Кадастр жұмыстарын геодезиялық қамтамасыз ету
Аңдатпа
Жамбыл облысы, Байзақ ауданы жерлерін есепке алу тақырыбы бойынша
дипломдық жоба орындалды. Жобаның негізгі мақсаты жерді есепке алу, ауданда
жер кадастрлық жұмыстары, жердің жарамдылығы мен сапасын бағалау және
тіркеу жұмыстары жүргізілді. Сонымен қатар ауданның экономикалық тиімділігі
анықталып, ауыл шаруашылық алқаптардың экологиялық проблемаларымен күресу
шаралары, техника қауіпсіздігі, төтенше жағдай кезіндегі нысан тұрақтылығын
анықтау жұмыстары қарастырылды.
Аннотация
Выполнен дипломный проект на тему: Учет земель Байзакского района
Жамбылской области.
Основной целью данного проекта является учет и оценка земель по
пригодности и качеству категории6 выполнения земельно-кадастровых работ по
району. В том числе рассмотрены вопросы правовые и организационные,
производственной санитарии, техники безопасности, борьбы с экологическими
проблемами сельскохозяйственных угодий, определена экологическая выгода по
району.
Annotation
This graduation works theme is Registration of lands in Baizak`s
district of Zhambul`s region.
The main object of this work are the registration and estimation of
land’s in suitable and in quality of category, execution of landy-
cadastration work’s of region. And in this work learned legal and
organization problems and industrial sanitation and secure struggle with
ecological problems in agricultural land, determined ecological advantage
in region.
Мазмұны
Кіріспе
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... .. 1. Шаруашылықтың табиғи-климаттық жағдайы
... ... ... ... ...
1.1. Шаруашылық туралы жалпы мәліметтер ... ... ... ... ... ...
1.2. Климаты
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
.
1.3. Жер бедері
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
1.4. Топырақ қабаты
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
1.5. Өсімдік қабаты
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
1.6. Жер беті және жер асты сулары
... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
2. Қазақстандағы жер кадастрын жүргізу тәртібі ... ... ... ... ... ... .
2.1. Кадастр жөнінде жалпы
түсінік ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
2.2. Жер кадастрының құрамдық бөліктері,түрлері,жүргізу
принциптері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
..
2.3. Қалалық жер кадастрын жүргізу ерекшеліктері ... ... ... ...
3. Кадастр жұмыстарын геодезиялық қамтамасыз ету ... ... ... ...
3.1. Мемлекеттік геодезиялық
торлар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
3.2. Геодолиттік
түсіріс ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
3.3. Жергілікті жерде теодолиттік жүрістерді жүргізу ... ... ...
3.4. Мензулалық
түсіріс ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
3.5. Тахеометриялық
түсіріс ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
3.6.
Нивелирлер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
...
4. Жерді есепке
алу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
4.1. Жерді есепке алудың қызметі мен сипаттамасы ... ... ... ...
4.2. Жер санаттары,алқаптар бойынша жердің санын және
сапасын есепке алу.
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
4.3. Жеке меншіктегі және пайдаланудағы жер учаскелерін
есепке
алу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
4.4. Жеке азаматтар мен заңды тұлғалардың пайдалануындағы
жерлер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ..
4.5. Жер
ведомісі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
4.6. Аудан жерін пайдалану жайында жылдық есеп беру ... ...
5. Байзақ ауданының экономикалық тиімділігін анықтау ... ..
5.1. Ауыл шаруашылық алқаптарды экономикалық
бағалау
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
...
6. Тіршілік әрекетінің қауіпсіздігі және еңбекті қорғау бөлімі..
6.1. Еңбекті қорғаудың құқықтық және ұйымдастыру
мәселелері
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
6.2. Өндірістік санитария
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
6.3. Техника қауіпсіздігі
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
6.4. Жарықтандыру ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
6.5. Шу және діріл
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
6.6. Электр қауіпсіздігі
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
6.7. Өрт қауіпсіздігі
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
6.8. Төтенше жағдай кезіндегі нысанның тұрақтылығын
анықтау
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
Қорытынды
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
Қолданылған әдебиеттер
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
Кіріспе
Қазақстан Республикасының Жер заңдарына сәйкес жер мемлекеттік меншік
болып табылады, сонымен қатар жер сатылмайды, жер тұрақты немесе уақытша
ұзақ мерзімге пайдалануға беріледі.
Жерге орналастыру деген – жерді ұтымды пайдалануды ұйымдастыру мен
қорғауға арналған шаралар жүйесі болып табылады.
Жерге орналастыру, жұмыстары атқарушы жер учаскесі иелерінің және жер
пайдаланушының өтініші бойынша, сонымен қатар жер ресурстарын басқару
жөніндегі атқарушы органдардың шешімі бойынша жүргізіледі.
Жерге орналастырудың – ішкі шаруашылық жерге орналастыру; және –
шаруашылық аралық жерге орналастыру деген екі түрі бар.
Жерге орналастырудың негізгі мақсаты – жерге орналастыру жұмыстарын
реттеу, агрегаттарды ұтымды және тиімді пайдалану, сонымен қатар еңбек
шығынын жұмсап, өнім алу.
Жер кадастры – жердің табиғат шаруашылық және құқықтық жағдайынан
мәлімет алуға, құжаттарды дайындауға, сақтауға бағытталған жүйелі шаралар.
Жер кадастрының міндеті – жердің пайдалануын, иеленуін тіркеу, көлемі
мен сапасын есепке алу, сапасын айыру және жерге экономикалық баға беруін
жүзеге асыру.
Дипломдық жобаның тақырыбы Жамбыл облысы, Байзақ ауданы жерлерін
есепке алу болғандықтан салық мөлшерін анықтау, жер кадастрлық жұмыстары,
далалық жұмыстары, бағалау жұмыстары жүргізілді.
Жерді бағалау жұмыстары мынадай:
- дайындық жұмысы;
- мәліметтерді жинау мен өңдеу;
- территорияны аудандастыру;
- облыс, аймақ және республикадағы топырақ топтарының жүйелі тізімін
жасау;
- жерді бағалау көрсеткіштерін есептеу мен бағалау шкаласын құру;
- шаруашылық және аудандар жерін бағалау жұмыстарын жүргізу.
Сонымен қатар есепке алу жұмыстарын да жүргізеді. Есепке алу кезінде
мына деректерді көрсету міндетті болып табылады:
- жер учаскесі иесінің немесе пайдаланушының аты-жөні;
- жер учаскесінің көлемі;
- жер учаскесіне меншіктің нысаны;
- жер учаскесінің мақсаттық тұрғысы;
- жер учаскесін пайдалануға шектеу;
- жер учаскесінің бөлінетіндігі немесе бөлінбейтіндігі;
- жер учаскесінің кадастрлық нөмірі;
- жер учаскесіндегі жылжымайтын мүлік туралы мәлімет.
Дипломдық жобада мемлекеттік ғылыми өндіріс орталығы жер қатынастары
және жерге орналастыру институты техникалық жобасы, жер пайдалану
жоспарлары, жоспарлы-картографиялық мәліметтері (М:1:100000) қолданылды.
1. Шаруашылықтың табиғи-климаттық жағдайы
1.1. Шаруашылық туралы жалпы мәліметтер
Байзақ ауданы Жамбыл облысының оңтүстік-шығыс бөлігінде орналасқан.
Байзақ ауданының шекарасы Байзақ және Красногорск аудардарының біріктірілуі
негізінде құрылды.
Әкімшілік шекара бойынша территориясы 897,4 мың га жерді алып жатыр,
ол Жамбыл облысының территориясының 6,22% -ын құрайды.
Оңтүстігінде Шу өзені бойымен Қырғызстан Республикасымен, солтүстік
шығысында Алматы облысымен және солтүстік батысында Жамбыл облысының Шу
ауданымен шекараласып жатыр.
Ауданның әкімшілік орталығы Шу өзенінің оң жағалауында орналасқан
Байзақ ауылы болып табылады. Аудан орталығы арқылы республикалық маңызы бар
Алматы- Бішкек- Ташкент автомобиль жолы өтеді, осы жол бойымен қашықтығы
300 км орналасқан облыс орталығы Тараз қаласымен байланыс жүргізіледі.
Байзақ ауданының батыс жағында республикалық маңызы бар Байзақ –Шу
жолы өтіп жатыр, осы жол бойымен аудан орталығы Байзақ ауылы мен ауданның
батыс бөлігінде орналасқан Шу теміржол станциясы және шаруашылықтармен
байланыс орнатылады.
1.2. Климаты
Байзақ ауданының климатының ерекшелігі болып жылдам континентальдылық
табылады, яғни температураның аса жылдам өзгеруінен, қыстан жазға тез
өтуінен, атмосфералық жауын-шашынның аздығынан және ауаның құрғақ болуынан
байқалады. Аудан территориясындағы агроклиматтық жағдайлардың әртүрлілігін
биік таулар мен жазықтықтардың үйлесімділігі байқатады.
Э.С. Зарембо классификациясы бойынша келесі агроклиматтың аудандарды
бөлуге болады: Екінші құрғақ ыстық 3-өте құрғақ тау етегі; 4-таулы.
Аудан 2-ыстық құрғақ агроклиматтық аудан Байзақ ауданы территориясының
аз ғана бөлігін алып жатыр, яғни Шу өзенінің оңтүстік-батыс жағалауы және
Отар –Алматы темір жолының солтүстік жағындағы сызық.
Пайдалы температура қосындысы 3500-37000 С шамасында, гидротермиялық
коэффициент 0,3-0,5. Климаты салыстырмалы суық емес қысы ыстық және
жазымен ерекшеленеді. Қаңтар айының орташа температурасы – 6,90С болса,
шілде айында – 24-250С. Жазы өте құрғақ, ыстық. Жылдық жауын-шашын мөлшері
– 200-300 мм. Жауын-шашынның көпшілігі наурыз-сәуір айларына келеді. Жылы
кезеңдегі жауын-шашын мөлшері 160-180 мм. Ылғалдылығы 30%-дан төмен
құрғақшылық жылына 120-140 күнді құрайды. Көктемгі ызғар сәуірдің екінші
жартысында аяқталса, күзгі ызғар қыркүйектің аяғында басталады. Аязсыз
кезең ауада 145-190 күн, ал топырақта 130-170 күн сақталады. Биіктігі 15-30
см қар жамылғысы қыс бойы тұрақталады. Топырақ қабатының қату тереңдігі 40
см.
Бұл зонада суармалы егіншілік дамыған. Климаттық жағдайлар техникалық
бақша дақылдарын егуге мүмкіндік тудырады.
3-аудан құрғақ тау етегі агроклиматтық аудан. Бұл аудан бүкіл
территорияның оңтүстік –батыс және орталық бөлігін, сонымен қатар солтүстік
таулы бөлігін алып жатыр (Анархай қ.). Температура қосындысы – 3000-35000С,
гидротермиялық коэффициент – 0,5-0,7. Температурасы 100С-тан жоғары
кезеңнің ұзақтығы – 160-180 күн. Шілдедегі орташа температура – 24-250С,
қаңтарда – 4,5-9,50С. Жылдың жауын-шашын мөлшері 300-40 мм.
Төмен ауа ылғалдылығы жылына 120-130 күнді құрайды. Күзгі ызғар
қыркүйектің ортасында басталатын болса, көктемгісі сәуір екінші жартысы-
мамырдың басында аяқталады. Аязсыз кезең ұзақтығы -120-190 күн. Қыс 20-30
см қар жамылғысымен сипатталады.
Суғарылмалы егістікте техникалық дақылдар, ал батыс бөлігінде картоп
та өсіру қолайлы, таулы бөлігінде мал шаруашылығы жақсы дамыған.
4- аудан таулы құрғақ және ыстық агроклиматтық аудан. Бұл жер Байзақ
ауданының негізгі және орталық бөлігін алып жатыр. Температуралар
қосындысы 30000С –тан төмен, гидротермиялық коэффициент 0,7-ге тең. Аудан
климаты құрғақ жазымен және суық қысымен ерекшеленеді. Ауа температурасының
100С-тан төмен кезеңінің ұзақтығы 160 күн болса, шілдеде орташа температура
-220С, қаңтарда -7,50С. Басқа агроклиматтық аудандарға қарағанда бұл
ауданда жауын-шашын мөлшері көбірек. Ауа ылғалдылығының төмендігін жыл
бойына 120 күн байқауға болады. Көктемгі ызғар мамыр айының екінші
декадасында аяқталып, күзгі ызғар қыркүйектің бірінші декадасында
басталады. Қар жамылғысы 80-160 күн сақталады, ал биіктігі 25-50 см-ден
жоғары болады. Суармалы және богара егістік жерлері бар. Дәндә және
техникалық дақылдар егіншілігі дамыған. Қырғыз тауларының солтүстік бөлігі
жазғы жайылым, Шу-Іле тауларының бөктері –көктемгі –жазғы жайылым ретінде
пайдаланылады.
1.1 кесте
Жобаланатын нысан орналасқан аймақтағы ауданның климаттық сипаттамасы
Тараз қаласындағы ГМБ метеостанциясының мәліметтері бойынша орналасқан
Айлар Жыл
Сипаттама
Жауын-шашын
салыстырмалы ауа ылғалдылығы,%
Күн саны
Х
00 –ден жоғары 5ІІІ 260 21ХІ
50 – тен жоғары 22ІІІ 220 29Х
100 – нан жоғары 182 10X
10ІV
Аязсыз 22\ IV 161 1X
Қарлы жабынның пайда болуы мен кетуінің күндері
Қарлы жабын
Бір жылдағы қарлы жабыны Топырақтың мұздануы
бар күндердің саны
Пайда болу күні Кету күні
ерте
Жер кадастрының автоматтандырылған ақпараттық жүйесі
жер учаскелерін тіркеу, жерлерді есепке алу (сандық пен сапалық);
жерлерді бағалау (топырақты бонитеттеу, жерлерді экономикалық және құндық
бағалау)
Жер кадастрының негізгі принциптері мынандай:
- жер кадастрының жүйесінің бірыңғайлылығы;
- жер кадастрының мәліметтерінің сенімділігі;
- жер кадастрының мағлұматтарының толықтығы;
- жер кадастрының үздіксіздігі;
- жер кадастрының құжаттылығы;
- жер кадастрының мәліметтерінің көрнектілігі, анықтылығы, қол
жетерлігі;
- жер кадастрының үнемділігі;
- жер кадастрының орталық мемлекеттік басқаруда болуы.
Жер кадастрлық жұмыстарды жер ресурстарын басқару жөніндегі
агентігінің аумақтық органдарымен қатар республиканың жерге орналастыру
қызметінің әртүрлі кәсіпорындары, ұйымдары жүргізеді. Ал кейбір жұмыс
түрлерін қазіргі уақытта мемлекеттік емес кадастрлық фирмалар мен
кадастрлық бюролар орындайды. Осы кәсіпорындар, ұйымдар, мекемелер жылда
белгіленген рәсімде жерлер құрамында болған өзгерістер туралы есеп беріп
тұрады. Жер кадастры бүкіл республика масштабында орталық басқару мен
агенттік жағынан бақылау, оның жүйесінің және әдістемесінің бірлігін
қамтамасыз етіеді [6,12].
2.3 Қалалық жер кадастрын жүргізу ерекшеліктері
Жер қорларын ұтымды және тиімді пайдалану – халық шаруашылығының
маңызды мәселесі. Ол халық шаруашылығы салалары арасында жерді дұрыс
орналастыруды, қоғамға керек ауылшаруашылық өнімін толық алуды, топырақтың
құнарлығын сақтау және жүйелі түрде жоғарылатуды көздейді. Осы мәселені
шешу үшін жер кадастрын толық, қомақты жүргізу керек. ұйымдастыру-
шаруашылықтың қызметтерін атқара, мемлекет жер иесі және аумақтық
басымдылық құқығын тұтқасы ретінде бірінғай жер қорын басқаруды жүзеге
асырып, жер кадастрына ерекше мемлекеттік мәнділік береді.
Кадастр мәліметтері, бірінші кезекті жерді тіркеу мәліметтері
мемлекетпен тек қана жер қорын басқаруды әрі қарай дамыту мүддесінде емес,
сонымен қатар жерге ресми мемлекеттік меншікті жүзеге асыру, қорғау
мақсатында, сондай-ақ, жер пайдаланушылар, иеленушілердің құқықтарын
қорғауда қолданылады. Сондықтан жер кадастры мәліметтерінің экономикалықпен
қатар құқықтыќ да маңызы зор.
Халық шаруашылық, қоғамдық мүдделер жағынан қарағанда осы
мақсаттар үшін бірінші кезекте ауыл шаруашылығында пайдалануға жарамсыз
немесе жарамды, сондай-ақ пайдалануға, иеленуге берілмеген жерлерден бөліп
берген жөн. Сондықтан, осы мәселелерді шешуге әсер қорын пайдалану,
орналастыру, оның нақтылы жай-күйі, сондай-ақ ауылшаруашылық алқаптардың
өнімділігі туралы мәліметтердің керектілігі туындайды.
Мемлекет жер пайдаланушыларды топырақтардың құнарлығын арттыру
бойынша нәтижелі шараларды жүргізуге, олардың жел және су эрозияларына
қарсы жүргізілетін, ұйымдастыру - шаруашылықтық, агротехникалық,
гидротехникалық шараларды жүзеге асыруға, сондай-ақ тұзданудың, ластанудың,
батпақтанудың және басқа да жерлердің жай күйін төмендететін процестерін
алдын алу кешенін жүзеге асыруды талап етеді. Бұл шараларды жүзеге асыру
жер алқаптарының сапалық жай күйі жан-жақты зерттеу және есепке алуға
негізделеді.
Жер кадастрының шаруашылық әрекетті талдау, ауылшаруашылық
кәсіпорындардың жерлерін нәтижелі пайдалануында көп маңызы бар. Осыған
байланысты ауылшаруашылық алқаптардың жай күйін және көлемдерін ескеру,
олардың өнімділігін салыстырмалы бағалау, жеке дақылдарды өндіру
нәтижелігінде қарасты, қажеттілік пайда болады.
Жер кадастры мәліметтерінің жер салығын, жалға төлем алу
шығындарын өтеу сомасын белгілеуде маңызы өте зор.
Кадастр жүйесінің бірлігі, өз кезеңінде, қолданатын
әдістемелердің бірдейлігін және барлық деңгейде сәйкесті тәртіпте
жүргізілуін, жеке әр жер учаскесінен бастап, жалпы мемлекеттік дәрежеде
болғанын қажет етеді. Мемлекетке есепке алудың бірыңғай жүйесін ұйымдастыру
мемлекеттік жоғарғы басқару органдарының міндеті болғандығынан сол органдар
жер кадастрының мазмұны мен жүргізу тәртібін белгілейді.
Жер кадастрын жүргізудің ең маңызды шарты координаттардың,
биіктіктердің, картографиялық проекциялардың, классификаторлар, код, кіру
және шығу форматтарының бірыңғай мемлекеттік жүйесін қолдану жолымен
ақпаратты өзара сәйкестендіру принципін қамтамасыз ету болып табылады.
Кадастр мәліметтері топографиялық, геодезиялық, аэро-ғарыштық,
картографиялық, жерге орналастырушылық, инвентаризациялық, топырақтық,
геоботаникалық, бағалаулық және басқа зерттеу мен іздестіру жұмыстарын
жүргізу арқылы қалыптасады.
Кадастрда әр жер учаскесі үшін физикалық сипаттамалар келтіріледі.
Олар учаскесі кеңістікте бөліп көрсетеді, оның орнын, мөлшерін анықтауға,
сондай-ақ, жерді құндық бағалауға мүмкіндік береді. Жер учаскелері туралы
мәліметтер жер кадастрлық карталарда келтіріледі – оның кадастрлық нөмірі,
шекарасы, жазулары айқындалады.
Мәліметтер тиісті әкімшілік аудан деңгейінде жинақталады. Онда
учаскенің кадастрлық нөмірі, жеке немесе заңды тұлға аты атқарушы
органдардың хаттамалары, орны, мөлшері, бағалық құны, нысаналы арналуы,
бөліну, бөлінбеуі, сервитуттар, пайдалану туралы шектеу мәліметтер
көрсетіліп, сақталынады. Бұл мәліметтер меншіктеу түрлері, жер санаттары,
аудандар, облыстар, қалалар, республика бойынша жүйелендіріледі 8,10.
3. КАДАСТР ЖҰМЫСТАРЫН ГЕОДЕЗИЯЛЫҚ ҚАМТАМАСЫЗ ЕТУ
3.1. Мемлекеттік геодезиялық торлар
Геодезиялық жұмыстар екі топқа бөлінеді:
1) камеральдық жұмыстар –– дала өлшемдерін математикалық өңдеу-
графикалық жұмыстар – карталар, пландар, профильдер сызу.
2) далалық жұмыстар - биіктерді, арақашықтарды, көлденен бұрыштарды
өлшеу, тікелей бұрыштарды өлшеу. Осы өлшеулер, геометриялық өлшеулер, яғни
- метр, градус, биіктік өлшемдері де метр бұлар геометриялық шамалар;
Геодезиялық тор дегеніміз – бұл жер бетінде аудандар, облыстар және
бүкіл мемлекет көлемінде ерекше математикалық заңдар бойынша және ерекше
геодезиялық әдістері мен бекітілген нүктелерді айтады.
Бұл центрдің үстінде геодезиялық белгілер салынады – сыртқы белгілер –
жай перамида (үш құрлысты, h = 4,5 м ,төрт құрылысы h = 6 м), сигнал 8 –
12 м биіктігі, күрделі сигналдар h 12 м - ден биік.
Мемлекеттік геодезияның қызметі, бұл пунктердің координаталары және
отмекаларын анықтайды.
Геодезиялық торлар екі түрге бөлінеді:
1) пландық тор – пунктердің тек координаталары анықталады;
2)биіктік тор – пунктердің (Репер - Rp) тек абсолюттік отметкалары
анықталады.
Барлық далалық жұмыстарды алдын ала бекітілген жер бетіндегі
геодезиялық пунктарға байланыстыруы қажет, яғни ол пунктар пландық орындары
– тіке бұрыштық координаттары х, у географикалық координаталар: λ, φ - және
биіктіктері отметкалары H алдын ала белгілі болу керек. Геодезияда негізгі
пунктардың х, у координаттары зоналық тік бұрышты координаттар жүйесінде
орындалады.
Геодезиялық тәжірибеде пландық пунктердің көпшілігі бір мезгілде
реперлер болып кетуі де мүмкін. Және де олардың да отметкалары анықталу
мүмкін.
Бұл торлар 1 – ші – пунктердің арақашықтығына қарай 2 – ші –
координаталар және отметкалар анықтауын дәлдігіне қарай төрт класқа
бөлінеді. Биіктік – І, ІІ, ІІІ, ІY кл.Пландық – 1, 2, 3, 4 кл.
Реперлердің көпшілігінің координаталары анықталу мүмкін. Бұл
жағдайларда жоғары аталған пунктер бір мезгілде биіктік және пландық
торларының нүктелері болады.
Пландық торлар сондай-ақ математика геодезиялық (геометриялық)
әдістерімен құрылады. 1. Триангуляция 2. Трилатерация 3. Полигономертия
4. Жәй жүрістер.
Торлар мағынасына қарай үшке бөлінеді:
мемлекеттік торлар;
жергілікті торлар;
түсірістік торлар.
Лаплас пунктер шамасы 100 км – ден кейін 20 – 25 км – ден арақашықта
жатқан 2 пунктен құрастырылады.
Пландық геодезия торларының жобасы міндетті түрде геодезиялық
астрономия пунктеріне ( Лаплас пунк) байланыстырылады. Бұл пунктердің
геодезиялық ендіктері және бойлықтары анықталады және де географиялық
азимуттар анықталады.
1 – ші класс пунктер арақашықтар 20 – 25 км. Бір тізбе оң үшбұрыштан
тұрады олардың звено деп атайды.
Бір звено ұзындығы 200 – 250 км. Бірінші кластық бір жүйе 2
меридиандық звенодан және 2 параллельдің звенодан құрастырылады. Осы
құрастыру полигон деп атайды. Оның периметрі шамасы 800 – 1000 км. Тізбелер
шамасы 100 км – ден 2 - 2 – гі астропунктеріне байланыстырылады.
үшбұрыштардың ішкі бұрыштарының шамасы 300 β 1200.
Триангуляция мәні тек үшбұрыштардың ішкі бұрыштары өлшенеді ал
қабырғалары sin теоремасы әдістерінің есептеп анықталынады.
Соңғы жолдары аса дәлдікті ара қашықтық өлшем аспаптары шығарыла
бастады.
Сондықтан үшбұрыштар тізбелерін бұрыштардың орнынан олардың
қабырғалары ұзындығын өлшеуге болады. үшбұрыштын үшқабырғасы белгілі болса
оның ішкі бұрыштарын есептеп шығаруға болады. Еңді бұл әдісті трилатерация
деп атайды.
Триангуляция пунктеріне, Полигонометрия пунктері сәйкес бекітіледі.
Олардың координаталар анықтау дәлдіктері триангуляция кластарының
дәлдіктеріне тең. Тек оларды табу әдісі үшбұрыштар арқылы емес, ал ерекше
дәлдікпен жүретін жүрістерін бұрыштарын және арақашықтардың өлшеу
нәтижесінде табылады. Бұларды полигонометриялық жүрістер деп атайды.
Көбінесе полигонометриялық жүрістер қалалық жерлерде, темір жол
автожол, негізгі өзендер, каналдар, магистралдық құбыр бойымен жүргізіледі.
Тек полигонометриялық пунктардың арақашықтары триангуляция кластармен
салыстырғанда үшбұрыш қабырғаларын ұзындықтарынан кем болу мүмкін.
Созымалы өндірістік және азаматтық мағыналы объектілердің бойында.
Ірі масштабты пландар салу үшін жер бетінде геодезиялық топографиялық
түсірістер өткізіледі. Бұл түсірістердің негізгі болып жәй жүрістердің
нүктелері пайдаланылады. Бұл нүктелер жәй ағаш қазбалары бекітіледі.
Олардың координаталары (және отметкалары) техникалық дәлдікпен жергілікті
немесе шарты жүйелерді табылады. Ол жүрістер теодолитер жүрістер деп
атайды.
Биіктік торларының пунктері (реперлер) 4 класты дәлдіктермен
жүргізілген нивелирлер жүрістерінің нәтижесінде отметкалар анықтайды.
І, ІІ класты нивилирлердік жүрістер еліміздің магистрандық темір жол
және жолдарының, өзендердің, каналдардың ойымен жүргізілген.
ІY класс торлары және кейбір ІІІ класс пунктері тек қажеттілігі
құралады. Бұл жұмыстар мемлекеттік геодезияның қызметінің планына кірмейді.
Бірінші кластық триангуляция полигоны периметр 800 – 1000 км полигоны
төрт звенодан тұрып не бары 40 шақты үшбұрыштардан құралады. Бұл полигоның
қалған көлемі 2, 3 және 4 класс пунктармен толықтырылып үлкен торғай
(уклотненный). Тек 4 класс триангуляция торлары және бөлекше пунктары өз
территорияда өндіріс өндету мақсаттарын женілдету үшін жергілікті
геодезистерге орындалып тұрады. Триангуляция полигоның орамына түсетін
магистралдық темір жолдар, өзендер, каналдар бойымен 1, 2 класс
триангуляция пунктермен байланыстырылады.
3.2.Геодолиттік түсіріс
Теодолиттік түсіріс деп белгілі бір жер территориясының жай-жапсарын
1:500-1:5000 мастштабтағы пландарда жер бедерінсіз кескіндеу үшін
жүргізілетін горизонталь түсірісті айтады..
Теодолиттік түсіріс үшін тірек жүйесі әдетте теодолиттік жүрістер
жүйесі түрінде құрылады да, олардың нүктелерінен ситуацияны түсіре отырып,
қажетті нүктелердің орнын полярлық әдіспен, сонымен қатар әр түрлі бұрыштық
және ұзындық қиыстырулар, перпендикуляр және жарма әдістер көмегімен
анықтайды.
Жұмыстарда бұрыш өлшеуіш аспабы ретінде теодолит қолданылады, ал ара
қашықты өлшеу үшін ленталар (рулеткалар) және оптикалық қашықтық өлшеуіштер
пайдаланылады. Теодолиттік түсіріс геологиялық барлауда, тау кен ісінде
ауыл шаруашылығында, құрылыста т. с. с. пайдаланылатын мәліметтерді алу
үшін жүргізіледі.
Теодолиттік түсіріс далалық, дайындық және ғылыми өңдеу жұмыстарынан
тұрады.
Далалық жұмыстарға мына жұмыстар кіреді:
1) жергілікті жердің контурын тісіру;
2) түсірістің пландық негіздеуін жасаған кезде бұрыштарды және
сызықтардың ұзындығын өлшеу;
3) жергілікті жерді рекогносцировкалау және пунктерді бекіту;
4) түсіріс негіздеуінің пунктерін мемлекеттік немесе жергілікті жүйе
пунктеріне байланыстыру.
Дайындық жұмыстарын жүргізу кезінде жергілікті жердің жай-жапсарын
кескіндеудің қажетті дәлдігіне сүйеніп, түсірістің масштабын таңдайды да,
қолдағы бар картогрфиялық материалдарды (планды, картаны және профильді)
мұқият қайта қарап зерттейді. Егер түсіріс жүргізілетін ауданда геодезиялық
тірек жүйесінің пунктері болса, онда олардың орналасқан жерінің схемасын
жасап, каталогтан координаталарын жазып алады.
Рекогносцировканың нәтижесін ірі масштабтағы немесе жұмыс барысында
жасалған схемаға түсіреді. Рекогноцировка кезінде геодезилық тірек
жүйесінің пунктері ізделініп табылады және жүргізілетін теодолиттік
жүрістердің неғұрлым қолайлы орындары белгіленеді.
3.3. Жергілікті жерде теодолиттік жүрістерді жүргізу
Теодолиттік жүрістерді жүргізу кезінде мына жұмыстар істеледі:
- сызықтың ұзындықтарын 20 м-лік өлшеуіш лентамен немесе рулеткамен
тура және кері бағытта өлшейді.
- бұрыштарды Т15, Т30, және т.б. техникалық теодолиттердің көмегімен
бір толық тәсілдер жолымен 30 дәлдікпен өлшейді.
- теодолиттік жүрістердің бұрылу нүктелерін қазықшамен, шегемен, үлкен
шегемен, металл трубалармен және бағанлармен бекітеді, олардың жанындағы
белгілерде нүкте нөмерлері, жұмысты жүргізіп отырған мекеме аты мен
орындаған жылы көрсетіледі;
Теодолиттік жүрістер тұйықталған, тұйықталмаған және бір жағы
байланыстырылған болуы мүмкін. Тұйықталған теодолиттік жүріс әдетте
геодезиялық негіздеудің пунктіне байланысқан тұйық көпбұрыш түрінде болады.
3.4. Мензулалық түсіріс
Мензулалық түсіріс - шағын учаскеде мензула мен кипрегельдің көмегімен
атқарылады және тікелей далада топографиялық планды жасауға мүмкіндік
береді. Құрылыс салынған территорияны түсіргенде ара қашықтықты
кипрегельдің объективіне бекітілген ара қашықтықтық өлшеуіш саптамамен
өлшейді. Нүктелерге дейінгі арақашықтық кипрегельдің арақашықтық
өлшеуішінің және қашықтық өлшеуіш рейканың көмегімен өлшенеді, ал бұрышты
графикалық түрде салады. Түсірісті жасау жергілікті жердегі нүктелердің
планшеттегі өзара орындарын графикалық түрде анықтауға негізделген.
Мензулалық түсірістің артықшылығы оның көрнектілігі болып табылады,
себебі түсіру процесі кезінде планды жергілікті жермен салыстыруға
мүмкіндік туады, ал кемшілігі жұмыстың негізгі бөлігі далада өтетіндіктен,
қыста және жауын-шашын күндері жұмыс істеуге мумкіндік болмайтындығы,
жабдықтардың қолайсыз үлкендігі, істелетін жұмысты бөлудің қиыншылығы,
себебі өлшеулер және планды сызуды тек қана бір орындаушы жасайды.
Мензулалық түсірісте түсіргі жүйесінің жиі болуы талап етіледі.
Түсіргі жүйе жергілікті жердің жағдайына және түсірістің қажетті
дәлдігіне байланысты графикалық немесе аналитикалық әдістерімен құрылуы
мұмкін. Аналитикалық әдістерге қиылыстырулар, теодолиттік және
тахеометриялық жүрістер, ал графикалық әдістерге геометриялық жүйе,
қиылыстырулар, мензулалық және буссольдық жұрістер жатады. Жүрістегі
болатын қиыспаушылық мына формуламен есептеледі.
, (см)
мұндағы РМ - жүрістің периметрі, м; n - жүрістің қабырғалары саны.
Ашық жерлерде жүйелерді құрады, ал жабық жерлерде жүрістер
жүргізіледі.
Мензулалық түсіріс кезінде қағаз жапсырылған планшет штативке
горизонталь жағдайда белгілі бір нүктенің үстіне орнатылады. Планшетте
жергілікті жердегі А нүктесінің проекциясы болып саналатын а нүктесі арқылы
кипрегельдің көмегімен В нүктесін нысаналап ас сызығын сызады. Түсіріс
барысында биіктіктер мен контурлар калькасын жасап ,оны тушьпен сызады.
Түсірістің тексеруін далалық тексеру нәтижесінде жүргізеді. Тексеру
пикеттерін биіктіктер контурлар калькасына қызыл тушьпен көрсетеді.
Ситуацияны тексергенде табиғи жердегі өлшенген арақашықтық планда
анықталған шамасынан айырмашылығы план масштабабында 0,8 мм-ден артық
болмауы тиіс. Горизонталь орындарының биіктік айырмашылығы жер бедері
қимасының бөлігіне дейінгі биіктікте болуы тиіс.
3.5. Тахеометриялық түсіріс
Тахеометрилық түсірісте түсірілетін нүктеде тұрған рейканы аспаптың
дүрбісімен бір рет нысаналау арқылы осы нүктенің координаталарын,яғни
бағытын , арақашықтығын және салыстармалы биіктігін анықтайды. Демек
тахеометриялық түсірістің мәні аспаптың нысаналу осінің бір жағдайында
вертикаль бұрышты v, горизонталь бұрышты В және рейкадан қашықтық өлшеуіш
жіптердің аралығындағы бөліктер санын есептеуден тұрады; осы мәліметтер
арқылы нуктенің кеңістіктегі координаталарын есептеп шығарады.
Тахеометриялық түсірісте жергілікті жердің топографиялық планы
түсірілетін нүктелердің барлық үш координаталарын есептеп шығаруға
мүмкіндік беретін мәліметтерді жинатын далалық жұмыстар мен планды сызу
және есептеп шығарулардан тұратын ғылыми өңдеу жұмыстары нәтижесінде
жасалынады.
Тахеометриялық түсірісті тахеометрлермен немесе теодолиттермен
атқарады. Элекрондық тахеометр – ара қашықтарды, горизанталь және вертикаль
бұрыштарды өлшеуге арналған, әрі өлшеу нәтижелерін автоматты түрде
тіркейтін электрооптикалық аспап.
ТД тахеометр – 2-разрядты полигонометриялық жүрісті салуға және жоғары
дәлдікті тахеометрилық түсірісті жүргізуге арналған.
ТН тахеометр номограммды аспап болып табылады; оның көмегімен
горизонталь және вертикаль бұрыштарды,арақашықтықтың горизанталь ұзындығын
және салыстырмалы биіктікті өлшеуге болады.
Тахеометрлер болмаған кезде тахеометрлік түсірісті теодолит пен
рейканың көмегімен жүргізуге болады. Мұндай жағдайда әрбір пикеттік нүктеге
дейінгі көлбеу арақашықтықты жіпті қашықтық өлшеуішпен горизонталь және
вертикаль бұрыштарды өлшейді.Салыстырмалы биіктікті тригонометриялық
нивелирлеумен анықтайды.
Түсірістің алдында әр станцияда тексерілген аспапты центрлейді,
горизонтальдайды, вертикаль дөңгеліктің нөл орнын анықтайды, аспаптың
биіктігін өлшейді, өлшеу нәтижелерін арнаулы журналға жазады, аспаптың
биіетігін рейкаға белгілеп, лимбаны таңдап алынған бастапқы бағытқа қарай
бағдарлайды. Содан соң лимбаны бекітеді.
Алидаданы босатып, рейка қойылған түсірілетін пикеттік нүктелерді
жуйелі нысаналайды, дүрбіні рейкаға тордың вертикаль жібі рейканың осімен,
ал горизонталь жіпті рейкадағы аспаптың биіктігіне сәйкес белгімен
беттесетіндей етіп нысаналайды.
Станциядағы жұмыстар аяқталғаннан кейін тексеру мақсатымен дүрбіні
қайтадан бастапқы нүктеге нысаналайды. Осы кезде есептеулер 2 минуттан
аспауы тиіс.
Тахеометриялық түсірістегі ғылыми өңдеу жұмысы мыналарды қамтиды.
1) дала журналдарын тексеру;
2) тахеометриялық жүрістердің нүктелерінің пландық және биіктік
координаталарын (x, y, H) есептеп шығару;
3) әр станциядағы рейкалық нүктелердің биіктік белгілерін есептеп
шығару;
4) жергілікті жердің топографиялық планын салу.
Дала журналдарындағы жазулар мен есептеулер екі қолдан өтіп
тексеріледі. Бұл кезде горизонталь және вертикаль бұрыштар, горизонталь
ұзындықтар, тахеометриялық жүрістер нүктелерінің тура, кері және орташа
салыстырмалы биіктіктері қайтадан есептеліп шығарылады. Табылған қателіктер
тиісті түзетулер енгізу арқылы жойылады. Тахеометриялық жүріс нүктелерінің
тікбұрышты координаталары теодолиттік жүріс үшін қабылдаған жоба бойынша
есептеп шығарылады. Бұрыштық қиыспаушылықты анықтап, егер олар мүмкін
болатын шамадан аспаса, оларды теодолиттік жүрістерде көрсетілгендей етіп
бөледі. Тахеометриялық жүрістердің нүктелерін, ситуациялық шартты
белгілерді теодолиттік түсірістегідей етіп планға салғаннан кейін, планда
горизонтальдарды жүргізеді. Пландағы горизонтальдар штрихтармен
толықтырылады да, қалыңдатылған горизонтальдардың үзілген жеріне биіктік
белгілерін жазады. Горизонтальдарды түсіріп болғаннан кейін қажетті
жазуларды орындауға кіріседі.
3.6. Нивелирлеу
Нүктелердiң биiктiк белгiлерiнiң мәнi мен олардың салыстырмалы
биiктiктерiн есептеп шығаратын геодезиялық өлшеулер нивелирлеу деп аталады.
Нүктелердiң алынған биiктiк белгiлерiнiң мәнi барлық масштабтағы
топографиялық түсiрiстердiң биiктiк негiзi болып саналады және олар халық
шаруашылығына қажеттi инженерлiк есептердi, сондай-ақ бiрқатар ғылыми
есептеулердi шешу үшiн қолданылады. Техникалық нивелирлеу 1: 500 –
1: 5000 масштабтардағы топографиялық түсiрiстердiң биiктiк негiздеулерiн
құру мақсатымен, сондай - ақ барлау, жобалау және әр түрлi инженерлiк
құрылыстарды салу үшiн жасалынады. Топографиялық түсiрiстердiң биiктiк
негiздеу жасағанда техникалық нивелирлеу жүрiсiнiң ұзындығы жер бедерi
қимасының берiлген биiктiгiне байланысты болады. Нивелирлеу бiр бағытта
орындалады. Рейкалар бойынша есептеулер тек қана орта жiптен алынады.
әдеттегi екi жақты рейкаларды қолданғанда станциядағы жұмыс атқару ретi
төмендегiдей болады :
1) артқы рейканың қара және қызыл жақтарынан есептеулер алу;
2) алдыңғы рейканың қара және қызыл жақтарынан есептеулер алу.
Жұмыс кезiнде бiр жақты рейкаларды да қолдануға болады. Бұл жағдайда
станциядағы жұмыс атқару ретi мынадай болуы тиiс :
1) артқы рейкадан есептеу;
2) алдыңғы рейкадан есептеу;
3) нивелирдiң горизонтың 10 см-ден артық шамаға өзгерту;
4) қайтадан алдыңғы рейкадан есептеу;
5) қайтадан артқы рейкадан есептеу.
Станциядағы салыстырмалы биiктiктiң айырмашылығы екi немесе бiр жақты
рейкаларды қолданғанда 5 мм-ден аспауы тиiс.
Жүрiстердегi қиыспаушылық мм-ден аспауы тиiс, мұндағы L –
жүрiстiң км-лiк ұзындығы. Түсірісті жасау жергілікті жердегі нүктелердің
планшеттегі өзара орындарын графикалық түрде анықтауға негізделген.
Нүктелерге дейінгі арақашықтық кипрегельдің арақашықтық өлшеуішінің және
қашықтық өлшеуіш рейканың көмегімен өлшенеді, ал бұрышты графикалық түрде
салады. Құрылыс салынған территорияны түсіргенде ара қашықтықты
кипрегельдің объективіне бекітілген ара қашықтықтық өлшеуіш саптамамен
өлшейді.
Түсіргі жүйе жергілікті жердің жағдайына және түсірістің қажетті
дәлдігіне байланысты графикалық немесе аналитикалық әдістерімен құрылу
мүмкін.
4. Жерді есепке алу
4.1 Жерді есепке алудың қызметі мен сипаттамасы
Мемлекеттік есепке алудың объектісіне ҚР дің жер қорының барлығы
жатады. Бөлек салаларда мүдделері мен міндеттерін есепке алу мен
ведомстволық есепке алуды жүргізуге қажеттілік туады. Мемлекеттік жер есебі
белгілі жүйе болып, оған жердің сандық және сапалық есебі кіреді. Оның даму
заңдылығына жер категорияларының, жер учаскелерінің және алқаптардың
аудандарын анықтау дәлдігін жоғарылату, жер сапасы сипаттамасын кенейту
жатады.
Жер есебіне барлық жер қоры әкімшілік-территориялық бірлікке бөлінген,
жер саннатары мен жерді пайдаланушылар, жер пайдалану мен алаптар жатады.
Алаптардың сапасы топырақ қабаты, топырақтың құнарлы заттармен қамтамасыз
етігендігі, жер бедері, жер оты қурамы қалындығы, мелиоративтік жағдайы
және т.б. бойынша анықталады. Жер есебі біріңғай әдіс бойынша, яғни жер
санаттары мен бөлек аймақтар мәліметтерін салыстуруды қамтамасыз етіп
жүргізіледі. Мемлекеттік жер қоры жерді есепке алу объектісі болғандықтан,
барлық жерлер оның қурамына кіретініне, олар кімнің пайдалануы мен және
иеленуіне жататынына, оларды қазіргі кезде пайдаланатынына және
пайдаланбайтынына қарамастай есепке алынады.
Жерді есепке алуды жүргізудің негізгі шарты-оны өз уақтында және
тоқтаусыз жүргізу. Бұл принцип жердің жағдайы мен пайдалануында өтетін
сандық және сапалық өзгерістерді жүйелі есепке алу қажеттілігін тудырады.
Жер есебі мәліметтері тек қана текстік құжаттар болып көрініп қоймастан,
жоспарлы картографиялық негізде міндетті түрде кескінделеді, ақпараттарды
(цифрлы кестелер, текст, графиктер, диаграммалар, картограммалар және
электронды карталар) беретін және сақтауға мүмкіндік беретін компьютер
технологияларын пайдалану мен магниттік тасымалдаушыларда есепті жүргізу
айтарлықтай жеңілдетілдірілген. Есептеуіш компьютерлік техникаларды және
тексеру мен түсірістің ең жетілділген әдістерін қолдану, республиканың жер
қорын өз уақтында және дұрыс есепке алуды жүзеге асыруға мүмкіндік
туғызады, ал сонымен қатар мемлекеттік жер кадастрын ойдағыдай жүргізеді.
Жерді түгендеу (инвентаризациялау) жер есебінің құрам бөлігі, бір
жолғы есепке алу шарасы болып есептеледі. Оны жергілікті жерде, кадастрлық
құжаттарда бар, тиісті мәліметтерді табу мақсат пен қажеттілік туғанда
жүргізеді. Бұл барыста табылған анықтаулар кадастрлық мәліметтерге және
бірінші кезекті есеп алуға енгізіледі. Негізгі есеп алу міндеті. Барлық
есептелінетін территорияның пайдаланатын және қайта бөлістірілетін жердің
сапалық жағдайын, өлшемін анықтау. Ауыл шаруашылық алқаптары, олардың
түрлері мен түр тармақтары бойынша анықталады: топтар, класстар, топ
тармақтары қурамы; механикалық қурамы бойынша топтық сипаттама беріледі,
барлық ауыл шаруашылық алқаптарын бағалау жүргізіледі. Алғашқы есепке алу
барысындағы тіркелген және анықталған мәліметтер уақыт өтуге байланысты
талапқа сай болмай жарамсыз қалады. Шаруашылық пайдалану процессінде жерді
мен құрамында белгілі бір өзгерістер болады.
Сондықтан алғашқы есепке алу құжаттарына енгізілген мәліметтер
ескіреді, оларды жаңарту күнделікті есепке алуды жүргізуге алып келеді.
Күнделікті есепке алу міндетіне жердің саны мен сапасында, бөлінуінде
болған өзгерістер туралы мәліметтерді анықтау және жазу, алғашқы есепке алу
барысында жіберілген қателерді табу мен тиісті анықтауларды енгізу кіреді.
Жер балансын толтыру ережелері. Ауыл шаруашылығына арналған жерлердегі
ауыл шаруашылық алқаптары аудандарында болған өзгерістер жөніндегі
анықтаманы жасау тәртібі-барлық жерлерге және суармалы жерлерге бөлек
жасалады.Бул анықтама – ауыл шаруашылық алқаптарынының әр түрі бойынша
баланс жасау үшін бастапқы құжат болып табылады. Анықтама екі бөлімнен
тұрады. Біріншісінде-аталған графаларда көрсетілген себептер бойынша,
өткенжылдың 1-қантарынан келесі жылдың 1-қантарына дейінгі уақытта,
алқаптардың әр түрінің ұлгаюлары; екінші жартысында – сол кезенде және сол
себептер бойынша кішірбі көрсетіледі.
Негізгі жер пайдаланушылар мен жер учаскелері иелері жерлерің
категориялары бойынша аудандардың өзгеруі жөнінде анықтама жасау 22-форма,
5-қосымша.
5-қосымшада – барлық жерлер категориялары мен негізгі ауыл шаруашылық
пайдаланушылар бойынша аудандардың өзгеруі кетіріледі. 5 – облыстық
қосымшадағы аумақтардың өзгеруі туралы 19 және 20 – графалар – басқа
облыстармен және мемлекеттермен өзгерістер болған жағдайда толтырылады.
Жерлер экспликациясын жасау 9 және 10 – қосымша 22 – форманың 9 –
қосымшасы облыс бойынша нәтижелермен бірге аудан көлемінде мыңдаған
гектармен қөрсетіледі және 22 – форма жолдарының қөрсеткіштеріне сәкес
болуы керекқажет. 22 және 22а – формаларының 10 – қосымшасы әр жер
пайдаланушы бойынша гектарда көрсетіледі және алқаптар бойынша жалпы
ауданы, соның ішінде бөлек жолдарда суармалы, тұрақты пайдаланудағы,
уақытша пайдаланудағы жерлер және ерекше қорғалатын аумақтар жерлері,
алғашқы пайдаланушылардан алынуынсыз жазылады.
Елді мекендер бойынша жерлер экспликациясы әр қала, поселке және
аулдық елді мекен бойынша беріледі. Өнеркәсіп, көлік, байланыс, қорғаныс
және басқа ауыл шаруашылық емес мақсаттағы жерлер, ерекше қорғалатын табиғи
аймақтар, орман және су қоры жерлеріне объектілік экспликация беріледі.
4.2 Жер санаттары, алқаптар бойынша жердің санын және сапасын есепке
алу.
Жердің санын есепке алу барысында тек жер қоры санаттарын жалпы
ауданын анықтап қоймай, сонымен бірге жер алқаптырының түрлері мен
тармақтары бойынша жер сапасы мен аудандары туралы мағлұматтар алынады.
Жерде есепке алу, жер алқаптырының нақты өлшемдері мен жағадайлары бойынша
жүргізіледі. Сонымен, алқаптар бойынша белгілі бір жер классификациясы
қолданылады. Ауыл шаруашылық алқаптарына: егістік жерлер, көпжылдық екпе
ағаштары, тынайтылған жерлер, шабындақ және жайлымдар жатады. Егістік
жерлерге – ауыл шаруашылық дақылдар егіліп, өнделетін және пайдаланылатын
таза жатқан жерлер жатады. Көпжылдық екпе ағаштарына – жеміс-жидек
өнімдерін, техникалық немесе дәрілік өнімдер алуға арналған, жасанды
құрылған ағашты – бұталы көшеттер, иеленген жерлер жатады. Бұлардың
құрамына бақ, жүзімдік, жилектік, жемісті питомник, плантациясы жатады.
Шабындықтың түрі мен жағдайын анықтау барысында ескерілетін маңызды
көрсеткіштерінің бірі – ондағы өсімдіктердің өсіп жетілуінің сапасы мен
өзгешілігі болады. Шабындықтың құрамы: мәдени, түбегейлі жақсартылған,
таза, томарланған және орман аралас, зиянды ласьанған (қоқым, соқым
басқан), желінбейтін болып бөлінеді. Жайлымға – мал жайлымы үшін жарамды
көп жылдық жер оты өсімдіктері жамылған жерлер жатады. Жайлымдар: түбегейлі
жақсартылған, мәдені жайылым, отарлық жайылым, суландырылған жайылым болып
бөлінеді.
Мемлекеттік жер кадастрлық кітап төрт бөлімнен тұрады:
- бірінші бөлімінде – барлық жер учаскелері олардың кадастрлық
нөмірлері, құқықтылы субъектінің – жеке азаматтардың немесе заңды
тұлғалардың аттары, атқарушы органдардың актілері және т. б., заң бойынша
тиісті құжаттар, жер учаскелерінің және құқықтылы субъектілердің орналасқан
орындары, жер учаскелерінің берілу мақсаттары, бөліну-бөлінбеуі, атқару
органдарының пайдалануда қойылатын шектеулері бойынша есепке алынады;
- екінші бөлімінде – барлық жерлер ауылшаруашылық және басқа алқаптар
түрлері бойынша және суарылатын жерлер бөлек есепке алынады;
- үшінші бөлімінде – ауылшаруашылық алқаптар сапалық класстарына және
құнарлылығына әсерін тигізетін қасиеттері бойынша, шабындық пен жайылым –
мәдени-техникалық жағдайларына қарай есепке алынады;
- төртінші бөлімінде – жер учаскелерін бағалау құнының
көрсеткіштері және жерді пайдалану құқықтылығы беріледі.
1 кестенің деректері алынған ауылшаруашылық ауданның жерінің есепті
жылдың 1қаңтарындағы жерді пайдаланудағы қалыптасқан жағдайы болып
саналады.
2-ші кестенің 1-ші және 3-ші жолдарынан аудан бойынша есепті жылда
неше шаруа қожалығы және неше ауылшаруашылық кооперативтері құрылды сол
жайында мәліметтер алып, оларды әрі қарай 3-4 кестелерді толтыруда
пайдалану керек. 3-ші кестеде жаңадан құрылған шаруашылықтардың саны және
жерлерінің жалпы ауданы ғана қолданылады. Берілген жердің жалпы және
ауылшаруашылық алқаптары бойынша аудандары құрылған шаруашылықтардың санына
бірдей емес қылып бөлініп жазылады. 4-ші кестеде сол шаруашылықтардың
жерлері өз еркіміз қарай алқаптар бойынша жіктеліп беріледі.
Шаруашылықтардың жерлерінің аудандарының қосындысы студенттердің
варианттарындағы жалпы жер пайдаланудың және олардың алқаптар бойынша
көлемдеріне сәйкес болулары керек. (Кесте 2. 1 және 3 жолдары).
4.3 Жеке меншіктегі және пайдаланудағы жер учаскелерін
есепке алу
(Әкімшілік ауданның жер кадастрлық кітабының I-бөлімі)
1. графа – жер пайдаланушының кезектік нөмірі, жер санаттары және жер
пайдаланушылар бойынша бөлек нөмірленеді;
2. графа – жеке азаматтар мен заңды тұлғалардың, жер учаскесіне
құқықтылы субъектілердің аттары;
3. графа – жер учаскесіне құқықтылы субъектінің мекен жайы;
4. графа – жер учаскесінің кадастрлық нөмірі;
Жер учаскесін жер кадастрлық кітабына тіркеу үшін, оған
республиканың территориясында қайталанбайтын жер кадастрлық нөмір
беріледі. Бұл кадастрлық нөмір жер учаскесінің біртұтастығы бұзылмай
өзгермейді және осы учаскеге ашылған жер кадастрлық іске де осы нөмір
беріледі.
5. графа – жер учаскесіне құқықтылығы (жеке меншікте, тұрақты
пайдалануда, уақытша ұзақ немесе уақытша қысқа мерзімде пайдалануда,
ұжымдық пайдалануда немесе кондоминимум);
6. графа - жер учаскесінің ауданы, гектармен;
7. графа жер учаскесінің берілу мақсаты (ауыл шаруашылығында, орман
шаруашылығында пайдалануға, пайдалы қазбаларды өндіруге, өндіріске
немесе жол құрылысыны, курорттарға, қорықтарға және т.б.)
8. графа жер учаскесіне пайдалануда қойылатын шектеулер (шарттар),
(белгіленген пайдалану режимі);
9. графа жер учаскесінің орналасқан орны (жердің, елді мекеннің, ауыл
(село), поселкенің, қаланың, жергілікті атқару органдарының аттары);
10. графа жер учаскесінің бөлінуі және бөлінбеуі;
Бөлінетін деп – белгіленген функционалдық қасиетін өзгертпей, отқа
қауіпсіздігін, санитарлық, экологиялық, құрылыстық және басқа міндетті
нормаларын және тәртіптерін бұзбай бөліне алатын, әр бөлігі бөлінгеннен
кейін жеке жер учаскесін құра алатын жер учаскесі аталады.
11. графа - жер учаскесін беруді негіздейтін құжат (нөмірі, датасы);
12. графа жер учаскесінің кітапқа есепке алынатын датасы;
13. графа құқықты негіздеуші құжатты беру жайында белгілер (аты, нөмірі,
берілген датасы);
14. графа жер учаскесімен жасалған сауда-саттық жайында белгілер
(құқығын сатып алу, кепілдікке салу, екінші рет пайдалануға беру,
сауда-саттыққа салу негізі);
(Жер иелері мен жер пайдаланушылардың жер учаскелері бірнеше әкімшілік-
территориялық бірліктерде орналасса, олардың барлығы негізгі өндіріс
орталығы орналасқан әкімшілік бірліктің жер кадастрлық кітабында есепке
алынады;)
15 графада оның қай әкімшілікте орналасқандығы белгіленеді.
(Басқа ауданда тұратын жер иелері мен жер пайдаланушылар
пайдаланылатын жер учаскесі кадастрлық кітаптың бірінші бөліміне жазылады,
15 графада негізгі өндірістік орталықтың орналасқан орны көрсетіледі.
Бірнеше әкімшілік аудандарда орналасқан өндіріс, көлік, байланыс
қорғау және басқа ауыл шаруашылығына жатпайтын жер учаскелері, ерекше
қорғалатын табиғи территориялардың, орман, су қорларының жер учаскелері сол
аудандардың кітаптарына тіркеледі және сол аудандар бойынша есепке
алынады.)
4.4 Жеке азаматтар мен заңды тұлғалардың пайдалануындағы жерлер.
(Әкімшілік ауданның жер кадастрлық кітабының II-бөлімі).
1 гðàôà - жер учаскесіне құқықтылығы (жеке меншікте, тұрақты
пайдалануда, уақытша ұзақ немесе уақытша қысқа мерзімде пайдалануда,
ұжымдық пайдалануда немесе кондоминимум);
2 графа – жердің жалпы ауданы (17-18, 23-24, 29-32, 37-42 графалардың
қосындысы);
3 графа - егістік.
3 графаға уақытша ауылшаруашылық дақылдары отырғызылған, бау-бақша
және басқа көпжылдық өсімдіктер отырғызылған жерлер енгізілмейді.
4 графа – көпжылдық өсімдіктер (бақшалар, жүзімдіктер, жидектер,
тутовниктер);
5 графа – о.і. бақшалар;
6 графада – жүзімдіктер.
Көпжылдық өсімдіктердің ауданынан жолдар, қорғау орман жолақтары жеке
алынып өздеріне сәйкес алқаптарда есепке алынады.
7 графада - күзден бастап бір жылдан артық уақытта егістік егілмей
және пар ретінде қолданбай жатқан егіс алқаптары (залежь);
8 және 10 графаларда – шабындықтар мен жайылымдар есепке алынады;
9 және 11 графаларда – жақсартылған шабындықтар мен жайылымдар есепке
алынады;
Шабындықтар мен жайылымдарда көпжылдық шөптер егілсе немесе оларда
қосымша шөптер себілсе, сол жылдан бастап олар жақсартылған деп саналады.
Егер жақсартылған ретінде есепке алынған шабындық пен жайылымда жақсарту
шаралары жүргізілмесе, онда олар табиғи қалпында есепке алынады.
12 графа – мал жаюдың нақты бір мерзімінде қолданылатын (жаздық,
күздік, қыстық және с.с.) жайылымдар есепке алынады.
13 графада нақтылы мал басын сумен қамтамасыз ете алатын су көздері,
су шығаратын құрылымдары бар сулы жайылымдар есепке алынады. Өзен, көл және
каналдардың бойында орналасқан жайылымдар, егер олардың жағалауында мал
суаруға ыңғайлы жағдай болса және оларда жайлау учаскелерін пайдалану
мерзімі бойы мал ішуге жарамды су болса, бұл жайылымдар сулы жайылымдарға
жатады.
14-15 графалар – бақшасы бар жанұялардың саны және олардың жерлерінің
ауданы есепке алынады;
16-22 графалар – қызметтік үлес алған жанұялардың саны және жерлерінің
ауданы ауылшаруашылық алқаптарының түрлерімен есепке алынады.
Бақшалар мен қызметтік үлестер қай алқап түрінен берілсе, соның
құрамында есепке алынады.
23 графада – жалпы ауыл шаруашылығы пайдалануындағы, уақытша бақша мен
қызметтік үлес ретінде пайдаланылатын жерлермен қосып алғанда, жерлер
есепке алынады (3,4,7,8,10,15,18 графалардың қосындысы);
24 ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Жамбыл облысы, Байзақ ауданы жерлерін есепке алу тақырыбы бойынша
дипломдық жоба орындалды. Жобаның негізгі мақсаты жерді есепке алу, ауданда
жер кадастрлық жұмыстары, жердің жарамдылығы мен сапасын бағалау және
тіркеу жұмыстары жүргізілді. Сонымен қатар ауданның экономикалық тиімділігі
анықталып, ауыл шаруашылық алқаптардың экологиялық проблемаларымен күресу
шаралары, техника қауіпсіздігі, төтенше жағдай кезіндегі нысан тұрақтылығын
анықтау жұмыстары қарастырылды.
Аннотация
Выполнен дипломный проект на тему: Учет земель Байзакского района
Жамбылской области.
Основной целью данного проекта является учет и оценка земель по
пригодности и качеству категории6 выполнения земельно-кадастровых работ по
району. В том числе рассмотрены вопросы правовые и организационные,
производственной санитарии, техники безопасности, борьбы с экологическими
проблемами сельскохозяйственных угодий, определена экологическая выгода по
району.
Annotation
This graduation works theme is Registration of lands in Baizak`s
district of Zhambul`s region.
The main object of this work are the registration and estimation of
land’s in suitable and in quality of category, execution of landy-
cadastration work’s of region. And in this work learned legal and
organization problems and industrial sanitation and secure struggle with
ecological problems in agricultural land, determined ecological advantage
in region.
Мазмұны
Кіріспе
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... .. 1. Шаруашылықтың табиғи-климаттық жағдайы
... ... ... ... ...
1.1. Шаруашылық туралы жалпы мәліметтер ... ... ... ... ... ...
1.2. Климаты
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
.
1.3. Жер бедері
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
1.4. Топырақ қабаты
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
1.5. Өсімдік қабаты
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
1.6. Жер беті және жер асты сулары
... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
2. Қазақстандағы жер кадастрын жүргізу тәртібі ... ... ... ... ... ... .
2.1. Кадастр жөнінде жалпы
түсінік ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
2.2. Жер кадастрының құрамдық бөліктері,түрлері,жүргізу
принциптері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
..
2.3. Қалалық жер кадастрын жүргізу ерекшеліктері ... ... ... ...
3. Кадастр жұмыстарын геодезиялық қамтамасыз ету ... ... ... ...
3.1. Мемлекеттік геодезиялық
торлар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
3.2. Геодолиттік
түсіріс ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
3.3. Жергілікті жерде теодолиттік жүрістерді жүргізу ... ... ...
3.4. Мензулалық
түсіріс ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
3.5. Тахеометриялық
түсіріс ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
3.6.
Нивелирлер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
...
4. Жерді есепке
алу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
4.1. Жерді есепке алудың қызметі мен сипаттамасы ... ... ... ...
4.2. Жер санаттары,алқаптар бойынша жердің санын және
сапасын есепке алу.
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
4.3. Жеке меншіктегі және пайдаланудағы жер учаскелерін
есепке
алу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
4.4. Жеке азаматтар мен заңды тұлғалардың пайдалануындағы
жерлер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ..
4.5. Жер
ведомісі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
4.6. Аудан жерін пайдалану жайында жылдық есеп беру ... ...
5. Байзақ ауданының экономикалық тиімділігін анықтау ... ..
5.1. Ауыл шаруашылық алқаптарды экономикалық
бағалау
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
...
6. Тіршілік әрекетінің қауіпсіздігі және еңбекті қорғау бөлімі..
6.1. Еңбекті қорғаудың құқықтық және ұйымдастыру
мәселелері
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
6.2. Өндірістік санитария
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
6.3. Техника қауіпсіздігі
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
6.4. Жарықтандыру ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
6.5. Шу және діріл
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
6.6. Электр қауіпсіздігі
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
6.7. Өрт қауіпсіздігі
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
6.8. Төтенше жағдай кезіндегі нысанның тұрақтылығын
анықтау
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
Қорытынды
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
Қолданылған әдебиеттер
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
Кіріспе
Қазақстан Республикасының Жер заңдарына сәйкес жер мемлекеттік меншік
болып табылады, сонымен қатар жер сатылмайды, жер тұрақты немесе уақытша
ұзақ мерзімге пайдалануға беріледі.
Жерге орналастыру деген – жерді ұтымды пайдалануды ұйымдастыру мен
қорғауға арналған шаралар жүйесі болып табылады.
Жерге орналастыру, жұмыстары атқарушы жер учаскесі иелерінің және жер
пайдаланушының өтініші бойынша, сонымен қатар жер ресурстарын басқару
жөніндегі атқарушы органдардың шешімі бойынша жүргізіледі.
Жерге орналастырудың – ішкі шаруашылық жерге орналастыру; және –
шаруашылық аралық жерге орналастыру деген екі түрі бар.
Жерге орналастырудың негізгі мақсаты – жерге орналастыру жұмыстарын
реттеу, агрегаттарды ұтымды және тиімді пайдалану, сонымен қатар еңбек
шығынын жұмсап, өнім алу.
Жер кадастры – жердің табиғат шаруашылық және құқықтық жағдайынан
мәлімет алуға, құжаттарды дайындауға, сақтауға бағытталған жүйелі шаралар.
Жер кадастрының міндеті – жердің пайдалануын, иеленуін тіркеу, көлемі
мен сапасын есепке алу, сапасын айыру және жерге экономикалық баға беруін
жүзеге асыру.
Дипломдық жобаның тақырыбы Жамбыл облысы, Байзақ ауданы жерлерін
есепке алу болғандықтан салық мөлшерін анықтау, жер кадастрлық жұмыстары,
далалық жұмыстары, бағалау жұмыстары жүргізілді.
Жерді бағалау жұмыстары мынадай:
- дайындық жұмысы;
- мәліметтерді жинау мен өңдеу;
- территорияны аудандастыру;
- облыс, аймақ және республикадағы топырақ топтарының жүйелі тізімін
жасау;
- жерді бағалау көрсеткіштерін есептеу мен бағалау шкаласын құру;
- шаруашылық және аудандар жерін бағалау жұмыстарын жүргізу.
Сонымен қатар есепке алу жұмыстарын да жүргізеді. Есепке алу кезінде
мына деректерді көрсету міндетті болып табылады:
- жер учаскесі иесінің немесе пайдаланушының аты-жөні;
- жер учаскесінің көлемі;
- жер учаскесіне меншіктің нысаны;
- жер учаскесінің мақсаттық тұрғысы;
- жер учаскесін пайдалануға шектеу;
- жер учаскесінің бөлінетіндігі немесе бөлінбейтіндігі;
- жер учаскесінің кадастрлық нөмірі;
- жер учаскесіндегі жылжымайтын мүлік туралы мәлімет.
Дипломдық жобада мемлекеттік ғылыми өндіріс орталығы жер қатынастары
және жерге орналастыру институты техникалық жобасы, жер пайдалану
жоспарлары, жоспарлы-картографиялық мәліметтері (М:1:100000) қолданылды.
1. Шаруашылықтың табиғи-климаттық жағдайы
1.1. Шаруашылық туралы жалпы мәліметтер
Байзақ ауданы Жамбыл облысының оңтүстік-шығыс бөлігінде орналасқан.
Байзақ ауданының шекарасы Байзақ және Красногорск аудардарының біріктірілуі
негізінде құрылды.
Әкімшілік шекара бойынша территориясы 897,4 мың га жерді алып жатыр,
ол Жамбыл облысының территориясының 6,22% -ын құрайды.
Оңтүстігінде Шу өзені бойымен Қырғызстан Республикасымен, солтүстік
шығысында Алматы облысымен және солтүстік батысында Жамбыл облысының Шу
ауданымен шекараласып жатыр.
Ауданның әкімшілік орталығы Шу өзенінің оң жағалауында орналасқан
Байзақ ауылы болып табылады. Аудан орталығы арқылы республикалық маңызы бар
Алматы- Бішкек- Ташкент автомобиль жолы өтеді, осы жол бойымен қашықтығы
300 км орналасқан облыс орталығы Тараз қаласымен байланыс жүргізіледі.
Байзақ ауданының батыс жағында республикалық маңызы бар Байзақ –Шу
жолы өтіп жатыр, осы жол бойымен аудан орталығы Байзақ ауылы мен ауданның
батыс бөлігінде орналасқан Шу теміржол станциясы және шаруашылықтармен
байланыс орнатылады.
1.2. Климаты
Байзақ ауданының климатының ерекшелігі болып жылдам континентальдылық
табылады, яғни температураның аса жылдам өзгеруінен, қыстан жазға тез
өтуінен, атмосфералық жауын-шашынның аздығынан және ауаның құрғақ болуынан
байқалады. Аудан территориясындағы агроклиматтық жағдайлардың әртүрлілігін
биік таулар мен жазықтықтардың үйлесімділігі байқатады.
Э.С. Зарембо классификациясы бойынша келесі агроклиматтың аудандарды
бөлуге болады: Екінші құрғақ ыстық 3-өте құрғақ тау етегі; 4-таулы.
Аудан 2-ыстық құрғақ агроклиматтық аудан Байзақ ауданы территориясының
аз ғана бөлігін алып жатыр, яғни Шу өзенінің оңтүстік-батыс жағалауы және
Отар –Алматы темір жолының солтүстік жағындағы сызық.
Пайдалы температура қосындысы 3500-37000 С шамасында, гидротермиялық
коэффициент 0,3-0,5. Климаты салыстырмалы суық емес қысы ыстық және
жазымен ерекшеленеді. Қаңтар айының орташа температурасы – 6,90С болса,
шілде айында – 24-250С. Жазы өте құрғақ, ыстық. Жылдық жауын-шашын мөлшері
– 200-300 мм. Жауын-шашынның көпшілігі наурыз-сәуір айларына келеді. Жылы
кезеңдегі жауын-шашын мөлшері 160-180 мм. Ылғалдылығы 30%-дан төмен
құрғақшылық жылына 120-140 күнді құрайды. Көктемгі ызғар сәуірдің екінші
жартысында аяқталса, күзгі ызғар қыркүйектің аяғында басталады. Аязсыз
кезең ауада 145-190 күн, ал топырақта 130-170 күн сақталады. Биіктігі 15-30
см қар жамылғысы қыс бойы тұрақталады. Топырақ қабатының қату тереңдігі 40
см.
Бұл зонада суармалы егіншілік дамыған. Климаттық жағдайлар техникалық
бақша дақылдарын егуге мүмкіндік тудырады.
3-аудан құрғақ тау етегі агроклиматтық аудан. Бұл аудан бүкіл
территорияның оңтүстік –батыс және орталық бөлігін, сонымен қатар солтүстік
таулы бөлігін алып жатыр (Анархай қ.). Температура қосындысы – 3000-35000С,
гидротермиялық коэффициент – 0,5-0,7. Температурасы 100С-тан жоғары
кезеңнің ұзақтығы – 160-180 күн. Шілдедегі орташа температура – 24-250С,
қаңтарда – 4,5-9,50С. Жылдың жауын-шашын мөлшері 300-40 мм.
Төмен ауа ылғалдылығы жылына 120-130 күнді құрайды. Күзгі ызғар
қыркүйектің ортасында басталатын болса, көктемгісі сәуір екінші жартысы-
мамырдың басында аяқталады. Аязсыз кезең ұзақтығы -120-190 күн. Қыс 20-30
см қар жамылғысымен сипатталады.
Суғарылмалы егістікте техникалық дақылдар, ал батыс бөлігінде картоп
та өсіру қолайлы, таулы бөлігінде мал шаруашылығы жақсы дамыған.
4- аудан таулы құрғақ және ыстық агроклиматтық аудан. Бұл жер Байзақ
ауданының негізгі және орталық бөлігін алып жатыр. Температуралар
қосындысы 30000С –тан төмен, гидротермиялық коэффициент 0,7-ге тең. Аудан
климаты құрғақ жазымен және суық қысымен ерекшеленеді. Ауа температурасының
100С-тан төмен кезеңінің ұзақтығы 160 күн болса, шілдеде орташа температура
-220С, қаңтарда -7,50С. Басқа агроклиматтық аудандарға қарағанда бұл
ауданда жауын-шашын мөлшері көбірек. Ауа ылғалдылығының төмендігін жыл
бойына 120 күн байқауға болады. Көктемгі ызғар мамыр айының екінші
декадасында аяқталып, күзгі ызғар қыркүйектің бірінші декадасында
басталады. Қар жамылғысы 80-160 күн сақталады, ал биіктігі 25-50 см-ден
жоғары болады. Суармалы және богара егістік жерлері бар. Дәндә және
техникалық дақылдар егіншілігі дамыған. Қырғыз тауларының солтүстік бөлігі
жазғы жайылым, Шу-Іле тауларының бөктері –көктемгі –жазғы жайылым ретінде
пайдаланылады.
1.1 кесте
Жобаланатын нысан орналасқан аймақтағы ауданның климаттық сипаттамасы
Тараз қаласындағы ГМБ метеостанциясының мәліметтері бойынша орналасқан
Айлар Жыл
Сипаттама
Жауын-шашын
салыстырмалы ауа ылғалдылығы,%
Күн саны
Х
00 –ден жоғары 5ІІІ 260 21ХІ
50 – тен жоғары 22ІІІ 220 29Х
100 – нан жоғары 182 10X
10ІV
Аязсыз 22\ IV 161 1X
Қарлы жабынның пайда болуы мен кетуінің күндері
Қарлы жабын
Бір жылдағы қарлы жабыны Топырақтың мұздануы
бар күндердің саны
Пайда болу күні Кету күні
ерте
Жер кадастрының автоматтандырылған ақпараттық жүйесі
жер учаскелерін тіркеу, жерлерді есепке алу (сандық пен сапалық);
жерлерді бағалау (топырақты бонитеттеу, жерлерді экономикалық және құндық
бағалау)
Жер кадастрының негізгі принциптері мынандай:
- жер кадастрының жүйесінің бірыңғайлылығы;
- жер кадастрының мәліметтерінің сенімділігі;
- жер кадастрының мағлұматтарының толықтығы;
- жер кадастрының үздіксіздігі;
- жер кадастрының құжаттылығы;
- жер кадастрының мәліметтерінің көрнектілігі, анықтылығы, қол
жетерлігі;
- жер кадастрының үнемділігі;
- жер кадастрының орталық мемлекеттік басқаруда болуы.
Жер кадастрлық жұмыстарды жер ресурстарын басқару жөніндегі
агентігінің аумақтық органдарымен қатар республиканың жерге орналастыру
қызметінің әртүрлі кәсіпорындары, ұйымдары жүргізеді. Ал кейбір жұмыс
түрлерін қазіргі уақытта мемлекеттік емес кадастрлық фирмалар мен
кадастрлық бюролар орындайды. Осы кәсіпорындар, ұйымдар, мекемелер жылда
белгіленген рәсімде жерлер құрамында болған өзгерістер туралы есеп беріп
тұрады. Жер кадастры бүкіл республика масштабында орталық басқару мен
агенттік жағынан бақылау, оның жүйесінің және әдістемесінің бірлігін
қамтамасыз етіеді [6,12].
2.3 Қалалық жер кадастрын жүргізу ерекшеліктері
Жер қорларын ұтымды және тиімді пайдалану – халық шаруашылығының
маңызды мәселесі. Ол халық шаруашылығы салалары арасында жерді дұрыс
орналастыруды, қоғамға керек ауылшаруашылық өнімін толық алуды, топырақтың
құнарлығын сақтау және жүйелі түрде жоғарылатуды көздейді. Осы мәселені
шешу үшін жер кадастрын толық, қомақты жүргізу керек. ұйымдастыру-
шаруашылықтың қызметтерін атқара, мемлекет жер иесі және аумақтық
басымдылық құқығын тұтқасы ретінде бірінғай жер қорын басқаруды жүзеге
асырып, жер кадастрына ерекше мемлекеттік мәнділік береді.
Кадастр мәліметтері, бірінші кезекті жерді тіркеу мәліметтері
мемлекетпен тек қана жер қорын басқаруды әрі қарай дамыту мүддесінде емес,
сонымен қатар жерге ресми мемлекеттік меншікті жүзеге асыру, қорғау
мақсатында, сондай-ақ, жер пайдаланушылар, иеленушілердің құқықтарын
қорғауда қолданылады. Сондықтан жер кадастры мәліметтерінің экономикалықпен
қатар құқықтыќ да маңызы зор.
Халық шаруашылық, қоғамдық мүдделер жағынан қарағанда осы
мақсаттар үшін бірінші кезекте ауыл шаруашылығында пайдалануға жарамсыз
немесе жарамды, сондай-ақ пайдалануға, иеленуге берілмеген жерлерден бөліп
берген жөн. Сондықтан, осы мәселелерді шешуге әсер қорын пайдалану,
орналастыру, оның нақтылы жай-күйі, сондай-ақ ауылшаруашылық алқаптардың
өнімділігі туралы мәліметтердің керектілігі туындайды.
Мемлекет жер пайдаланушыларды топырақтардың құнарлығын арттыру
бойынша нәтижелі шараларды жүргізуге, олардың жел және су эрозияларына
қарсы жүргізілетін, ұйымдастыру - шаруашылықтық, агротехникалық,
гидротехникалық шараларды жүзеге асыруға, сондай-ақ тұзданудың, ластанудың,
батпақтанудың және басқа да жерлердің жай күйін төмендететін процестерін
алдын алу кешенін жүзеге асыруды талап етеді. Бұл шараларды жүзеге асыру
жер алқаптарының сапалық жай күйі жан-жақты зерттеу және есепке алуға
негізделеді.
Жер кадастрының шаруашылық әрекетті талдау, ауылшаруашылық
кәсіпорындардың жерлерін нәтижелі пайдалануында көп маңызы бар. Осыған
байланысты ауылшаруашылық алқаптардың жай күйін және көлемдерін ескеру,
олардың өнімділігін салыстырмалы бағалау, жеке дақылдарды өндіру
нәтижелігінде қарасты, қажеттілік пайда болады.
Жер кадастры мәліметтерінің жер салығын, жалға төлем алу
шығындарын өтеу сомасын белгілеуде маңызы өте зор.
Кадастр жүйесінің бірлігі, өз кезеңінде, қолданатын
әдістемелердің бірдейлігін және барлық деңгейде сәйкесті тәртіпте
жүргізілуін, жеке әр жер учаскесінен бастап, жалпы мемлекеттік дәрежеде
болғанын қажет етеді. Мемлекетке есепке алудың бірыңғай жүйесін ұйымдастыру
мемлекеттік жоғарғы басқару органдарының міндеті болғандығынан сол органдар
жер кадастрының мазмұны мен жүргізу тәртібін белгілейді.
Жер кадастрын жүргізудің ең маңызды шарты координаттардың,
биіктіктердің, картографиялық проекциялардың, классификаторлар, код, кіру
және шығу форматтарының бірыңғай мемлекеттік жүйесін қолдану жолымен
ақпаратты өзара сәйкестендіру принципін қамтамасыз ету болып табылады.
Кадастр мәліметтері топографиялық, геодезиялық, аэро-ғарыштық,
картографиялық, жерге орналастырушылық, инвентаризациялық, топырақтық,
геоботаникалық, бағалаулық және басқа зерттеу мен іздестіру жұмыстарын
жүргізу арқылы қалыптасады.
Кадастрда әр жер учаскесі үшін физикалық сипаттамалар келтіріледі.
Олар учаскесі кеңістікте бөліп көрсетеді, оның орнын, мөлшерін анықтауға,
сондай-ақ, жерді құндық бағалауға мүмкіндік береді. Жер учаскелері туралы
мәліметтер жер кадастрлық карталарда келтіріледі – оның кадастрлық нөмірі,
шекарасы, жазулары айқындалады.
Мәліметтер тиісті әкімшілік аудан деңгейінде жинақталады. Онда
учаскенің кадастрлық нөмірі, жеке немесе заңды тұлға аты атқарушы
органдардың хаттамалары, орны, мөлшері, бағалық құны, нысаналы арналуы,
бөліну, бөлінбеуі, сервитуттар, пайдалану туралы шектеу мәліметтер
көрсетіліп, сақталынады. Бұл мәліметтер меншіктеу түрлері, жер санаттары,
аудандар, облыстар, қалалар, республика бойынша жүйелендіріледі 8,10.
3. КАДАСТР ЖҰМЫСТАРЫН ГЕОДЕЗИЯЛЫҚ ҚАМТАМАСЫЗ ЕТУ
3.1. Мемлекеттік геодезиялық торлар
Геодезиялық жұмыстар екі топқа бөлінеді:
1) камеральдық жұмыстар –– дала өлшемдерін математикалық өңдеу-
графикалық жұмыстар – карталар, пландар, профильдер сызу.
2) далалық жұмыстар - биіктерді, арақашықтарды, көлденен бұрыштарды
өлшеу, тікелей бұрыштарды өлшеу. Осы өлшеулер, геометриялық өлшеулер, яғни
- метр, градус, биіктік өлшемдері де метр бұлар геометриялық шамалар;
Геодезиялық тор дегеніміз – бұл жер бетінде аудандар, облыстар және
бүкіл мемлекет көлемінде ерекше математикалық заңдар бойынша және ерекше
геодезиялық әдістері мен бекітілген нүктелерді айтады.
Бұл центрдің үстінде геодезиялық белгілер салынады – сыртқы белгілер –
жай перамида (үш құрлысты, h = 4,5 м ,төрт құрылысы h = 6 м), сигнал 8 –
12 м биіктігі, күрделі сигналдар h 12 м - ден биік.
Мемлекеттік геодезияның қызметі, бұл пунктердің координаталары және
отмекаларын анықтайды.
Геодезиялық торлар екі түрге бөлінеді:
1) пландық тор – пунктердің тек координаталары анықталады;
2)биіктік тор – пунктердің (Репер - Rp) тек абсолюттік отметкалары
анықталады.
Барлық далалық жұмыстарды алдын ала бекітілген жер бетіндегі
геодезиялық пунктарға байланыстыруы қажет, яғни ол пунктар пландық орындары
– тіке бұрыштық координаттары х, у географикалық координаталар: λ, φ - және
биіктіктері отметкалары H алдын ала белгілі болу керек. Геодезияда негізгі
пунктардың х, у координаттары зоналық тік бұрышты координаттар жүйесінде
орындалады.
Геодезиялық тәжірибеде пландық пунктердің көпшілігі бір мезгілде
реперлер болып кетуі де мүмкін. Және де олардың да отметкалары анықталу
мүмкін.
Бұл торлар 1 – ші – пунктердің арақашықтығына қарай 2 – ші –
координаталар және отметкалар анықтауын дәлдігіне қарай төрт класқа
бөлінеді. Биіктік – І, ІІ, ІІІ, ІY кл.Пландық – 1, 2, 3, 4 кл.
Реперлердің көпшілігінің координаталары анықталу мүмкін. Бұл
жағдайларда жоғары аталған пунктер бір мезгілде биіктік және пландық
торларының нүктелері болады.
Пландық торлар сондай-ақ математика геодезиялық (геометриялық)
әдістерімен құрылады. 1. Триангуляция 2. Трилатерация 3. Полигономертия
4. Жәй жүрістер.
Торлар мағынасына қарай үшке бөлінеді:
мемлекеттік торлар;
жергілікті торлар;
түсірістік торлар.
Лаплас пунктер шамасы 100 км – ден кейін 20 – 25 км – ден арақашықта
жатқан 2 пунктен құрастырылады.
Пландық геодезия торларының жобасы міндетті түрде геодезиялық
астрономия пунктеріне ( Лаплас пунк) байланыстырылады. Бұл пунктердің
геодезиялық ендіктері және бойлықтары анықталады және де географиялық
азимуттар анықталады.
1 – ші класс пунктер арақашықтар 20 – 25 км. Бір тізбе оң үшбұрыштан
тұрады олардың звено деп атайды.
Бір звено ұзындығы 200 – 250 км. Бірінші кластық бір жүйе 2
меридиандық звенодан және 2 параллельдің звенодан құрастырылады. Осы
құрастыру полигон деп атайды. Оның периметрі шамасы 800 – 1000 км. Тізбелер
шамасы 100 км – ден 2 - 2 – гі астропунктеріне байланыстырылады.
үшбұрыштардың ішкі бұрыштарының шамасы 300 β 1200.
Триангуляция мәні тек үшбұрыштардың ішкі бұрыштары өлшенеді ал
қабырғалары sin теоремасы әдістерінің есептеп анықталынады.
Соңғы жолдары аса дәлдікті ара қашықтық өлшем аспаптары шығарыла
бастады.
Сондықтан үшбұрыштар тізбелерін бұрыштардың орнынан олардың
қабырғалары ұзындығын өлшеуге болады. үшбұрыштын үшқабырғасы белгілі болса
оның ішкі бұрыштарын есептеп шығаруға болады. Еңді бұл әдісті трилатерация
деп атайды.
Триангуляция пунктеріне, Полигонометрия пунктері сәйкес бекітіледі.
Олардың координаталар анықтау дәлдіктері триангуляция кластарының
дәлдіктеріне тең. Тек оларды табу әдісі үшбұрыштар арқылы емес, ал ерекше
дәлдікпен жүретін жүрістерін бұрыштарын және арақашықтардың өлшеу
нәтижесінде табылады. Бұларды полигонометриялық жүрістер деп атайды.
Көбінесе полигонометриялық жүрістер қалалық жерлерде, темір жол
автожол, негізгі өзендер, каналдар, магистралдық құбыр бойымен жүргізіледі.
Тек полигонометриялық пунктардың арақашықтары триангуляция кластармен
салыстырғанда үшбұрыш қабырғаларын ұзындықтарынан кем болу мүмкін.
Созымалы өндірістік және азаматтық мағыналы объектілердің бойында.
Ірі масштабты пландар салу үшін жер бетінде геодезиялық топографиялық
түсірістер өткізіледі. Бұл түсірістердің негізгі болып жәй жүрістердің
нүктелері пайдаланылады. Бұл нүктелер жәй ағаш қазбалары бекітіледі.
Олардың координаталары (және отметкалары) техникалық дәлдікпен жергілікті
немесе шарты жүйелерді табылады. Ол жүрістер теодолитер жүрістер деп
атайды.
Биіктік торларының пунктері (реперлер) 4 класты дәлдіктермен
жүргізілген нивелирлер жүрістерінің нәтижесінде отметкалар анықтайды.
І, ІІ класты нивилирлердік жүрістер еліміздің магистрандық темір жол
және жолдарының, өзендердің, каналдардың ойымен жүргізілген.
ІY класс торлары және кейбір ІІІ класс пунктері тек қажеттілігі
құралады. Бұл жұмыстар мемлекеттік геодезияның қызметінің планына кірмейді.
Бірінші кластық триангуляция полигоны периметр 800 – 1000 км полигоны
төрт звенодан тұрып не бары 40 шақты үшбұрыштардан құралады. Бұл полигоның
қалған көлемі 2, 3 және 4 класс пунктармен толықтырылып үлкен торғай
(уклотненный). Тек 4 класс триангуляция торлары және бөлекше пунктары өз
территорияда өндіріс өндету мақсаттарын женілдету үшін жергілікті
геодезистерге орындалып тұрады. Триангуляция полигоның орамына түсетін
магистралдық темір жолдар, өзендер, каналдар бойымен 1, 2 класс
триангуляция пунктермен байланыстырылады.
3.2.Геодолиттік түсіріс
Теодолиттік түсіріс деп белгілі бір жер территориясының жай-жапсарын
1:500-1:5000 мастштабтағы пландарда жер бедерінсіз кескіндеу үшін
жүргізілетін горизонталь түсірісті айтады..
Теодолиттік түсіріс үшін тірек жүйесі әдетте теодолиттік жүрістер
жүйесі түрінде құрылады да, олардың нүктелерінен ситуацияны түсіре отырып,
қажетті нүктелердің орнын полярлық әдіспен, сонымен қатар әр түрлі бұрыштық
және ұзындық қиыстырулар, перпендикуляр және жарма әдістер көмегімен
анықтайды.
Жұмыстарда бұрыш өлшеуіш аспабы ретінде теодолит қолданылады, ал ара
қашықты өлшеу үшін ленталар (рулеткалар) және оптикалық қашықтық өлшеуіштер
пайдаланылады. Теодолиттік түсіріс геологиялық барлауда, тау кен ісінде
ауыл шаруашылығында, құрылыста т. с. с. пайдаланылатын мәліметтерді алу
үшін жүргізіледі.
Теодолиттік түсіріс далалық, дайындық және ғылыми өңдеу жұмыстарынан
тұрады.
Далалық жұмыстарға мына жұмыстар кіреді:
1) жергілікті жердің контурын тісіру;
2) түсірістің пландық негіздеуін жасаған кезде бұрыштарды және
сызықтардың ұзындығын өлшеу;
3) жергілікті жерді рекогносцировкалау және пунктерді бекіту;
4) түсіріс негіздеуінің пунктерін мемлекеттік немесе жергілікті жүйе
пунктеріне байланыстыру.
Дайындық жұмыстарын жүргізу кезінде жергілікті жердің жай-жапсарын
кескіндеудің қажетті дәлдігіне сүйеніп, түсірістің масштабын таңдайды да,
қолдағы бар картогрфиялық материалдарды (планды, картаны және профильді)
мұқият қайта қарап зерттейді. Егер түсіріс жүргізілетін ауданда геодезиялық
тірек жүйесінің пунктері болса, онда олардың орналасқан жерінің схемасын
жасап, каталогтан координаталарын жазып алады.
Рекогносцировканың нәтижесін ірі масштабтағы немесе жұмыс барысында
жасалған схемаға түсіреді. Рекогноцировка кезінде геодезилық тірек
жүйесінің пунктері ізделініп табылады және жүргізілетін теодолиттік
жүрістердің неғұрлым қолайлы орындары белгіленеді.
3.3. Жергілікті жерде теодолиттік жүрістерді жүргізу
Теодолиттік жүрістерді жүргізу кезінде мына жұмыстар істеледі:
- сызықтың ұзындықтарын 20 м-лік өлшеуіш лентамен немесе рулеткамен
тура және кері бағытта өлшейді.
- бұрыштарды Т15, Т30, және т.б. техникалық теодолиттердің көмегімен
бір толық тәсілдер жолымен 30 дәлдікпен өлшейді.
- теодолиттік жүрістердің бұрылу нүктелерін қазықшамен, шегемен, үлкен
шегемен, металл трубалармен және бағанлармен бекітеді, олардың жанындағы
белгілерде нүкте нөмерлері, жұмысты жүргізіп отырған мекеме аты мен
орындаған жылы көрсетіледі;
Теодолиттік жүрістер тұйықталған, тұйықталмаған және бір жағы
байланыстырылған болуы мүмкін. Тұйықталған теодолиттік жүріс әдетте
геодезиялық негіздеудің пунктіне байланысқан тұйық көпбұрыш түрінде болады.
3.4. Мензулалық түсіріс
Мензулалық түсіріс - шағын учаскеде мензула мен кипрегельдің көмегімен
атқарылады және тікелей далада топографиялық планды жасауға мүмкіндік
береді. Құрылыс салынған территорияны түсіргенде ара қашықтықты
кипрегельдің объективіне бекітілген ара қашықтықтық өлшеуіш саптамамен
өлшейді. Нүктелерге дейінгі арақашықтық кипрегельдің арақашықтық
өлшеуішінің және қашықтық өлшеуіш рейканың көмегімен өлшенеді, ал бұрышты
графикалық түрде салады. Түсірісті жасау жергілікті жердегі нүктелердің
планшеттегі өзара орындарын графикалық түрде анықтауға негізделген.
Мензулалық түсірістің артықшылығы оның көрнектілігі болып табылады,
себебі түсіру процесі кезінде планды жергілікті жермен салыстыруға
мүмкіндік туады, ал кемшілігі жұмыстың негізгі бөлігі далада өтетіндіктен,
қыста және жауын-шашын күндері жұмыс істеуге мумкіндік болмайтындығы,
жабдықтардың қолайсыз үлкендігі, істелетін жұмысты бөлудің қиыншылығы,
себебі өлшеулер және планды сызуды тек қана бір орындаушы жасайды.
Мензулалық түсірісте түсіргі жүйесінің жиі болуы талап етіледі.
Түсіргі жүйе жергілікті жердің жағдайына және түсірістің қажетті
дәлдігіне байланысты графикалық немесе аналитикалық әдістерімен құрылуы
мұмкін. Аналитикалық әдістерге қиылыстырулар, теодолиттік және
тахеометриялық жүрістер, ал графикалық әдістерге геометриялық жүйе,
қиылыстырулар, мензулалық және буссольдық жұрістер жатады. Жүрістегі
болатын қиыспаушылық мына формуламен есептеледі.
, (см)
мұндағы РМ - жүрістің периметрі, м; n - жүрістің қабырғалары саны.
Ашық жерлерде жүйелерді құрады, ал жабық жерлерде жүрістер
жүргізіледі.
Мензулалық түсіріс кезінде қағаз жапсырылған планшет штативке
горизонталь жағдайда белгілі бір нүктенің үстіне орнатылады. Планшетте
жергілікті жердегі А нүктесінің проекциясы болып саналатын а нүктесі арқылы
кипрегельдің көмегімен В нүктесін нысаналап ас сызығын сызады. Түсіріс
барысында биіктіктер мен контурлар калькасын жасап ,оны тушьпен сызады.
Түсірістің тексеруін далалық тексеру нәтижесінде жүргізеді. Тексеру
пикеттерін биіктіктер контурлар калькасына қызыл тушьпен көрсетеді.
Ситуацияны тексергенде табиғи жердегі өлшенген арақашықтық планда
анықталған шамасынан айырмашылығы план масштабабында 0,8 мм-ден артық
болмауы тиіс. Горизонталь орындарының биіктік айырмашылығы жер бедері
қимасының бөлігіне дейінгі биіктікте болуы тиіс.
3.5. Тахеометриялық түсіріс
Тахеометрилық түсірісте түсірілетін нүктеде тұрған рейканы аспаптың
дүрбісімен бір рет нысаналау арқылы осы нүктенің координаталарын,яғни
бағытын , арақашықтығын және салыстармалы биіктігін анықтайды. Демек
тахеометриялық түсірістің мәні аспаптың нысаналу осінің бір жағдайында
вертикаль бұрышты v, горизонталь бұрышты В және рейкадан қашықтық өлшеуіш
жіптердің аралығындағы бөліктер санын есептеуден тұрады; осы мәліметтер
арқылы нуктенің кеңістіктегі координаталарын есептеп шығарады.
Тахеометриялық түсірісте жергілікті жердің топографиялық планы
түсірілетін нүктелердің барлық үш координаталарын есептеп шығаруға
мүмкіндік беретін мәліметтерді жинатын далалық жұмыстар мен планды сызу
және есептеп шығарулардан тұратын ғылыми өңдеу жұмыстары нәтижесінде
жасалынады.
Тахеометриялық түсірісті тахеометрлермен немесе теодолиттермен
атқарады. Элекрондық тахеометр – ара қашықтарды, горизанталь және вертикаль
бұрыштарды өлшеуге арналған, әрі өлшеу нәтижелерін автоматты түрде
тіркейтін электрооптикалық аспап.
ТД тахеометр – 2-разрядты полигонометриялық жүрісті салуға және жоғары
дәлдікті тахеометрилық түсірісті жүргізуге арналған.
ТН тахеометр номограммды аспап болып табылады; оның көмегімен
горизонталь және вертикаль бұрыштарды,арақашықтықтың горизанталь ұзындығын
және салыстырмалы биіктікті өлшеуге болады.
Тахеометрлер болмаған кезде тахеометрлік түсірісті теодолит пен
рейканың көмегімен жүргізуге болады. Мұндай жағдайда әрбір пикеттік нүктеге
дейінгі көлбеу арақашықтықты жіпті қашықтық өлшеуішпен горизонталь және
вертикаль бұрыштарды өлшейді.Салыстырмалы биіктікті тригонометриялық
нивелирлеумен анықтайды.
Түсірістің алдында әр станцияда тексерілген аспапты центрлейді,
горизонтальдайды, вертикаль дөңгеліктің нөл орнын анықтайды, аспаптың
биіктігін өлшейді, өлшеу нәтижелерін арнаулы журналға жазады, аспаптың
биіетігін рейкаға белгілеп, лимбаны таңдап алынған бастапқы бағытқа қарай
бағдарлайды. Содан соң лимбаны бекітеді.
Алидаданы босатып, рейка қойылған түсірілетін пикеттік нүктелерді
жуйелі нысаналайды, дүрбіні рейкаға тордың вертикаль жібі рейканың осімен,
ал горизонталь жіпті рейкадағы аспаптың биіктігіне сәйкес белгімен
беттесетіндей етіп нысаналайды.
Станциядағы жұмыстар аяқталғаннан кейін тексеру мақсатымен дүрбіні
қайтадан бастапқы нүктеге нысаналайды. Осы кезде есептеулер 2 минуттан
аспауы тиіс.
Тахеометриялық түсірістегі ғылыми өңдеу жұмысы мыналарды қамтиды.
1) дала журналдарын тексеру;
2) тахеометриялық жүрістердің нүктелерінің пландық және биіктік
координаталарын (x, y, H) есептеп шығару;
3) әр станциядағы рейкалық нүктелердің биіктік белгілерін есептеп
шығару;
4) жергілікті жердің топографиялық планын салу.
Дала журналдарындағы жазулар мен есептеулер екі қолдан өтіп
тексеріледі. Бұл кезде горизонталь және вертикаль бұрыштар, горизонталь
ұзындықтар, тахеометриялық жүрістер нүктелерінің тура, кері және орташа
салыстырмалы биіктіктері қайтадан есептеліп шығарылады. Табылған қателіктер
тиісті түзетулер енгізу арқылы жойылады. Тахеометриялық жүріс нүктелерінің
тікбұрышты координаталары теодолиттік жүріс үшін қабылдаған жоба бойынша
есептеп шығарылады. Бұрыштық қиыспаушылықты анықтап, егер олар мүмкін
болатын шамадан аспаса, оларды теодолиттік жүрістерде көрсетілгендей етіп
бөледі. Тахеометриялық жүрістердің нүктелерін, ситуациялық шартты
белгілерді теодолиттік түсірістегідей етіп планға салғаннан кейін, планда
горизонтальдарды жүргізеді. Пландағы горизонтальдар штрихтармен
толықтырылады да, қалыңдатылған горизонтальдардың үзілген жеріне биіктік
белгілерін жазады. Горизонтальдарды түсіріп болғаннан кейін қажетті
жазуларды орындауға кіріседі.
3.6. Нивелирлеу
Нүктелердiң биiктiк белгiлерiнiң мәнi мен олардың салыстырмалы
биiктiктерiн есептеп шығаратын геодезиялық өлшеулер нивелирлеу деп аталады.
Нүктелердiң алынған биiктiк белгiлерiнiң мәнi барлық масштабтағы
топографиялық түсiрiстердiң биiктiк негiзi болып саналады және олар халық
шаруашылығына қажеттi инженерлiк есептердi, сондай-ақ бiрқатар ғылыми
есептеулердi шешу үшiн қолданылады. Техникалық нивелирлеу 1: 500 –
1: 5000 масштабтардағы топографиялық түсiрiстердiң биiктiк негiздеулерiн
құру мақсатымен, сондай - ақ барлау, жобалау және әр түрлi инженерлiк
құрылыстарды салу үшiн жасалынады. Топографиялық түсiрiстердiң биiктiк
негiздеу жасағанда техникалық нивелирлеу жүрiсiнiң ұзындығы жер бедерi
қимасының берiлген биiктiгiне байланысты болады. Нивелирлеу бiр бағытта
орындалады. Рейкалар бойынша есептеулер тек қана орта жiптен алынады.
әдеттегi екi жақты рейкаларды қолданғанда станциядағы жұмыс атқару ретi
төмендегiдей болады :
1) артқы рейканың қара және қызыл жақтарынан есептеулер алу;
2) алдыңғы рейканың қара және қызыл жақтарынан есептеулер алу.
Жұмыс кезiнде бiр жақты рейкаларды да қолдануға болады. Бұл жағдайда
станциядағы жұмыс атқару ретi мынадай болуы тиiс :
1) артқы рейкадан есептеу;
2) алдыңғы рейкадан есептеу;
3) нивелирдiң горизонтың 10 см-ден артық шамаға өзгерту;
4) қайтадан алдыңғы рейкадан есептеу;
5) қайтадан артқы рейкадан есептеу.
Станциядағы салыстырмалы биiктiктiң айырмашылығы екi немесе бiр жақты
рейкаларды қолданғанда 5 мм-ден аспауы тиiс.
Жүрiстердегi қиыспаушылық мм-ден аспауы тиiс, мұндағы L –
жүрiстiң км-лiк ұзындығы. Түсірісті жасау жергілікті жердегі нүктелердің
планшеттегі өзара орындарын графикалық түрде анықтауға негізделген.
Нүктелерге дейінгі арақашықтық кипрегельдің арақашықтық өлшеуішінің және
қашықтық өлшеуіш рейканың көмегімен өлшенеді, ал бұрышты графикалық түрде
салады. Құрылыс салынған территорияны түсіргенде ара қашықтықты
кипрегельдің объективіне бекітілген ара қашықтықтық өлшеуіш саптамамен
өлшейді.
Түсіргі жүйе жергілікті жердің жағдайына және түсірістің қажетті
дәлдігіне байланысты графикалық немесе аналитикалық әдістерімен құрылу
мүмкін.
4. Жерді есепке алу
4.1 Жерді есепке алудың қызметі мен сипаттамасы
Мемлекеттік есепке алудың объектісіне ҚР дің жер қорының барлығы
жатады. Бөлек салаларда мүдделері мен міндеттерін есепке алу мен
ведомстволық есепке алуды жүргізуге қажеттілік туады. Мемлекеттік жер есебі
белгілі жүйе болып, оған жердің сандық және сапалық есебі кіреді. Оның даму
заңдылығына жер категорияларының, жер учаскелерінің және алқаптардың
аудандарын анықтау дәлдігін жоғарылату, жер сапасы сипаттамасын кенейту
жатады.
Жер есебіне барлық жер қоры әкімшілік-территориялық бірлікке бөлінген,
жер саннатары мен жерді пайдаланушылар, жер пайдалану мен алаптар жатады.
Алаптардың сапасы топырақ қабаты, топырақтың құнарлы заттармен қамтамасыз
етігендігі, жер бедері, жер оты қурамы қалындығы, мелиоративтік жағдайы
және т.б. бойынша анықталады. Жер есебі біріңғай әдіс бойынша, яғни жер
санаттары мен бөлек аймақтар мәліметтерін салыстуруды қамтамасыз етіп
жүргізіледі. Мемлекеттік жер қоры жерді есепке алу объектісі болғандықтан,
барлық жерлер оның қурамына кіретініне, олар кімнің пайдалануы мен және
иеленуіне жататынына, оларды қазіргі кезде пайдаланатынына және
пайдаланбайтынына қарамастай есепке алынады.
Жерді есепке алуды жүргізудің негізгі шарты-оны өз уақтында және
тоқтаусыз жүргізу. Бұл принцип жердің жағдайы мен пайдалануында өтетін
сандық және сапалық өзгерістерді жүйелі есепке алу қажеттілігін тудырады.
Жер есебі мәліметтері тек қана текстік құжаттар болып көрініп қоймастан,
жоспарлы картографиялық негізде міндетті түрде кескінделеді, ақпараттарды
(цифрлы кестелер, текст, графиктер, диаграммалар, картограммалар және
электронды карталар) беретін және сақтауға мүмкіндік беретін компьютер
технологияларын пайдалану мен магниттік тасымалдаушыларда есепті жүргізу
айтарлықтай жеңілдетілдірілген. Есептеуіш компьютерлік техникаларды және
тексеру мен түсірістің ең жетілділген әдістерін қолдану, республиканың жер
қорын өз уақтында және дұрыс есепке алуды жүзеге асыруға мүмкіндік
туғызады, ал сонымен қатар мемлекеттік жер кадастрын ойдағыдай жүргізеді.
Жерді түгендеу (инвентаризациялау) жер есебінің құрам бөлігі, бір
жолғы есепке алу шарасы болып есептеледі. Оны жергілікті жерде, кадастрлық
құжаттарда бар, тиісті мәліметтерді табу мақсат пен қажеттілік туғанда
жүргізеді. Бұл барыста табылған анықтаулар кадастрлық мәліметтерге және
бірінші кезекті есеп алуға енгізіледі. Негізгі есеп алу міндеті. Барлық
есептелінетін территорияның пайдаланатын және қайта бөлістірілетін жердің
сапалық жағдайын, өлшемін анықтау. Ауыл шаруашылық алқаптары, олардың
түрлері мен түр тармақтары бойынша анықталады: топтар, класстар, топ
тармақтары қурамы; механикалық қурамы бойынша топтық сипаттама беріледі,
барлық ауыл шаруашылық алқаптарын бағалау жүргізіледі. Алғашқы есепке алу
барысындағы тіркелген және анықталған мәліметтер уақыт өтуге байланысты
талапқа сай болмай жарамсыз қалады. Шаруашылық пайдалану процессінде жерді
мен құрамында белгілі бір өзгерістер болады.
Сондықтан алғашқы есепке алу құжаттарына енгізілген мәліметтер
ескіреді, оларды жаңарту күнделікті есепке алуды жүргізуге алып келеді.
Күнделікті есепке алу міндетіне жердің саны мен сапасында, бөлінуінде
болған өзгерістер туралы мәліметтерді анықтау және жазу, алғашқы есепке алу
барысында жіберілген қателерді табу мен тиісті анықтауларды енгізу кіреді.
Жер балансын толтыру ережелері. Ауыл шаруашылығына арналған жерлердегі
ауыл шаруашылық алқаптары аудандарында болған өзгерістер жөніндегі
анықтаманы жасау тәртібі-барлық жерлерге және суармалы жерлерге бөлек
жасалады.Бул анықтама – ауыл шаруашылық алқаптарынының әр түрі бойынша
баланс жасау үшін бастапқы құжат болып табылады. Анықтама екі бөлімнен
тұрады. Біріншісінде-аталған графаларда көрсетілген себептер бойынша,
өткенжылдың 1-қантарынан келесі жылдың 1-қантарына дейінгі уақытта,
алқаптардың әр түрінің ұлгаюлары; екінші жартысында – сол кезенде және сол
себептер бойынша кішірбі көрсетіледі.
Негізгі жер пайдаланушылар мен жер учаскелері иелері жерлерің
категориялары бойынша аудандардың өзгеруі жөнінде анықтама жасау 22-форма,
5-қосымша.
5-қосымшада – барлық жерлер категориялары мен негізгі ауыл шаруашылық
пайдаланушылар бойынша аудандардың өзгеруі кетіріледі. 5 – облыстық
қосымшадағы аумақтардың өзгеруі туралы 19 және 20 – графалар – басқа
облыстармен және мемлекеттермен өзгерістер болған жағдайда толтырылады.
Жерлер экспликациясын жасау 9 және 10 – қосымша 22 – форманың 9 –
қосымшасы облыс бойынша нәтижелермен бірге аудан көлемінде мыңдаған
гектармен қөрсетіледі және 22 – форма жолдарының қөрсеткіштеріне сәкес
болуы керекқажет. 22 және 22а – формаларының 10 – қосымшасы әр жер
пайдаланушы бойынша гектарда көрсетіледі және алқаптар бойынша жалпы
ауданы, соның ішінде бөлек жолдарда суармалы, тұрақты пайдаланудағы,
уақытша пайдаланудағы жерлер және ерекше қорғалатын аумақтар жерлері,
алғашқы пайдаланушылардан алынуынсыз жазылады.
Елді мекендер бойынша жерлер экспликациясы әр қала, поселке және
аулдық елді мекен бойынша беріледі. Өнеркәсіп, көлік, байланыс, қорғаныс
және басқа ауыл шаруашылық емес мақсаттағы жерлер, ерекше қорғалатын табиғи
аймақтар, орман және су қоры жерлеріне объектілік экспликация беріледі.
4.2 Жер санаттары, алқаптар бойынша жердің санын және сапасын есепке
алу.
Жердің санын есепке алу барысында тек жер қоры санаттарын жалпы
ауданын анықтап қоймай, сонымен бірге жер алқаптырының түрлері мен
тармақтары бойынша жер сапасы мен аудандары туралы мағлұматтар алынады.
Жерде есепке алу, жер алқаптырының нақты өлшемдері мен жағадайлары бойынша
жүргізіледі. Сонымен, алқаптар бойынша белгілі бір жер классификациясы
қолданылады. Ауыл шаруашылық алқаптарына: егістік жерлер, көпжылдық екпе
ағаштары, тынайтылған жерлер, шабындақ және жайлымдар жатады. Егістік
жерлерге – ауыл шаруашылық дақылдар егіліп, өнделетін және пайдаланылатын
таза жатқан жерлер жатады. Көпжылдық екпе ағаштарына – жеміс-жидек
өнімдерін, техникалық немесе дәрілік өнімдер алуға арналған, жасанды
құрылған ағашты – бұталы көшеттер, иеленген жерлер жатады. Бұлардың
құрамына бақ, жүзімдік, жилектік, жемісті питомник, плантациясы жатады.
Шабындықтың түрі мен жағдайын анықтау барысында ескерілетін маңызды
көрсеткіштерінің бірі – ондағы өсімдіктердің өсіп жетілуінің сапасы мен
өзгешілігі болады. Шабындықтың құрамы: мәдени, түбегейлі жақсартылған,
таза, томарланған және орман аралас, зиянды ласьанған (қоқым, соқым
басқан), желінбейтін болып бөлінеді. Жайлымға – мал жайлымы үшін жарамды
көп жылдық жер оты өсімдіктері жамылған жерлер жатады. Жайлымдар: түбегейлі
жақсартылған, мәдені жайылым, отарлық жайылым, суландырылған жайылым болып
бөлінеді.
Мемлекеттік жер кадастрлық кітап төрт бөлімнен тұрады:
- бірінші бөлімінде – барлық жер учаскелері олардың кадастрлық
нөмірлері, құқықтылы субъектінің – жеке азаматтардың немесе заңды
тұлғалардың аттары, атқарушы органдардың актілері және т. б., заң бойынша
тиісті құжаттар, жер учаскелерінің және құқықтылы субъектілердің орналасқан
орындары, жер учаскелерінің берілу мақсаттары, бөліну-бөлінбеуі, атқару
органдарының пайдалануда қойылатын шектеулері бойынша есепке алынады;
- екінші бөлімінде – барлық жерлер ауылшаруашылық және басқа алқаптар
түрлері бойынша және суарылатын жерлер бөлек есепке алынады;
- үшінші бөлімінде – ауылшаруашылық алқаптар сапалық класстарына және
құнарлылығына әсерін тигізетін қасиеттері бойынша, шабындық пен жайылым –
мәдени-техникалық жағдайларына қарай есепке алынады;
- төртінші бөлімінде – жер учаскелерін бағалау құнының
көрсеткіштері және жерді пайдалану құқықтылығы беріледі.
1 кестенің деректері алынған ауылшаруашылық ауданның жерінің есепті
жылдың 1қаңтарындағы жерді пайдаланудағы қалыптасқан жағдайы болып
саналады.
2-ші кестенің 1-ші және 3-ші жолдарынан аудан бойынша есепті жылда
неше шаруа қожалығы және неше ауылшаруашылық кооперативтері құрылды сол
жайында мәліметтер алып, оларды әрі қарай 3-4 кестелерді толтыруда
пайдалану керек. 3-ші кестеде жаңадан құрылған шаруашылықтардың саны және
жерлерінің жалпы ауданы ғана қолданылады. Берілген жердің жалпы және
ауылшаруашылық алқаптары бойынша аудандары құрылған шаруашылықтардың санына
бірдей емес қылып бөлініп жазылады. 4-ші кестеде сол шаруашылықтардың
жерлері өз еркіміз қарай алқаптар бойынша жіктеліп беріледі.
Шаруашылықтардың жерлерінің аудандарының қосындысы студенттердің
варианттарындағы жалпы жер пайдаланудың және олардың алқаптар бойынша
көлемдеріне сәйкес болулары керек. (Кесте 2. 1 және 3 жолдары).
4.3 Жеке меншіктегі және пайдаланудағы жер учаскелерін
есепке алу
(Әкімшілік ауданның жер кадастрлық кітабының I-бөлімі)
1. графа – жер пайдаланушының кезектік нөмірі, жер санаттары және жер
пайдаланушылар бойынша бөлек нөмірленеді;
2. графа – жеке азаматтар мен заңды тұлғалардың, жер учаскесіне
құқықтылы субъектілердің аттары;
3. графа – жер учаскесіне құқықтылы субъектінің мекен жайы;
4. графа – жер учаскесінің кадастрлық нөмірі;
Жер учаскесін жер кадастрлық кітабына тіркеу үшін, оған
республиканың территориясында қайталанбайтын жер кадастрлық нөмір
беріледі. Бұл кадастрлық нөмір жер учаскесінің біртұтастығы бұзылмай
өзгермейді және осы учаскеге ашылған жер кадастрлық іске де осы нөмір
беріледі.
5. графа – жер учаскесіне құқықтылығы (жеке меншікте, тұрақты
пайдалануда, уақытша ұзақ немесе уақытша қысқа мерзімде пайдалануда,
ұжымдық пайдалануда немесе кондоминимум);
6. графа - жер учаскесінің ауданы, гектармен;
7. графа жер учаскесінің берілу мақсаты (ауыл шаруашылығында, орман
шаруашылығында пайдалануға, пайдалы қазбаларды өндіруге, өндіріске
немесе жол құрылысыны, курорттарға, қорықтарға және т.б.)
8. графа жер учаскесіне пайдалануда қойылатын шектеулер (шарттар),
(белгіленген пайдалану режимі);
9. графа жер учаскесінің орналасқан орны (жердің, елді мекеннің, ауыл
(село), поселкенің, қаланың, жергілікті атқару органдарының аттары);
10. графа жер учаскесінің бөлінуі және бөлінбеуі;
Бөлінетін деп – белгіленген функционалдық қасиетін өзгертпей, отқа
қауіпсіздігін, санитарлық, экологиялық, құрылыстық және басқа міндетті
нормаларын және тәртіптерін бұзбай бөліне алатын, әр бөлігі бөлінгеннен
кейін жеке жер учаскесін құра алатын жер учаскесі аталады.
11. графа - жер учаскесін беруді негіздейтін құжат (нөмірі, датасы);
12. графа жер учаскесінің кітапқа есепке алынатын датасы;
13. графа құқықты негіздеуші құжатты беру жайында белгілер (аты, нөмірі,
берілген датасы);
14. графа жер учаскесімен жасалған сауда-саттық жайында белгілер
(құқығын сатып алу, кепілдікке салу, екінші рет пайдалануға беру,
сауда-саттыққа салу негізі);
(Жер иелері мен жер пайдаланушылардың жер учаскелері бірнеше әкімшілік-
территориялық бірліктерде орналасса, олардың барлығы негізгі өндіріс
орталығы орналасқан әкімшілік бірліктің жер кадастрлық кітабында есепке
алынады;)
15 графада оның қай әкімшілікте орналасқандығы белгіленеді.
(Басқа ауданда тұратын жер иелері мен жер пайдаланушылар
пайдаланылатын жер учаскесі кадастрлық кітаптың бірінші бөліміне жазылады,
15 графада негізгі өндірістік орталықтың орналасқан орны көрсетіледі.
Бірнеше әкімшілік аудандарда орналасқан өндіріс, көлік, байланыс
қорғау және басқа ауыл шаруашылығына жатпайтын жер учаскелері, ерекше
қорғалатын табиғи территориялардың, орман, су қорларының жер учаскелері сол
аудандардың кітаптарына тіркеледі және сол аудандар бойынша есепке
алынады.)
4.4 Жеке азаматтар мен заңды тұлғалардың пайдалануындағы жерлер.
(Әкімшілік ауданның жер кадастрлық кітабының II-бөлімі).
1 гðàôà - жер учаскесіне құқықтылығы (жеке меншікте, тұрақты
пайдалануда, уақытша ұзақ немесе уақытша қысқа мерзімде пайдалануда,
ұжымдық пайдалануда немесе кондоминимум);
2 графа – жердің жалпы ауданы (17-18, 23-24, 29-32, 37-42 графалардың
қосындысы);
3 графа - егістік.
3 графаға уақытша ауылшаруашылық дақылдары отырғызылған, бау-бақша
және басқа көпжылдық өсімдіктер отырғызылған жерлер енгізілмейді.
4 графа – көпжылдық өсімдіктер (бақшалар, жүзімдіктер, жидектер,
тутовниктер);
5 графа – о.і. бақшалар;
6 графада – жүзімдіктер.
Көпжылдық өсімдіктердің ауданынан жолдар, қорғау орман жолақтары жеке
алынып өздеріне сәйкес алқаптарда есепке алынады.
7 графада - күзден бастап бір жылдан артық уақытта егістік егілмей
және пар ретінде қолданбай жатқан егіс алқаптары (залежь);
8 және 10 графаларда – шабындықтар мен жайылымдар есепке алынады;
9 және 11 графаларда – жақсартылған шабындықтар мен жайылымдар есепке
алынады;
Шабындықтар мен жайылымдарда көпжылдық шөптер егілсе немесе оларда
қосымша шөптер себілсе, сол жылдан бастап олар жақсартылған деп саналады.
Егер жақсартылған ретінде есепке алынған шабындық пен жайылымда жақсарту
шаралары жүргізілмесе, онда олар табиғи қалпында есепке алынады.
12 графа – мал жаюдың нақты бір мерзімінде қолданылатын (жаздық,
күздік, қыстық және с.с.) жайылымдар есепке алынады.
13 графада нақтылы мал басын сумен қамтамасыз ете алатын су көздері,
су шығаратын құрылымдары бар сулы жайылымдар есепке алынады. Өзен, көл және
каналдардың бойында орналасқан жайылымдар, егер олардың жағалауында мал
суаруға ыңғайлы жағдай болса және оларда жайлау учаскелерін пайдалану
мерзімі бойы мал ішуге жарамды су болса, бұл жайылымдар сулы жайылымдарға
жатады.
14-15 графалар – бақшасы бар жанұялардың саны және олардың жерлерінің
ауданы есепке алынады;
16-22 графалар – қызметтік үлес алған жанұялардың саны және жерлерінің
ауданы ауылшаруашылық алқаптарының түрлерімен есепке алынады.
Бақшалар мен қызметтік үлестер қай алқап түрінен берілсе, соның
құрамында есепке алынады.
23 графада – жалпы ауыл шаруашылығы пайдалануындағы, уақытша бақша мен
қызметтік үлес ретінде пайдаланылатын жерлермен қосып алғанда, жерлер
есепке алынады (3,4,7,8,10,15,18 графалардың қосындысы);
24 ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz