, орналастыру нысандарында көрсетілетін қызметтерге сұраныс 2006 жылы
2005 жылға қарағанда 1,52 % -ға өсе түскен. Соның ішінде мейрамханалары
бар қонақ үйлерге 1,54 %-ға, мейрамханалардың өзіне 1,23 %-ға,
мейрамханалары жоқ қонақ үйлерге деген сұраныс 1,30 %-ға, ал өзге тұратын
орындарға 1,27 %-ға дейін жеткен.
Кесте-5, Келермендердің сапар мақсаттарына қарай бөлінуі,
(адам)
Көрсеткіштер Жылдар
2004 2005 2006
Барлығы 128041 144378 202129
соның ішінде:
жұмыстан бос уақыт, рекреация және 448 776 1133
демалыс, барлығы
олардан: аңшылық, балық аулау - 2 -
таныстар мен туысқандарға бару 926 161 513
іскерлік және кәсіби мақсаттар, 89847 114331 188839
барлығы
олардан спорттық 501 2467 1917
Емделу 2 16 8
дін-қажылық 2 - -
коммерциялық (шоп-турлар) 48 - 1155
өзге де мақсаттар 36768 28672 10481
2006 жылғы келушілер саны 9,69 %-ға көбейсе, соның ішінде, іскерлік және
кәсіби мақсатпен жолға шыққандар қатары 1,65 %-ға өскен.
Кесте – 6, Келермен – резидент еместер, (адам)
Көрсеткіштер Жылдар
2004 2005 2006
Барлығы 18229 25313 46236
соның ішінде:
жұмыстан бос уақыт, рекреация және - 41 152
демалыс, барлығы
олардан: аңшылық, балық аулау - - -
таныстар мен туысқандарға бару - 73 46
іскерлік және кәсіби мақсаттар, 18278 24502 45851
барлығы
олардан: спорттық - 597 468
Емделу - 2 2
дін-қажылық 2 30 -
коммерциялық (шоп-турлар) 13 4 129
өзге де мақсаттар 3 661 56
Бұл кестеден 2006 жылғы бейрезидент келушілер санының 1,82 %-ға артқанын,
соның ішінде, басқалардан басым тұрған іскерлік және кәсіби мақсатпен жолға
шыққандар қатарының 1,87 %-ға ұлғайғанын көрдік. Демек, бейрезиденттердің
де қызмет барысында жиі жолсапарға шығуына тура келеді екен.
Кесте – 7, Келермен – резиденттер, (адам)
Көрсеткіштер Жылдар
2004 2005 2006
Барлығы 109742 119065 155893
соның ішінде:
жұмыстан бос уақыт, рекреация және 448735 981
демалыс, барлығы
олардан: аңшылық, балық аулау - 2 -
таныстар мен туысқандарға бару 923 88 467
іскерлік және кәсіби мақсаттар, 71569 89829 142988
барлығы
олардан: спорттық 501 1870 1449
Емделу 2 14 6
дін-қажылық - 2 -
коммерциялық (шоп-турлар) 35 386 1026
өзге де мақсаттар 36765 20011 10425
Алдыңғы жылдармен салыстырғанда 2005 жылғы жалпы келуші-резиденттер қатары
1,08 % -ға, ал 2006 жылы 1,30 %-ға көбейе түскен. Соның қатарында іскерлік,
кәсіби мақсаттағы тұлғалардың белсенділігі 2005 жылы 1,25 %-ға, 2006 жылы
1,59 %-ға жоғарылаған.
Кесте – 8, Елдер бойынша орналастыру нысандарының келермендерге
қызмет көрсетуі туралы мәліметтер, (адам)
Көрсеткіштер Жылдар
2004 2005 2006
А 1 2 3
Барлығы 128041 144378 202129
соның ішінде:
Резидент емес туристердің келгені 18299 25313 46236
барлығы
ТМД елдерінен 8455 9795 12842
соның ішінде:
Әзірбайжан 107 50 246
Армения 58 17 200
Белорусь - 178 214
Грузия - 175 241
Қырғызстан 253 178 337
Молдова Республикасы 23 28 91
Ресей Федерациясы 6659 8232 10056
Тәжікстан 90 91 154
Түркменстан 18 8 37
Өзбекстан 303 374 458
Украина 586 464 808
Кесте – 8 жалғасы
А 1 2 3
ТМД-дан тыс елдерден 9844 15518 33394
соның ішінде:
Ауғанстан 46 20 36
Австалия 32 133 78
Австрия 147 93 82
Албания - 2 8
Антигуа мен Барбуда 1 - -
Аргентина 4 5 10
Бангладеш 2 3 -
Бельгия 46 92 273
Болгария 27 63 70
Бразилия 6 11 40
Ұлыбритания 847 1267 3137
Венгрия 21 34 46
Вьетнам 3 - 3
Германия 1083 1743 3914
Грекия 41 43 213
Гондурас 2 - -
Гонконг - 14 19
Дания 36 52 65
Доминика 3 1 -
Замбия - 3 -
Египет 27 18 130
Израиль 128 113 285
Үндістан 117 203 505
Индонезия 2 12 3
Иордания 7 5 143
Ирак 1 1 4
Иран 95 121 222
Ирландия 10 24 20
Исландия 3 3 4
Испания 91 83 344
Италия 456 545 1172
Канада 188 183 418
Кения 5 1 1
Кипр 3 5 24
Қытай 492 1306 2094
Колумбия 1 - -
Корея (ҚХДР) 369 610 1233
Корей Республикасы - 94 175
Коста-Рика 2 - -
Куба 2 2 -
Кесте – 8 жалғасы
А 1 2 3
Куба 2 2 -
Кувейт 3 2 1
Латвия 52 57 128
Ливия 2 3 -
Ливан 4 4 2
Литва 147 49 60
Люксембург 8 3 16
Мадагаскар 2 - -
Македония - 7 3
Малайзия 19 19 240
Мексика 1 4 18
Моңғолия 25 41 44
Непал 2 - -
Нигерия 10 5 6
Нидерланд - 307 591
Жаңа Зеландия - 11 4
Норвегия 128 83 70
БАӘ 27 93 258
Оман 4 30 15
Пәкістан 26 110 100
Парагвай - 2 -
Польша 157 283 198
Португалия 4 3 -
Румыния 8 14 32
Сауд Аравиясы 83 63 274
Свазиленд - 2 5
Сингапур 99 67 118
Сирия 1 9 9
Словакия 23 14 24
Словения 11 17 18
АҚШ 1415 2187 6441
Сьерра-Леона - - 10
Тайвань - 2 -
Таиланд 17 39 38
Тунис - 2 -
Түркия 1174 2750 6711
Уганда 5 3 -
Филиппины 64 56 28
Финляндия 101 177
Франция 422 425 864
Хорватия 30 10 24
Чехия 63 49 127
Кесте – 8 жалғасы
А 1 2 3
Чили - - 3
Швейцария 137 116 159
Швеция 40 27 44
Шри-Ланка 4 2 3
Эстония - 8 56
ОАР 17 18 42
Югославия 19 19 18
Жапония 572 639 1142
Басқа мемлекеттер 444 863 493
Қызмет көрсетілген резиденттер 109742 119065 155893
2006 жылы жиі сапарлауына қарай ТМД бойынша Ресейліктер – 1,22 %-ға, алыс
шетелдерден Түркиялықтар – 2,44 %-ға, АҚШ – 2,94 %-ға, Германиялықтар –
2,24 %-ға және Қытайлықтар – 1,60 %-ға дейін қызмет түрлерін пайдаланған.
Барлық қызмет жиынтығын құрылымдау мен оның функциясын анализдеу ісі
- аса маңызды. Бұл саланың теориялық және тәжірибелік маңызын
классификациялау ешқандай шүбә келтірмейді.
Классификация қызметтің әрбір түрінің өзіндік ерекшелігін түсінуге,
аталған индустрияны басқару тәсілдерін анықтауға жол ашады. Оның қызметті
сегментациялаудың тиімді тәсілдерін табуда да көмегі зор.
Сурет-1, Жалпы қызмет құрылымы
Жалпы қызмет құрылымы [Медлик С., Инграм Х. Гостиничный бизнес]
Жалпы халыққа қызмет көрсету саласына жататындар - білім беру,
денсаулық сақтау, мәдени-тұрмыстық қызмет т.б.. Осылармен қатар қызметтің
дербес және спецификалық айырмасы пайда болды. Әрбір жеке тұлғаның
қажеттіліктерін қамтитын қызметті дербес, ал қоғамдық не ұжымдық
қажеттіліктерді қанағаттандыратын қызметті спецификалық деп ұғыну керек.
Қызметтің қос түрі де - қазақстандық қонақ үйлер үшін жат емес.
Сурет- 2, Өтем негізіндегі қызмет саласының жіктелуі
Өтем негізіндегі қызмет саласының жіктелуі
[Медлик С., Инграм Х. Гостиничный бизнес]
Қызмет атаулының жалпы құрамынан мейманханадағы тұрмыстық қызметті
бөліп қарауға болады. Тұрмыстық қызметтің өзі екіге бөлінеді. Оның бірі
қызметтің бір түрі бола тұрып екіұдайылық сипат алады. Сондай-ақ ол
материалдық құндылыққа да ие. Мәселен, тұрмыстық қызмет көрсету саласына
қатысты болса да, киімдерді тазалау және жөнге келтіру арқылы мейманхананың
материалдық байлығын арттыруға қомақты үлес қосады. Қызметтің өзге
топтары меншікті қызмет түріне жатады. Ол мейманханадағы монша, кір жуатын
орын және фотография тәрізділер арқылы көрінеді. Қызмет
классификациясының тағы бір түрі жоғарыда ұсынылды. Мұнда қызмет көрсетуді
үш бөлімге жіктеген. Олар: Ақылы қызмет, жеңілдетілген қызмет және тегін
қызмет (Сурет-2).
Мұның алғашқысы жеке кірістері есебінен клиенттің материалдық және
әлеуметтік-мәдени сұраныстарын орындайды. Осы арқылы тұрмыстық қызмет орны,
кино, театр, жолаушы тасымалы, халыққа байланыс қызметін көрсету (пошта,
телефон, телеграф, радио, телекс, факс) секілді қызметтің барлық түріне
толықтай төлем жасалады. Ал екіншісі халықтың жарым-жартылай төлеуін талап
етеді. Қосымша ақыға мемлекет немесе ұйымдар жауапты. Жеңілдетілген қызмет
тұрмысы төмен топтағыларға, мүгедектерге көрсетіледі.
2-суретте көрсетілген ақысыз қызмет түрі мейманханаға келушілерге
(жеке жұмыскерлеріне де) қамқорлық мақсатында ұсынылады. Оған ем алу, кадр
дайындау (мейманханаға қажетті кадрларды) ісі кіреді. Қонақтар үшін ақысыз
қызметтің маңызы айрықша.
Қонақ үй кәсіпорындарын функциональдық бағытына қарай былайша
топтастырамыз:
1) Арнаулы мейманханалар, оған жататындар:
Іскерлік мақсаттағы мейманханалар – бұл туристерге арналған,
саяхатшылардың басты мұраты – кәсіби іс-әрекет (бизнес, коммерция,
кездесулер, кеңестер, симпозиумдар, конференцилар, конгресстер, өзара
тәжірибе алмасу, оқу, көрмелер, тұсаукесерлер т.б.) орнату. Бұл категорияға
бизнес-отельдер (коммерциялық отельдер), конгресс-отельдер, конгресс-
орталықтары және басқалар жатады.
Демалуға арналған мейманханалар - бұл да негізінен туристерге
арналған, саяхатшылардың мүддесі – демалу және ем алу. Бұл категорияға
қатыстылар: курорттық мейманханалар, пансионаттар мен демалыс үйлері,
туристік-экскурсиялық мейманханалар, туристік-спорттық қонақ үйлер, казино-
отельдер.
2) Транзитті мейманханалар, бұлар қысқа мерзімге келген туристерге
қызмет көрсетуді жүзеге асырады. Мұндай мейманханалар авиатрассалардың,
автотрассалардың, темір жол трассаларының және сулы трассаларының жанына
орналастырылған.
3) Барлық уақытта тұруға арналған мейманханалар. Бұл типтес қонақ
үйлер Қазақстанда жоқ.
Жұмыс ұзақтығы бойынша қонақ үйлер төмендегіше жіктеледі:
▪ Жыл бойы жұмыс істейтіндер;
▪ Екі маусым жұмыс істейтіндер;
▪ Бір мезгілдік.
Қызметтің келесі сипаттағы құрылымы да тұрмыста кең тараған:
1. Қызмет жасаушы;
2. Қызмет көрсетуде клиеттің болуы;
3. Көрсетілетін қызмет бағыты;
4. Қызметті жасаушының мақсатты уәжі;
5. Қызметтің нақты саласына қарай істелген қызметтер;
6. Өндірістің белгілі бір тауарлық өнімі ретіндегі қызметтер.
1.2 Қазақстандағы қызмет көрсету аясындағы мәселелер
және Астана қаласы бойынша туристік қызмет
Еліміздің базар экономикасына көшу процесі мен оның әлемдік
интеграцияға шоғырлануы жағдайында мейманхана қызметінің ролі зор.
Сондықтан да қонақ үй қызмет саласын қарқынды дамыту – кезек күттірмейтін
міндет. Алайда еліміздегі бірқатар қонақ үйлердің жоғары техникалық
деңгейде сапалы қызмет көрсетуінде көңіл қынжылтатын сәттер да жоқ емес.
Мұны шешу үшін қонақ үйдегі қызмет көрсету саласына теориялық баға бере
білу керек.
Ал Батыс елдеріндегі мейманханалық қызмет түрлерін дамыту
тенденцияларының талдамасы ел экономикасының аса маңызды бағыттары деп
тұжырымдалады. Оған алдымен мемлекет ықпал етуі тиіс. Осы жағдайда замана
ықпалына қарай дамуда мемлекет әрдайым басты рольде. Мемлекет бұл саланы
дамытудың стратегиялық әзірлемесінің орындалуын қатаң қадағалауы тиіс.
Басқа елдер тәрізді Қазақстанда да қонақ үй шаруашылығын дамытудағы
басты проблема - білікті кадр тапшылығы. Соның салдарынан еңбекті
ұйымдастыру тиімсіз болып отыр. Америка Құрама Штаттарындағы мейманханалық
желілер маусымдық жұмысшы күші есебінен игеріледі. Олар бұл істі дайын
қызметкерлерді артығымен ұстайтын ұйымдарды өздеріне жұмысқа тарта отырып
орындайды. Ал осы тәрізді тәсілдер Қазақстанда мүлдем жоқ. Тәжірибесіз
маманның сапалы оқу курсынан өтуіне көп уақыт қажет. Еліміздің
мейманханаларында дайындықсыз жұмыскерлердің еңбегін пайдалану құбылысы өте
жиі ұшырасады. Ол өз кезегінде үлкен ұтылысқа алып келеді.
Қызмет көрсету сапасы жағынан Отандық мейманханалардың дамыған шетел
қонақ үйлерімен бәсекеге түсуі екіталай. Қонақ үйлеріміздің басым бөлігінде
қызмет көрсету сапасының сын көтермейтіні - шындық.
Қазақстанның ірі қалаларында комфортты жағдай жасайтын қонақ үйлер
жеткілікті делік. Төрт және бес жұлдызды қонақ үйлер негізінен халықаралық
мейманханалық желіге қатысты әрі оларды халықаралық компаниялар басқарады.
Ал олардың меншік иесі - жергілікті өкімет органдарымен және жеке
инвесторлармен бірлескен кәсіпорындар.
Мұндағы қызмет көрсетудің жоғары сапасы қымбат төлемді талап етеді.
Оған ірі бизнесмендер, іскер туристер, әйгілі артистер, спортсмендер ғана
қол жеткізуі мүмкін. Ал елімізге ат басын бұрған кез келген қарапайым
азаматқа арналған қалыпты деңгейдегі туристік классты мейманханалар жоқтың
қасы.
Іс жүзінде елімізде үш жұлдызды категориясына сәйкес келетін
мейманхана ілуде біреу. Аз болғаны сондай, олардың басым бөлігі қызмет
көсету сапасы жағынан да, персоналдар дайындау жағынан да жоғарыда айтылған
категорияға сай емес.
Қазіргі таңда қазақстандық қонақ үй шаруашылығын жетілдірудегі ең
өзекті мәселеге айналған құбылыс - мейманханалар мен туроператорлардың
өзара әрекеттестігі. Серіктестер бір-біріне жиі-жиі талап қойып жатады.
Келісімшарт тәртібін орындау барысында да олқылықтар кездесіп қалады.
Туроператорлардың өз топтары үшін сақтаулы нөмірлерді алдын ала сатып
алмағандығынан келетін шығындарға мейманханалар шыдап бағуда. Кеш тапсырыс
- қонақ үй индустриясындағы көзжұмбайлық факторлардың бірі.
Ал орынжай жағына келгенде туроператорлар да өз серіктестеріне кінә
қоймақ. Бірқатар қонақ үйлер туртоптарға орынжайларын жеңілдіксіз ұсыну не
тауарларына тым жоғары баға қою салдарынан туристік топтарды қабылдаудан
қол үзіп қалады. Осындай жағдайда туроператорлардың өз ұстанымын қорғауына
қиындықтар туындап жатады.
Қазақстандық қонақ үй шаруашылығын ұйымдастыру жолындағы желілік
қатынас қалыптасудың бастапқы белесінде тұр. Сондықтан да осы кезеңдегі
өзара бірлесу формалары тым күрделі. Сонымен қоса заманауи талаптарға
толығымен жауап бере алмайды. Мұндағы негізгі айтпағымыз – Отандық
тәжірибенің жоқтығы.
Жалпы қонақ үйлер мынадай екі сегментке бөлінеді: Желілік
мейманханалар және желісіз мейманханалар. Желісіз мейманханалармен
салыстырғанда желілік мейманханалардағы еңбек өнімділігі 50%-дай жоғары. Ол
негізінен еңбекті ұйымдастырудың желілік формасын қолдану арқылы қажетті
ресурстарды жеткізу мен қызметкерлерді кәсіптік оқытуға кететін жұмыс
көлемі есебінен қаржыны үнемдеуге байланысты.
Қазақстандық желісіз мейманханалардағы еңбек персоналдары өнімінің
төмендеуін тұрғындардың кіріс деңгейі мен салықтық тәртіптің дұрыс
орындалмауынан сұраныстың азаюына алып келгендігімен түсіндіруге болады.
АҚШ-да қонақ үй тиімділігіне қарай менеджерлерге сыйақы тағайындауды
басқару шарты кең тараған. Ал қазақстандық желісіз қонақ үйлер
келісімдерінде еңбекті ұйымдастыруды жетілдіру мен басы артық штаттан
арылуға ынталандыру көзделмеген.
Қонақ үй бизнесін дамытуға кедергі – транспорттық инфрақұрылым:
аймақтарда орналасқан кейбір демалыс базаларына жолдың сапасыздығынан
жетуге мүмкін болмай жатады.
Қазіргі уақытта шетелдерге демалысқа, емделуге, іскерлік сапарға,
шоп-турға кеткен туристер саны басымдық алып отыр. Қазақстанның ішінде
емделу мен демалыс үшін ұйымдастырылған жолдамаларға сұраныс бар болғаны
25%-ға қанағаттандырылады. Сонымен бірге, ТМД елдерінен келген
ұйымдастырылмаған туристерге туристік қызметтің толық кешені көрсетілмейді.
Нашар дамыған инфрақұрылым, туробъектілердің материалдық-техникалық
базасы, кәсіптік кадрлардың, туристік қызмет рыногына қатысушылар арасында
тығыз өзара байланыстың болмауы, халықаралық деңгейде имидждік компанияның
жеткіліксіз жүргізілуі – бұның бәрі елімізде туристік саланың ойдағыдай
қалыптасуына тосқауыл болуда.
Ұлы Жiбек жолы бойында орналасқан Қазақстан аймағындағы көрікті
қалалар мен табиғаты ғажайып қорықты жерлер ежелден-ақ саяхат пен туризм
нысандары болып табылған. Тарихқа шегінсек, Қазақстандағы алғашқы туристiк
ұйымдар 20 ғасырдың 20-30 жылдарынан бастау алған. Жылжыған жылдар көшімен
сатылай дамыған туризм Тәуелсiздiк таңы арайлап атқан кезеңнен дамудың жаңа
сатысына көштi. 1993 жылдан Қазақстан Дүниежүзiлiк туризм ұйымына мүше.
2001 жылы 13 маусымда Қазақстан Республикасындағы туристiк қызмет туралы
Заңы қабылданды. Онда туристiк саланы дамытудың бiрiншi кезектегi шаралары
айқындалды. Қазақстанның табиғи, тарихи, геосаяси орны туристiк нысандарды
ұтымды пайдалануға мүмкiншiлiк бередi, сонымен қатар экономиканың басты
тармақтарының бiрi ретiнде дамытуды қажет етедi.
Қазақстанның туристiк фирмалары бүгінде дүние жүзiнiң 80 аса елiмен
қарым-қатынас жасайды. Қазақстанда туризмнiң барлық түрлерi бар. Бұл үшiн
Қазақстан аумағы бойынша 700-ден астам саяхаттық маршруттар белгiленген.
Оларға еліміздегі әр түрлi категориялы қонақ үйлер сервистiк қызмет
көрсетедi. Туризм қазіргі әлемде құқығы жағынан жүз жылдықтың экономикалық
феномені болып танылды. Осы заманғы дүниежүзілік экономикада туристік сала
– аса жанды әрі перспективалы салалардың бірі, тіпті кейбір елдерде
мемлекет кірісінің алғашқы тарауы болып табылады. Қазақстанда Ішкі Жалпы
Өнім көлемінің 1,5-2 % туризм үлесі құрайды.
Бүкіләлемдік туристік ұйымның болжамы бойынша Қазақстан тұрақты
туризмді дамыту үшін болашағы бар елдер сапында. Барлық туристік нарықта
Қазақстанның табиғатына, ландшафтарына және ұлттық мәдениетіне үлкен
қызығушылық білдіреді. Зерттеу мәліметтері бойынша алыс-жақын шет елдерден
республикамызға бет алатын туристердің 74 % - жабайы табиғатты, 63 % -
көшпенділер мәдениетін, 59 % - тау жоталарын, 68 % - әсем табиғат
көріністері мен шексіз кең даланы, 58 % - таза табиғатты тамашалауға
құштар. Сондықтан да Қазақстандағы туристік сала елдің экономикалық
дамуындағы басым сала ретінде белгіленді.
Төменде туристердің, бейрезиденттер мен резиденттердің Қазақстанға келу
мақсаттары бойынша құрылымы ұсынылған.
Сурет-3, 2005 жылғы Қазақстанға туристердің келу мақсаттары бойынша
құрылымы
Сурет – 4, 2005 жылғы туристер мен бейрезиденттердің Қазақстандағы сапар
мақсаты бойынша құрылымы
Сурет -5, 2005 жылғы туристер мен резиденттердің Қазақстандағы сапар
мақсаты бойынша құрылымы
Ұсынылған суреттердің үшеуінде де іскерлік және кәсіби мақсаттағылар
саны - басым.
Елімізде жылдан-жылға туристік қызметке деген сұраныс өсіп келеді.
Соған сәйкес туристік саладағы жұмыс орындарының көлемі де ұлғаюда.
Туристік бизнестегі жұмыс технологиялары тегіс компьютерлендіріліп,
өркендеуде. Осы замандық клиент талап қоюшы әрі таңдаушы. Олар сенімді
серіктестер арқылы сапалы тур-тағамдардың жеткізілгенін қалайды. Мұның бәрі
туристік сала қызметкерлерінен біліктілігін, жұмыс тәжірибесін және
мамандығына машықтануын талап етеді. Сапалы туристік қызметті ұйымдастыру –
осы замандық әрбір туристік фирманың алға қойған міндеті. Сапалы қызметпен
қамту тағы да білікті маманға келіп тіреледі.
Туризмнің қазіргі индустриясы әлемдік экономиканың ең жоғары табысты
және серпінді дамушы салаларының бірі болып табылады.
Астана қаласының әлеуметтік-экономикалық өмірінде соңғы жылдары
болған өзгерістер туризм саласындағы ұсыныстарды нақты сұранысқа барынша
жақындатып, кеңінен таралуына мүмкіндік береді. Өзіндік келбеті мен
инфрақұрылымы бар біздің еліміздің жас астанасы ретіндегі қалаға өсіп келе
жатқан қызығушылық туризм саласын сипаттайтын көптеген көрсеткіштермен
расталады.
2007 жылдың 1 қаңтарындағы жағдай бойынша Астана қаласында қала
қонақтары мен тұрғындарына қызмет көрсеткен 84 қонақ үй жұмыс істеді. 2006
жылы қаланың туристік фирмаларымен және қонақ үйлерімен 340,3 мың туриске
қызмет көрсетілді. Соның ішінде келу туризмі 53,0 мың адам, шығу – 31,1 мың
адамды құрады. Ең үлкен үлес салмақ ішкі туризмге тиесілі – 256,2 мың адам
(75,3%). 2005 жылмен салыстырғанда қызмет көрсетілген туристер саны 35,4%-
ға немесе 88,9 мың адамға көбейді. Бұл өсім 2005 жылмен салыстырғанда 1,7
есеге өскені келуші туризм есебінен болды.
Сурет-6, 2005-2006 жылдардағы туризм түрлері бойынша туристерге қызмет
көрсету, (мың адам)
Туризм түрлері бойынша туристерге қызмет көрсету
2006 жылы ішкі туризм айтарлықтай өскен.
Туристік қызметпен айналысатын барлық туристік фирмалармен және жеке
кәсіпкерлермен 86,1 мың адамға қызмет көрсетілді, оның ішінде туристік
фирмалармен – 83,4 мың адамға, туристік қызметпен айналысатын жеке
кәсіпкерлермен – 2,7 мың адамға қызмет көрсетілді. Сонымен бірге 18,4 мың
жолдама өткізілген. Туристік фирмалар арқылы сатылған жолдамалардың жалпы
құны 820,9 млн. теңгені құрады.
Туристік қызметпен шұғылданатын жеке кәсіпкерлермен және туристік
фирмалармен, сондай-ақ қонақ үйлермен ұсынылған жұмыстар, қызметтер көлемі
2006 жылы 6234,1 млн. теңге құрады. Туристік қызметпен шұғылданатын жеке
кәсіпкерлермен және туристік фирмалармен ұсынылған жұмыстар, қызметтер
көлемі 1099,2 млн. теңге, оның ішінде турдың бағасына кірмейтін визалық
және экскурсиялық қызмет көрсету көлемі 19,9 млн. теңге, орындарды сақтап
қою бойынша қызмет көрсету көлемі 1078,3 млн. теңге құрады.
Кесте – 7, 2006 жылы ұсынылған жұмыстар, қызметтер көлемі,
(мың теңге)
Көрср соның ішінде:
барлығы туристік туристік орналас-тырукелушілерді
фирмалар-меқызметпен нысандары-меорналастыру-м
н айналысатын ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Қонақ үй шаруашылығындағы қызметті ұйымдастыру
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..2
І Методологиялық анализ негізі және қонақ үй қызмет саласының даму келешегі
1.1 Қазақстандағы қонақ үй шаруашылық кәсіпорындары және оның
диференциациялық функциясы мен
құрылымы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...6
1.2 Қазақстандағы қызмет көрсету аясындағы мәселелер және Астана қаласы
бойынша туристік
қызмет ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ...18
1.3 Қазақстандағы қонақ үй қызметінің даму келешегі және негізгі
индикаторлары ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .27
1.4 Қонақ үй қызметінің экономикалық тиімділігін көтеру
жолдары ... ... ... .36
ІІ Ақмолатурист АҚ қонақ үйінің экономикалық қаржылық
жағдайына талдау
2.1 Кәсіпорынның экономикалық
жағдайы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 46
2.2 Ақмолатурист АҚ қаржылық жағдайына
талдау ... ... ... ... ... ... ... . ... ... 49
2.3 Ақмолатурист АҚ іс-қағаздарын
жүргізу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .55
2.4 Ақмолатурист АҚ басқару құрылымын
ұйымдастыру ... ... ... ... ... ... ..60
2.5 Еңбек ресурстарының пайдаланылуына және негізгі қорлармен
қаруландырылуына
талдау ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... .73
ІІІ Қонақ үй шаруашылығы қызметін дамыту
3.1 Қонақ үй шаруашылығы қызметін
дамыту ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... .77
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..79
Қосымша ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 80
Пайдаланылған әдебиеттер
тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
..85
Кіріспе
Диплом жұмысына жалпы сипаттама
Диплом жұмысының өзектілігі:
Елімізде соңғы бес жылда қонақ үй бизнесі қарқынды дамып келеді. Аса ірі
қалаларымыздағы жеке кіші отельдер саны артып, ескі қонақ үйлер қайта
жаңғыртылуда. Алайда отандық қонақ үй сервисі мен қызмет көрсету сапасы
бәрі бірдей жоғары деуге әлі ерте. Сондықтан да көптеген мейманханаларымыз
батыс пен шығыс елдеріндегі беделді бәсекелестерінің қатарынан көріне алмай
тұр. Себеп, республикамыздағы қонақ үйлердің басым бөлігі – арнайы
категорияға ие емес. Мәселен; Қазақстандық қонақ үй рыногын төмендегіше
топтастыруға болады: Бес отель 5 жұлдызды, жиырма үші 4 жұлдызды
категория қатарына тіркелсе, 3 жұлдызды қонақ үйге елу нысан қатысты.
Қалған қонақ үй қорлары - арзан сегменттегілер.
Еліміздегі 385 қонақ үй орынжайларының 350-і қалалық жерлерде орналасса,
35-і ауылдық елді-мекендерден (11 облыстағы) орын алған. Бір өкініштісі,
Батыс Қазақстан, Қызылорда және Маңғыстау облыстарындағы ауылдық жерлерде
қонақ үйлер мүлдем жоқ. Ал Алматы, Астана және Ақтау қалаларындағы санаулы
мейманханалар ғана қонақтарына комфортты жағдай жасауға қабілетті.
Дегенмен, елімізде қонақ үй құрылысы қарқын алып келеді. Осыған сай
Астанадағы бірқатар қолжетімді қонақ үйлерді қайта жаңғырту есебінен
нөмірлік қор қысқарды. Нәтижесінде экономикалық жоғары классты қонақ
үйлерге сұраныс көбейді, ал онда қызмет көрсету құны аса қымбат.
Бір жағынан алғанда, шетелдік батыстық бәсекелес кәсіпорындар желісінің
ықпалымен ірі қалалардағы қонақ үй саласының дамуы жоғары деңгейде деп
сипатталады. Екінші жағынан, сырттан келетін туристерге қолайлы кейбір
аймақтардағы қонақ үй индустриясын жетілдіру жағы мардымсыз. Осымен
байланысты орталық қалалардағы, экскурсанттарға ыңғайлы өңірлердегі Отандық
қонақ үй желісінің бәсекеге қабілеттілігін арттыру проблемасы туындайды.
Әлемдік тәжірибе көрсеткендей, мұндай кәсіпорындардың бәсекеге
қабілеттілігі маркетингтік басқарудың ажырамас бөлігі болып табылатын
қызмет сапасын ұдайы көтеруге негізделеді. Бұл өз кезегінде қонақ үй
кәсіпорнының ғаламдық жүйеге енуіне жол ашып, тұтынушылар талабына толық
жауап береді.
Жалпы алғанда басқару жүйесіне TQM (басқарудың жаппай сапалылығы) енгізе
отырып, тауарлар мен қызмет көрсету сапасының теориясын қолдану қажет.
Бүгінгі қонақ үй тәжірибесінде стандарттау жөніндегі халықаралық ұйым
ұсынымдарына (ISO) сәйкес тауарлардың, қызмет сапасының сертификациясы мен
процесстерін маркетингтік қызмет сапасымен үйлестіру жағы кемшін. Ал қонақ
үй шаруашылығында ұсынылатын қызметтер кешенін басқару мейманхананың
маркетингтік іс-әрекетіне сүйенеді. Қонақ үй шаруашылығы қызметін
ұйымдастыру қазақстандық мейманханалардың бірегей корпоративтік жүйесі
құрылған жағдайда тиімді жүзеге асатыны анық. Аталған фактілер - диплом
жұмысының көкейкестілігіне куә.
Зерттеудің нормативтік-ақпараттық базасы мен мәселелерді әзірлеу деңгейі:
Зерттеу барысында Қазақстан Республикасы Статистика жөніндегі агенттігі
мен Астана қаласы Статистика жөніндегі басқармасының материалдары,
Ақмолатурист АҚ жайлы материалдар мен мәліметтер зерттеу жұмысының
негізгі ақпараттық базасын құрады.
Қонақ үй қызметін ұйымдастыру формаларының бірқатар басымдықтары ел
экономикасының қонақ үй секторына қолдануға жарамды. Қазақстандық, сондай-
ақ шетелдік клиенттерді туристік нысандар мен еліміздің кәсіпорындарына
тарту Отандық мейманжайлылықты әрі қарай дамыта түсуге мүмкіндік береді.
Осы жағдайда қазақстандық туристік өнімдердің халықаралық рыноктағы
бәсекеге қабілеттілігі жөнінде айту орынды. Алайда, аталған секторды
ілгерілету сәл қиынға соғып тұр. Оған кедергі болған – ұйымдастырушылық,
құқықтық және экономикалық сипаттағы мәселелер. Оның негізгісіне жататындар
- қызмет көрсету сапасының төмендігі, тиімсіз менеджмент, баға шығыны,
өнімі мен қызметін өткізуге шорқақтық. Туризмді дамыту арқылы қонақ үй
шаруашылығын ұйымдастырудың батыстық тәжірибесіне бейімделе отырып,
келтірілген проблемалардан айығуға болады. Қазақстандағы қонақ үй қызметі
шетелдік мейманханалар тізбегінің ықпалымен дамып келетінін ескерсек, кіші-
гірім елді-мекендердегі қызмет сапасын басқару стратегиясы ойдағыдай
орындалмай отыр. Қызмет индустриясы - бір-біріне жанасып жатқан сала.
Сондықтан да ұсынылатын қызмет сапасы алдымен сол ұйымның қызметкеріне
тәуелді. Яғни, мұндағы ішкі және сыртқы маркетингтің ролі басым.
Мақсаты:
Қонақ үй қызметі шаруашылығын заманға сай бәсекеге қабілетті етіп
жетілдіру, оны еліміздің экономикасының жоғары табысты секторына айналдыру,
Қазақстан мейманханаларының имиджін тартымды туробъекті ретінде
қалыптастыру.
Алға қойған мақсатқа жету үшін келесі міндеттер шешілуі керек:
- қонақ үй шаруашылығын ұйымдастырудың қазіргі заманғы тенденцияларын
үйрену;
- қонақ үй шаруашылығын дамытуға және оның материалдық базасын
жетілдіруге жәрдемдесу жөніндегі ережелерді әзірлеу;
- Отандық қонақ үйлердің қазіргі жағдайына баға беру;
- Ақмолатурист АҚ қонақ үйінің қаржылық жағдаятына талдау жүргізу;
- осы саланы реттеу тетігін жетілдіруге ықпал ету;
- қонақ үйлік сервис сапасын белгiленген талаптарға сәйкес арттыру.
Зерттеу нысаны:
Астана қаласындағы Ақмолатурист АҚ қонақ үйі.
Зерттеу пәні:
Зерттеу нысаны болып қазіргі экономикалық жағдайда қазақстандық қонақ
үй шаруашылығындағы қызметті ұйымдастыру танылды.
Зерттеудің теориялық және әдістемелік негіздері:
Жалпы зерттеудің теориялық және әдістемелік негізі ретінде заң актілері,
ҚР Президентінің Жарлықтары мен ҚР Үкіметінің Қаулылары, отандық және
шетелдік ғалым-экономистердің ғылыми жұмыстары алынды.
Зерттеу нәтижелері салыстырмалы талдау, сараптамалық, есептік-құрылымдық,
экономикалық-математикалық, болжамдау және монографиялық әдістерді қолдану
көмегімен алынды.
Зерттеудің ғылыми жаңалығы:
Қонақ үй шаруашылығы қызметін ұйымдастыру бойынша берілген ұсыныстар
жұмыстың ғылыми жаңалығын қамтиды. Осы реттегі қол жеткізілген жаңалықтар:
- мейманхана секторын ілгерілетудің алғышарттары анықталды;
- теориялық сараптама негізінде қазақстандық қонақ үй саясатының
ерекшеліктері талданып, қорытылды;
- қонақ үй қызметін жетілдіру алға тартылып, оның даму перспективасына
болжам жасалды.
Зерттеудің практикалық маңыздылығы:
Қонақ үй шаруашылығының әлеуетін қалыптастыру жолында оның экономикалық
механизмін жетілдіру үшін осы диплом жұмысында қолданылатын әдістемелік
тәсілдер мен ұсыныстар арқылы айқындалады. Зерттеу материалын қонақ үй
шаруашылығы саласында, өндіріс пен қызмет көрсету орындарының бәсекеге
қабілеттілігін арттыру мақсатындағы жобаларды жасауда пайдалануға болады.
Зерттеу нәтижелерін сынақтан өткізу (апробациясы):
Диплом жұмысы қазақстандық, ресейлік және шетелдік басылымдар деректеріне
сүйене отырып, әзірленді. Материалдардың теориялық қағидалар арқылы
дәлелденуімен, зерттеудің ғылыми ақпаратының мазмұнына сай болуымен,
кешенді тәсілдердің пайдаланылуымен, ұсынылып отырған пайымдардың
тиімділігімен, сондай-ақ зерттеу нәтижелерін тәжірибелік-эксперимент жұмысы
арқылы тексеру және практикаға енгізумен қамтамасыз етілді.
Диплом жұмының әдіснамалық және теориялық негіздері:
Диплом жұмына А. С. Манап, К. И. Ахметова, Ә. Сәрсенбаев, Ю. Ф. Волков,
Ж. С. Рахимбекова, Л. П. Шматько, А. Т. Бейжанов, Е. Я. Морозова, Э. Д.
Тихонова, Г. А. Папирян, Н. И. Кабушкин, Г.А.Бондаренко, А. Д.
Чудновский, А. А. Романов, В. Г. Гуляев, О. Л. Волкова, Е. А. Соболева, О.
В. Ефимова тәрізді зерттеуші ғалымдардың ғылыми еңбектері мен жекелеген
мақалаларының негізгі теориялық тұжырымдары тірек болды.
Жұмыс құрылымы мен көлемі:
Диплом жұмысы кіріспеден, үш тараудан, қорытындыдан, пайдаланылған
әдебиеттер тізімі мен қосымшадан тұрады. Жұмыс көлемі – 94 бет.
Диплом жұмысының бірінші бөлімінде қонақ үй қызметін ұйымдастыру,
еліміздегі мейманханалар құрылымы мен функциясы, мейманханалық қызмет
көрсету барысындағы мәселелер, қонақ үй қызметінің даму келешегі
қарастырылды. Қонақ үй қызметін қалыпты ұйымдастыру мұндағы қызметкерлердің
еңбегіне тікелей тәуелділігі анықталды.
Диплом жұмысының екінші бөлімінде Ақмолатурист АҚ қонақ үйінің
экономикалық қаржылық жағдайына талдау жасалды. Бұдан бөлек, кәсіпорынға
жалпы сипаттама беріліп, барлық бөлімдегі қызметкерлердің лауазымдық
міндеттеріне сай атқаратын жұмыстары атап көрсетілді. Кәсіпорындағы еңбек
персоналдары - негізгі ресурс көзі. Қонақ үйге келетін кірістің барлығы
осылар арқылы жүзеге асырылады. Сондықтан Ақмолатурист АҚ
мейманханасындағы қызметшілерге қойылатын талаптың жоғары болуы - заңдылық.
Үшінші бөлімде қонақ үй шаруашылығын дамыту ісі баяндалады. Мұнда
мейманхана ісін жетілдіруді мемлекеттік қажеттілік ретінде қарастыру
ұсынылған.
Қорытындыда дипломдық жұмыс нәтижелері негізінде әзірленген тұжырымдар
мен ұсыныстар берілді.
Қосымшада зерттеу жұмысына қатысты өзге де материалдар үлгілері
ұсынылды.
І Методологиялық анализ негізі және қонақ үй қызмет
саласының даму келешегі
1.1 Қазақстандағы қонақ үй шаруашылық кәсіпорындары
және оның диференциациялық функциясы мен құрылымы
Адам баласының негізгі мекені - жеке үйі. Осыған сай, халқымыздың
басым бөлігінің саналы ғұмыры өз шаңырағында өтеді. Біз жұмысқа, дүкенге,
сондай-ақ бос уақытымызды ойдағыдай өткізу үшін дос-жарандарымызға барып,
кешкісін үйімізге қайта ораламыз. Алайда, кейбір азаматтар еңбек
демалысына, іссапарларға және өзге де себептерге байланысты жыл бойы жиі-
жиі үйде тұрақтамауы мүмкін. Мұндайда олар аялдайтын бірден-бір орын –
мейманхана.
Қаланы саяхаттай жүргенде дүкендер, кеңселер, шеберханалар,
мейрамханалар және басқа да көңіл көтеретін, демалатын орындар көзге бірден
түседі. Керісінше қала сыртына қарай бет алсақ, фабрика, ферма және
автозаправкаларды кездестіреміз. Осы ретте қаланың нақ ортасынан да, қала
маңынан да алдымен байқалатын бір ғимарат – мейманхана. Кімнің болса да
әлеуметтік-тұрмыстық қажеттілігін қанағаттандыратын орындарға кенде
емеспіз. Қонақ үйлер де осындай нысандар қатарында.
Тұтынушылардың көзқарасынша мейманхана – коммерциялық негізде тұру
үшін арнайы бөлме бөлетін әрі қызметін сатуға ұсынатын мекеме.
Қонақ үй шаруашылығының шығуы және дамып жетілуі қоғамымыздың даму
тарихымен тікелей астасып жатыр. Ең алғашқы мейманханалық мекемелер –
ежелгі Шығыстың өркениетті елдерінде саяхат жасаушы адамдарға қызмет
көрсету мақсатында біздің эрамызға дейінгі екі мың жылдай бұрын пайда
болған.
Ерте дәуірлерден-ақ римдіктер мемлекет мұқтаждықтарына қарай саяхат
жасаушыларға арнайы ғимараттар тұрғыза бастапты. Жол бойында ерекше сән
түзеген бұл ғимараттар бір қарағанда сарай секілді. Меймандостық
мекемелерін құру жолында Шығыс, Азия және Кавказ елдеріндегі сауда
байланыстарының дамуы үлкен роль атқарды. Аталған аймақтардың территориясы
арқылы алып сауда жолдары қалыптасты. Осылайша тауар жүктеген керуендер
көші басталды.
Саяхат жасаушыларды түнету мақсатында сауда жолдарын жағалай
керуендерді жайғастыратын орындар құрылды. Ұлы қабырғамен айнала қорғалған
сарайлар кезінде керуеншілерді қолайсыз ауа-райынан, сондай-ақ түрлі жол
азабынан сақтады.
Орта ғасырлардағы қонақжай орындарын дамытудың діни дәстүрлерге де
ықпалы болды.
Қонақ үй шаруашылығын дамытудағы тағы бір елеулі кезең Еуропадағы ат
күшімен атқарылатын пошта және көлік қатынасының орнауымен байланысты
бекеттер. Пошта жолы бойында мемлекеттік тасымалдауға, сондай-ақ демалыс
орындарына қызмет көрсететін пошта бекеттері пайда болды.
ХV ғасырларда тұрғын сарайлар пошта бекеттеріне біріктірілді. Оларға
мейманхана деген атау тағылды. Осыдан соң кейбір ірі қалаларда қонақжай
орындарының қатары біртіндеп көбейе бастады. Бірақ, бұлар - өзгеше сипатта.
Мұндағы ерекшелік - жолаушы-жүргіншілердің орналасып, тамақтануымен қатар,
олардың коммерциялық құрылымдарын жетілдіруіне жол ашылғандығы. Осыған
орай, қонақ үйлерде жабдық бөлмелер, сауда қатарлары, дүкендер, қоймалар
құрылды.
Отель сөзі ХVІІІ ғасырда қолданысқа енді. Кезінде Францияда көп
пәтерлі ғимараттарды отель деп атаған. Мұндай пәтерлер негізінен бір күнге,
бір аптаға не бір айға жалға берілетін. Көп ұзамай бұл терминді Америка
Құрама Штаттарының тұрғындары қабыл алды. О бастан-ақ алпауыт Америка –
мейманханаларды техникалық жарақтандыру ісіндегі жаңа ережелердің, жаңа
енгізілімдердің Отаны. Бұл елдерде мейманханаға деген сұраныс қашан да
жоғары. Өйткені, мұнда уақытша қоныстануға бел байлаған эмигранттар жиі
барып тоқтайтын. Әлемнің алпауыт мемлекеттерін жаулап алған қонақ үй
бизнесі көп ұзамай қазақ даласында да дәуірледі.
Кейiнгi жылдары елiмiзде жанданып келе жатқан саланың бiрi - туризм.
Бұл өз кезегінде экономикамыздың едәуiр пайда әкелетiн тармағына айналуымен
қатар қонақ үй саласын ілгерілетуге септігін тигізіп келеді.
ҚР Үкіметінің Экономиканың басымдық секторындағы пилотты кластерді
құру және дамыту жөніндегі жоспарын бекіту туралы Қаулысында қазіргі таңда
туристік бизнес жандана түскендігі сөз етілген. Қазақстан алдағы 3-4 жыл
ағымында елімізге келетін туристерді 10 есеге ұлғайтуды көздеп отыр.
Халықаралық консалтингтік IPK компаниясы келтірген деректер бойынша
еліміздегі туризмді дамытуда бес облыс алда тұр. Олар: Маңғыстау, Оңтүстік
Қазақстан, Шығыс Қазақстан, Ақмола, Алматы, сондай-ақ Алматы қаласы. Мұндай
өсім жоғарыда аталған облыс аймақтарынан ірі орталықтар құруға сеп. Осы
сынды қадам қонақ үй бизнесін екпінді дамытуға, туристерге бағытталған орта
деңгейлі мейманханалар құрылысын салуға жол ашады.
2006-2007 жылдардағы республикамыздағы қонақ үй бизнесінің қарқынды
дамуы экономикалық өсіммен байланысты сипатталады. Қонақ үй шаруашылығын
дамытуға сыртқы және ішкі туризмнің дамуы нәтижесінде қатысушылар санының
көбеюі ықпал етті.
Қазақстанда туризмді дамытудың 2007-2011 жылдарға арналған
мемлекеттік бағдарламасын іске асыру қорытындысына сәйкес 2007 жылғы
келушілер саны 2006 жылмен салыстырғанда 26,7%-ға өсті. Сырттан келушілер
туризмі 31,5%-ға өсіп, 3996,3 мың адамды құраса (36,9%), сыртқа шыққан
туристердің саны 2006 жылға қарағанда 22,7%-ға өсіп, 3396,0 мың адамды
құрады немесе жалпы келушілер ағынының 31,3% құрады және ішкі туризмнің
келушілер саны 25,5%-ға өсіп, 3449,0 мың адамды құрады.
Көрсетілген қызметтің жалпы көлемі 45%-ға өсіп, 34557,3 мың теңгені құрады,
сатылған жолдамалардың құны 11036,0 млн. теңгеге жетті (1,7 есе көбейді).
2007 жылы 904 туристік фирма және туристік қызметпен айналысатын 46 жеке
кәсіпкер 422,6 мың келушілерге қызмет көрсетті. Республикадағы барлық қонақ
үйлерде 1906,9 мың адамға қызмет көрсетілген және қызмет көрсетуден 28166,4
млн. теңге түскен. Орналастыру объектілерінде 25565 нөмір есептелді, бір
уақыттағы сыйымдылығы 58612 койко-орынды құрады.
2006 жылғы есеп бойынша республикамыздағы мейманхана, мотель және
келушілерге арналған жатақханалар саны – 385, ал келгендерді орналастырумен
шұғылданатын кәсіпкерлер – 163. Мейманханалардағы бір жолғы сыйымдылық -
33 399 орын болса, нөмірлер саны - 15 515. Орта статистикалық әрбір қонақ
үйдегі 86,8 орынға 40,2 нөмірден келеді. Сонда бір нөмірдегі орташа
сыйымдылық көлемі - 2,2 төсек-орын.
2000-2006 жылдары елімізде мейманханалар саны күрт өсті. Бұл
Қазақстанға шетелдік азаматтардың іскерлік мақсатпен келу көрсеткішінің
көбеюімен байланыстырылады. Екінші жағынан, соңғы жылдары халықаралық
стандарттарға сай келетін жеке мейманханалар, қонақ күту үйлері мен
туристерді жайғастыратын өзге де стационарлық орындар бой көтеріп, ескі
мейманханаларға жөндеу жұмыстары жүргізілуде.
2000 жылмен салыстырғанда мейманханалар, мотель және келушілерге
арналған жатақханалар саны 226 бірлікке, яғни 2,4 есе өскен болса, 1994
жылмен салыстырғанда – 6,7 есе артық. 2000 жылмен салыстырғанда қонақ
үйдегі бір жолғы сыйымдылық 2-2,5 есеге, нөмірлер саны – 6391 бірлікке,
яғни 1,7 есе ұлғайды.
Қор нөмірінің көлемі жағынан аса ірі қонақ үйлер Алматы және Астана
қалаларында орналасқан. Алматыдағы мейманханалар орта есеппен алғанда 148,8
орынға 72,5 нөмірден, ал Астанадағы 66,2 орынға 38,4 нөмір сәйкес келеді.
Қазіргі таңдағы өзекті мәселе - қонақ үй шаруашылығын меншік формасы
бойынша бөлу. Жоғарыда аталған 385 орынжайдың 22-сі мемлекет меншігінде
болса, 340 – жеке меншікке, 17-сі өзге мемлекеттердің, олардың азаматтары
мен заңды тұлғаларының меншігіне тиесілі.
Ал 340 кәсіпорын жеке меншіктікі десек, соның 37-сі шетелдіктермен
бірлескен меншік үлесінде.
Еліміздегі 385 қонақ үй орынжайларының 350-і қалалық жерлерде
орналасса, 35-і ауылдық елді-мекендерден (11 облыстағы) орын алған. Бір
өкініштісі, Батыс Қазақстан, Қызылорда және Маңғыстау облыстарындағы
ауылдық жерлерде қонақ үйлер мүлдем жоқ.
Қазақстандық қонақ үй рыногын төмендегіше топтастыруға болады:
Бес отель 5 жұлдызды, жиырма үші 4 жұлдызды категория қатарына
тіркелсе, 3 жұлдызды қонақ үйге елу нысан қатысты. Қалған қонақ үй
қорлары - арзан сегменттегілер. 5 жұлдызды қонақ үйлердің менеджменттері
шетелдіктердің басқаруында, келесі категориядағыларға жетекшілік ететіндер
– жергілікті топ-менеджменттер.
Халықаралық желіге жататын бес жұлдызды отельдер: Алматыдағы Hyatt
Regency мен The Regent Ankara, Астанадағы – OKAN InterContinental мен Rixos
Astana President Hotel, ал Ақтауда – Marriott International Ренессанс
Ақтау атты алғашқы отель желісі. Ренессанс Ақтау Отелі – Ренессанс
брендіне (макетіне) ие болған Қазақстандағы тұңғыш отель.
Тәжірибе көрсеткендей, қонақ үйдегі қызмет түрінің сапасы мен
бағасының арақатынас факторы нарықтағы отельдерді тізімдеудің айырмашылық
белгісі болып саналады. Бұл [баға-сапа] кілтті параметрлердің қонақ үйді
таңдар алдындағы ықпалы зор.
Қонақ үй шаруашылығы кәсіпорындары түрлі мақсатпен түрліше
топтастырылады.
Кесте-1, Қонақ үйлер мен басқа да орналастыру нысандарының кәсіпорын көлемі
бойынша бөлінуі, (адам)
Көрсеткіштер Жылдар
2004 2005 2006
Барлығы 28 36 46
соның ішінде:
шағын кәсіпорындар 14 20 28
орта кәсіпорындар 10 12 15
ірі кәсіпорындар 4 4 3
Келтірілген кестеден қонақ үйлер мен басқа да орналастыру нысандарының
кәсіпорын көлемі жағынан шағын кәсіпорындар үш жылда да артып жатқандығын
көруге болады.
Кесте-2, Қонақ үйлер мен басқа да орналастыру нысандарының меншік нысандары
бойынша бөлінуі, (бірлік)
Көрсеткіштер Жылдар
2004 2005 2006
Меншік түрлері бойынша барлығы 28 36 46
оның ішінде:
мемлекеттік меншік 6 5 4
жеке меншік 20 28 40
одан шетелдің қатысуымен бірлескен 2 2 2
кәсіпорындар меншігі
басқа мемлекеттердің, олардың заңды 2 3 2
тұлғалары мен жеке азаматтарының
меншігі
Бұл кесте арқылы меншік нысандары бойынша үш жылда да жеке меншіктің үлесі
басым, яғни жылдан жылға артып отырғаны байқалады.
Кесте-3, Қонақ үйлер мен басқа да орналастыру нысандары жұмысының негізгі
көрсеткіштері
Көрсеткіштер Жылдар
2004 2005 2006
Барлық нөмірлер саны-барлығы, бірлік1083 1381 1577
соның ішінде люкс сыныбындағы 145 171 213
Бір жолғы сыйымдылығы, төсек-орынның1928 2386 2595
барлығы
Ұсынылған төсек-тәулік 225489 286990 350316
Толтырылымдығы (%) 32 33 37
Есепті кезеңдегі қызметкерлердің
орта есеппен алғандағы жалпы саны, 1167 1373 1611
адам
Құрылыстың жалпы ауданы, барлығы, 85657,2 108108,2 120791,1
шаршы метр
одан:
тұрғын ауданы (нөмірлер ауданы) 45907,4 49116,5 54744,4
Қонақ үйлер мен басқа да орналастыру нысандары жұмысының негізгі
көрсеткіштерінің жыл сайын өсіп келетіні байқалады.
Кесте-4, Орналастыру нысандарымен көрсетілген қызметтер көлемі,
(мың теңге)
Көрсеткіштер Жылдар
2004 2005 2006
Қызметтер көлемі, барлығы 2539020,3 3129741,1 4760601,6
соның ішінде:
мейрамханалары бар қонақ үйлер 1821046,0 2803138,5 4335299,2
олардан – мейрамханалар 201468,7 786724,9 971713,9
мейрамханалары жоқ қонақ үйлер 707016,3 290426,6 379204,2
жастар туристік лагері және тау 10958,0 - -
туржазбалары
басқа тұру орындары - 36176,0 46098,2
Демек, орналастыру нысандарында көрсетілетін қызметтерге сұраныс 2006 жылы
2005 жылға қарағанда 1,52 % -ға өсе түскен. Соның ішінде мейрамханалары
бар қонақ үйлерге 1,54 %-ға, мейрамханалардың өзіне 1,23 %-ға,
мейрамханалары жоқ қонақ үйлерге деген сұраныс 1,30 %-ға, ал өзге тұратын
орындарға 1,27 %-ға дейін жеткен.
Кесте-5, Келермендердің сапар мақсаттарына қарай бөлінуі,
(адам)
Көрсеткіштер Жылдар
2004 2005 2006
Барлығы 128041 144378 202129
соның ішінде:
жұмыстан бос уақыт, рекреация және 448 776 1133
демалыс, барлығы
олардан: аңшылық, балық аулау - 2 -
таныстар мен туысқандарға бару 926 161 513
іскерлік және кәсіби мақсаттар, 89847 114331 188839
барлығы
олардан спорттық 501 2467 1917
Емделу 2 16 8
дін-қажылық 2 - -
коммерциялық (шоп-турлар) 48 - 1155
өзге де мақсаттар 36768 28672 10481
2006 жылғы келушілер саны 9,69 %-ға көбейсе, соның ішінде, іскерлік және
кәсіби мақсатпен жолға шыққандар қатары 1,65 %-ға өскен.
Кесте – 6, Келермен – резидент еместер, (адам)
Көрсеткіштер Жылдар
2004 2005 2006
Барлығы 18229 25313 46236
соның ішінде:
жұмыстан бос уақыт, рекреация және - 41 152
демалыс, барлығы
олардан: аңшылық, балық аулау - - -
таныстар мен туысқандарға бару - 73 46
іскерлік және кәсіби мақсаттар, 18278 24502 45851
барлығы
олардан: спорттық - 597 468
Емделу - 2 2
дін-қажылық 2 30 -
коммерциялық (шоп-турлар) 13 4 129
өзге де мақсаттар 3 661 56
Бұл кестеден 2006 жылғы бейрезидент келушілер санының 1,82 %-ға артқанын,
соның ішінде, басқалардан басым тұрған іскерлік және кәсіби мақсатпен жолға
шыққандар қатарының 1,87 %-ға ұлғайғанын көрдік. Демек, бейрезиденттердің
де қызмет барысында жиі жолсапарға шығуына тура келеді екен.
Кесте – 7, Келермен – резиденттер, (адам)
Көрсеткіштер Жылдар
2004 2005 2006
Барлығы 109742 119065 155893
соның ішінде:
жұмыстан бос уақыт, рекреация және 448735 981
демалыс, барлығы
олардан: аңшылық, балық аулау - 2 -
таныстар мен туысқандарға бару 923 88 467
іскерлік және кәсіби мақсаттар, 71569 89829 142988
барлығы
олардан: спорттық 501 1870 1449
Емделу 2 14 6
дін-қажылық - 2 -
коммерциялық (шоп-турлар) 35 386 1026
өзге де мақсаттар 36765 20011 10425
Алдыңғы жылдармен салыстырғанда 2005 жылғы жалпы келуші-резиденттер қатары
1,08 % -ға, ал 2006 жылы 1,30 %-ға көбейе түскен. Соның қатарында іскерлік,
кәсіби мақсаттағы тұлғалардың белсенділігі 2005 жылы 1,25 %-ға, 2006 жылы
1,59 %-ға жоғарылаған.
Кесте – 8, Елдер бойынша орналастыру нысандарының келермендерге
қызмет көрсетуі туралы мәліметтер, (адам)
Көрсеткіштер Жылдар
2004 2005 2006
А 1 2 3
Барлығы 128041 144378 202129
соның ішінде:
Резидент емес туристердің келгені 18299 25313 46236
барлығы
ТМД елдерінен 8455 9795 12842
соның ішінде:
Әзірбайжан 107 50 246
Армения 58 17 200
Белорусь - 178 214
Грузия - 175 241
Қырғызстан 253 178 337
Молдова Республикасы 23 28 91
Ресей Федерациясы 6659 8232 10056
Тәжікстан 90 91 154
Түркменстан 18 8 37
Өзбекстан 303 374 458
Украина 586 464 808
Кесте – 8 жалғасы
А 1 2 3
ТМД-дан тыс елдерден 9844 15518 33394
соның ішінде:
Ауғанстан 46 20 36
Австалия 32 133 78
Австрия 147 93 82
Албания - 2 8
Антигуа мен Барбуда 1 - -
Аргентина 4 5 10
Бангладеш 2 3 -
Бельгия 46 92 273
Болгария 27 63 70
Бразилия 6 11 40
Ұлыбритания 847 1267 3137
Венгрия 21 34 46
Вьетнам 3 - 3
Германия 1083 1743 3914
Грекия 41 43 213
Гондурас 2 - -
Гонконг - 14 19
Дания 36 52 65
Доминика 3 1 -
Замбия - 3 -
Египет 27 18 130
Израиль 128 113 285
Үндістан 117 203 505
Индонезия 2 12 3
Иордания 7 5 143
Ирак 1 1 4
Иран 95 121 222
Ирландия 10 24 20
Исландия 3 3 4
Испания 91 83 344
Италия 456 545 1172
Канада 188 183 418
Кения 5 1 1
Кипр 3 5 24
Қытай 492 1306 2094
Колумбия 1 - -
Корея (ҚХДР) 369 610 1233
Корей Республикасы - 94 175
Коста-Рика 2 - -
Куба 2 2 -
Кесте – 8 жалғасы
А 1 2 3
Куба 2 2 -
Кувейт 3 2 1
Латвия 52 57 128
Ливия 2 3 -
Ливан 4 4 2
Литва 147 49 60
Люксембург 8 3 16
Мадагаскар 2 - -
Македония - 7 3
Малайзия 19 19 240
Мексика 1 4 18
Моңғолия 25 41 44
Непал 2 - -
Нигерия 10 5 6
Нидерланд - 307 591
Жаңа Зеландия - 11 4
Норвегия 128 83 70
БАӘ 27 93 258
Оман 4 30 15
Пәкістан 26 110 100
Парагвай - 2 -
Польша 157 283 198
Португалия 4 3 -
Румыния 8 14 32
Сауд Аравиясы 83 63 274
Свазиленд - 2 5
Сингапур 99 67 118
Сирия 1 9 9
Словакия 23 14 24
Словения 11 17 18
АҚШ 1415 2187 6441
Сьерра-Леона - - 10
Тайвань - 2 -
Таиланд 17 39 38
Тунис - 2 -
Түркия 1174 2750 6711
Уганда 5 3 -
Филиппины 64 56 28
Финляндия 101 177
Франция 422 425 864
Хорватия 30 10 24
Чехия 63 49 127
Кесте – 8 жалғасы
А 1 2 3
Чили - - 3
Швейцария 137 116 159
Швеция 40 27 44
Шри-Ланка 4 2 3
Эстония - 8 56
ОАР 17 18 42
Югославия 19 19 18
Жапония 572 639 1142
Басқа мемлекеттер 444 863 493
Қызмет көрсетілген резиденттер 109742 119065 155893
2006 жылы жиі сапарлауына қарай ТМД бойынша Ресейліктер – 1,22 %-ға, алыс
шетелдерден Түркиялықтар – 2,44 %-ға, АҚШ – 2,94 %-ға, Германиялықтар –
2,24 %-ға және Қытайлықтар – 1,60 %-ға дейін қызмет түрлерін пайдаланған.
Барлық қызмет жиынтығын құрылымдау мен оның функциясын анализдеу ісі
- аса маңызды. Бұл саланың теориялық және тәжірибелік маңызын
классификациялау ешқандай шүбә келтірмейді.
Классификация қызметтің әрбір түрінің өзіндік ерекшелігін түсінуге,
аталған индустрияны басқару тәсілдерін анықтауға жол ашады. Оның қызметті
сегментациялаудың тиімді тәсілдерін табуда да көмегі зор.
Сурет-1, Жалпы қызмет құрылымы
Жалпы қызмет құрылымы [Медлик С., Инграм Х. Гостиничный бизнес]
Жалпы халыққа қызмет көрсету саласына жататындар - білім беру,
денсаулық сақтау, мәдени-тұрмыстық қызмет т.б.. Осылармен қатар қызметтің
дербес және спецификалық айырмасы пайда болды. Әрбір жеке тұлғаның
қажеттіліктерін қамтитын қызметті дербес, ал қоғамдық не ұжымдық
қажеттіліктерді қанағаттандыратын қызметті спецификалық деп ұғыну керек.
Қызметтің қос түрі де - қазақстандық қонақ үйлер үшін жат емес.
Сурет- 2, Өтем негізіндегі қызмет саласының жіктелуі
Өтем негізіндегі қызмет саласының жіктелуі
[Медлик С., Инграм Х. Гостиничный бизнес]
Қызмет атаулының жалпы құрамынан мейманханадағы тұрмыстық қызметті
бөліп қарауға болады. Тұрмыстық қызметтің өзі екіге бөлінеді. Оның бірі
қызметтің бір түрі бола тұрып екіұдайылық сипат алады. Сондай-ақ ол
материалдық құндылыққа да ие. Мәселен, тұрмыстық қызмет көрсету саласына
қатысты болса да, киімдерді тазалау және жөнге келтіру арқылы мейманхананың
материалдық байлығын арттыруға қомақты үлес қосады. Қызметтің өзге
топтары меншікті қызмет түріне жатады. Ол мейманханадағы монша, кір жуатын
орын және фотография тәрізділер арқылы көрінеді. Қызмет
классификациясының тағы бір түрі жоғарыда ұсынылды. Мұнда қызмет көрсетуді
үш бөлімге жіктеген. Олар: Ақылы қызмет, жеңілдетілген қызмет және тегін
қызмет (Сурет-2).
Мұның алғашқысы жеке кірістері есебінен клиенттің материалдық және
әлеуметтік-мәдени сұраныстарын орындайды. Осы арқылы тұрмыстық қызмет орны,
кино, театр, жолаушы тасымалы, халыққа байланыс қызметін көрсету (пошта,
телефон, телеграф, радио, телекс, факс) секілді қызметтің барлық түріне
толықтай төлем жасалады. Ал екіншісі халықтың жарым-жартылай төлеуін талап
етеді. Қосымша ақыға мемлекет немесе ұйымдар жауапты. Жеңілдетілген қызмет
тұрмысы төмен топтағыларға, мүгедектерге көрсетіледі.
2-суретте көрсетілген ақысыз қызмет түрі мейманханаға келушілерге
(жеке жұмыскерлеріне де) қамқорлық мақсатында ұсынылады. Оған ем алу, кадр
дайындау (мейманханаға қажетті кадрларды) ісі кіреді. Қонақтар үшін ақысыз
қызметтің маңызы айрықша.
Қонақ үй кәсіпорындарын функциональдық бағытына қарай былайша
топтастырамыз:
1) Арнаулы мейманханалар, оған жататындар:
Іскерлік мақсаттағы мейманханалар – бұл туристерге арналған,
саяхатшылардың басты мұраты – кәсіби іс-әрекет (бизнес, коммерция,
кездесулер, кеңестер, симпозиумдар, конференцилар, конгресстер, өзара
тәжірибе алмасу, оқу, көрмелер, тұсаукесерлер т.б.) орнату. Бұл категорияға
бизнес-отельдер (коммерциялық отельдер), конгресс-отельдер, конгресс-
орталықтары және басқалар жатады.
Демалуға арналған мейманханалар - бұл да негізінен туристерге
арналған, саяхатшылардың мүддесі – демалу және ем алу. Бұл категорияға
қатыстылар: курорттық мейманханалар, пансионаттар мен демалыс үйлері,
туристік-экскурсиялық мейманханалар, туристік-спорттық қонақ үйлер, казино-
отельдер.
2) Транзитті мейманханалар, бұлар қысқа мерзімге келген туристерге
қызмет көрсетуді жүзеге асырады. Мұндай мейманханалар авиатрассалардың,
автотрассалардың, темір жол трассаларының және сулы трассаларының жанына
орналастырылған.
3) Барлық уақытта тұруға арналған мейманханалар. Бұл типтес қонақ
үйлер Қазақстанда жоқ.
Жұмыс ұзақтығы бойынша қонақ үйлер төмендегіше жіктеледі:
▪ Жыл бойы жұмыс істейтіндер;
▪ Екі маусым жұмыс істейтіндер;
▪ Бір мезгілдік.
Қызметтің келесі сипаттағы құрылымы да тұрмыста кең тараған:
1. Қызмет жасаушы;
2. Қызмет көрсетуде клиеттің болуы;
3. Көрсетілетін қызмет бағыты;
4. Қызметті жасаушының мақсатты уәжі;
5. Қызметтің нақты саласына қарай істелген қызметтер;
6. Өндірістің белгілі бір тауарлық өнімі ретіндегі қызметтер.
1.2 Қазақстандағы қызмет көрсету аясындағы мәселелер
және Астана қаласы бойынша туристік қызмет
Еліміздің базар экономикасына көшу процесі мен оның әлемдік
интеграцияға шоғырлануы жағдайында мейманхана қызметінің ролі зор.
Сондықтан да қонақ үй қызмет саласын қарқынды дамыту – кезек күттірмейтін
міндет. Алайда еліміздегі бірқатар қонақ үйлердің жоғары техникалық
деңгейде сапалы қызмет көрсетуінде көңіл қынжылтатын сәттер да жоқ емес.
Мұны шешу үшін қонақ үйдегі қызмет көрсету саласына теориялық баға бере
білу керек.
Ал Батыс елдеріндегі мейманханалық қызмет түрлерін дамыту
тенденцияларының талдамасы ел экономикасының аса маңызды бағыттары деп
тұжырымдалады. Оған алдымен мемлекет ықпал етуі тиіс. Осы жағдайда замана
ықпалына қарай дамуда мемлекет әрдайым басты рольде. Мемлекет бұл саланы
дамытудың стратегиялық әзірлемесінің орындалуын қатаң қадағалауы тиіс.
Басқа елдер тәрізді Қазақстанда да қонақ үй шаруашылығын дамытудағы
басты проблема - білікті кадр тапшылығы. Соның салдарынан еңбекті
ұйымдастыру тиімсіз болып отыр. Америка Құрама Штаттарындағы мейманханалық
желілер маусымдық жұмысшы күші есебінен игеріледі. Олар бұл істі дайын
қызметкерлерді артығымен ұстайтын ұйымдарды өздеріне жұмысқа тарта отырып
орындайды. Ал осы тәрізді тәсілдер Қазақстанда мүлдем жоқ. Тәжірибесіз
маманның сапалы оқу курсынан өтуіне көп уақыт қажет. Еліміздің
мейманханаларында дайындықсыз жұмыскерлердің еңбегін пайдалану құбылысы өте
жиі ұшырасады. Ол өз кезегінде үлкен ұтылысқа алып келеді.
Қызмет көрсету сапасы жағынан Отандық мейманханалардың дамыған шетел
қонақ үйлерімен бәсекеге түсуі екіталай. Қонақ үйлеріміздің басым бөлігінде
қызмет көрсету сапасының сын көтермейтіні - шындық.
Қазақстанның ірі қалаларында комфортты жағдай жасайтын қонақ үйлер
жеткілікті делік. Төрт және бес жұлдызды қонақ үйлер негізінен халықаралық
мейманханалық желіге қатысты әрі оларды халықаралық компаниялар басқарады.
Ал олардың меншік иесі - жергілікті өкімет органдарымен және жеке
инвесторлармен бірлескен кәсіпорындар.
Мұндағы қызмет көрсетудің жоғары сапасы қымбат төлемді талап етеді.
Оған ірі бизнесмендер, іскер туристер, әйгілі артистер, спортсмендер ғана
қол жеткізуі мүмкін. Ал елімізге ат басын бұрған кез келген қарапайым
азаматқа арналған қалыпты деңгейдегі туристік классты мейманханалар жоқтың
қасы.
Іс жүзінде елімізде үш жұлдызды категориясына сәйкес келетін
мейманхана ілуде біреу. Аз болғаны сондай, олардың басым бөлігі қызмет
көсету сапасы жағынан да, персоналдар дайындау жағынан да жоғарыда айтылған
категорияға сай емес.
Қазіргі таңда қазақстандық қонақ үй шаруашылығын жетілдірудегі ең
өзекті мәселеге айналған құбылыс - мейманханалар мен туроператорлардың
өзара әрекеттестігі. Серіктестер бір-біріне жиі-жиі талап қойып жатады.
Келісімшарт тәртібін орындау барысында да олқылықтар кездесіп қалады.
Туроператорлардың өз топтары үшін сақтаулы нөмірлерді алдын ала сатып
алмағандығынан келетін шығындарға мейманханалар шыдап бағуда. Кеш тапсырыс
- қонақ үй индустриясындағы көзжұмбайлық факторлардың бірі.
Ал орынжай жағына келгенде туроператорлар да өз серіктестеріне кінә
қоймақ. Бірқатар қонақ үйлер туртоптарға орынжайларын жеңілдіксіз ұсыну не
тауарларына тым жоғары баға қою салдарынан туристік топтарды қабылдаудан
қол үзіп қалады. Осындай жағдайда туроператорлардың өз ұстанымын қорғауына
қиындықтар туындап жатады.
Қазақстандық қонақ үй шаруашылығын ұйымдастыру жолындағы желілік
қатынас қалыптасудың бастапқы белесінде тұр. Сондықтан да осы кезеңдегі
өзара бірлесу формалары тым күрделі. Сонымен қоса заманауи талаптарға
толығымен жауап бере алмайды. Мұндағы негізгі айтпағымыз – Отандық
тәжірибенің жоқтығы.
Жалпы қонақ үйлер мынадай екі сегментке бөлінеді: Желілік
мейманханалар және желісіз мейманханалар. Желісіз мейманханалармен
салыстырғанда желілік мейманханалардағы еңбек өнімділігі 50%-дай жоғары. Ол
негізінен еңбекті ұйымдастырудың желілік формасын қолдану арқылы қажетті
ресурстарды жеткізу мен қызметкерлерді кәсіптік оқытуға кететін жұмыс
көлемі есебінен қаржыны үнемдеуге байланысты.
Қазақстандық желісіз мейманханалардағы еңбек персоналдары өнімінің
төмендеуін тұрғындардың кіріс деңгейі мен салықтық тәртіптің дұрыс
орындалмауынан сұраныстың азаюына алып келгендігімен түсіндіруге болады.
АҚШ-да қонақ үй тиімділігіне қарай менеджерлерге сыйақы тағайындауды
басқару шарты кең тараған. Ал қазақстандық желісіз қонақ үйлер
келісімдерінде еңбекті ұйымдастыруды жетілдіру мен басы артық штаттан
арылуға ынталандыру көзделмеген.
Қонақ үй бизнесін дамытуға кедергі – транспорттық инфрақұрылым:
аймақтарда орналасқан кейбір демалыс базаларына жолдың сапасыздығынан
жетуге мүмкін болмай жатады.
Қазіргі уақытта шетелдерге демалысқа, емделуге, іскерлік сапарға,
шоп-турға кеткен туристер саны басымдық алып отыр. Қазақстанның ішінде
емделу мен демалыс үшін ұйымдастырылған жолдамаларға сұраныс бар болғаны
25%-ға қанағаттандырылады. Сонымен бірге, ТМД елдерінен келген
ұйымдастырылмаған туристерге туристік қызметтің толық кешені көрсетілмейді.
Нашар дамыған инфрақұрылым, туробъектілердің материалдық-техникалық
базасы, кәсіптік кадрлардың, туристік қызмет рыногына қатысушылар арасында
тығыз өзара байланыстың болмауы, халықаралық деңгейде имидждік компанияның
жеткіліксіз жүргізілуі – бұның бәрі елімізде туристік саланың ойдағыдай
қалыптасуына тосқауыл болуда.
Ұлы Жiбек жолы бойында орналасқан Қазақстан аймағындағы көрікті
қалалар мен табиғаты ғажайып қорықты жерлер ежелден-ақ саяхат пен туризм
нысандары болып табылған. Тарихқа шегінсек, Қазақстандағы алғашқы туристiк
ұйымдар 20 ғасырдың 20-30 жылдарынан бастау алған. Жылжыған жылдар көшімен
сатылай дамыған туризм Тәуелсiздiк таңы арайлап атқан кезеңнен дамудың жаңа
сатысына көштi. 1993 жылдан Қазақстан Дүниежүзiлiк туризм ұйымына мүше.
2001 жылы 13 маусымда Қазақстан Республикасындағы туристiк қызмет туралы
Заңы қабылданды. Онда туристiк саланы дамытудың бiрiншi кезектегi шаралары
айқындалды. Қазақстанның табиғи, тарихи, геосаяси орны туристiк нысандарды
ұтымды пайдалануға мүмкiншiлiк бередi, сонымен қатар экономиканың басты
тармақтарының бiрi ретiнде дамытуды қажет етедi.
Қазақстанның туристiк фирмалары бүгінде дүние жүзiнiң 80 аса елiмен
қарым-қатынас жасайды. Қазақстанда туризмнiң барлық түрлерi бар. Бұл үшiн
Қазақстан аумағы бойынша 700-ден астам саяхаттық маршруттар белгiленген.
Оларға еліміздегі әр түрлi категориялы қонақ үйлер сервистiк қызмет
көрсетедi. Туризм қазіргі әлемде құқығы жағынан жүз жылдықтың экономикалық
феномені болып танылды. Осы заманғы дүниежүзілік экономикада туристік сала
– аса жанды әрі перспективалы салалардың бірі, тіпті кейбір елдерде
мемлекет кірісінің алғашқы тарауы болып табылады. Қазақстанда Ішкі Жалпы
Өнім көлемінің 1,5-2 % туризм үлесі құрайды.
Бүкіләлемдік туристік ұйымның болжамы бойынша Қазақстан тұрақты
туризмді дамыту үшін болашағы бар елдер сапында. Барлық туристік нарықта
Қазақстанның табиғатына, ландшафтарына және ұлттық мәдениетіне үлкен
қызығушылық білдіреді. Зерттеу мәліметтері бойынша алыс-жақын шет елдерден
республикамызға бет алатын туристердің 74 % - жабайы табиғатты, 63 % -
көшпенділер мәдениетін, 59 % - тау жоталарын, 68 % - әсем табиғат
көріністері мен шексіз кең даланы, 58 % - таза табиғатты тамашалауға
құштар. Сондықтан да Қазақстандағы туристік сала елдің экономикалық
дамуындағы басым сала ретінде белгіленді.
Төменде туристердің, бейрезиденттер мен резиденттердің Қазақстанға келу
мақсаттары бойынша құрылымы ұсынылған.
Сурет-3, 2005 жылғы Қазақстанға туристердің келу мақсаттары бойынша
құрылымы
Сурет – 4, 2005 жылғы туристер мен бейрезиденттердің Қазақстандағы сапар
мақсаты бойынша құрылымы
Сурет -5, 2005 жылғы туристер мен резиденттердің Қазақстандағы сапар
мақсаты бойынша құрылымы
Ұсынылған суреттердің үшеуінде де іскерлік және кәсіби мақсаттағылар
саны - басым.
Елімізде жылдан-жылға туристік қызметке деген сұраныс өсіп келеді.
Соған сәйкес туристік саладағы жұмыс орындарының көлемі де ұлғаюда.
Туристік бизнестегі жұмыс технологиялары тегіс компьютерлендіріліп,
өркендеуде. Осы замандық клиент талап қоюшы әрі таңдаушы. Олар сенімді
серіктестер арқылы сапалы тур-тағамдардың жеткізілгенін қалайды. Мұның бәрі
туристік сала қызметкерлерінен біліктілігін, жұмыс тәжірибесін және
мамандығына машықтануын талап етеді. Сапалы туристік қызметті ұйымдастыру –
осы замандық әрбір туристік фирманың алға қойған міндеті. Сапалы қызметпен
қамту тағы да білікті маманға келіп тіреледі.
Туризмнің қазіргі индустриясы әлемдік экономиканың ең жоғары табысты
және серпінді дамушы салаларының бірі болып табылады.
Астана қаласының әлеуметтік-экономикалық өмірінде соңғы жылдары
болған өзгерістер туризм саласындағы ұсыныстарды нақты сұранысқа барынша
жақындатып, кеңінен таралуына мүмкіндік береді. Өзіндік келбеті мен
инфрақұрылымы бар біздің еліміздің жас астанасы ретіндегі қалаға өсіп келе
жатқан қызығушылық туризм саласын сипаттайтын көптеген көрсеткіштермен
расталады.
2007 жылдың 1 қаңтарындағы жағдай бойынша Астана қаласында қала
қонақтары мен тұрғындарына қызмет көрсеткен 84 қонақ үй жұмыс істеді. 2006
жылы қаланың туристік фирмаларымен және қонақ үйлерімен 340,3 мың туриске
қызмет көрсетілді. Соның ішінде келу туризмі 53,0 мың адам, шығу – 31,1 мың
адамды құрады. Ең үлкен үлес салмақ ішкі туризмге тиесілі – 256,2 мың адам
(75,3%). 2005 жылмен салыстырғанда қызмет көрсетілген туристер саны 35,4%-
ға немесе 88,9 мың адамға көбейді. Бұл өсім 2005 жылмен салыстырғанда 1,7
есеге өскені келуші туризм есебінен болды.
Сурет-6, 2005-2006 жылдардағы туризм түрлері бойынша туристерге қызмет
көрсету, (мың адам)
Туризм түрлері бойынша туристерге қызмет көрсету
2006 жылы ішкі туризм айтарлықтай өскен.
Туристік қызметпен айналысатын барлық туристік фирмалармен және жеке
кәсіпкерлермен 86,1 мың адамға қызмет көрсетілді, оның ішінде туристік
фирмалармен – 83,4 мың адамға, туристік қызметпен айналысатын жеке
кәсіпкерлермен – 2,7 мың адамға қызмет көрсетілді. Сонымен бірге 18,4 мың
жолдама өткізілген. Туристік фирмалар арқылы сатылған жолдамалардың жалпы
құны 820,9 млн. теңгені құрады.
Туристік қызметпен шұғылданатын жеке кәсіпкерлермен және туристік
фирмалармен, сондай-ақ қонақ үйлермен ұсынылған жұмыстар, қызметтер көлемі
2006 жылы 6234,1 млн. теңге құрады. Туристік қызметпен шұғылданатын жеке
кәсіпкерлермен және туристік фирмалармен ұсынылған жұмыстар, қызметтер
көлемі 1099,2 млн. теңге, оның ішінде турдың бағасына кірмейтін визалық
және экскурсиялық қызмет көрсету көлемі 19,9 млн. теңге, орындарды сақтап
қою бойынша қызмет көрсету көлемі 1078,3 млн. теңге құрады.
Кесте – 7, 2006 жылы ұсынылған жұмыстар, қызметтер көлемі,
(мың теңге)
Көрср соның ішінде:
барлығы туристік туристік орналас-тырукелушілерді
фирмалар-меқызметпен нысандары-меорналастыру-м
н айналысатын ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz