Философияның көрнекті өкілінің бірі Әбу Хамид Мұхаммед әл-Ғазали

Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 7 бет
Таңдаулыға:

Философияның көрнекті өкілінің бірі Әбу Хамид Мұхаммед әл-Ғазали Еуропада
туып-өсіп өмір сүреді демесе, осы аймақтарда кең мәлім болған адам. Ислам
әлемі оған көзінің тірісінде Шейх-ул-ислам деген құрметті атақ берген.
Сондықтан Ғазали туралы айтушылардың мына пікіріне таң қалуға болмайды:
Егер Мұхаммедтен кейін пайғамбар болса, ол сөзсіз Ғазали болған болар
еді.
Ғазали орта ғасырдағы Еуропаға ғана белгілі болып қойған жоқ, ол Фома
Аквинатқа, жалпы батыстық схоластикаға әсер еткен ғұлама. Ол сонымен бірге
әл-Фараби, Ибн Синалармен айтысқа түсіп, екі кітап жазған: Философтар
ниеті (Манасид әл-фаласафия) және Философтардың өздерін терістеуі
(Тахафут әл-фаласафия).
Ғазалидің еңбектерінің саны жүзге тартады. Егер оларды бірге жүйеге
келтірсе, мынадай білім салаларын қамтыр еді: библиография, құқықтану,
философия және логика, теология, пікірталастар (полемика), суфизмнің
тәжірибесі, суфизмнің теориясы.
Негізгі еңбектері жоғарыда айтылған екеуінен басқа мыналар: Бақыт
алхимиясы, Нұрдың орын алу тәртібі (Мишкат әл-Анвар), Жұмыс өлшемі
(Мизан әл-амал), Інжілді бұрмалаушыларға нақты жауап (Әл-Каул әл-джамил
фиррадин аля мен тайар әл-Инжел) және төрт томдық Дін ғылымдарының қайта
өрлеуі (Ихийа улум ад-дин), тағы басқалары.
Ғазалисіз жалпы ислам философиясын түсіну мүмкін емес. Ғазали ислам
философиясын ғылым дәрежесіне көтерген аса мол білімді хакім. Кезінде ол
білмейтін білім болмаған. Исламнан өзге діндерге де жетік. Ғылым туралы
айтқанда, біз сөзсіз сенім мен таным мәселесіне тірелеміз. Осы екі ұғым
оның ойларының негізгі басқыштары. Сенім философиясы мен таным философиясы
бір-бірімен ымыраға келетін нәрселер ме? Ғазалидің осы ойлары Фома
Аквинатқа да айтулы әсер еткен. Былай ойлап қарасақ, Ғазалидің де, Фома
Аквинаттың да сүйенетіндері – Аристотель. Антик дәуірінің ойшылы Аристотель
Метафизикасы уақыт өткен сайын қайта-қайта түлеп отырады. Ол араб
философтары әл-Кинди, Ибн Араби, Ибн Сина, әл-Фараби, Ибн Рушдтар арқылы
бір түлеп, фәлсафа деген атқа ие болса, Фома Аквинаттар фәлсафадан жаңа
Еуропалық ойлау мәдениеті философиясының дүниеге келуіне қызмет етті. Бұл
Аристотель философиясының христиандық ілім шеңберінде түлеуі еді. Бірақ
кезінде Аристотель көтерген сенім мен таным проблемасы фәлсафаға да,
христиан іліміне де ортақ еді. Яғни ортақ болып отырған мәселе ғылым, бірақ
оны түсінудің христиандық және исламдық мәністері бар. Және мәселенің
күрделілігі сонда, сонау Аристотельден бастап жауапсыз қалып келе жатқан
сұрақтар бар, соның бірі – дүниенің басы, жартылуы. Осы мәселеде екі дін –
христиан және ислам мәмлеге келмейді. Себебі, діни догмаларда жауаптар
әртүрлі. Әл-Ғазали ислам философиясын ғылыми дәрежеге көтергенде, осы сұрақ
төңірегінде жауап іздеген.
Екіншіден, Ғазали бір әлем, бір дүние, бір болмыс, бір тұрпатты адам
туралы әңгіме айта бастағанда, алдынан діни партикуляризм шыға беред. Яғни
адамдар дінге байланысты бір-бірінен алшақтай бастайды. Тіптен дін
жауығудың, дауласудың негізгі мәселесіне айналады. Хакім Ғазали осы мәселе
жөнінде христиандық ойшылдардың мұсылман хакімдеріне қойған сұрақтарына
жауап іздеген және тапқан. Осы істе ол суфистік бағыт ұстаған. Сонда суфизм
Ғазали қолында христиан мен ислам арасындағы діни партикуляризмді шешудің
құралына айналған. Міне, суфизмді Еуропаның қасиетті ойшылдары Фома Аквинат
пен Франциск Ассиздің жатсынбай оқып үйренулері осыдан. Идрис Шахтың
айтуынша, христиан теологы Август Толк Ғазали шығармалары христиандарға
жарамды деп жазған. Осы ғалымның сөзінен үзінді келтірейік: Ол өзі жеткен
барлық қымбат, ізгі биік істерінің бәрін мұсылмандыққа, Құдай жолына
арнаған, оның қасиетті Құранды терең, мағыналы түрде таныса, ізгілік
сезімге бастайтын ойлары христиан дініндегілерге де пайдалы деуге болады.
Ол мұсылман теологиясының , суфистік мистицизмге Аристотель философиясын
асқан шеберлікпен қолданған. Сөйтіп, Аристотель жаңа түрге неген. Оның
айтуынша, қандай да философиялық мектеп қандай болсын діннің құпиясын ашып,
олардың даңқы мен алға қойған ниеттерін тануға мүмкіндік аша алады.
Кезінде Ғазалиді христан дініне іш тартты дегендер де болған. Оның
себебі, ол суфистік ілімнің барлық діндерге іштей жақындығы барын айтқан.
Осы пікірін Інжілді бұрмалаушыларға нақтылы жауап атты еңбегінде
келтірген. Мұнда ол Інжілді түсіндіруші христиан ғалымдарын санаған.
Ғазалиді жете түсінбегендер: оның сөзі мен ісінің арасында алшақтық бар,
іштей өзгеше пейілде болуы мүмкін деген жорамалдар жасаушылар көп болған.
Ал шындығына келсек, тағыда бір – біріне байланысты екі мәселеге
тоқталуымыз керек. Біріншісі , мұсылман хакімдері ешқашан исламды өзге
діндерден бөліп алып қарастырмаған. Кезінде Інжіл Жаратушының хақ сөзі
болатын. Ол келе – келе бұзылды. Жалпы ислам деген – сонау Адам атадан
бергі келе жатқан дін. Демек, Ғазалидің Інжілді бұрмалаушыларға берген
жауабы слам қағидаларына теріс емес, христиан дінінің мұсылмандықтан басты
айырмасы – адамның Құдай атануы. Ислам дінінде адам – пенде, Жаратушының
құлы, сондықтан ол ешқашан Құдай болмақ емес.
Екіншіден, суфизм шынында жұртшылыққа түсінікті іс емес. Ол шағын
топтың ғана қабылдай алатын шаркасы, яғни құпиясы. Өз ішінде
болшмағандықтан, суфизмнің нақты сыры туралы бейхабар жұрт не айтпақшы.
Ғазали турасындағы түсінбеушіліктің бір сыры осында. Бұған қосу керек,
ортодоксиялық ислам иелері суфизммен әманда қайшылықта болып отырған.
Суфизм мен дін басшыларының келіспеушіліктері пайғамбарға қатысты, суфистер
пайғамбарды қастерлеп, құрметтегенмен, теогриялық жұмыстарында әманда
әңгіме тақырыбы Жаратушы мен оның пендесі, яғни ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.