Озон қабатының таусылу проблемалары

Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 27 бет
Таңдаулыға:

Тақырыбы: Экологиялық проблемалардың экономикалық шешімдері

(Курстық жұмыс)

Кіріспе.
Қазақстан жерінің ең басым бөлігі – дағдарыста болып табылады.
Адам қоғамы жер бетіндегі тіршіліктің шыққан биік шыңы, оның басқа
тірілерден ерекшелігі - "сапалылығы","ақылдылығы".Дегенмен көне
замандарда да тіпті соңғы кездердегі " ғылыми - техникалық
үдеу"заманында адам қоғамының барлық тірлігі биік"саналықпен" жасалып
жатыр деп айта алмаймыз. Мұндай жағдай, әсіресе біздердің табиғат
қорларын пайдаланудағы көрсетіп жүрген енжарлығымыздан, немқұрайды
қарауымыздан анық байқалады.
Кезінде дарынды орыс оқымыстысы академик В.И.Вернадский аңсаған адам
қоғамының саналы қимылының нәтижесінде биосферадағы тіршілік жаңа
сатыға "ноосфераға" (ақыл еркіне) көшу жолының әзірше жүзеге аспай
тұрғанын мойындауымыз керек.
Белгілі Америка экологы Ю. Одумның бағалауы бойынша... адам өмірді
жақсы өткізу үшін (мекендеуі, тамақтық, т.б. заттармен қамтамасыз
етілуі, дем алуы) орта есеппен әрбір адамға 2 гектардай жер керек
екен.Оның 0,6 гектары тамақтық заттар өндіру үшін, 0,2-сі мекендеу
мен өндіріс үшін, ал 1,2 гектары жыртылмай, табиғи сақталуы керек, -
деген.Бұл жерлер дем алып, саяхат жасаумен қатар биосфераның
экологиялық қауіпті болуына қажет.Ескеретін жай, қазіргі әлемдегі 5
миллиардтан астам адам үшін қажетті көрсеткіш көптен бері - ақ
кеміген.Мысалы, жер жүзіндегі әр адамға қажетті 0,6 гектар жыртылған
жер орнына, небары 0,3 гектар - ақ келеді. Дегенмен де бұл көрсеткіш
әр мемлекеттерде әр түрлі болып келеді. Бұрынғы Одақта, қазіргі
тәуелсіз Қазақстанда бұл көрсеткіш біршама жақсы.Бұған қарап, бұл
аймақтардағы экологиялық жағдай тамаша деуден аулақпыз. Әсіресе, бұл
жағдай Қазақстанда өте нашар. Соңғы жылдарға дейін, Мәскеу - Қазақстан
өндірісінің 93%-не қожалық етіп, жерімізге, қоршаған ортамызға үлкен
нұқсан келтірді. Себебі, республикамыз Орталық нұсқауымен шикізат
өндірумен шұғылданып келді.Ал, шикізат өндіру - өндірістің ең ылас
саласы. Сонымен, өктемдігі биік империя орталығы 70 жылдан астам Қазақ
жерінің барлық байлықтарының беткі қаймақтарын алып келді. Сонымен
қатар, экологиялық зиянды қоқыстарын қазақ халқының үлесіне қалдырып
отырды. Баршамызға мәлім, Қазқстанда бүкіл Менделеев кестесіндегі
элементтердің барлығына жуығы табылғаны белгілі. Оған қоса,
республикамызды дамып келе жатқан құрылыстар алаңы.Халық -
шаруашылығымыздағы қажетті барлық пайдалы қазба байлықтар, құрылысқа
қажетті құрылыс материалдар да осы өзіміз мекен етіп отырған
жеріміздің қойнауында, оның әр түрлі тереңдігінде жатыр. Міне, осы
байлықтарды барлау, қазып алу, тасымал-дау кезінде жерімізде көптеген
жарақаттар пайда болды. Оның үстіне көбісі ең арзан ашық әдіспен
қазып алған кездерде жеріміздің күлі көкке ұшып, бұл аймақтардың
экологиялық жағдайы нашарлады.
Ескеретін жай, республикамызда мұндай қазба - байлықтарды алған кезде
таза бұзылған жерлерден басқа, әзірше түсініксіз себептерден бүлінген
жерлерге қосылмай жүрген миллиондаған гектар жеріміз бар. Ондай
жерлер қатарына әскери - өндірістік кешендерге бөлінген жерлерді
жатқызамыз.Яғни, табиғат байлығын пайдалану экономикасының пәні –
қоғамдық өндіріс кезінде қалыптасатын қоғам мен табиғат арасындағы
экологиялық, экономикалық қатынастар болып табылады.

І. Экологиялық проблемалардың экономикалық шешімдері.
1.1.Әлемдік экологиялық проблемалар
Әлемді тұтас қамтитын табиғи-антропогенді,немесе антрапогендік әсерден
ірі көлемде табиғи процестерді өзгертетін проблемалар
әлемдк экологиялық проблемалар деп аталды. Оған төмендегілер жатады:
кпиматтық өзгерістер, озон қабатының жұқаруы , қышқыл жамбырлар,
шөлдену, биологиялық әртүрліліктің азаюы, радиактивтік ластану,
әлеуметтік - экологиялық проблемалар.
Климаттық өзгерістер (парниктік эффект) атмосфера әр-түрлі газ
тәрізді заттардың мөлшерінің ұлғаюы, әсіресе қоспалардың
,инфрасәулелердің шағылуы және Жер бетінен келтірілуі жағдайларын
(жылылық таралуы) нашарлатты. Жылулық сәулелердің ғарыш кеңістігіне кері
кеуіне әсер етеді . Олар өте алмай жиналады да ауаның температурасын
артуына (парниктік эффект) әкеледі.
Мәліметтер бойынша соңғы жүз жылдықта Жер бетінде температура
0,3-0,6 градусқа жылынды. Ауа райының әрі қарай жылуы терістіктегі
мұздықтарды ерітіп Әлем Мұхитының деңгейн көтерді.Оның әсерінен
Мұхит жағалауындағы ойпаң жерлерді су басып, көптеген елді
мекендерге зиян келтірді. Сонымен қатар жазғы жауын-шашын 15-20 пайыз
кеміп, шөлдену процесі ұлғаяды.
Мұндай қауіптер 1990 жылы климаттық өзгерістер
бойынша баяндамада Халықаралық Пленумда айтылған. Мамандардың
болжамы бойынша 2035 жылға дейін климаттың әлемдік жылуы орта
есеппен 2,5
Градусқа көтерілді, ал мұхиттың деңгейінің көтерілуі 29 см, 2100
жылы-
- 65 см болады. Климаттық өзгерістердің қатері салдарын азайту
үшін шығарылатын көмірқышқыл газдың, азот оксидтер, хлорфтор
көміртектердің көлемін 60 пайызға төменднту, метанды – 20 пайызға
төмендету ұсынылады.
Егерде адамзат бұрын суықпен күрессе, енді жылумен күресуді
басталады.
1990 жылы парниктік газдардың шығарылған қосындысы әр
мемлекет бойынша төмендегі көрсеткіщтерге жеткен : АҚШ –
35, Ресей –17, Жапон – 8, Алмания – 7, Великобритания 4
пайыз. Евроодақ жалпы – 24 пайыз.
1992 жылы климаттың өзгеруі туралы
Конвенция шешуін жақтаушылар Конференциясында дамыған елдер
үшін 2008 – 2012 жылдары жатады парникті газдардың шығару

көлемі аңықталған. Бұл мемлекеттер 1990 жылмен 5 пайыз
төмендетуге міндеттелді. Батыс Еуропа елдері (Евроодақ)
өздерінің шығаратын газдарын 8, Жапон 6, АҚШ – 7
пайызға
азайтады. Ал, Ресей, Жаңа Зеландия және Украина шығындыларды
тұрақты деңгейде ұстауы міндеттеледі. Шығындыларды азайту жолдарының
бірі – энергоресурстарды тиімді пайдалану, энергетикалық
кешенднрді тнхникалық қайта жабдықтау, экологиялық таза
отындарды пайдалану. Киота протоколына сәйкес дамыған елдер
шығындылардың квотасын сатуларына рұқсат етеді. Бұл схема бойынша
қатусушы елдер,
шығындылары келіскен минималды деңгейден аз елдерден
құқықтарын сатып алуына болады.
Бірақта бұл механизм тек осы Протоколды бекіткен саны
141 – ге
жетті, соның ішінде Еуропаодақтың барлық мүше елдері
Жапон ,
Канада, Жаңа Зеландия, Норвегия және Қытай, Үндістан,
Украина,
құблыстар ролі өте маңызды. Ал, атмосфералық озон мөлшері
көп Россия. АҚШ 2001 жылы келісімді бекітуден бас тартты. Оны
экономикалық өсу мүнкіншілігін шектеумен дәлелдеді. Бірақта
климаттың әлемдік жылуының салдары қайсы бір елдің
экономикалық
дамуының шектелуімен салшыстырғанда анағұрлым қатерлі зиян
әкеледі.
Озон қабатының жұқаруы . Үшатомды оттегі , озон ,
атмрсферада аз
мөлшерде болса да, оның атмосфералық процестер
мен болатын қабаты 20 – 25 км биіктікте орналасқан, ол –
озонфера. Мұнда озонның концептрациясы Жер бетінде қарағанда
10 есе көп болады. Ол барлық тірі
әсер ететін ғарыштық сәулеленудің едәуір
организмдерге мөлшерін

тұтып қалады. Соңғы кездері озон қабаттының жұқаруы
биосферада елеулі өзгерістер туғызуы мүнкін. Жердің озон
қабатының бұзылуы жер бетінде ультракүлгін сәулелер ағының

мол түсінуіне алып келеді. Ол әрине планетадағы
барлық тіршілікке қауіп тудырады. Сондықтанда атмосфералық
озонды
зерттеулер жүргізілуде. 1980 жылы Антарктидадағы ғылыми
станцияларға жүргізілген зерттеулерден атмосферадағы
озон құрамының төмендегіні байқаған. Осы құбылыс озон
тесгі деп атаған.
1974 жылы Калифорния университетініңғ
ғалымдары
Ш.Роуленд және М.Молино хлорфторкөміртектеріді озон
қабатын
Бұзатынын көрсетті. Осы заттектердің ыдырау кезінде
1 хлор
молекуласы ультракүлгін сәулелердің әсерінен 100000
озон
молекуласын бұзады.
1985 жылы Вена қаласында (Австрия) озон қабатын
қорғау
туралы Конвенция қабылданған . 120 мемлекет және Еуропа
–
лық экономикалық қауымдастық қатысты. Мақсаттары
адамдардың

денсаулығы мен қоршаған ортаның озон
қабатындағы өз –герістермен байланысты жағымсыз
әсерлерден сақтау және қорғау.

Атмосфераның радиактивті заттармен ластануы.
Атмосфераныңрадиоактивтіластануы нәтижесінде радиациялық әсер
ету байқалатын болғандықтан өте қауіпті болып
саналады.Радияциалық әсер - радиоактивті заттардан бөлінетін
радиактивті сәулелердің әсері.Бұл сәулелер кейбір химиялық
элементтердің атом ядроларының ыдырауы кезінде сыртқы ортаға
бөлінедіБөлінген радиоактивті сәулелер радиоактивтік адам
организмінің тірі тканьдары арқылы өтіп, биологиялық
процесстерді бұзып, организмде түрліше физикалық, химиялық
және физиологиялық, ең соңында патологиялық өзгерстер
туғызады.Радиациялық әсерлердің шығу көздері баршаға мәлім,
қарапайым космостық сәулелерден бастап, экологиялық катастрофалар
болып табылатын ядролық қаруларды сынау, атом ядролық
станциялардағы авариялар, т.с.с. Көптеген елдерде ядорлық
қаруды сынау жұмыстарының жүргізілуіне байланысты ядролық
өндірістің, атом – электр станцияларының дамуына байланысты
атмосферада жасанды радиоактивтілік көздері пайда болды.
Радииоактивті элементті өндіру мен атом қондырғыларын,
двигательдерін іске қосу жұмыстары кезінде атмосфераға өте
қауіпті радиоактивті заттар бөлінуі мүмкін.Радиоактивті
заттар атмосферада тозаң, не аэрозоль түрінде болады, олардың
азғантай сіңіріліп дозасының өзі адамның нерв системасы,
жыныс бездері, асқорыту, тыныс алу органдары, қалқанша без бен
гипофиз қызметіне зиянды әсер етеді.
Атмосфера радиоактивті заттармен әсіресе, атом және сутекті
бомбалардың жарылуы кезінде ластанады.Атом жарылысы кезінде
түзілген изотоптардың жартылай ыдырау кезеңдері түрліше.Әсіресе,
стронций – 90 (жартылай ыдырау кезеңі 25 жыл) мен цезий -137
(жартылай ыдырау кезеңі 33 жыл) өте қауіпті.
Радиоактивті изотоптар өсімдіктердің қалдықтары, жануарлардың
қалдық өнімдері арқылы да таралады.Олардың тасымалдануында
қоректік тізбектер де біршама роль атқарады.Судағы изотоптар
өсімдіктерге сіңіріліп, олармен балықтар қоректеніп, балықтарды
жыртқыш балықтар не құстар қоректенуге пайдаланады, т.с.с.
1945 жылы августа Жапонияның Хиросима мен Нагосания
қалаларында жарылған атом бомбалары ондаған мың адамдардың
өмірін қиды, оның зардаптары әлі күнге дейін сақталуда.
Озон қабатының таусылу проблемалары.Озон тесінің ұлғаюы
жайында ғалымдардың айтқан болжамдары шыңдыққа айналуда.Ньюсук
журналының хабарламасында Американың ұлттық аэронавтика мен ғарыш
кеңістігін зерттеу жөніндегі басқарма мамандары соңғы кезде атмосфера
шоғырланған химиялық заттардың аса көп мөлшері туралы айтады.Олар
жердің озон қабатын бұзып, барлық тіршілік иелеріне ультокүлгін
сәлелердің өтуіне ықпал етуде.Бұрын озон тесігі адам аз қоныстанған
жерде болса,енді халық жиі тұратын аймақтарда да пайда бола
бастады.
Озонның үлесі өте аз - атмосфера көлемінен бірнеше ондаған
миллион үлесінде ғана.Күннің қатқыл ультракүлгін сәлелерінен ол
барлық тіршілік иелерін қорғайды.
Озон қабатында тесіктің пайда болуы - адамдарда тері рагы
және көзді шел басу ауруларының өсумен қалыпты болуда.

БҰҰ-ның ресми мәліметтеріне сәйкес озон қабаты 1%-ке
қысқара,әлемде 100 мың адамның көзін шел басып(катаракт),10 мың адам
тері рагы ауруына ұшырайды екен.АҚШ мамандарының пікірінше
атмосферадағы озонның әрбір процентке азайып кетуі,экватор
аймағындағы халықтың (барлық тіршілік иелеріне)4-5% иммунитетін
төмендетіп,ауру-сырқауды асқындырып жіберді.Мысалы соңғы 7жылда АҚШ-та
тері рагының қаупті түрі маленомамен ауыратындар саны 3-7%-ке артып
отыр.
Денсаулыққа әсер етумен қатар, озон қабатының азайып, кеміп кетуі
жылыжай әсерін күшейтіп, егін шығымы түседі, топырақ бұзылады, жалпы
қоршаған ортаның ластануы етек алады.
Атмосферадағы озонның азайып кетуіне не себеп болады? Бұл сұрақ
оңтүстік полярдағы Антарктида үстінде байқалған Озон тесігі,яғни,
осы аймақта көктем кезінде озон - екі есеге дейін кемігені
туралы АҚШ аумағындай болады. 50 ж.соңына таман халықаралық геофизика
жылында озон қабаты ғалымдардың назарын аударған еді.Содан бері
қарай жүйелі зерттеулер жасалып келеді,Оның табиғи өзгергіштігі
туралы, озон қабатының геофизикалық бөлінулері тұрғысында көп білуге
мүмкіндік туды.
70 ж.басында озонға деген қызығушылық бұрқ ете қалды.озон тесігі

1.2.Экологияның ғаламдық проблемалары және Климаттың ғаламдық
жылынуы.
ХХғ. 60 ж. Соңына қарай жиырма жылдық тыныштықтан
кейін бір мезгілде барлық сынап бағаналарының жоғары
көтеріле бастағанын ғалымдар аңғара бастады. 80 ж. Ортасына таман
тағыда көтерілді. 90 ж.әлемнің орташа температурасының жылына
бастағанын метереологиялық станциялар байқады.Әрине, бұл өзінше
рекорд еді.
Ғалымдар мен экологтар саясатшыларға қарсы "шабуылға" шыға
бастады.Нәтижесінде климаттың өзгеруі бойынша мемлекетаралық
комиссия жұмыс жасай бастады.1995 ж. Алғаш рет адамзаттың
бейберекет жаққан отындарының нәтижесі жер шарында температураның
жылынуына әкелгенін ресми түрде мойындалды.Дүрлігу мен
алаңдаудың негізгі көздері - автомобиль газдары мен өндірістік
түтіндер, яғни көміртегінің қос тотығы екені анықталды.Атмосфераға
үнемі шығарылған газ бен түтіндер озон тесіктерін тудырып, одан
ультракүлгін сәулелер "жылыжай әсерін" (парниковый эффект) туындатып
отыр.
Қоршаған ортаны қорғау бойынша жапон ҒЗИ-ның ғаламдық
экологияның проблемаларын зерттеу бойынша топ жетекшісі Сюдзо
Ниноко:"Ғаламдық климаттың өзгеруі шындыққа айналып отыр.Жылына
"климаттық зоналардың" шамамен бір жарым километр экватордан екі
полюске қарай жылжуы үлкен көлемде өзгерістерге ұшыратуы
мүмкін" - деп тұжырымдайды.Жағдайдың бұлай болуы 2030 жылы
Токионың климатын тропикалық ауа райына әкелуі мүмкін.
Егер көмір қышқыл газы осы үрдіспен шығарыла беретін болса,
онда жапон аралында жылдың орташа температурасы 70 жылдан соң
2 – 3 С өседі.Бұл мұхиттағы су деңгейінің көтеріліп 4 млн
адамды көшірумен аяқталады. – дейді жапон сарапшылары.Температура 33
С ыстықты көрсетсе, 65 жастан асқандардың өлімі 20% артады - деп,
ғалымдар қоғамды сақтандырады.
Жерге топан су ғана қауіп төндірмейді.Америка ғалымы Уолленс
Бороекердің пайымдауы бойынша, газдардың көп көлемде шоғырлануы
жақын жүз жылдықта мұхит ағыстарын өзгертуі мүмкін дейді.Мысалы,
Еуропаны жылытатын Гольфстрим.Сонда Дублинде температура 10 С-қа
төмендеп, ирландықтардың олардан кейін көрші елдердің бұғы
шаруашылығымен айналысудан басқа ештеңесі қалмайды, - дейді эколог.
"Құрама штаттар ғаламды бұзуда", - дейді бұрынғы экология
министрі Джон Гоммер (Ангия).Ол ғаламшар атмосферасының
өндірістік газдар- мен ластануын айтып отыр.Яғни, 1 млрд 200млн
тоннаның бесінші бөлігі АҚШ аумағынан ауаға көтеріледі деген
сөз.
Статистика дәлелдегендей, дамымаған елдерде орташа алғанда
халықтың жан басына шаққанда жарты тоннадай көміртегінің қос
тотығы келеді.Ал, өндірісі дамыған елдерде бұл көрсеткіштер он
есеге дейін жоғары.
1977 жылы БҰҰ – ның қамқорлығымен Киотода өткен әлемдік
экологиялық форумда 159 елдің өкілдері алдында АҚШ сын астында
қалды.Оның қорытынды хаттамасында Еуропа елдері 2010жылы
атмосфераның ластануын 8%-ке азайтамыз деп, АҚШ -7%-ке және
Жапония - 6%-ке міндеттеме алды.
Америка енді көмір мен газды, мұнайды үш есе аз
жағады, ол ауаны ластайтын 550 млн тонна көмір қышқыл газы деген
сөз.Республикалық оппозициядағы конгресмендер болса "ұлттық
қауіпсіздікке нұқсан келтіруде, бұл экономикалық сәтсіздік" деп
сипат беруде.
Мамандардың айтуынша, бас түтін мұржасымен атмосфераны ластап
жатыр деген атақтан Америка экономикалық қиындықсыз-ақ
өтеді.Елдің жылу электр станциялары 55% тиімділікпен жұмыс
істесе, өндірістегі бұл көрсеткіш орташа 34% ғана.Олар соңғы
жылдары жел энергиясына көп көңіл бөліп отыр.Қазір Америкада
өндірілетін жел энергиясы өндірістегімен бірдей деуге
болады.
Оның үстіне Америка жаңадан орман алқаптарын отырғызбақшы.Берген
уәдеге қарамай Ресейден ауаға шығарылатын зиянды заттардың 160
млн тонна квотасын сатып алмақшы.
Таза ауа үшін көптеген елдер шығындалғысы жоқ.Форумға қатысқан
АҚШ-тың брынғы вице-президенті А. Гор Қытай, Үндістан және дамушы
елдердің басшыларына жеделхат жолдап, оларға да міндеттеме
алуларын сұраған еді.Алдын ала болжамдарға қарағанда 2030 ж. Дамушы
елдердің Еуропа Америка және Жапон елдерін бірге алғанда да
атмосфераның ластануы артып келеді екен. 2050 жылға таман
көміртегінің қос тотығы атмосферада екі есеге дейін шоғырланады,
- дейді сарапшылар.
Ғаламдық проблемалардың қалыпты жағдайдан ауытқу нүктесі -
климаттың өзгеруінің басталуы деп, олар тұжырымдайды.
Көпшілікке белгілі, Қазақстан БҰҰ – ның Шектеу
Конвенциясын қолдап, оған қол қойды және оны бекітті.Конвенцияда
айтылған мәселелерге Қазақстан шын пейілмен қарап, тиісті
шараларды қолдану үстінде.
Еуразия континентінің ¼ бөлігін алып жатқан Қазақстан
бірегей ландшафтты климаттық зоналарға бөлінген.Атап айтсақ,
Сібірдің тайгасынан таулы, далалы шөлге ұласып жатыр.Осындай
контрасты зоналар Қазақстанда болатын процестерді жете назарда
ұстауға мүмкіндікбереді.Алынған нәтижелер көңіл
алаңдатарлықтай.Республиканың далалы өңірінде топырақ қабатының
бұзылып, шөлге айналуы, фито-,зооценоздың қысқарып, құрамының
өзгеруіне әкелуде.
Таулы аймақтағы тозу мен бұзылулар, мұздықтардың азаюына
жалғасып отыр, оның салдарынан өзендер тайызданып, өсімдіктер жойылып
барады.Нәтижесінде 1997 жылы Қазақстанда 200км орман өртке
шалынды.Қазақстан ғалымдарының ретроспективті талдауы негізінде
алынған мәліметтерге қарағанда, жылдың орташа температурасы 1 С-ге
жақындап келеді,-деп болжануда.Осы жағдайда жағымсыз процестердің
жиіленуі жыл санап арта түсуде.Сондай-ақ , осы ресурста біз
әлемнің басқа жерлеріндегі су тасқынын, орман өрттерін,
тайфундардың күшеюі және т.б.сол сияқты болып жатқан процестерді
қарастырамыз.
Ғылыми-техникалық прогресс, иәсіресе, экологиялық зардаптарды ала
келуде.Осынау прогресс атаулы қоршаған ортаның өзгеру зардаптарына әкеліп
отыр, - деген пікір қалыатасуда.Бұл адымен атмосферада кіші газдар
шоғырларының ұлаюымен байқалып отыр.
Антарктикада алынған мұз жыныстарының талдануы кіші газдардың
шоғырлану сипатының тенденциялық өсуін белгілеуге мүмкіндік беріп отыр.Ал,
бұл газдар өткен ғасырдың ортасына таман байқалса, фторлы көмірсутегілер
атмосферада жақын арада пайда болды.
Кіші газдардың жыл сайынғы өсуі:көміртегі диоксиді – 0,5%,метан –
0,9%,хлор, фторлы көмірсутегі – 4% болып отыр.
Негізінде кіші газдар,оның ішінде көміртегі диоксиді және азот
тотығы қазба отындары жаққаннан пайда болатын биото.
Метанның бөлінуі ауыл шаруашылық жұмыстарының (мал аруашылығы,
күріш өндіру) және табиғи метан сүзгілерінің бұзылу салдарынан
(бактериадан) болатыны белгілі.
Галогенді көмірсутегілер негізінен антропогенді болып
келеді.Энергетика мен атмосфераға шығарылатындар жөнінде түрлі кптеген
жоболар мен үлілер дайындап, аламдық деңгейдегі зардаптарының әсері
зерттелуде.Жер бетіндегі ғаламдық жылунулар жылыжай әсерінен (парниковый
эффект) кең тараған тұжырымдамалырдың (концепция) біріне айналуда.
Жылыжай әсері – бұл күн энергиясының біршама жылу бөлігін жер
бетінде ұстап тұру.
Жылыжай әсерінің түсінігін 1863 жылы Тиндалл қалыптастырған
еді.1896 жылы Арренумс көмір қышқыл газы (көмірсутек диоксиді) атмосфераның
төменгі қаьатында болымсыз ғана (шамамен 0,03%), егер бұл газ жоқ болса,
оның температурысын 5-6 0 С-ге жоғары ұстап тұрады.1938 ж. Каллендер көмір
қышқыл газының климатқа тасталған антропогенді қалдықтардың тигізетін
ықпалы тұрғысынан алғаш рет өз сынысын айтан болатын.
70 ж. аз көлемдегі өзге де газдар көміртегінің диоксидіне
қаоағанда біршама жылыжай әсерінің беретіні беретіні дәлелденді.
70-80 жж. Көптеген эксперименттер жасалды, атап айтқанда, КСРО-да
көмірсутегі диоксидінің оғырлануы екі есеге дейін болған кезде ғаламдық
жылыну 2-40 С, солтүстік жарты ардағы поляр аймағында – 6-80С-ге дейін
жылынатыны айтылды.
Қазіргі таңда жылыжай әсерінің (парниковый) еліктеме сөзі
қалыптасып, оың ғаламдық климатқа ықпалы төмендегідей болмақшы.
1.Атмосфераға тұрақты түрде шыарылатын жылыжай газдары мен
көміртегі диоксиді тегіндегілер артып келеді.Соңғысының шыатын көздері –
көмір, мұнай, аз, бензин, мен ЖЭО-да жанатын отындар т.б.
Соңғы жылдары, әсіресе 30-35 жыл ішінде көміртегі диоксидінің
ауфға шығарылуы АҚШ, Еуропа, ТМД елдерінде кең етек алуда.
Жылыжай әсерін күшейтіп отырған метан, азот тотығы, газдар, галогенді
көмірсутектер себепші болуда.Кейбір пайымдаулар бойынша соңғы жылдары
жылыжай әсерінің 15-20 % салдарынан атмосфераға 5,5 млрд тонна көміртегі
шығарылды.Дәл осылай бола берсе, 2010 жылы оның көлемі 10 млрд тонна
болады деп болжауда.
2.Атмосфераға шығарылан газдардың нәтижесінде ылдың орташа
температурасы да артып отыр.1890 ж. әлемде тұтас алғанда 14,5 0 С болса,
ал 1980 ж. 15,20С-қа жетіп отыр.Температураны згеруі жыл мезгілдеріне
қарай біркелкі емес. Атап айтсақ, 1940-1970 жж. Көрсеткіш тұрақты болды,
бірақ 8 ж. 7-8 жыл ішінде жоғарыдағы амаға жетіп жығылды.
Әрине, 90-жылдардың ішінде 0,70С-қа көтерілуі едәуір емес
сияқты, бірақ та қауіп оның өсу тенденциясында жатыр.2030-2050 жж.қарай
жылың орташа температураы әлемде 1,5-4,50С жоғары болуы мүмкін деп
болжанып отыр, яғни, жер соңғы 2 млн жыл ішіндегіден де жылы болады.ХХІ
асырдың бірінші жартысындағы жылынудың жылдамдығы өткен жүз жылдыққа
қарағанда 5-10 есеге жоғары болмақшы.
3.Жылунудың зардаптары халық пен түрлі елдердің экономикасына жағымды
немесе кері әсер етуі мүмкін.Осы жақтары талқылану үстінде.
Ғаламдақ көлемдегі төтенше өзгерістің жылдамдығы, жаңа жағдайға
бейімделуді қиындығы немесе тездеп бейімделудің мүмкін еместігі туралы
бүгінде түрлі болжамдар айтылуда.Осы ғасырдың соңына қарай мұхит 0,5-2
метр көтерілуі мүмкін.Соның салдарынан талай аймақ су астында
қалмақшы.Метео апаттарды саны артады.Осының бәрі биотоға көрінеді: флора
мен фауналар күрт азаяды, ормансыз жер көлемі артады, экожүйенің
қайтарымсыз бұзылуы басталады, - деп болжануда.
4. Статистика мәліметтері көрсеткендей ғалымдарды болжамы құр утопия
емес.Атап айтқанда, 80-жылдары жаздың 5 ыстық айы тіркелді.
Осы жылдары әлемнің бірталай елдерінде, оның ішінде КСРО-да құрғақшылық
болып, түсім кеміп кетті.1988 жылы әлемде бидай өндіру 1,5 млн тоннаға
дейін қысқарды.Бұл соңғы 3 жылдың ішіндегі ең төмен көрсеткіш болатын.АҚШ-
та ағымдағы тұтынудан 10 млн тонна асып түсті, бұл сирек оқиға ретінде
тіркелді.
Жердің кейбір аймақтарында бір мезгілде суықтың түсуі жұмбақ күйінде
қалып ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.