Физиканы оқыту әдістерінің классификациясы
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ
АБАЙ АТЫНДАҒЫ ҚАЗАҚ ҰЛТТЫҚ ПЕДАГОГИКАЛЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ
ФИЗИКА-МАТЕМАТИКА ФАКУЛЬТЕТІ
КВАНТТЫҚ ФИЗИКА ЖӘНЕ ИННОВАЦИЯЛЫҚ ТЕХНОЛОГИЯЛАР КАФЕДРАСЫ
ОӘК кафедраның отырысында талқыланды:
Бекітемін
25 қыркүйек. 2007 ж. Хаттама №1.
ФМф деканы, доцент
Каф. Меңгерушісі
_____________М.Ж.Бекпатшаев
ОӘК ФМФ -нің оқу-әдістемелік
______ _____________2007ж.
Кеңесінде мақұлданды:
2007ж.
Оқу-әдістемелі Кеңес төрайымы:
Физиканы оқыту әдістемесі мен технологиясы пәні бойынша
050110 - физика мамандығы үшін
ОҚУ-ӘДІСТЕМЕЛІК КЕШЕН
Алматы, 2007
Абай атындағы ҚазҰПУ студенттеріне арналған 010110 – ФИЗИКА мамандығы
бойынша “ Физиканы оқыту әдістемесі мен технологиясы ” пәнінің оқу-
әдістемелік кешені.
Құрастырған: Акитай Балқия Естібайқызы педагогика ғылымының
кандидаты
ОӘК түйіндемесі:
Физика пәндерін оқыту әдістемесі жоғары оқу орындарынада болашақ
физика мұғалімі меңгеруге тиісті физиканы оқытудың әдістемесі бойынша
теориялық білімдердің дағдылар мен икемділіктің көлемін анықтайды.
Физиканы оқыту технологиялары мен әдістемелері пәнінің негізгі
міндеттеріне;
- студенттердің орта және жоғарғы оқу орындарындағы физика курсының ғылыми
және психология – педагогикалық негізінің құрылымы мен мазмұнын оқып
үйрену;
- физиканы оқытудың принциптері мен әдістері;
- пән бойынша оқу жоспарын жасау, кәсіптік оқу орнының түріне қарай
материалдарды таңдап, әдістемелік тәсілдерді қолдану жатады. Жоғары оқу
орынындағы физика әдістемесінің міндеті- студенттерді оқу процесінің
қазіргі заманғы құралдарымен және жұмыс істеу әдістерімен таныстыру.
Ғылыми және оқу әдістемелік әдебиеттерді өз бетінше оқып, керекті
тәжірбиелер мен түрлі көрнекі құралдарды таңдап алып, тексеріп көрген соң
семинарлық сабақтарда студентер өз тобының алдында берілген тақырып
бойынша баяндамалар жасайды және іскерлік ойын сабақтарын өткізеді. Мұндай
баяндамаларды талқылау кезінде тақтадағы салынған суреттердің сапасына,
демонстрациялық тәжірбиелердің техникасы мен әдістемесіне оптикалық
проекцияны қоя білуіне есептерді таңдай біліп және оларды шығарылу
сапасына, техникадан қажетті мысалдарды пайдалана білуіне көңіл бөлу керек.
Пән Силлабусы
1. Пән туралы ақпарат
Физиканы оқыту Пән коды: МРF 401 Кредит саны: 3 3-курс
әдістемесі мен 5-семестр
технологиясы
Мамандық аты: Физика Мамандық шифры: кафедра аты факультет аты
050110
Пәнді өткізу уақыты және орны.
Доцент Акитай Балқия Контактілік ақпарат (телефон, e-mail) 2-72-15-13
Естібайқызы
Оқытушы қолы Кафедра меңгерушісі
Қожамқұлов Б.Ә.
2. Курстың қысқаша сипаттамасы.
Физика пәндерін оқыту әдістемесі жоғары оқу орындарынада болашақ физика
мұғалімі меңгеруге тиісті физиканы оқытудың әдістемесі бойынша теориялық
білімдердің дағдылар мен икемділіктің көлемін анықтайды. Физиканы оқыту
технологиялары мен әдістемелері пәнінің негізгі міндеттеріне;
- студенттердің орта және жоғарғы оқу орындарындағы физика курсының ғылыми
және психология – педагогикалық негізінің құрылымы мен мазмұнын оқып
үйрену;
- физиканы оқытудың принциптері мен әдістері;
- пән бойынша оқу жоспарын жасау, кәсіптік оқу орнының түріне қарай
материалдарды таңдап, әдістемелік тәсілдерді қолдану жатады. Жоғары оқу
орынындағы физика әдістемесінің міндеті- студенттерді оқу процесінің
қазіргі заманғы құралдарымен және жұмыс істеу әдістерімен таныстыру.
Ғылыми және оқу әдістемелік әдебиеттерді өз бетінше оқып, керекті
тәжірбиелер мен түрлі көрнекі құралдарды таңдап алып, тексеріп көрген соң
семинарлық сабақтарда студентер өз тобының алдында берілген тақырып
бойынша баяндамалар жасайды және іскерлік ойын сабақтарын өткізеді. Мұндай
баяндамаларды талқылау кезінде тақтадағы салынған суреттердің сапасына,
демонстрациялық тәжірбиелердің техникасы мен әдістемесіне оптикалық
проекцияны қоя білуіне есептерді таңдай біліп және оларды шығарылу
сапасына, техникадан қажетті мысалдарды пайдалана білуіне көңіл бөлу керек.
3. Пән пререквизиттері.
Студенттер Фиизиканы оқыту технологиялары мен әдістемелері пәнін оқып
үйрегенде жалпы және теориялық физика курсына, пелагогика және психология,
математикалық модельдеу және программалау пәндеріне сүйенеді.
4. Пән постреквизиттері.
Педагогикалық практика
5. Күнтізбелік-тақырыптық жоспар.
№ Пәннің бөлімдер бойынша тақырыптары Ап Аудиториялық СӨЖ Барлы
т СОӨЖ (сағ.ғы
а сабақтар (сағ.) ) (сағ.
)
Лек Прак
(сағ.(сағ.)
)
1 Физика жалпы білім беретін мектептің 1 2 1 3 3 9
оқу пәні.
2 Физиканы оқыту әдістерінің 2 2 1 3 3 9
классификациясы және оны оқыту үрдісін
ұйымдастыру жүйесі. Физика
сабақтарының түрлері және құрылымы.
3 Физиканы оқытудың ауызша баяндау және 3 2 1 3 3 9
проблемалық әдістері.
4 Физикалық оқу экспериментінің 4 2 1 3 3 9
міндеттері мен жүйесі.
5 Физикадан оқушылардың өз бетінше 5 2 1 3 3 9
істелетін жұмыстары.
6 Физикадан оқушылардың алатын 6 2 1 3 3 9
білімдерін, іскерліктерін, дағдыларын
тексеру және ұйымдастыру.
7 Негізгі мектептегі физика курсы және 7 2 1 3 3 9
физикалық теориялар
8 Жалпы білім беретін орта мектепте 8 2 1 3 3 9
механика бөлімін оқыту әдістемесі.
9 Молекулалық физика және термодинамика 9 2 1 3 3 9
сұрақтарын оқып үйрену әдістемесі.
10 Жалпы білім беретін орта мектепте 10 2 1 3 3 9
электрдинамиканы оқып-үйрену
әдістемесі.
11 Максвеллдің электрмагниттік толқындар 11 2 1 3 3 9
теориясын оқыту әдістемесі.
12 Салыстырмалы теориясының элементтерін 12
оқыту әдістемесі.
13 Жалпы білім беретін орта мектепте 13 2 1 3 3 9
кванттық физиканы оқыту әдістемесі.
14 Атомдық физиканы оқыту әдістемесі. 14 2 1 3 3 9
15 Физикадан жалпылау сабақтарын 15 2 1 3 3 9
өткізудің әдістемесі.
Барлығы: 30 15 45 45 135
6. Оқытуға арналған әдебиеттер
Негізгі әдебиеттер:
1. А.И. Бугаев. Методика преподавания физики в средней школе. – М, 1981
2. С.Е. Каменецкого. Теория и методика обучения физике в школе. Общие и
частные вопросы. – М.: Академия, 2001.
3. Мастропас З.П., Синдеев Ю.Г. Методика и практика преподавания. –
Ростов нд.: Феникс, 2002.
4. Құдайқұлов М.А., Жанабергенов К.Ж. Орта мектепте физиканы оқыту
әдістемесі. – А.: Рауан, 1998.
5. Акитай Б.Е. Физиканы оқыту теориясы және әдістемелік негіздері. А.
Қазақ университеті. 2006.
Қосымша әдебиеттер:
1. Школьные учебники. Физика для 7,8,9,10 классов.
2. В.Н. Мощанский. Формирование мировозрения учащихся при изучении физики.
– М.: Просвящение, 1989.
3. Л.И. Ерунова. Урок физики и его структура при комплексном решений задач
обучения. – М.: Просвящение, 1989.
4. Школьникам о современной физике. – М, 1990. Составитель В.Н. Руденко.
5. Педагогический поиск. 1987 г. С.Н. Лесенкова, В.Ф. Шаталов, Ш.А.
Амонашвили и др.
6. Физика и научно- технический прогресс. Ред. А.Г. Глазунова и др. М,
1988г.
7. Бағалау саясаты
№ Жұмыс түрі Баға Саны Қосындысы
(ең үлкен ұпай)
1 Қатысуы 10 2 20
2 СӨЖ 30 2 60
3 Практика 30 2 60
4 Теория 30 2 60
5 Экзамен 100 1 100
Барлығы 300
8. Оқытушы саясаты (студенттің этикасы).
Бекітілген ережелер бойынша студенттің үш қана сабаққа қатыспауына
болады. Егер студент үштен артық сабаққа қатыспаса (себепсіз), оқытушы оған
оқу пәніне одан ары қатыспайтынын ескертеді.
Сабаққа кешігіп келу немесе сабақтан ерте кетіп қалу бір сабаққа
қатыспаған болып есептеледі. Ұялы телефондардың барлығы өшірілген болуы
тиіс. Студенттердің өзіндік жұмысы 1-3 аптада, 8-9 аптада беріледі. СӨЖ
қабылдау 8 және 15 аптадан кешіктірілмеуі керек. Одан кейін жұмыс
қабылданбайды.
1-ДӘРІС.
Тақырыбы: ФИЗИКА ЖАЛПЫ БІЛІМ БЕРЕТІН МЕКТЕПТІҢ ОҚУ ПӘНІ.
Мақсаты: Физиканы оқыту әдістемесінің негізгі шешетін мәселелері: неге
оқытады, не үшін оқытады, қалай оқытады? Физиканы орта мектеп курсында
оқытудың негізгі міндеттері мен мақсатын түсіндіру.
Жоспары: І. Физиканы оқытудың мақсаты мен міндеттері: берік білім беру;
қабілеттілік пен дағдыларды меңгеру; политехникалық білім беру мен
іскерлікке баулу; сүйіспеншілігі мен қызығушылығын арттыру; ойлау мен таным
қабілеттілігін арттыру; патриотизмге және интернационализмге тәрбиелеу.
2. Физика курсын құру жүйесінің мүмкіншіліктеріне талдау жасау.
3. Қазіргі кездегі мектеп курсындағы физиканы оқыту бағдарламасы.
1. Физиканы оқытудың мақсаты мен міндеттері.
Мектепте білім беру ісінде физика пәнінің алатын орны, физика ғылымының
қазіргі қоғам өміріндегі маңызымен, оның ғылыми-техникалық прогрестің даму
қарқынына шешуші ықпалын тигізетін және азамзаттық мәдениеттің маңызды
құраушысы ретінде анықталады.
Физиканың табиғатты танып білуде, философияда, қазіргі кездегі
техниканы танып білуде, сонымен бірге химия, биология, география
астрономияда алатын орны ерекше. Сондықтан да физика мектепте
политехникалық білім беретін пән болып табылады.
Бірнеше ғасырлар бойы физика математиканы тек өзінің есептерін шешу
үшін пайдаланып келсе, енді физиканы пайдаланып математиканың сан алуан
есептерін шешетін информатика-электрондық техника өсіп жетілуде. Басқа
ғылымдармен тығыз байланысына қарай ғылымның жаңа салалары – астрофизика,
биофизика, геофизика, космонавтика т.б. ғылымдар дамып келеді. Мектеп
физикасы айналамыздағы дүниені танып білумен қатар дамытушылық және тәрбие
беру қызметін атқарады. Сонымен физика пәнінің орта мектеп курсында алатын
орны ерекше.
Қазіргі кезде жалпы білім беретін мектептің 7-9 сыныптарына арналған
Физика және астрономия пәнінде физика курсының барлық бөлімдері
қамтылған, оқушылардың жас ерекшеліктері ескеріліп аяқталған курс болып
табылады. Мұнда оқушылардың болашақ мамандығына байланыссыз, физика
ғылымының негіздері және оның қолданылуы берілген іргелі білім жүйесін
қамтамасыз ететін базалық (негізгі) курс болып табылады.
Ал, 10-11 сыныптардағы физика курсы әр түрлі мектептерде түрлі
бағдарламалар бойынша оқытылады. Бұл жаратылыстану, физика-математикалық,
техникалық немесе қоғамдық-гуманитарлық бағыттағы сыныптарға арналған
физика курсы болуы мүмкін.
Мектепке арналған физика курсының мазмұнына орай бұл пәнді оқытудың
негізгі мақсаты: оқушылардың ақыл-ойын, танымдық және шығармашылық
қабілеттерін дамыту; физиканың қазіргі қоғамдағы және жалпы адамзат
мәдениетін дамытудағы рөлін ашу; табиғатқа ғылыми көзқарасты бекіту;
адамның әлемге қатынасына, жеке тұлғаның құндылық жүйесіне физикадан
берілетін білімді түрлі мәселені шешуге шығармашылықпен қолдануға болатын
ебдейліктер мен дағдыларды оқушы бойында қалыптастыру.
Осы мақсаттар жалпы білім беретін мектептің негізгі сатысында оқылатын
7-9 сыныптарға арналған бағдарламалардағы келесі мәселелерді шешу арқылы
жүзеге асады:
- материяның біртұтастығын, табиғаттың іргелі заңдарының әмбебаптығы мен
олардың қолдану шегін көрсету;
- физикалық құбылыстар, ұғымдар, заңдар, теориялардың элементтері,
тәжірибеден алынған деректер, физика мен астрономияның зерттеу әдістері
туралы білімді қалыптастыру;
- оқушылардың айналасындағы әлемді тануын дамыту, дүниенің физикалық
бейнесін және ондағы адамның алатын орны жайындағы көзқарасты
қалыптастыру;
- оларда ғылымда ашылған мәліметтерді түсіне білуге, білімдерді өз бетінше
меңгере және алған білімдерін қолдана білуге үйрету, өз бетінше әр түрлі
физикалық құбылыстарды бақылап, зерттеулер жүргізуді қалыптастыру;
- қоршаған ортаға бейімделетін жеке тұлғалық қарым - қатынасты меңгерген,
қазіргі кездегі технологиялық дамыған ортада жеке басы үшін маңызды
мәселелерді шеше алатын, этикалық және құқықтық нормаларды игеруді
қалыптастыру;
- жауапкершілікке, ғылыми және экологиялық мәдениетке, физика ғылымының
әлеуметтік рөлін түсінуге тәрбиелеу;
- ғылыми-техникалық прогрестің басты бағыттарының негізі мен өндірістің
ғылыми негіздері жайлы білімдерді қалыптастыру болып табылады.
Бұл міндеттер мектепте физика және астрономия курсы мазмұнының құрамы
мен құрылымын жаңадан қарауда шешіледі. Ал бұл жалпы қажетті білімнің
базалық деңгейінде беріледі.
Орта мектеп курсындағы физиканы оқытудың мақсаты мен міндеттері
мынаған саяды:
1.оқушыларға берік, толық білім беру – физикалық құбылыстар, негізгі
заңдар, физикалық теориялар, басты тәжірибелер мен фактілер, заңдар мен
құбылыстардың шығу тарихын, физиканы зерттеу әдістері және олардың өмірде
қолданылуы;
2. қабілеттілік пен дағдыларды меңгеру – физиканы оқытуда оқушылардың өз
беттерімен шығармашылық түрде ойлауын дамыту, жұмыс істеу дағдыларын
қалыптастыру (мысалы: зертханалық жұмыстар);
3. политехникалық білім беру мен іскерлікке дағдыландыру – оларды қоғамда
пайдалы еңбекке баулу, физикадан алған білімдерін өмірде іске асыруын,
мамандық таңдауға көмектесу;
4. сүйіспеншілігі мен қызығушылығын арттыру – басқа пәндермен байланысын
пайдалана отырып (мысалы: химия, астрономия, география, биология т.б.)
физика пәніне оқушылардың ынтасын арттыру;
5. ойлау мен таным қабілеттілігін дамыту – яғни, диалектика-материалистік
танымын қалыптастыру, физикалық құбылыстардың материялдығын (мысалы:
магнит, электр өрістерінің) құбылыстар мен заңдардың байланысының
объективтілігін (шындығын), табиғатты тануда заңдылықтарды оқып-біліп, оны
қолдана білу, қандай да болсын жаратылыстан басқа күштің жоқтығын, адамның
қоршаған әлемді тану мүмкіндігінің шексіздігі туралы сенім қалыптастыру;
6. патриотизмге және интернационализмге тәрбиелеу, біздің қоғамдағы физика
пәнінен алған білімдерін тек адамзаттың бақытты өмір сүруіне жұмсауын,
халықтар арасындағы достыққа, эстетикалық тәрбие мен еңбекке баулу.
Осы айтылған мақсат пен міндеттерді негізгі пән физика және оны оқыту
әдістемесі, педагогика, психологияны бір-бірімен байланыстыра отырып қана
шешуге болады.
2. Физика курсын құру жүйесінің мүмкіншіліктеріне талдау жасау.
Орта мектеп пен кәсіптік-техникалық оқу орындарында физиканың негізгі
бөлімдері оқытылады. Ол қазіргі талапқа сай және қарапайым болуы керек.
Қазіргі кезде техника мен ғылымның күрт дамып алға басуына байланысты,
мектепте алған білімдерін өмірде пайдалана алатындай, сонымен қатар ол
көпшілікке түсінікті қарапайым, меңгеруге оңай болуы қажет. Осы
айтылғандарды ескере отырып, физикадан орта мектеп курсының білім жүйесі
мына талаптарға сай болуы тиіс: 1) қазіргі ғылыми түсініктерді, ұғымдарды
қалыптастыру; 2) негізгі физикалық заңдар мен теорияларды танып-білу; 3)
физикалық әдістерді түсіну; 4) кәсіптік-техникалық бағдар беру; 5)
оқушылардың ойлау қабілетін дамыту; 6) диалектика-материалистік көзқарасын
қалыптастыру.
Физика курсының көлемі мен мазмұнын анықтайтын бірден-бір іс қағазы –
бағдарлама. Бағдарлама оқушылардың қандай білім алу керектігін, ал
оқытушылардың оқушыларға қандай білім беру керектігін анықтайтын іс қағазы.
Ал, физика кітабын жазатын авторлар да осы бағдарламаға сәйкестендіріп
жазады. Бағдарлама мемлекеттік іс қағаз болып табылады. Оны орындау
міндетті және де бұл барлық мектептерде бірдей білім алуға көмектеседі.
Физика ғылымының алға дамуына байланысты, оның техника мен өндірісте
қолдануына қарай бағдарламада өзгерістер болып тұрады. Қазақстанның
егемендік алуына байланысты 2000 жылы Қазақстан республикасының ғылым және
білім министрлігі, Ы.Алтынсарин атындағы қазақтың білім академиясы Физика
және астрономия бағдарламасын жасады. Міне осы өзгерістерге байланысты
физика курсын құру мүмкіншіліктеріне көңіл қойған жөн. Физикадан оқу
материалдарын таңдап алған кезде мына жағдайлар:
- оқушылардың жас ерекшеліктері мен ғылыми түрде түсіндіру сәйкестігі және
жүйелілігі;
- мазмұнның қазіргі кездегі ғылымға қайшы келмеуі және оның әдіснамалық
бағыттылығы;
- қазіргі кездегі ғылымға сәйкестігі – теория мен практиканың арасында
алшақтық болмау;
- физиканың басқа пәндермен байланыстылығы ескеріледі.
Физиканы оқыту әдістемесінің тарихында, біздің елімізде төрт түрлі
өзгеріс болды: сызықты, шеңберлі, сатылы, күрделі шеңберлі.
Физика курсының сызықты түрдегі құрылымы – мұнда әрбір физика
бөліміндегі материалдар толық оқытылып, онан кейін қайталанбайды. Сырт
қарағанда мұндай құрылым дұрыс болғанымен, оқушылардың жас ерекшеліктеріне
байланысты, психологиясы ескерілмейді және дидактика талаптарын
қанағаттандырмайды.
Өткізілген педагогикалық экспериментке қарағанда кейбір қиын физикалық
ұғымдар мен заңдылықтарды түсіну үшін бақылап және тәжірибе жасап көріп,
сонан кейін ғана қиын заңдылықтар қалыптасатыны дәлелденді. Мысалы: төменгі
сынып оқушылары алдымен механика бөлімін, ондағы кинематика мен
динамикадағы қиын заңдылықтарды оқып үйреніп, одан кейін жоғарғы сыныптарда
оңай сұрақтарды жылу құбылыстарын, электрлік құбылыстарды оқуына тура
келген болар еді. Оның үстіне сызықты түрдегі құрылымды оқыту кезінде
математикадан да арнайы дайындықты керек етеді.
Физика курсының шеңберлі құрылымы – мұнда керісінше физиканың барлық
бөлімдері 2 реттен қайталанып оқытылды. Бірінші шеңберде физиканың барлық
бөлімінің ең қарапайым ұғымдары, ал екінші шеңберде физиканың барлық
бөлімі, соның ішінде бірінші шеңбердің материалдары да бар. Екінші
шеңбердің материалдарында, біріншімен салыстырғанда физикалық теориялар кең
қамтылған, математикалық есептеулер қолданылып және жалпылау, абстракциялау
кең қолданылады.
Бұл құрылымның жақсы жағы барлық материалдар ең алдымен қарапайым болып
бірте-бірте қиындауында, ал кемшілігі бір оқытылған материал қайталанған
кезде оған деген оқушылардың қызығушылығы кемитіні.
Физика курсының сатылы құрылымы – осы екі құрылымның жақсы жақтары,
сызықты құрылымнан материалдың жүйелі түрде берілуі, шеңберлі құрылымнан
оқушылардың жас ерекшеліктерінің ескерілуі алынып жасалынған. Бірінші
сатыда 7-8 сыныптарда физиканың қарапайым элементтері оқытылды. Бір рет
оқытылған материал қайталанбайды. Мысалы: гидростатика элементтерімен 7-
сыныпта, ал гидродинамика және тізбек бөлігі үшін Ом заңы 8- сыныпта, ал
толық тізбекке арналған Ом заңы 9-сыныпта ғана оқытылады.
Екінші сатысында 9-11 сыныптарда механика, молекулалық физика,
электродинамика, оптика, атомдық және кванттық физика бөлімдері оқытылған.
Қазіргі кездегі талаптарға сай жағдай түбегейлі өзгеруде. Енді 10-11
сыныптардағы физика курсы әр түрлі мектептерде түрлі бағдарламалар бойынша
оқытылады. Осы жағдайларға байланысты жаңа бағдарламалар дайындалды.
Физика курсының күрделі щеңберлі құрылымы – жаңа бағдарламаға байланысты
7, 8 және 9 сыныптарда физиканың барлық бөлімдері толық қамтылып оқытылады.
Бұл бүгінгі күн талабына сай базалық білім мазмұнын береді, ол қоршаған
әлемнің физикалық бейнесін ашуға негізделген. Мұнда физика мен астрономия
пәндері интеграцияланған болып табылады. Бірінші шеңбер 7-9 сыныптар
негізгі мектеп, екінші шеңбер бағдарлы мектепте оқытылады.
Физика және астрономия 7-9 курсының бағдарламасы әр сыныпқа сәйкес
2+2+2 апталық сағат санына есептелген. Курстың негізгі мазмұнын қоршаған
әлемнің жалпы сипаттамасы, әлемнің, заттың құрылысы, табиғаттың әртүрлі
құбылыстары, негізгі физикалық және астрономиялық ұғымдар, физиканың кейбір
практикалық қолданыстары туралы мәліметтерді құрайды. Оқушылар әлемдегі
физикалық заңдардың байқалуын және оларды адамның практикалық әрекеттерінде
қолданылуын түсінуі тиіс.
Оқушылардың жас ерекшелігі физика мен астрономияның базалық курсының
құрылымымен адамды Әлемнің бір бөлшегі, әрі оның зерттеушісі ретінде, жалпы
танып-білуден атом, ядро, қарапайым элементар бөлшектерге дейін танып-
білуге мүмкіндік береді.
Екінші шеңберде 10, 11 сыныптарда бағдарлы мектепте түрлі бағдарламаға
сәйкес физиканың негізгі бөлімдері қайтадан оқытылады.
Бағдарлы мектептің қоғамдық-гуманитарлық бағытындағы оқушыларға
физиканың негізгі бөлімдері жеңілдетілген түрде, ал жаратылыстану-
математика бағдарлы мектептің оқушылары физиканың негізгі бөлімдері
тереңдетіліп оқытылады. 10-11 сыныптарда оқытылатын физика курсының
мазмұнын негізгі физикалық идеялар, принциптер және болжамдар құрайды.
Білімді іргелі физикалық теориялар айналасында топтау ең басты орын алады.
Осы қарастырылған төрт құрылымның ішіндегі қазіргі кезде қолданылып
жүргені төртінші құрылым. Мұнда білімділігі, политехникалық практика мен
теорияның сәйкестілігі және де басқа пәндермен байланыстылығы
қарастырылған. 7-9 сыныптарда орта буындағы балалардың жас ерекшеліктеріне
қарай техника мен физика құбылыстарына қызығушылығын арттыру ескеріліп
толық қанағаттандырылған. 10-11 сыныптарда физика курсы әр түрлі
мектептерде түрлі бағдарламалар бойынша оқытылатын болады.
Біздің елімізде физикадан білім беру төрт кезеңнен тұрады.
1. Дайындық – яғни 3-5 сыныптар аралығында табиғат тану мен физикалық
география, еңбек сабақтарында – физиканың қарапайым ұғымдары беріледі.
2. Бірінші шеңберде 7-9 сыныптарда Физика және астрономия.
3. Екінші шеңберде 10-11 сынып физикасы.
4. Факультативтік сабақтар – физикадан терең білім беру үшін оқытылады.
Физика пәнінің мұғалімі бағдарламаға сай барлық курсты толық білу керек
және 3-6 сынып мұғалімдеріне әдістемелік жағынан көмек көрсетуі тиіс.
3. Қазіргі кездегі мектеп курсындағы физиканы оқыту бағдарламасы.
Қазіргі кездегі мектепте физика курсы классикалық немесе жаңа физика
(кванттық) болып екіге бөлініп оқытылмайды. Бұл екеуі бірігіп тұтас бөлім
құрады. Сондықтан да жаңа физиканың кейбір негізгі тәжірибелері, ұғымдары
мектеп физикасына енгізілген. Классикалық физика қазір де өзінің танымдық
практикалық маңызын жойған жоқ.
Мысалы, салыстырмалылық теориясын кванттық физиканы түсіндірген кезде
макроскопиялық түрде адамның көз алдына елестете отырып түсіндіру мүмкін
емес. Оны кейде адамның ойына сыйымсыз, қиял деп те қарайды. Мұндай
материалды классикалық физикадан кейін түсіндірген кезде оқушылардың ұғуы
қиындайды және де жетістіктерге жете бермейді. Сондықтан да қазіргі кезде
затты қарастырғанда оның құрылысынан бастайды. Алдымен оны молекулалық,
атомдық, ядролық, электрондық тұрғыдан қарап түсіндіреді. Мысалы: жылу
құбылысын қарастырғанда заттың молекулалық, электрлік құбылыстарда –
атомдық және электрон ұғымы, жарық құбылыстарын түсіндіргенде – жарықтың
электрмагниттік толқындық табиғаты және тағы басқалары қарастырылады.
Классикалық физика мен кванттық физиканы біріктіріп тұтастай оқыту
молекуланың, атомның, электронның және басқа да элементар бөлшектердің
магнит, электр өрістерінің тек болжам емес, материялды өмірде бар екені
дәлелденгеннен кейін ғана іске асты. Яғни, құбылыстағы микромеханизмдердің
қозғалыс заңдылықтарын түсіндіру мектеп бөліміндегі физика пәні арқылы іске
асты. Мысалы: оқушылардың 3-5 сыныптарда табиғат тану, физикалық
географиядан алдын-ала алған білімдері 7 сыныпта бірден заттың молекулалық
құрылысын оқытуға мүмкіндік туғызды.
Бірінші шеңберде Физика және астрономия пәнінде заттың молекулалық
құрылысын және қозғалысын оқытудан басталады. Осыдан кейін механикалық
қозғалыс, жылдамдық, өзара әсер-күш, масса, инерция, тартылыс құбылысы
оқытылады. Салмақ пен салмақсыздық, инерция күші туралы ұғым енгізіліп, оны
ескеру жолдары қарастырылады. Молекулалардың өзара әсері арқылы газдың
қысымы және Паскаль заңы (сұйықтар мен газдарға арналған) түсіндіріледі.
Атмосфералық қысым гидростатиканың түсініктері де Паскаль заңынан кейін
беріледі. Архимед заңы осы құбылыстарды оқып үйренгеннен кейін оқытылады.
Денелердің жүзу шарттары, су көлігі, ауада ұшу, беттік керілу, жұғу,
капиллярлық құбылыстар, жұмыс, қуат, энергия оқытылады.
8 сыныпта оқушыларды жылу, электр құбылыстарымен таныстыру басталады.
Мұнда да молекулалық физиканың кейбір элементтері беріледі. Мысалы:
оқушыларға ішкі энергия, термодинамиканың бірінші заңы, қаныққан және
қанықпаған булар түсіндіріледі.
Электр құбылыстарын оқытқан кезде атомның құрылысымен танысып, электрон
ұғымы енгізіліп оқытылады. Электр тарауында Кулон заңы, конденсаторлар,
электр тоғы, тоқ күші, кернеу, кедергі, тізбек бөлігі үшін Ом заңы, тоқтың
жұмысы мен қуаты, әр түрлі ортадағы электр тоғы өтіледі. 8 сынып
электрмагниттік құбылыстарды тек сапалық түрде ғана қарастырумен аяқталады.
9 сыныпта қозғалыс және денелердің өзара әсерлесуі, тербелістер мен
толқындар, аспан сферасы және аспан координаталары, атом және атом ядросы,
ядролық энергияны пайдалану тақырыптары оқытылады.
Оқытудың екінші шеңберінде, яғни бағдарлы мектепте механика, молекулалық
физика және термодинамика, электрдинамика, кванттық физика бөлімдері
оқытылады.
2 - ДӘРІС
Тақырыбы: ФИЗИКАНЫ ОҚЫТУ ӘДІСТЕРІНІҢ КЛАССИФИКАЦИЯСЫ ЖӘНЕ ОНЫ ОҚЫТУ ҮРДІСІН
ҰЙЫМДАСТЫРУ
Мақсаты: Физиканы оқыту әдістерінің классификациясын беру және физиканы
оқыту үрдісін ұйымдастыруды талдау.
Жоспары: 1. Физиканы оқыту әдістерінің классификациясы.
2. Физиканы оқыту үрдісін ұйымдастыру.
1. Физиканы оқыту әдістерінің классификациясы.
Мектептегі оқыту әдістері деп мұғалім мен оқушылардың өзара
байланысқан іс-әрекетінің тәсілдерін және мұның нәтижесінде оқушылар
қажетті теориялық және практикалық іскерлік дағдыға ие болуын айтады.
Басқаша айтқанда, оқыту әдістері – білім беру мақсатына байланысты
мұғалім мен оқушы арасындағы байланыстың белгілі бір қалыпқа түскен тәсілі.
Дидактиканың және физиканы оқыту әдістемесінің ұзақ уақыт бойы дамып
жетілуіне байланысты оқыту әдістері мен олардың классификациясын жасаудың
бірнеше әрекеттері болды. Бірақта барлық жағынан , логикалық жағынан
жетілген, жеткілікті түрде дәлелденген және барлық пәндерге ортақ
мойындалған әдістер классификациясы жоқ. Себебі әр пәннің өзіне тән оқыту
тәсілдері мен әдістері бар. Мысалы, физикаға тән өлшеу ебдейліктерінің
қалыптасуы, теориялық алған білімдерін экспериментте жасап көріп, екеуінің
бір-біріне дәл келуі, оқушылардың физикалық ойлауының дамуы және т.б.
Мектепте физиканы оқып үйрену кезінде көптеген оқыту әдістері пайда
болды. Көбінесе оларды дәстүрлі және дәстүрлі емес оқыту әдістері деп екі
топқа бөлуге болады.
Дәстүрлі оқыту әдістер классификациясына:
1. Сөздік әдістер – мұғалімнің материалды баяндап беруі (дәріс,
әңгімелеу, түсіндіру, әңгімелесу).
2. Көрнекілік әдістер – көрнекі құралдарды (жұмыс істеп тұрған
машиналар мен макеттерді, техникалық қондырғыларды, схемаларды, суреттерді,
чертеждарды, коллекцияларды) көрсету, оқу кинофильмдері мен диафильмдері,
кинокольцовкалар мен кинофрагменттерді көрсету.
3. Физикалық эксперимент әдісі - мұғалімнің демонстрациялық тәжірибе
жасап көрсетуі, оқушылардың тәжірибе және практикалық жұмыстары,
зертханалық жұмыс, фронталь тәжірибелер, физикалық практикум, үй
тәжірибелері.
4. Есептер шығару - әр түрлі типтегі есептерді шығару (сандық есептеу
есептері, сұрақ есеп, сурет есептері, графиктік, сапалық есептер).
5. Оқушылардың өз беттерінше істейтін жұмысы - кітаппен жұмыс істеуі,
карточкалар арқылы жұмыс істеуі және қосымша әдебиеттермен өз бетінше жұмыс
істеуі, зертханалық жұмыстар, зерттеу жұмыстары, шығармашылық жұмыстары,
есептер шығаруы, коллекциялармен жұмыс істеуі және т.б.
6. Физикадан оқушылардың алатын білім дағдыларын, іскерліктерін
тексеру әдістері – бақылау жұмысы, физикалық диктант, тест, карточкалар
(берілген сұраққа жауап беру), зертханалық жұмысты бағалау.
Оқытудың осы классификациясы дәстүрлі сабақ беруде кеңінен
қолданылады. Педагогикалық жоғарғы оқу орындарында Физиканы оқыту
технологиялары мен әдістемелері, Физика есептерін шығару әдістемесінің
негіздері және Мектептегі физика экспериментінің техникасы атты пәндерде
студенттерді дайындықтан өткізеді.
Қазіргі кезде оқыту әдістерін жүзеге асырудың алуан түрлі тәсілдері
бар. Мысалы, проблемалық оқыту әдісі, бағдарламалап оқыту әдісі,
компьютерді пайдаланып оқыту әдісі, жүйелеп оқыту әдісі, деңгейлеп оқыту
әдісі, модульдік оқыту әдісі, тірек конспектілерін пайдаланып оқыту әдісі
және т.б. дәстүрлі емес оқыту әдістеріне жатады.
Сондай-ақ жаңа технологияларға: ұжымдық оқыту технологиясы,
ынтымақтастық педагогикасы технологиясы, дидактикалық бірліктерді
ірілендіру технологиясы, деңгейлеп саралап оқыту технологиясы,
С.Н.Лысенкованың технологиясы, В.Т.Кабуш технологиясы, іскерлік ойынның
жүргізілу технологиясы, білім беруді ізгілендіру технологиясы
(Ш.А.Амоношвили бойынша) және т.б. байланысты оқыту тәсілдері қолданылады.
Осы әдіс, тәсіл технологиялардың барлығы дәстүрлі емес оқыту әдістері
деп аталады. Бұл дәстүрлі емес әдістер мен технологиялардың өз мақсаты,
ерекшелігі, қойылатын талаптары, технологияның жүргізілу кезеңдері,
тәрбиелік мәні бар. Қазақстанда алдыңғы қатарлы озат мұғалімдер осындай
дәстүрлі емес оқыту әдістерімен жұмыс істеп, өз оқушыларының білімдерін
жоғарылатып, нақты да терең білім беруде. Жыл сайын әр аймаққа байланысты
Жыл мұғалімдері атты сайысқа қатысып, өз әдіс-тәсілдерін, оқыту
технологиясын көрсетеді.
Оқушыларға физика пәнінен өзіндік жұмыс жүргізуде оқытудағы жалпы
танымдық әдістердің ролі жоғары. Қазіргі кездегі мектеп бағдарламасына 7
сыныптың Физика және астрономия пәніне Табиғатты зерттеудің ғылыми
әдістері деген тақырыппен бақылау, эксперимент, ғылыми болжам енгізілді.
Абстракциялау, салыстыру, аналогия, үлгілеу, ойша эксперимент, индукция
және дедукция әдістерінің де алатын орны ерекше. Міне, енді оқытудағы жалпы
танымдық әдістерге тоқталайық.
1. Индукция және дедукция әдістері - жалпы оқыту әдістерінің
әрқайсысының логикалық жағын көрсетеді. Әңгіме, әңгімелесу және дәріс оқу
индуктивті (жалқыдан жалпыға) немесе дедуктивті (жалпыдан жалқыға) түрде
құрылады. Яғни, алдымен жалпы тұжырымдар жасалып, одан кейін оны растайтын
фактілер келтіріледі немесе керісінше алдымен фактілер келтіріліп, одан
кейін (оқушыларды қатыстыра отырып) қорытынды жасалып жалпыланады.
Оқу материалдарын индуктивтік тәсілмен беру, негізгі мектепте (7-9
сыныптарда), ал бағдарлы мектепте (10-11 сыныптарда) дедуктивтік әдіспен
беріледі. Себебі қазіргі кезде танып-білуде және ғылыми зерттеулерде
физикалық теория мен математикалық есептеу әдістері, эксперименттік әдіспен
бірдей деңгейде қолданылады.
Қазіргі кездегі жаңа физика – эксперименттік және теориялық ғылым. Бұл
жағдай физиканы оқытудың жоғарғы сыныптарында дедуктивтік әдісті қолдану
күшейе түседі.
2. Бақылау әдісі. Бақылау нысананың немесе құбылыстың өзіне тән
қасиетін және ерекшелігін жоспарлы түрде алдын-ала танып білу. Бақылаушы
табиғаттағы өтіп жатқан процеске әсер етпейді, оның қорытындысын кесте,
график түрінде жазып алып белгілі заңдылықтар мен теориялар арқылы
түсіндіреді.
Мысал ретінде броундық қозғалысты бақылауды алып қарастырайық.
Микроскоп арқылы оқушылар сұйықта (немесе газда) қалықтаған бөлшектердің
жылулық қозғалысын бақылайды. Бұл бөлшектердің бейберекет қозғалыста
болатынын және бұл қозғалыстың тоқталмайтынын байқайды. Бөлшектердің
қозғалыс траекториясын көре отырып, бірдей уақыт аралықтарында жүрілген
жолдардың бірдей еместігін көреді. Температура жоғарылаған сайын, оның
қозғалысының интенсивтілігі артады. Қорытындысында броундық қозғалыс
молекулалардың бар және үнемі қозғалыста болатынын дәлелдейді.
Бақылау кезінде зерттеуші бақыланып отырған процеске ықпал жасай
алмайды. Сондықтан да бақылау әдісінің бірнеше кемшіліктері бар.
1). Қарастырылып отырған құбылысты, басқа денелердің әсерінен бөліп
алып бақылауға болмайды. Мысалы: денелердің еркін түсу құбылысын бақылай
алмаймыз, себебі ауаның кедергі күші әсер етеді.
2). Құбылысты оқып-үйрену үшін оны қайталауға болмайды, тек оның
өздігінен қайталануын күту керек. Мысалы аспан денелерінің қозғалыс
траекториясын бақыласақ.
3). Құбылысты әртүлі жағдайларда бақылауға болмайды. (Жан-жақты
зерттеуде бұл өте керек).
Осы кемшіліктер зерттеушінің бақылаудан, экспериментке көшуіне
мәжбүрлейді.
3. Эксперимент әдісі. Эксперимент – зерттеушінің құрал-жабдықтар
арқылы нысанаға немесе құбылысқа әсер ету арқылы зерттеуі. Физикада
эксперимент белгілі бір мақсатта, біріншіден жаңадан мәліметтер алып, оны
ары қарай дамыту үшін, екіншіден белгілі теорияны растау үшін немесе
теріске шығару үшін жасайды. Мысалы, Резерфордтың – -бөлшектермен
жасалған тәжірибесінен кейін, атомның планетарлық үлгісі жасалды, немесе
П.Н.Лебедевтың жарық қысымы туралы тәжірибесі, жарық бөлшектерінің бар
екенін дәлелдеді.
Абстракциялаудың да шегі бар, әр заттың табиғаттағы өзіне тән
қасиетіне байланысты. Осы шектен өту ол затты немесе нысананы идеалдауға
әкеліп соқтырады. Идеалдау – дәріптеушілік – абстракциялауға тән, оның бір
түрі болып табылады.
Дәріптеушілік – нысананы абстрактілі ойша түрде елестету, шындығында,
практикада, күнделікті өмірде ол жоқ. Мысалы: физикада идеал газ - өте
сиретілген газ, абсолют қара дене – қара күйе, абсолют қатты дене – кез-
келген күштің әсерінен деформацияланбайтын дене т.б.
Реалды өмірде бар нысаналардың қасиеттерін қарастыру қиындық
туғызғанда идеалдауға әкеп соқтырады. Мысалы, идеал газдың қасиеттерін
пайдаланып, заңдылықтарды ашып, одан реал газдың заңдылықтарына көшуге
болады.
5. Салыстыру, аналогия (үлгілеу). Салыстыру әдісі – нысаналардың
арасындағы ұқсастық пен айырмашылықтарды табу. Мысалы, Кулон заңы мен бүкіл
әлемдік тартылыс заңын салыстыру арқылы олардың математикалық құрылымы
бірдей, ал физикалық мағынасы әртүрлі екендігін көруге болады. Сол сияқты
математикалық маятниктің тербелісі мен тербелмелі контурдағы электр
тербелістерін салыстыруға болады. Салыстыру әдісі құбылысты түсіндірмейді,
бірақ оны танып білуге, есте сақтауға көмектеседі.
Салыстыру кезінде олардың ұсастықтары ең көп, ал айырмашылықтары
мейілінше аз болғанда, оларға ортақ заңдылықтарды қолдану аналогиялық әдіс
деп аталады.
Нақты мысал қарастырайық. Дыбыс пен жарықтың ортақ қасиеттері –
шағылу, сыну, дисперсия, интерференция т.б. байланысты. Осыларды ескере
отырып жарықтың толқындық теориясын ашты.
Физикада үлгілеу әдісі де қолданылады. Үлгілеу әдісі –нысананың
белгілі бір қасиетін көрсететін жүйені ойша немесе материалды түрде жасау.
Жасалған жүйе үлгі деп аталады. Материалды үлгі формасы жағынан да, мазмұны
жағынан да шындығында бар. Мысалы, іштен жану қозғалтқыштарының үлгісі, ал
идеалды үлгілеуге Резерфорд пен Бор ұсынған атомның үлгісі.
6. Болжау. Ойша эксперимент. Болжау әдісі – белгілі фактіге сүйене
отырып, бақыланған құбылысқа немесе заңдылыққа болжам жасау. Болжау ескі
және жаңа фактіні жинақтап қоймай, оларға түсініктер беруге тырысады.
Мысалы, Д.И.Менделеевтің периодтық жүйесін жасағанда кейбір химиялық
элементтердің атомдық массасы дұрыс есептелмегені айтылған еді. Кейіннен
экспериментте бұл болжамның дұрыс екендігі анықталды.
Ойша эксперимент әдісі – шындығында жасалмайтын, эксперименттік
жағдайға теориялық талдау жасау. Ойша эксперимент әдісі физиканың бүкіл
даму тарихында жаңа физикалық құбылыстарды түсіндіруге, жаңа заңдарды
ашуға, ғылыми теориялар жасауға арқау болады. Мысалы Ньютонның бірінші
заңын қарастырғанда ойша экспериментке жүгіндік (мұз алаңындағы шайба
қозғалысы). Галилей әртүрлі арбашалар мен шарлардың горизонталь көлбеу
жазықтарда (үйкеліс күші жоқ деп қарастырып) қозғалысын қарастырып инерция
заңын ашты.
Белгілі бір әдісті таңдап алу оқытудың мақсаттарына, оқу материалының
мазмұнына, оның физика курсының жүйесіндегі орнына, оқушылардың жас
ерекшеліктеріне, олардың дайындық деңгейіне және өмірден алынған
тәжірибелеріне байланысты жүргізіледі. Сондықтан да барлық мектептер үшін,
сыныптар үшін жарайтын оқытудың жан-жақты тек бір әдісін таңдап алуға
болмайды. Әдістердің әр түрлілігі ғана оқушылардың сапалы білім алуын
қамтамасыз етеді.
Физиканы оқыту практикасында оқылатын матераялды оқушылардың қосымша
әдебиеттерді оқу арқылы өздерінің білімдерін толықтырып, түрлі әдістерді
біліп, оларды өздігінен қолдануға дағдыланса, физика пәнінен алатын
білімдері толығады .
2. Физиканы оқыту үрдісін ұйымдастыру.
Физикадан білім беру үрдісінде оқу жұмыстарын ұйымдастырудың мынадай
формалары қолданылады: әртүрлі типтегі сабақтар, экскурсиялар, үй
жұмыстары, кеңестер, конференциялар, семинар сабақтар, факультативтік
сабақтар мен оның практикумы.
Мектепте оқытуды ұйымдастырудың едәуір кең тараған формасы сабақ.
Әрбір сабақ белгілі көлемдегі оқу және тәрбие міндеттері мен
мақсаттарын шешуге арналған, әбден ойластырылып, белгілі жоспармен
жүргізілетін, аяқталған сипатта болуы керек. Ол белгілі айқын мақсатқа
байланысты жаңа білім беруге, жаңа ұғымды қалыптастыруға, алған білімдерін
практикада қолдануға дағдылануға, тереңдетуге, білімдерін бекітуге,
қайталауға, алған білімдерін тексеруге және есеп шығаруға арналады.
Сабаққа дайындалған кезде мұғалім – сабақтың ең басты мақсатын
анықтап, осы мақсатқа жету үшін тиімді оқыту әдісін және оқытуды
ұйымдастыру жұмысының түрін таңдайды.
Физикадағы оқыту әдістері сабақты өткізуді ұйымдастыруға және сабақ
түріне, сабақтың құрылымына тығыз байланысты. Кей жағдайларда оқыту әдісі
сабақтың түрін және құрылымын анықтайды. Мысалы, зертханалық жұмыстар,
есептер шығару немесе сабақ түрлерін (практикум, семинар) анықтайды.
Сабақта жетекші рольді мұғалім атқарады. Ол бүкіл оқу үрдісін пән
бойынша жоспарлайды және ұйымдастырады.
Сабақтың басты белгісі – мұғалімнің оқыту кезінде неге ұмтылатынын
көрсететін дидактикалық мақсаты. Осы басты белгісіне сәйкес анықталған
сабақ типтері және оның кезеңдері 1-кестеде көрсетілген.
Осы сабақ типтерінде физиканы оқытудың әдістерін түгелдей біріктіре
отырып қолданады.
Қазіргі кездерде сабақты жетілдірудің мынадай негізгі жолдары
қолданылады: өтілетін тақырыпты жоспарлаудың көмегімен сабақты
шығармашылықпен қарау, орнын дұрыс анықтау; сабақтың құрылымын анықтауға
шығармашылықпен қарау; сабақта оқушылардың ойлау қабілеттері мен танымдық
қызығушылықтарын арттыру; сабақта оқушылардың өз бетінше жұмыс істеу
элементтерін енгізе отырып оқытудың әртүрлі әдістерін қолдану; оқушылардың
білімдерін, іскерліктерін және дағдыларын бақылаудың формалары мен
әдістерін жетілдіру; оқушылармен жеке жұмыс істеуді жүзеге асыру.
Оқу материалдарын күнтізбелік-тақырыптық жоспарлау алдында белгілі
тақырыпты оқытудың жалпы жағдайларын белгілеу мақсатын қою. Өйткені оны
жеке сабақтарға бөлу, оларды жүргізудің тізбектілігін белгілеу бағдарламада
көрсетілмейді, оны мұғалімнің өзі орындайды.
1-кесте. Сабақтың типтері мен кезеңдері:
Сабақтың Сабақтың кезеңдері
түрлері
Жаңа материалдыӨтілетін Жаңа Бекіту, Үй тапсырмасын
өту сабағы материалды білімдерді жаттығу, беру. Сабақты
актуалдау, қалыптастыру игерудің қорыту (3-5
өзектілігін,(15-20 мин.). 1-деңгейіндегі мин.).
маңызын айту бағалау
және (15мин.).
дәлелдеп,
себептер
келтіру.
Алған Өтілетін Өздерінде бар Білімдері мен Үй жұмысын
білімдерін материалды білімдерін іскерліктерін беру. Сабақты
баянды ету жәнеигерудің 1-2дамыту және жаңа қорыту.
іскерлік пен дәрежесінде жаңа жағдайларға
шеберліктерін қайталау, іскерлікті пайдалану
қалыптастыру бағалау қалыптастыру (3-деңгей,
сабағы (10-15мин). (10-15 мин. 15 мин).
2-3 деңгей).
Құрастырылған Өткенді Жаңа білімді Білімдерін Бар
аралас сабақ қайталау, қалыптастыру бекіту және іскерліктерін
білімін (10-15 мин). бағалау дамыту
бағалау (1-деңгейде, (3-10 мин).
(10-15 мин). 5-7 мин). Үйге тапсырма
беру, сабақты
қорыту
(2-3 мин).
Білімдерін Өтілетін Білімдері мен Сабақты
талдап қорыту бөлім шеберліктерін қорытындылау,
және жүйеге бойынша күрделі үйге тапсырма
келтіру сабағы теориялық жағдайларға беру
материалды қолдану (3-5 мин).
қайталап (20-25 мин).
және талдап
қорыту
(15-20 мин).
Оқушылардың Бақылау жұмысы, зачет немесе физикалық
білімі мен диктант, тест және т.б. игерудің барлық
іскерліктерін деңгейлері бойынша білімдерін тексеру және
тексеру бағалау мақсатында өтіледі.
Тақырыптық жоспарлауды бітіргеннен кейін, мұғалім жеке сабақтарды
жоспарлауға кіріседі, яғни сабақ үстіндегі мұғалім мен оқушылардың іс-
әрекеттерінің едәуір өзіне тән элементтерінің логикалық байланысын
көрсететін әр сабақтың құрылымын шығармашылық жолмен анықтайды. Жаңа
материалды оқуға арналған сабақтың құрылымына мынадай негізгі элементтер
жатуы мүмкін: оқушылардың алдына проблемаларды белсенді түрде беру,
тақырыптарды кезеңмен қойып оқыту, оқытудың әртүрлі және едәуір әсерлі
әдістерін пайдалану, сабақтың барлық кезеңдерінде оқушылардың білімдерін
шығармашылық жолмен бекіту және бақылап отыру, үй тапсырмасының мазмұнын
және орындау әдістерін тиянақты түрде түсіндіріп беру.
Күнделікті сабақ жоспарында көбінесе мыналарды көрсетеді: сабақтың
мақсаты (білім берушілік, дамытушылық және тәрбиелік), проблемалық
жағдайлар тудырудың әдістері, жаңа материялды баяндаудың негізгі кезеңдері
мен әдістері, үй тапсырмасының көлемі, сабақты дайындап өткізудегі
пайдаланылатын құрал-жабдықтардың және әдебиеттердің тізімі.
Күнделікті сабақ жоспарының жалпы үлгісі:
1. Айы, күні, жылы ... ... ... ... ..Сынып ... ... .. Сабақтың
нөмірі ... ... ... ... ...
2. Сабақтың тақырыбы.
3. Сабақтың мақсаты және міндеттері:
(оқушылардың және оқытушының)
4. Сабақ түрі.
5. Сабаққа қажетті құрал-жабдықтар: демонстрациялық тәжірибелер,
схемалар, чертеждар, дидактикалық материалдар, техникалық құрал-жабдықтар,
кино, диафильмдер, үлгілер, компьютерлік бағдарламалар.
6. Сабақтың құрылымдық схемасы: сабақтың дидактикалық құрылымы,
әдістемелік құрылымы, оқыту әдістерін таңдау.
7. Конспект: сабақтың кезеңдері және олардың өзара ауысуы (әрбір
кезеңнің мазмұнын ашу, уақытын көрсету, оқушылар мен оқытушының іс-әрекетін
белгілеу).
8. Үй тапсырмасын белгілеу: оны қалай орындау қажеттігі жайлы нұсқау
беру, дайындығы күшті оқушыларға қосымша тапсырма беру.
9. Сабақтың қорытындысы: істелінген жұмыстарға шолу, баға және оны
талдау, өтілген сабақтың келесі сабаққа дамытушылығы.
Ескерту:
1. 1,2,3,4,5 пунктер мұғалімнің күнтізбелік-тақырыптық-жоспары кезінде
жазылады.
2. Сабақ жоспары мұғалімнің жеке құжаты, сондықтан оны құруда еңбекті
ғылыми түрде ұйымдастырудың барлық жолдары қарастырылуы қажет.
3. – ДӘРІС
Тақырыбы: ФИЗИКАНЫ ОҚЫТУДЫҢ АУЫЗША БАЯНДАУ ЖӘНЕ ПРОБЛЕМАЛЫҚ ӘДІСТЕРІ.
Мақсаты: Физика пәнін оқытудың ауызша баяндау әдістері және тақтаға жазу,
сурет салуды қарастыру. Физика пәнін оқытуда проблемалық оқыту әдісін
түсіндіру.
Жоспары: 1. Оқытудың ауызша баяндау әдісі.
2. Тақтаға жазу және сурет салу.
3. Физика пәнін оқытуда проблемалық оқыту әдісі.
1. Оқытудың ауызша баяндау әдістері.
Сөздік әдістің жалпы сипаттамасы педагогика курсында толық беріледі.
Сондықтан да біз бұл жерде физика пәніне тән ерекшеліктерін ғана
қарастырамыз.
Физика пәнінен оқытудың ауызша баяндау әдісі немесе сөздік әдіс деп
мұғалімнің білімді оқушыларға сөз арқылы физикалық құбылыстарды
демонстрациялап көрсетіп, графиктерді тұрғызып және талдап, кестелер арқылы
жұмыс істеп, есептер шығарып және оны талдай отырып немесе көрнекі
құралдарды көрсете отырып жеткізуі.
Сөздік әдістер мұғалімнің материалды баяндап беруі (дәріс, әңгімелеу,
түсіндіру, әңгімелесу), оқушыларды кітаппен (оқулықтар мен оқу құралдары,
анықтама және басқа әдебиеттер) жұмыс істеуге үйретуі.
I. Әңгімелесу – мұғалім оқушыларда бар білімдерге, практикалық
тәжірибе мен тәжірибелік көрсетулерге сүйеніп, сұрақтардың көмегімен
оқушыларды жаңа білімдерді түсінуге алып келетін оқыту әдісі.
Материалды әңгімелесу әдісімен баяндау мұғалім мен оқушы арасында
диалог түрінде өтеді. Мұғалім тәжірибе жасап көрсетіп немесе мектеп
оқушылары орындайтын тәжірибелерге сүйеніп, оларға сұрақтар қояды.
Оқып үйретілетін материал бойынша қойылатын сұрақтар оқушыларды талдау
жасауға ынталандыратындай, дәлелдеуді, ізденуді және өз бетімен қорытынды
жасай алатындай, сұрақтардың тұжырымдамасы қойылуы жағынан нақты, мағынасы
жағынан айқын, әрі қысқа болуы керек.
Атақты әдіскер К.Д.Ушинский Жақсы қойылған сұрақта, жауаптың жартысы
тұрады - деп айтқан екен. Сұрақтар оқушылардың қарастырып отырған
материалдан ең бастысын бөліп алуға және әртүрлі құбылыстар арасындағы
байланысты табуға көмектесетіндей, бірақта оларға есіне түсіретіндей немесе
ойға салатындай болмауы керек. Сұрақ түсініксіз немесе ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
АБАЙ АТЫНДАҒЫ ҚАЗАҚ ҰЛТТЫҚ ПЕДАГОГИКАЛЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ
ФИЗИКА-МАТЕМАТИКА ФАКУЛЬТЕТІ
КВАНТТЫҚ ФИЗИКА ЖӘНЕ ИННОВАЦИЯЛЫҚ ТЕХНОЛОГИЯЛАР КАФЕДРАСЫ
ОӘК кафедраның отырысында талқыланды:
Бекітемін
25 қыркүйек. 2007 ж. Хаттама №1.
ФМф деканы, доцент
Каф. Меңгерушісі
_____________М.Ж.Бекпатшаев
ОӘК ФМФ -нің оқу-әдістемелік
______ _____________2007ж.
Кеңесінде мақұлданды:
2007ж.
Оқу-әдістемелі Кеңес төрайымы:
Физиканы оқыту әдістемесі мен технологиясы пәні бойынша
050110 - физика мамандығы үшін
ОҚУ-ӘДІСТЕМЕЛІК КЕШЕН
Алматы, 2007
Абай атындағы ҚазҰПУ студенттеріне арналған 010110 – ФИЗИКА мамандығы
бойынша “ Физиканы оқыту әдістемесі мен технологиясы ” пәнінің оқу-
әдістемелік кешені.
Құрастырған: Акитай Балқия Естібайқызы педагогика ғылымының
кандидаты
ОӘК түйіндемесі:
Физика пәндерін оқыту әдістемесі жоғары оқу орындарынада болашақ
физика мұғалімі меңгеруге тиісті физиканы оқытудың әдістемесі бойынша
теориялық білімдердің дағдылар мен икемділіктің көлемін анықтайды.
Физиканы оқыту технологиялары мен әдістемелері пәнінің негізгі
міндеттеріне;
- студенттердің орта және жоғарғы оқу орындарындағы физика курсының ғылыми
және психология – педагогикалық негізінің құрылымы мен мазмұнын оқып
үйрену;
- физиканы оқытудың принциптері мен әдістері;
- пән бойынша оқу жоспарын жасау, кәсіптік оқу орнының түріне қарай
материалдарды таңдап, әдістемелік тәсілдерді қолдану жатады. Жоғары оқу
орынындағы физика әдістемесінің міндеті- студенттерді оқу процесінің
қазіргі заманғы құралдарымен және жұмыс істеу әдістерімен таныстыру.
Ғылыми және оқу әдістемелік әдебиеттерді өз бетінше оқып, керекті
тәжірбиелер мен түрлі көрнекі құралдарды таңдап алып, тексеріп көрген соң
семинарлық сабақтарда студентер өз тобының алдында берілген тақырып
бойынша баяндамалар жасайды және іскерлік ойын сабақтарын өткізеді. Мұндай
баяндамаларды талқылау кезінде тақтадағы салынған суреттердің сапасына,
демонстрациялық тәжірбиелердің техникасы мен әдістемесіне оптикалық
проекцияны қоя білуіне есептерді таңдай біліп және оларды шығарылу
сапасына, техникадан қажетті мысалдарды пайдалана білуіне көңіл бөлу керек.
Пән Силлабусы
1. Пән туралы ақпарат
Физиканы оқыту Пән коды: МРF 401 Кредит саны: 3 3-курс
әдістемесі мен 5-семестр
технологиясы
Мамандық аты: Физика Мамандық шифры: кафедра аты факультет аты
050110
Пәнді өткізу уақыты және орны.
Доцент Акитай Балқия Контактілік ақпарат (телефон, e-mail) 2-72-15-13
Естібайқызы
Оқытушы қолы Кафедра меңгерушісі
Қожамқұлов Б.Ә.
2. Курстың қысқаша сипаттамасы.
Физика пәндерін оқыту әдістемесі жоғары оқу орындарынада болашақ физика
мұғалімі меңгеруге тиісті физиканы оқытудың әдістемесі бойынша теориялық
білімдердің дағдылар мен икемділіктің көлемін анықтайды. Физиканы оқыту
технологиялары мен әдістемелері пәнінің негізгі міндеттеріне;
- студенттердің орта және жоғарғы оқу орындарындағы физика курсының ғылыми
және психология – педагогикалық негізінің құрылымы мен мазмұнын оқып
үйрену;
- физиканы оқытудың принциптері мен әдістері;
- пән бойынша оқу жоспарын жасау, кәсіптік оқу орнының түріне қарай
материалдарды таңдап, әдістемелік тәсілдерді қолдану жатады. Жоғары оқу
орынындағы физика әдістемесінің міндеті- студенттерді оқу процесінің
қазіргі заманғы құралдарымен және жұмыс істеу әдістерімен таныстыру.
Ғылыми және оқу әдістемелік әдебиеттерді өз бетінше оқып, керекті
тәжірбиелер мен түрлі көрнекі құралдарды таңдап алып, тексеріп көрген соң
семинарлық сабақтарда студентер өз тобының алдында берілген тақырып
бойынша баяндамалар жасайды және іскерлік ойын сабақтарын өткізеді. Мұндай
баяндамаларды талқылау кезінде тақтадағы салынған суреттердің сапасына,
демонстрациялық тәжірбиелердің техникасы мен әдістемесіне оптикалық
проекцияны қоя білуіне есептерді таңдай біліп және оларды шығарылу
сапасына, техникадан қажетті мысалдарды пайдалана білуіне көңіл бөлу керек.
3. Пән пререквизиттері.
Студенттер Фиизиканы оқыту технологиялары мен әдістемелері пәнін оқып
үйрегенде жалпы және теориялық физика курсына, пелагогика және психология,
математикалық модельдеу және программалау пәндеріне сүйенеді.
4. Пән постреквизиттері.
Педагогикалық практика
5. Күнтізбелік-тақырыптық жоспар.
№ Пәннің бөлімдер бойынша тақырыптары Ап Аудиториялық СӨЖ Барлы
т СОӨЖ (сағ.ғы
а сабақтар (сағ.) ) (сағ.
)
Лек Прак
(сағ.(сағ.)
)
1 Физика жалпы білім беретін мектептің 1 2 1 3 3 9
оқу пәні.
2 Физиканы оқыту әдістерінің 2 2 1 3 3 9
классификациясы және оны оқыту үрдісін
ұйымдастыру жүйесі. Физика
сабақтарының түрлері және құрылымы.
3 Физиканы оқытудың ауызша баяндау және 3 2 1 3 3 9
проблемалық әдістері.
4 Физикалық оқу экспериментінің 4 2 1 3 3 9
міндеттері мен жүйесі.
5 Физикадан оқушылардың өз бетінше 5 2 1 3 3 9
істелетін жұмыстары.
6 Физикадан оқушылардың алатын 6 2 1 3 3 9
білімдерін, іскерліктерін, дағдыларын
тексеру және ұйымдастыру.
7 Негізгі мектептегі физика курсы және 7 2 1 3 3 9
физикалық теориялар
8 Жалпы білім беретін орта мектепте 8 2 1 3 3 9
механика бөлімін оқыту әдістемесі.
9 Молекулалық физика және термодинамика 9 2 1 3 3 9
сұрақтарын оқып үйрену әдістемесі.
10 Жалпы білім беретін орта мектепте 10 2 1 3 3 9
электрдинамиканы оқып-үйрену
әдістемесі.
11 Максвеллдің электрмагниттік толқындар 11 2 1 3 3 9
теориясын оқыту әдістемесі.
12 Салыстырмалы теориясының элементтерін 12
оқыту әдістемесі.
13 Жалпы білім беретін орта мектепте 13 2 1 3 3 9
кванттық физиканы оқыту әдістемесі.
14 Атомдық физиканы оқыту әдістемесі. 14 2 1 3 3 9
15 Физикадан жалпылау сабақтарын 15 2 1 3 3 9
өткізудің әдістемесі.
Барлығы: 30 15 45 45 135
6. Оқытуға арналған әдебиеттер
Негізгі әдебиеттер:
1. А.И. Бугаев. Методика преподавания физики в средней школе. – М, 1981
2. С.Е. Каменецкого. Теория и методика обучения физике в школе. Общие и
частные вопросы. – М.: Академия, 2001.
3. Мастропас З.П., Синдеев Ю.Г. Методика и практика преподавания. –
Ростов нд.: Феникс, 2002.
4. Құдайқұлов М.А., Жанабергенов К.Ж. Орта мектепте физиканы оқыту
әдістемесі. – А.: Рауан, 1998.
5. Акитай Б.Е. Физиканы оқыту теориясы және әдістемелік негіздері. А.
Қазақ университеті. 2006.
Қосымша әдебиеттер:
1. Школьные учебники. Физика для 7,8,9,10 классов.
2. В.Н. Мощанский. Формирование мировозрения учащихся при изучении физики.
– М.: Просвящение, 1989.
3. Л.И. Ерунова. Урок физики и его структура при комплексном решений задач
обучения. – М.: Просвящение, 1989.
4. Школьникам о современной физике. – М, 1990. Составитель В.Н. Руденко.
5. Педагогический поиск. 1987 г. С.Н. Лесенкова, В.Ф. Шаталов, Ш.А.
Амонашвили и др.
6. Физика и научно- технический прогресс. Ред. А.Г. Глазунова и др. М,
1988г.
7. Бағалау саясаты
№ Жұмыс түрі Баға Саны Қосындысы
(ең үлкен ұпай)
1 Қатысуы 10 2 20
2 СӨЖ 30 2 60
3 Практика 30 2 60
4 Теория 30 2 60
5 Экзамен 100 1 100
Барлығы 300
8. Оқытушы саясаты (студенттің этикасы).
Бекітілген ережелер бойынша студенттің үш қана сабаққа қатыспауына
болады. Егер студент үштен артық сабаққа қатыспаса (себепсіз), оқытушы оған
оқу пәніне одан ары қатыспайтынын ескертеді.
Сабаққа кешігіп келу немесе сабақтан ерте кетіп қалу бір сабаққа
қатыспаған болып есептеледі. Ұялы телефондардың барлығы өшірілген болуы
тиіс. Студенттердің өзіндік жұмысы 1-3 аптада, 8-9 аптада беріледі. СӨЖ
қабылдау 8 және 15 аптадан кешіктірілмеуі керек. Одан кейін жұмыс
қабылданбайды.
1-ДӘРІС.
Тақырыбы: ФИЗИКА ЖАЛПЫ БІЛІМ БЕРЕТІН МЕКТЕПТІҢ ОҚУ ПӘНІ.
Мақсаты: Физиканы оқыту әдістемесінің негізгі шешетін мәселелері: неге
оқытады, не үшін оқытады, қалай оқытады? Физиканы орта мектеп курсында
оқытудың негізгі міндеттері мен мақсатын түсіндіру.
Жоспары: І. Физиканы оқытудың мақсаты мен міндеттері: берік білім беру;
қабілеттілік пен дағдыларды меңгеру; политехникалық білім беру мен
іскерлікке баулу; сүйіспеншілігі мен қызығушылығын арттыру; ойлау мен таным
қабілеттілігін арттыру; патриотизмге және интернационализмге тәрбиелеу.
2. Физика курсын құру жүйесінің мүмкіншіліктеріне талдау жасау.
3. Қазіргі кездегі мектеп курсындағы физиканы оқыту бағдарламасы.
1. Физиканы оқытудың мақсаты мен міндеттері.
Мектепте білім беру ісінде физика пәнінің алатын орны, физика ғылымының
қазіргі қоғам өміріндегі маңызымен, оның ғылыми-техникалық прогрестің даму
қарқынына шешуші ықпалын тигізетін және азамзаттық мәдениеттің маңызды
құраушысы ретінде анықталады.
Физиканың табиғатты танып білуде, философияда, қазіргі кездегі
техниканы танып білуде, сонымен бірге химия, биология, география
астрономияда алатын орны ерекше. Сондықтан да физика мектепте
политехникалық білім беретін пән болып табылады.
Бірнеше ғасырлар бойы физика математиканы тек өзінің есептерін шешу
үшін пайдаланып келсе, енді физиканы пайдаланып математиканың сан алуан
есептерін шешетін информатика-электрондық техника өсіп жетілуде. Басқа
ғылымдармен тығыз байланысына қарай ғылымның жаңа салалары – астрофизика,
биофизика, геофизика, космонавтика т.б. ғылымдар дамып келеді. Мектеп
физикасы айналамыздағы дүниені танып білумен қатар дамытушылық және тәрбие
беру қызметін атқарады. Сонымен физика пәнінің орта мектеп курсында алатын
орны ерекше.
Қазіргі кезде жалпы білім беретін мектептің 7-9 сыныптарына арналған
Физика және астрономия пәнінде физика курсының барлық бөлімдері
қамтылған, оқушылардың жас ерекшеліктері ескеріліп аяқталған курс болып
табылады. Мұнда оқушылардың болашақ мамандығына байланыссыз, физика
ғылымының негіздері және оның қолданылуы берілген іргелі білім жүйесін
қамтамасыз ететін базалық (негізгі) курс болып табылады.
Ал, 10-11 сыныптардағы физика курсы әр түрлі мектептерде түрлі
бағдарламалар бойынша оқытылады. Бұл жаратылыстану, физика-математикалық,
техникалық немесе қоғамдық-гуманитарлық бағыттағы сыныптарға арналған
физика курсы болуы мүмкін.
Мектепке арналған физика курсының мазмұнына орай бұл пәнді оқытудың
негізгі мақсаты: оқушылардың ақыл-ойын, танымдық және шығармашылық
қабілеттерін дамыту; физиканың қазіргі қоғамдағы және жалпы адамзат
мәдениетін дамытудағы рөлін ашу; табиғатқа ғылыми көзқарасты бекіту;
адамның әлемге қатынасына, жеке тұлғаның құндылық жүйесіне физикадан
берілетін білімді түрлі мәселені шешуге шығармашылықпен қолдануға болатын
ебдейліктер мен дағдыларды оқушы бойында қалыптастыру.
Осы мақсаттар жалпы білім беретін мектептің негізгі сатысында оқылатын
7-9 сыныптарға арналған бағдарламалардағы келесі мәселелерді шешу арқылы
жүзеге асады:
- материяның біртұтастығын, табиғаттың іргелі заңдарының әмбебаптығы мен
олардың қолдану шегін көрсету;
- физикалық құбылыстар, ұғымдар, заңдар, теориялардың элементтері,
тәжірибеден алынған деректер, физика мен астрономияның зерттеу әдістері
туралы білімді қалыптастыру;
- оқушылардың айналасындағы әлемді тануын дамыту, дүниенің физикалық
бейнесін және ондағы адамның алатын орны жайындағы көзқарасты
қалыптастыру;
- оларда ғылымда ашылған мәліметтерді түсіне білуге, білімдерді өз бетінше
меңгере және алған білімдерін қолдана білуге үйрету, өз бетінше әр түрлі
физикалық құбылыстарды бақылап, зерттеулер жүргізуді қалыптастыру;
- қоршаған ортаға бейімделетін жеке тұлғалық қарым - қатынасты меңгерген,
қазіргі кездегі технологиялық дамыған ортада жеке басы үшін маңызды
мәселелерді шеше алатын, этикалық және құқықтық нормаларды игеруді
қалыптастыру;
- жауапкершілікке, ғылыми және экологиялық мәдениетке, физика ғылымының
әлеуметтік рөлін түсінуге тәрбиелеу;
- ғылыми-техникалық прогрестің басты бағыттарының негізі мен өндірістің
ғылыми негіздері жайлы білімдерді қалыптастыру болып табылады.
Бұл міндеттер мектепте физика және астрономия курсы мазмұнының құрамы
мен құрылымын жаңадан қарауда шешіледі. Ал бұл жалпы қажетті білімнің
базалық деңгейінде беріледі.
Орта мектеп курсындағы физиканы оқытудың мақсаты мен міндеттері
мынаған саяды:
1.оқушыларға берік, толық білім беру – физикалық құбылыстар, негізгі
заңдар, физикалық теориялар, басты тәжірибелер мен фактілер, заңдар мен
құбылыстардың шығу тарихын, физиканы зерттеу әдістері және олардың өмірде
қолданылуы;
2. қабілеттілік пен дағдыларды меңгеру – физиканы оқытуда оқушылардың өз
беттерімен шығармашылық түрде ойлауын дамыту, жұмыс істеу дағдыларын
қалыптастыру (мысалы: зертханалық жұмыстар);
3. политехникалық білім беру мен іскерлікке дағдыландыру – оларды қоғамда
пайдалы еңбекке баулу, физикадан алған білімдерін өмірде іске асыруын,
мамандық таңдауға көмектесу;
4. сүйіспеншілігі мен қызығушылығын арттыру – басқа пәндермен байланысын
пайдалана отырып (мысалы: химия, астрономия, география, биология т.б.)
физика пәніне оқушылардың ынтасын арттыру;
5. ойлау мен таным қабілеттілігін дамыту – яғни, диалектика-материалистік
танымын қалыптастыру, физикалық құбылыстардың материялдығын (мысалы:
магнит, электр өрістерінің) құбылыстар мен заңдардың байланысының
объективтілігін (шындығын), табиғатты тануда заңдылықтарды оқып-біліп, оны
қолдана білу, қандай да болсын жаратылыстан басқа күштің жоқтығын, адамның
қоршаған әлемді тану мүмкіндігінің шексіздігі туралы сенім қалыптастыру;
6. патриотизмге және интернационализмге тәрбиелеу, біздің қоғамдағы физика
пәнінен алған білімдерін тек адамзаттың бақытты өмір сүруіне жұмсауын,
халықтар арасындағы достыққа, эстетикалық тәрбие мен еңбекке баулу.
Осы айтылған мақсат пен міндеттерді негізгі пән физика және оны оқыту
әдістемесі, педагогика, психологияны бір-бірімен байланыстыра отырып қана
шешуге болады.
2. Физика курсын құру жүйесінің мүмкіншіліктеріне талдау жасау.
Орта мектеп пен кәсіптік-техникалық оқу орындарында физиканың негізгі
бөлімдері оқытылады. Ол қазіргі талапқа сай және қарапайым болуы керек.
Қазіргі кезде техника мен ғылымның күрт дамып алға басуына байланысты,
мектепте алған білімдерін өмірде пайдалана алатындай, сонымен қатар ол
көпшілікке түсінікті қарапайым, меңгеруге оңай болуы қажет. Осы
айтылғандарды ескере отырып, физикадан орта мектеп курсының білім жүйесі
мына талаптарға сай болуы тиіс: 1) қазіргі ғылыми түсініктерді, ұғымдарды
қалыптастыру; 2) негізгі физикалық заңдар мен теорияларды танып-білу; 3)
физикалық әдістерді түсіну; 4) кәсіптік-техникалық бағдар беру; 5)
оқушылардың ойлау қабілетін дамыту; 6) диалектика-материалистік көзқарасын
қалыптастыру.
Физика курсының көлемі мен мазмұнын анықтайтын бірден-бір іс қағазы –
бағдарлама. Бағдарлама оқушылардың қандай білім алу керектігін, ал
оқытушылардың оқушыларға қандай білім беру керектігін анықтайтын іс қағазы.
Ал, физика кітабын жазатын авторлар да осы бағдарламаға сәйкестендіріп
жазады. Бағдарлама мемлекеттік іс қағаз болып табылады. Оны орындау
міндетті және де бұл барлық мектептерде бірдей білім алуға көмектеседі.
Физика ғылымының алға дамуына байланысты, оның техника мен өндірісте
қолдануына қарай бағдарламада өзгерістер болып тұрады. Қазақстанның
егемендік алуына байланысты 2000 жылы Қазақстан республикасының ғылым және
білім министрлігі, Ы.Алтынсарин атындағы қазақтың білім академиясы Физика
және астрономия бағдарламасын жасады. Міне осы өзгерістерге байланысты
физика курсын құру мүмкіншіліктеріне көңіл қойған жөн. Физикадан оқу
материалдарын таңдап алған кезде мына жағдайлар:
- оқушылардың жас ерекшеліктері мен ғылыми түрде түсіндіру сәйкестігі және
жүйелілігі;
- мазмұнның қазіргі кездегі ғылымға қайшы келмеуі және оның әдіснамалық
бағыттылығы;
- қазіргі кездегі ғылымға сәйкестігі – теория мен практиканың арасында
алшақтық болмау;
- физиканың басқа пәндермен байланыстылығы ескеріледі.
Физиканы оқыту әдістемесінің тарихында, біздің елімізде төрт түрлі
өзгеріс болды: сызықты, шеңберлі, сатылы, күрделі шеңберлі.
Физика курсының сызықты түрдегі құрылымы – мұнда әрбір физика
бөліміндегі материалдар толық оқытылып, онан кейін қайталанбайды. Сырт
қарағанда мұндай құрылым дұрыс болғанымен, оқушылардың жас ерекшеліктеріне
байланысты, психологиясы ескерілмейді және дидактика талаптарын
қанағаттандырмайды.
Өткізілген педагогикалық экспериментке қарағанда кейбір қиын физикалық
ұғымдар мен заңдылықтарды түсіну үшін бақылап және тәжірибе жасап көріп,
сонан кейін ғана қиын заңдылықтар қалыптасатыны дәлелденді. Мысалы: төменгі
сынып оқушылары алдымен механика бөлімін, ондағы кинематика мен
динамикадағы қиын заңдылықтарды оқып үйреніп, одан кейін жоғарғы сыныптарда
оңай сұрақтарды жылу құбылыстарын, электрлік құбылыстарды оқуына тура
келген болар еді. Оның үстіне сызықты түрдегі құрылымды оқыту кезінде
математикадан да арнайы дайындықты керек етеді.
Физика курсының шеңберлі құрылымы – мұнда керісінше физиканың барлық
бөлімдері 2 реттен қайталанып оқытылды. Бірінші шеңберде физиканың барлық
бөлімінің ең қарапайым ұғымдары, ал екінші шеңберде физиканың барлық
бөлімі, соның ішінде бірінші шеңбердің материалдары да бар. Екінші
шеңбердің материалдарында, біріншімен салыстырғанда физикалық теориялар кең
қамтылған, математикалық есептеулер қолданылып және жалпылау, абстракциялау
кең қолданылады.
Бұл құрылымның жақсы жағы барлық материалдар ең алдымен қарапайым болып
бірте-бірте қиындауында, ал кемшілігі бір оқытылған материал қайталанған
кезде оған деген оқушылардың қызығушылығы кемитіні.
Физика курсының сатылы құрылымы – осы екі құрылымның жақсы жақтары,
сызықты құрылымнан материалдың жүйелі түрде берілуі, шеңберлі құрылымнан
оқушылардың жас ерекшеліктерінің ескерілуі алынып жасалынған. Бірінші
сатыда 7-8 сыныптарда физиканың қарапайым элементтері оқытылды. Бір рет
оқытылған материал қайталанбайды. Мысалы: гидростатика элементтерімен 7-
сыныпта, ал гидродинамика және тізбек бөлігі үшін Ом заңы 8- сыныпта, ал
толық тізбекке арналған Ом заңы 9-сыныпта ғана оқытылады.
Екінші сатысында 9-11 сыныптарда механика, молекулалық физика,
электродинамика, оптика, атомдық және кванттық физика бөлімдері оқытылған.
Қазіргі кездегі талаптарға сай жағдай түбегейлі өзгеруде. Енді 10-11
сыныптардағы физика курсы әр түрлі мектептерде түрлі бағдарламалар бойынша
оқытылады. Осы жағдайларға байланысты жаңа бағдарламалар дайындалды.
Физика курсының күрделі щеңберлі құрылымы – жаңа бағдарламаға байланысты
7, 8 және 9 сыныптарда физиканың барлық бөлімдері толық қамтылып оқытылады.
Бұл бүгінгі күн талабына сай базалық білім мазмұнын береді, ол қоршаған
әлемнің физикалық бейнесін ашуға негізделген. Мұнда физика мен астрономия
пәндері интеграцияланған болып табылады. Бірінші шеңбер 7-9 сыныптар
негізгі мектеп, екінші шеңбер бағдарлы мектепте оқытылады.
Физика және астрономия 7-9 курсының бағдарламасы әр сыныпқа сәйкес
2+2+2 апталық сағат санына есептелген. Курстың негізгі мазмұнын қоршаған
әлемнің жалпы сипаттамасы, әлемнің, заттың құрылысы, табиғаттың әртүрлі
құбылыстары, негізгі физикалық және астрономиялық ұғымдар, физиканың кейбір
практикалық қолданыстары туралы мәліметтерді құрайды. Оқушылар әлемдегі
физикалық заңдардың байқалуын және оларды адамның практикалық әрекеттерінде
қолданылуын түсінуі тиіс.
Оқушылардың жас ерекшелігі физика мен астрономияның базалық курсының
құрылымымен адамды Әлемнің бір бөлшегі, әрі оның зерттеушісі ретінде, жалпы
танып-білуден атом, ядро, қарапайым элементар бөлшектерге дейін танып-
білуге мүмкіндік береді.
Екінші шеңберде 10, 11 сыныптарда бағдарлы мектепте түрлі бағдарламаға
сәйкес физиканың негізгі бөлімдері қайтадан оқытылады.
Бағдарлы мектептің қоғамдық-гуманитарлық бағытындағы оқушыларға
физиканың негізгі бөлімдері жеңілдетілген түрде, ал жаратылыстану-
математика бағдарлы мектептің оқушылары физиканың негізгі бөлімдері
тереңдетіліп оқытылады. 10-11 сыныптарда оқытылатын физика курсының
мазмұнын негізгі физикалық идеялар, принциптер және болжамдар құрайды.
Білімді іргелі физикалық теориялар айналасында топтау ең басты орын алады.
Осы қарастырылған төрт құрылымның ішіндегі қазіргі кезде қолданылып
жүргені төртінші құрылым. Мұнда білімділігі, политехникалық практика мен
теорияның сәйкестілігі және де басқа пәндермен байланыстылығы
қарастырылған. 7-9 сыныптарда орта буындағы балалардың жас ерекшеліктеріне
қарай техника мен физика құбылыстарына қызығушылығын арттыру ескеріліп
толық қанағаттандырылған. 10-11 сыныптарда физика курсы әр түрлі
мектептерде түрлі бағдарламалар бойынша оқытылатын болады.
Біздің елімізде физикадан білім беру төрт кезеңнен тұрады.
1. Дайындық – яғни 3-5 сыныптар аралығында табиғат тану мен физикалық
география, еңбек сабақтарында – физиканың қарапайым ұғымдары беріледі.
2. Бірінші шеңберде 7-9 сыныптарда Физика және астрономия.
3. Екінші шеңберде 10-11 сынып физикасы.
4. Факультативтік сабақтар – физикадан терең білім беру үшін оқытылады.
Физика пәнінің мұғалімі бағдарламаға сай барлық курсты толық білу керек
және 3-6 сынып мұғалімдеріне әдістемелік жағынан көмек көрсетуі тиіс.
3. Қазіргі кездегі мектеп курсындағы физиканы оқыту бағдарламасы.
Қазіргі кездегі мектепте физика курсы классикалық немесе жаңа физика
(кванттық) болып екіге бөлініп оқытылмайды. Бұл екеуі бірігіп тұтас бөлім
құрады. Сондықтан да жаңа физиканың кейбір негізгі тәжірибелері, ұғымдары
мектеп физикасына енгізілген. Классикалық физика қазір де өзінің танымдық
практикалық маңызын жойған жоқ.
Мысалы, салыстырмалылық теориясын кванттық физиканы түсіндірген кезде
макроскопиялық түрде адамның көз алдына елестете отырып түсіндіру мүмкін
емес. Оны кейде адамның ойына сыйымсыз, қиял деп те қарайды. Мұндай
материалды классикалық физикадан кейін түсіндірген кезде оқушылардың ұғуы
қиындайды және де жетістіктерге жете бермейді. Сондықтан да қазіргі кезде
затты қарастырғанда оның құрылысынан бастайды. Алдымен оны молекулалық,
атомдық, ядролық, электрондық тұрғыдан қарап түсіндіреді. Мысалы: жылу
құбылысын қарастырғанда заттың молекулалық, электрлік құбылыстарда –
атомдық және электрон ұғымы, жарық құбылыстарын түсіндіргенде – жарықтың
электрмагниттік толқындық табиғаты және тағы басқалары қарастырылады.
Классикалық физика мен кванттық физиканы біріктіріп тұтастай оқыту
молекуланың, атомның, электронның және басқа да элементар бөлшектердің
магнит, электр өрістерінің тек болжам емес, материялды өмірде бар екені
дәлелденгеннен кейін ғана іске асты. Яғни, құбылыстағы микромеханизмдердің
қозғалыс заңдылықтарын түсіндіру мектеп бөліміндегі физика пәні арқылы іске
асты. Мысалы: оқушылардың 3-5 сыныптарда табиғат тану, физикалық
географиядан алдын-ала алған білімдері 7 сыныпта бірден заттың молекулалық
құрылысын оқытуға мүмкіндік туғызды.
Бірінші шеңберде Физика және астрономия пәнінде заттың молекулалық
құрылысын және қозғалысын оқытудан басталады. Осыдан кейін механикалық
қозғалыс, жылдамдық, өзара әсер-күш, масса, инерция, тартылыс құбылысы
оқытылады. Салмақ пен салмақсыздық, инерция күші туралы ұғым енгізіліп, оны
ескеру жолдары қарастырылады. Молекулалардың өзара әсері арқылы газдың
қысымы және Паскаль заңы (сұйықтар мен газдарға арналған) түсіндіріледі.
Атмосфералық қысым гидростатиканың түсініктері де Паскаль заңынан кейін
беріледі. Архимед заңы осы құбылыстарды оқып үйренгеннен кейін оқытылады.
Денелердің жүзу шарттары, су көлігі, ауада ұшу, беттік керілу, жұғу,
капиллярлық құбылыстар, жұмыс, қуат, энергия оқытылады.
8 сыныпта оқушыларды жылу, электр құбылыстарымен таныстыру басталады.
Мұнда да молекулалық физиканың кейбір элементтері беріледі. Мысалы:
оқушыларға ішкі энергия, термодинамиканың бірінші заңы, қаныққан және
қанықпаған булар түсіндіріледі.
Электр құбылыстарын оқытқан кезде атомның құрылысымен танысып, электрон
ұғымы енгізіліп оқытылады. Электр тарауында Кулон заңы, конденсаторлар,
электр тоғы, тоқ күші, кернеу, кедергі, тізбек бөлігі үшін Ом заңы, тоқтың
жұмысы мен қуаты, әр түрлі ортадағы электр тоғы өтіледі. 8 сынып
электрмагниттік құбылыстарды тек сапалық түрде ғана қарастырумен аяқталады.
9 сыныпта қозғалыс және денелердің өзара әсерлесуі, тербелістер мен
толқындар, аспан сферасы және аспан координаталары, атом және атом ядросы,
ядролық энергияны пайдалану тақырыптары оқытылады.
Оқытудың екінші шеңберінде, яғни бағдарлы мектепте механика, молекулалық
физика және термодинамика, электрдинамика, кванттық физика бөлімдері
оқытылады.
2 - ДӘРІС
Тақырыбы: ФИЗИКАНЫ ОҚЫТУ ӘДІСТЕРІНІҢ КЛАССИФИКАЦИЯСЫ ЖӘНЕ ОНЫ ОҚЫТУ ҮРДІСІН
ҰЙЫМДАСТЫРУ
Мақсаты: Физиканы оқыту әдістерінің классификациясын беру және физиканы
оқыту үрдісін ұйымдастыруды талдау.
Жоспары: 1. Физиканы оқыту әдістерінің классификациясы.
2. Физиканы оқыту үрдісін ұйымдастыру.
1. Физиканы оқыту әдістерінің классификациясы.
Мектептегі оқыту әдістері деп мұғалім мен оқушылардың өзара
байланысқан іс-әрекетінің тәсілдерін және мұның нәтижесінде оқушылар
қажетті теориялық және практикалық іскерлік дағдыға ие болуын айтады.
Басқаша айтқанда, оқыту әдістері – білім беру мақсатына байланысты
мұғалім мен оқушы арасындағы байланыстың белгілі бір қалыпқа түскен тәсілі.
Дидактиканың және физиканы оқыту әдістемесінің ұзақ уақыт бойы дамып
жетілуіне байланысты оқыту әдістері мен олардың классификациясын жасаудың
бірнеше әрекеттері болды. Бірақта барлық жағынан , логикалық жағынан
жетілген, жеткілікті түрде дәлелденген және барлық пәндерге ортақ
мойындалған әдістер классификациясы жоқ. Себебі әр пәннің өзіне тән оқыту
тәсілдері мен әдістері бар. Мысалы, физикаға тән өлшеу ебдейліктерінің
қалыптасуы, теориялық алған білімдерін экспериментте жасап көріп, екеуінің
бір-біріне дәл келуі, оқушылардың физикалық ойлауының дамуы және т.б.
Мектепте физиканы оқып үйрену кезінде көптеген оқыту әдістері пайда
болды. Көбінесе оларды дәстүрлі және дәстүрлі емес оқыту әдістері деп екі
топқа бөлуге болады.
Дәстүрлі оқыту әдістер классификациясына:
1. Сөздік әдістер – мұғалімнің материалды баяндап беруі (дәріс,
әңгімелеу, түсіндіру, әңгімелесу).
2. Көрнекілік әдістер – көрнекі құралдарды (жұмыс істеп тұрған
машиналар мен макеттерді, техникалық қондырғыларды, схемаларды, суреттерді,
чертеждарды, коллекцияларды) көрсету, оқу кинофильмдері мен диафильмдері,
кинокольцовкалар мен кинофрагменттерді көрсету.
3. Физикалық эксперимент әдісі - мұғалімнің демонстрациялық тәжірибе
жасап көрсетуі, оқушылардың тәжірибе және практикалық жұмыстары,
зертханалық жұмыс, фронталь тәжірибелер, физикалық практикум, үй
тәжірибелері.
4. Есептер шығару - әр түрлі типтегі есептерді шығару (сандық есептеу
есептері, сұрақ есеп, сурет есептері, графиктік, сапалық есептер).
5. Оқушылардың өз беттерінше істейтін жұмысы - кітаппен жұмыс істеуі,
карточкалар арқылы жұмыс істеуі және қосымша әдебиеттермен өз бетінше жұмыс
істеуі, зертханалық жұмыстар, зерттеу жұмыстары, шығармашылық жұмыстары,
есептер шығаруы, коллекциялармен жұмыс істеуі және т.б.
6. Физикадан оқушылардың алатын білім дағдыларын, іскерліктерін
тексеру әдістері – бақылау жұмысы, физикалық диктант, тест, карточкалар
(берілген сұраққа жауап беру), зертханалық жұмысты бағалау.
Оқытудың осы классификациясы дәстүрлі сабақ беруде кеңінен
қолданылады. Педагогикалық жоғарғы оқу орындарында Физиканы оқыту
технологиялары мен әдістемелері, Физика есептерін шығару әдістемесінің
негіздері және Мектептегі физика экспериментінің техникасы атты пәндерде
студенттерді дайындықтан өткізеді.
Қазіргі кезде оқыту әдістерін жүзеге асырудың алуан түрлі тәсілдері
бар. Мысалы, проблемалық оқыту әдісі, бағдарламалап оқыту әдісі,
компьютерді пайдаланып оқыту әдісі, жүйелеп оқыту әдісі, деңгейлеп оқыту
әдісі, модульдік оқыту әдісі, тірек конспектілерін пайдаланып оқыту әдісі
және т.б. дәстүрлі емес оқыту әдістеріне жатады.
Сондай-ақ жаңа технологияларға: ұжымдық оқыту технологиясы,
ынтымақтастық педагогикасы технологиясы, дидактикалық бірліктерді
ірілендіру технологиясы, деңгейлеп саралап оқыту технологиясы,
С.Н.Лысенкованың технологиясы, В.Т.Кабуш технологиясы, іскерлік ойынның
жүргізілу технологиясы, білім беруді ізгілендіру технологиясы
(Ш.А.Амоношвили бойынша) және т.б. байланысты оқыту тәсілдері қолданылады.
Осы әдіс, тәсіл технологиялардың барлығы дәстүрлі емес оқыту әдістері
деп аталады. Бұл дәстүрлі емес әдістер мен технологиялардың өз мақсаты,
ерекшелігі, қойылатын талаптары, технологияның жүргізілу кезеңдері,
тәрбиелік мәні бар. Қазақстанда алдыңғы қатарлы озат мұғалімдер осындай
дәстүрлі емес оқыту әдістерімен жұмыс істеп, өз оқушыларының білімдерін
жоғарылатып, нақты да терең білім беруде. Жыл сайын әр аймаққа байланысты
Жыл мұғалімдері атты сайысқа қатысып, өз әдіс-тәсілдерін, оқыту
технологиясын көрсетеді.
Оқушыларға физика пәнінен өзіндік жұмыс жүргізуде оқытудағы жалпы
танымдық әдістердің ролі жоғары. Қазіргі кездегі мектеп бағдарламасына 7
сыныптың Физика және астрономия пәніне Табиғатты зерттеудің ғылыми
әдістері деген тақырыппен бақылау, эксперимент, ғылыми болжам енгізілді.
Абстракциялау, салыстыру, аналогия, үлгілеу, ойша эксперимент, индукция
және дедукция әдістерінің де алатын орны ерекше. Міне, енді оқытудағы жалпы
танымдық әдістерге тоқталайық.
1. Индукция және дедукция әдістері - жалпы оқыту әдістерінің
әрқайсысының логикалық жағын көрсетеді. Әңгіме, әңгімелесу және дәріс оқу
индуктивті (жалқыдан жалпыға) немесе дедуктивті (жалпыдан жалқыға) түрде
құрылады. Яғни, алдымен жалпы тұжырымдар жасалып, одан кейін оны растайтын
фактілер келтіріледі немесе керісінше алдымен фактілер келтіріліп, одан
кейін (оқушыларды қатыстыра отырып) қорытынды жасалып жалпыланады.
Оқу материалдарын индуктивтік тәсілмен беру, негізгі мектепте (7-9
сыныптарда), ал бағдарлы мектепте (10-11 сыныптарда) дедуктивтік әдіспен
беріледі. Себебі қазіргі кезде танып-білуде және ғылыми зерттеулерде
физикалық теория мен математикалық есептеу әдістері, эксперименттік әдіспен
бірдей деңгейде қолданылады.
Қазіргі кездегі жаңа физика – эксперименттік және теориялық ғылым. Бұл
жағдай физиканы оқытудың жоғарғы сыныптарында дедуктивтік әдісті қолдану
күшейе түседі.
2. Бақылау әдісі. Бақылау нысананың немесе құбылыстың өзіне тән
қасиетін және ерекшелігін жоспарлы түрде алдын-ала танып білу. Бақылаушы
табиғаттағы өтіп жатқан процеске әсер етпейді, оның қорытындысын кесте,
график түрінде жазып алып белгілі заңдылықтар мен теориялар арқылы
түсіндіреді.
Мысал ретінде броундық қозғалысты бақылауды алып қарастырайық.
Микроскоп арқылы оқушылар сұйықта (немесе газда) қалықтаған бөлшектердің
жылулық қозғалысын бақылайды. Бұл бөлшектердің бейберекет қозғалыста
болатынын және бұл қозғалыстың тоқталмайтынын байқайды. Бөлшектердің
қозғалыс траекториясын көре отырып, бірдей уақыт аралықтарында жүрілген
жолдардың бірдей еместігін көреді. Температура жоғарылаған сайын, оның
қозғалысының интенсивтілігі артады. Қорытындысында броундық қозғалыс
молекулалардың бар және үнемі қозғалыста болатынын дәлелдейді.
Бақылау кезінде зерттеуші бақыланып отырған процеске ықпал жасай
алмайды. Сондықтан да бақылау әдісінің бірнеше кемшіліктері бар.
1). Қарастырылып отырған құбылысты, басқа денелердің әсерінен бөліп
алып бақылауға болмайды. Мысалы: денелердің еркін түсу құбылысын бақылай
алмаймыз, себебі ауаның кедергі күші әсер етеді.
2). Құбылысты оқып-үйрену үшін оны қайталауға болмайды, тек оның
өздігінен қайталануын күту керек. Мысалы аспан денелерінің қозғалыс
траекториясын бақыласақ.
3). Құбылысты әртүлі жағдайларда бақылауға болмайды. (Жан-жақты
зерттеуде бұл өте керек).
Осы кемшіліктер зерттеушінің бақылаудан, экспериментке көшуіне
мәжбүрлейді.
3. Эксперимент әдісі. Эксперимент – зерттеушінің құрал-жабдықтар
арқылы нысанаға немесе құбылысқа әсер ету арқылы зерттеуі. Физикада
эксперимент белгілі бір мақсатта, біріншіден жаңадан мәліметтер алып, оны
ары қарай дамыту үшін, екіншіден белгілі теорияны растау үшін немесе
теріске шығару үшін жасайды. Мысалы, Резерфордтың – -бөлшектермен
жасалған тәжірибесінен кейін, атомның планетарлық үлгісі жасалды, немесе
П.Н.Лебедевтың жарық қысымы туралы тәжірибесі, жарық бөлшектерінің бар
екенін дәлелдеді.
Абстракциялаудың да шегі бар, әр заттың табиғаттағы өзіне тән
қасиетіне байланысты. Осы шектен өту ол затты немесе нысананы идеалдауға
әкеліп соқтырады. Идеалдау – дәріптеушілік – абстракциялауға тән, оның бір
түрі болып табылады.
Дәріптеушілік – нысананы абстрактілі ойша түрде елестету, шындығында,
практикада, күнделікті өмірде ол жоқ. Мысалы: физикада идеал газ - өте
сиретілген газ, абсолют қара дене – қара күйе, абсолют қатты дене – кез-
келген күштің әсерінен деформацияланбайтын дене т.б.
Реалды өмірде бар нысаналардың қасиеттерін қарастыру қиындық
туғызғанда идеалдауға әкеп соқтырады. Мысалы, идеал газдың қасиеттерін
пайдаланып, заңдылықтарды ашып, одан реал газдың заңдылықтарына көшуге
болады.
5. Салыстыру, аналогия (үлгілеу). Салыстыру әдісі – нысаналардың
арасындағы ұқсастық пен айырмашылықтарды табу. Мысалы, Кулон заңы мен бүкіл
әлемдік тартылыс заңын салыстыру арқылы олардың математикалық құрылымы
бірдей, ал физикалық мағынасы әртүрлі екендігін көруге болады. Сол сияқты
математикалық маятниктің тербелісі мен тербелмелі контурдағы электр
тербелістерін салыстыруға болады. Салыстыру әдісі құбылысты түсіндірмейді,
бірақ оны танып білуге, есте сақтауға көмектеседі.
Салыстыру кезінде олардың ұсастықтары ең көп, ал айырмашылықтары
мейілінше аз болғанда, оларға ортақ заңдылықтарды қолдану аналогиялық әдіс
деп аталады.
Нақты мысал қарастырайық. Дыбыс пен жарықтың ортақ қасиеттері –
шағылу, сыну, дисперсия, интерференция т.б. байланысты. Осыларды ескере
отырып жарықтың толқындық теориясын ашты.
Физикада үлгілеу әдісі де қолданылады. Үлгілеу әдісі –нысананың
белгілі бір қасиетін көрсететін жүйені ойша немесе материалды түрде жасау.
Жасалған жүйе үлгі деп аталады. Материалды үлгі формасы жағынан да, мазмұны
жағынан да шындығында бар. Мысалы, іштен жану қозғалтқыштарының үлгісі, ал
идеалды үлгілеуге Резерфорд пен Бор ұсынған атомның үлгісі.
6. Болжау. Ойша эксперимент. Болжау әдісі – белгілі фактіге сүйене
отырып, бақыланған құбылысқа немесе заңдылыққа болжам жасау. Болжау ескі
және жаңа фактіні жинақтап қоймай, оларға түсініктер беруге тырысады.
Мысалы, Д.И.Менделеевтің периодтық жүйесін жасағанда кейбір химиялық
элементтердің атомдық массасы дұрыс есептелмегені айтылған еді. Кейіннен
экспериментте бұл болжамның дұрыс екендігі анықталды.
Ойша эксперимент әдісі – шындығында жасалмайтын, эксперименттік
жағдайға теориялық талдау жасау. Ойша эксперимент әдісі физиканың бүкіл
даму тарихында жаңа физикалық құбылыстарды түсіндіруге, жаңа заңдарды
ашуға, ғылыми теориялар жасауға арқау болады. Мысалы Ньютонның бірінші
заңын қарастырғанда ойша экспериментке жүгіндік (мұз алаңындағы шайба
қозғалысы). Галилей әртүрлі арбашалар мен шарлардың горизонталь көлбеу
жазықтарда (үйкеліс күші жоқ деп қарастырып) қозғалысын қарастырып инерция
заңын ашты.
Белгілі бір әдісті таңдап алу оқытудың мақсаттарына, оқу материалының
мазмұнына, оның физика курсының жүйесіндегі орнына, оқушылардың жас
ерекшеліктеріне, олардың дайындық деңгейіне және өмірден алынған
тәжірибелеріне байланысты жүргізіледі. Сондықтан да барлық мектептер үшін,
сыныптар үшін жарайтын оқытудың жан-жақты тек бір әдісін таңдап алуға
болмайды. Әдістердің әр түрлілігі ғана оқушылардың сапалы білім алуын
қамтамасыз етеді.
Физиканы оқыту практикасында оқылатын матераялды оқушылардың қосымша
әдебиеттерді оқу арқылы өздерінің білімдерін толықтырып, түрлі әдістерді
біліп, оларды өздігінен қолдануға дағдыланса, физика пәнінен алатын
білімдері толығады .
2. Физиканы оқыту үрдісін ұйымдастыру.
Физикадан білім беру үрдісінде оқу жұмыстарын ұйымдастырудың мынадай
формалары қолданылады: әртүрлі типтегі сабақтар, экскурсиялар, үй
жұмыстары, кеңестер, конференциялар, семинар сабақтар, факультативтік
сабақтар мен оның практикумы.
Мектепте оқытуды ұйымдастырудың едәуір кең тараған формасы сабақ.
Әрбір сабақ белгілі көлемдегі оқу және тәрбие міндеттері мен
мақсаттарын шешуге арналған, әбден ойластырылып, белгілі жоспармен
жүргізілетін, аяқталған сипатта болуы керек. Ол белгілі айқын мақсатқа
байланысты жаңа білім беруге, жаңа ұғымды қалыптастыруға, алған білімдерін
практикада қолдануға дағдылануға, тереңдетуге, білімдерін бекітуге,
қайталауға, алған білімдерін тексеруге және есеп шығаруға арналады.
Сабаққа дайындалған кезде мұғалім – сабақтың ең басты мақсатын
анықтап, осы мақсатқа жету үшін тиімді оқыту әдісін және оқытуды
ұйымдастыру жұмысының түрін таңдайды.
Физикадағы оқыту әдістері сабақты өткізуді ұйымдастыруға және сабақ
түріне, сабақтың құрылымына тығыз байланысты. Кей жағдайларда оқыту әдісі
сабақтың түрін және құрылымын анықтайды. Мысалы, зертханалық жұмыстар,
есептер шығару немесе сабақ түрлерін (практикум, семинар) анықтайды.
Сабақта жетекші рольді мұғалім атқарады. Ол бүкіл оқу үрдісін пән
бойынша жоспарлайды және ұйымдастырады.
Сабақтың басты белгісі – мұғалімнің оқыту кезінде неге ұмтылатынын
көрсететін дидактикалық мақсаты. Осы басты белгісіне сәйкес анықталған
сабақ типтері және оның кезеңдері 1-кестеде көрсетілген.
Осы сабақ типтерінде физиканы оқытудың әдістерін түгелдей біріктіре
отырып қолданады.
Қазіргі кездерде сабақты жетілдірудің мынадай негізгі жолдары
қолданылады: өтілетін тақырыпты жоспарлаудың көмегімен сабақты
шығармашылықпен қарау, орнын дұрыс анықтау; сабақтың құрылымын анықтауға
шығармашылықпен қарау; сабақта оқушылардың ойлау қабілеттері мен танымдық
қызығушылықтарын арттыру; сабақта оқушылардың өз бетінше жұмыс істеу
элементтерін енгізе отырып оқытудың әртүрлі әдістерін қолдану; оқушылардың
білімдерін, іскерліктерін және дағдыларын бақылаудың формалары мен
әдістерін жетілдіру; оқушылармен жеке жұмыс істеуді жүзеге асыру.
Оқу материалдарын күнтізбелік-тақырыптық жоспарлау алдында белгілі
тақырыпты оқытудың жалпы жағдайларын белгілеу мақсатын қою. Өйткені оны
жеке сабақтарға бөлу, оларды жүргізудің тізбектілігін белгілеу бағдарламада
көрсетілмейді, оны мұғалімнің өзі орындайды.
1-кесте. Сабақтың типтері мен кезеңдері:
Сабақтың Сабақтың кезеңдері
түрлері
Жаңа материалдыӨтілетін Жаңа Бекіту, Үй тапсырмасын
өту сабағы материалды білімдерді жаттығу, беру. Сабақты
актуалдау, қалыптастыру игерудің қорыту (3-5
өзектілігін,(15-20 мин.). 1-деңгейіндегі мин.).
маңызын айту бағалау
және (15мин.).
дәлелдеп,
себептер
келтіру.
Алған Өтілетін Өздерінде бар Білімдері мен Үй жұмысын
білімдерін материалды білімдерін іскерліктерін беру. Сабақты
баянды ету жәнеигерудің 1-2дамыту және жаңа қорыту.
іскерлік пен дәрежесінде жаңа жағдайларға
шеберліктерін қайталау, іскерлікті пайдалану
қалыптастыру бағалау қалыптастыру (3-деңгей,
сабағы (10-15мин). (10-15 мин. 15 мин).
2-3 деңгей).
Құрастырылған Өткенді Жаңа білімді Білімдерін Бар
аралас сабақ қайталау, қалыптастыру бекіту және іскерліктерін
білімін (10-15 мин). бағалау дамыту
бағалау (1-деңгейде, (3-10 мин).
(10-15 мин). 5-7 мин). Үйге тапсырма
беру, сабақты
қорыту
(2-3 мин).
Білімдерін Өтілетін Білімдері мен Сабақты
талдап қорыту бөлім шеберліктерін қорытындылау,
және жүйеге бойынша күрделі үйге тапсырма
келтіру сабағы теориялық жағдайларға беру
материалды қолдану (3-5 мин).
қайталап (20-25 мин).
және талдап
қорыту
(15-20 мин).
Оқушылардың Бақылау жұмысы, зачет немесе физикалық
білімі мен диктант, тест және т.б. игерудің барлық
іскерліктерін деңгейлері бойынша білімдерін тексеру және
тексеру бағалау мақсатында өтіледі.
Тақырыптық жоспарлауды бітіргеннен кейін, мұғалім жеке сабақтарды
жоспарлауға кіріседі, яғни сабақ үстіндегі мұғалім мен оқушылардың іс-
әрекеттерінің едәуір өзіне тән элементтерінің логикалық байланысын
көрсететін әр сабақтың құрылымын шығармашылық жолмен анықтайды. Жаңа
материалды оқуға арналған сабақтың құрылымына мынадай негізгі элементтер
жатуы мүмкін: оқушылардың алдына проблемаларды белсенді түрде беру,
тақырыптарды кезеңмен қойып оқыту, оқытудың әртүрлі және едәуір әсерлі
әдістерін пайдалану, сабақтың барлық кезеңдерінде оқушылардың білімдерін
шығармашылық жолмен бекіту және бақылап отыру, үй тапсырмасының мазмұнын
және орындау әдістерін тиянақты түрде түсіндіріп беру.
Күнделікті сабақ жоспарында көбінесе мыналарды көрсетеді: сабақтың
мақсаты (білім берушілік, дамытушылық және тәрбиелік), проблемалық
жағдайлар тудырудың әдістері, жаңа материялды баяндаудың негізгі кезеңдері
мен әдістері, үй тапсырмасының көлемі, сабақты дайындап өткізудегі
пайдаланылатын құрал-жабдықтардың және әдебиеттердің тізімі.
Күнделікті сабақ жоспарының жалпы үлгісі:
1. Айы, күні, жылы ... ... ... ... ..Сынып ... ... .. Сабақтың
нөмірі ... ... ... ... ...
2. Сабақтың тақырыбы.
3. Сабақтың мақсаты және міндеттері:
(оқушылардың және оқытушының)
4. Сабақ түрі.
5. Сабаққа қажетті құрал-жабдықтар: демонстрациялық тәжірибелер,
схемалар, чертеждар, дидактикалық материалдар, техникалық құрал-жабдықтар,
кино, диафильмдер, үлгілер, компьютерлік бағдарламалар.
6. Сабақтың құрылымдық схемасы: сабақтың дидактикалық құрылымы,
әдістемелік құрылымы, оқыту әдістерін таңдау.
7. Конспект: сабақтың кезеңдері және олардың өзара ауысуы (әрбір
кезеңнің мазмұнын ашу, уақытын көрсету, оқушылар мен оқытушының іс-әрекетін
белгілеу).
8. Үй тапсырмасын белгілеу: оны қалай орындау қажеттігі жайлы нұсқау
беру, дайындығы күшті оқушыларға қосымша тапсырма беру.
9. Сабақтың қорытындысы: істелінген жұмыстарға шолу, баға және оны
талдау, өтілген сабақтың келесі сабаққа дамытушылығы.
Ескерту:
1. 1,2,3,4,5 пунктер мұғалімнің күнтізбелік-тақырыптық-жоспары кезінде
жазылады.
2. Сабақ жоспары мұғалімнің жеке құжаты, сондықтан оны құруда еңбекті
ғылыми түрде ұйымдастырудың барлық жолдары қарастырылуы қажет.
3. – ДӘРІС
Тақырыбы: ФИЗИКАНЫ ОҚЫТУДЫҢ АУЫЗША БАЯНДАУ ЖӘНЕ ПРОБЛЕМАЛЫҚ ӘДІСТЕРІ.
Мақсаты: Физика пәнін оқытудың ауызша баяндау әдістері және тақтаға жазу,
сурет салуды қарастыру. Физика пәнін оқытуда проблемалық оқыту әдісін
түсіндіру.
Жоспары: 1. Оқытудың ауызша баяндау әдісі.
2. Тақтаға жазу және сурет салу.
3. Физика пәнін оқытуда проблемалық оқыту әдісі.
1. Оқытудың ауызша баяндау әдістері.
Сөздік әдістің жалпы сипаттамасы педагогика курсында толық беріледі.
Сондықтан да біз бұл жерде физика пәніне тән ерекшеліктерін ғана
қарастырамыз.
Физика пәнінен оқытудың ауызша баяндау әдісі немесе сөздік әдіс деп
мұғалімнің білімді оқушыларға сөз арқылы физикалық құбылыстарды
демонстрациялап көрсетіп, графиктерді тұрғызып және талдап, кестелер арқылы
жұмыс істеп, есептер шығарып және оны талдай отырып немесе көрнекі
құралдарды көрсете отырып жеткізуі.
Сөздік әдістер мұғалімнің материалды баяндап беруі (дәріс, әңгімелеу,
түсіндіру, әңгімелесу), оқушыларды кітаппен (оқулықтар мен оқу құралдары,
анықтама және басқа әдебиеттер) жұмыс істеуге үйретуі.
I. Әңгімелесу – мұғалім оқушыларда бар білімдерге, практикалық
тәжірибе мен тәжірибелік көрсетулерге сүйеніп, сұрақтардың көмегімен
оқушыларды жаңа білімдерді түсінуге алып келетін оқыту әдісі.
Материалды әңгімелесу әдісімен баяндау мұғалім мен оқушы арасында
диалог түрінде өтеді. Мұғалім тәжірибе жасап көрсетіп немесе мектеп
оқушылары орындайтын тәжірибелерге сүйеніп, оларға сұрақтар қояды.
Оқып үйретілетін материал бойынша қойылатын сұрақтар оқушыларды талдау
жасауға ынталандыратындай, дәлелдеуді, ізденуді және өз бетімен қорытынды
жасай алатындай, сұрақтардың тұжырымдамасы қойылуы жағынан нақты, мағынасы
жағынан айқын, әрі қысқа болуы керек.
Атақты әдіскер К.Д.Ушинский Жақсы қойылған сұрақта, жауаптың жартысы
тұрады - деп айтқан екен. Сұрақтар оқушылардың қарастырып отырған
материалдан ең бастысын бөліп алуға және әртүрлі құбылыстар арасындағы
байланысты табуға көмектесетіндей, бірақта оларға есіне түсіретіндей немесе
ойға салатындай болмауы керек. Сұрақ түсініксіз немесе ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz