Орыс тілінде ауызекі сөйлеуге жаттығу



Жұмыс түрі:  Материал
Тегін:  Антиплагиат
Көлемі: 6 бет
Таңдаулыға:   
ХІХ ғасырдың екінші жартысында да Қазақстан Россия империясының
шығысындағы ең мешеу отарларының бірі болып қала берді.Өсімқор саудагерлер
мен байлар еңбекшілерді қанауды барған сайын күшейте түсті.Мұндай жфғдайда
халықтың мәдени талабын өтеу, оның жалпы тұрмыс күйін, әл-ауқатын көтеру
мәсәлесі патша әкімдерінің назарын аудара қойған жоқ.
Реформадан кейінгі дәуірде патша үкіметі Қазақстан тәрәзді шет
аймақтарда көпшілікке арналған (халықтық мектептерін ашу сияқты либералдық
реформа түрінде) кейбір жақсылықтар жасап , кеңшіліктер беруге мәжбүр
болды. Қазақ даласы сияқты земство жоқ жерде мектеп фондысы деп аталатын
алым жинау жөнінде жергілікті әкімшілік орындарына кең право беріп қойды.
Көптеген жылдар бойы халықтан жиналған қаржының басым көпшілігі
орнына жұмсалмай , босқа кетті. Оларды губернаторлар өз қалауынша жұмсады,
оны ешкім бақылаған жоқ. Соның нәтижесінде тым болмаса біраз мектептерді
ұстауға жететін халық қаражаты патша әкімдерінің талан-таражында кетті.
Сөйтіп бұратана қазақ халқын ағарту туралы белгіленген шаралар жалған
болып шықты, сондықтан нәтижесі мүлдем аз болды. Чиновниктер бюрократтық
аппарат өзінің кертартпа тәсілдері арқылы бұл сияқты жолсыздықтарын шебер
бүркемелеп, әрекетсіздігін ақтай алатын еді.
1875 жылы қазақ мектептерін Ағарту министрлігінің қарауына беру
қарсаңында Орынбор өлкесінде қауымдардың қаулысы бойынша жиналған ақшадан
басқа, 47 666 сом үнемделген ақша қоры болды. Ағарту шараларын жүзеге
асыру үшін жыл сайын қазынадан босатылатын 8 мың сом ақша 1873 жылдан
бастап Торғай облысы үшін 3 465 сомға дейін төмендетілді. Өйткені өткен
жылдары босатылған ақшаны бұл облыс түгел жұмсап бітірмеген көрінеді.
Осының бәріне қарамастан Орынбордың генерал-губернаторы Крыжановский қазақ
қауымына мектеп фондысын жасауды ұсынуға ұялған жоқ.
Патша өкіметі 1879 жылға дейін, демек Ы.Алтынсарин Торғай облысы
халық училищелерінің инспекторы болып қызметке кіріскенге дейін, қазақ
балалары үшін керекті мектептің құрылыс жөніндегі белгілі бір жобаны таңдап
алу мәселесін де шеше алған жоқ. Орыстың ғылымы туралы , көшпелі халыққа
қолалы мектептің типі туралы, сондай-ақ бұратана халықтың балаларына қандай
қарым-қатынас жасау керектігін шешетін миссионерлік идеялық негіздер
туралы адам сүйгіштік тұрғыдан аса бір нәзіктікпен айтылатын көпірме жел
сөз, жалған пікірлер тек қна тілге тиек орнына пайдаланылды, шынтуайтқа
келгенде мәселені шешуді кешеуілдете берді.
Осындай қамқорлықтың нәтижесінде 70-жылдардың қарсаңында Семей,
Ақмола облыстарында қалт етіп қана өмір сүрген он шақты интернат болды.
Кейін бұл интернаттар төменгі дәрежелі ауыл шаруашылық мектептері болып
өзгертіліп қайта құрылды; Орал облысының бірнеше пункттерінде сауат ашар
қарапайым арзан мектеп, торғай облысының бекіністі пункттерінде далалық
бастауыш мектеп болып құрыылды. Бәрін қосқанда бүкіл Қазақстанда
(оңтүстік облыстарды қоспағанда) ашылған мектептер саны жиырма бестен артық
емес еді. Оларда не бары 300-ге жуық бала оқыды.
Қазақ балаларына арналған мектептердің құрылысы қандай болу керек
деген мәселені шешуге келгенде, православиелік діни миссиялар мен одақтар
және жергілікт ислам дінінің өкілдері мейлінше реакцияшыл роль атқарады.
Бұл кезеңде, әсіресе шабуылға шыққан реакция жылдарында православиелік діни
иелері халықтық мектептер құруға ашықтан-ашық қарсы шықты; олар бастауыш
білім беру орындары түгелімен жергілікті діншілдердің қолына берілсін деп
талап етті.
60-70 жылдарда халық ағарту жұмыстары бұл өлкедегі орыс деревнялары
мен қазақ, орыс поселкелерінде де өте нашар күйде еді. Шаруалардың балалары
мен қазақ-орыстардың балалры оқитын сауат ашу мектептері мен шіркеудің
қатынап оқитын мектептерінде арнаулы үй де, оқу жабдықтары да жоқ болатын.
Бұларда сабақ жүргізілгенде шіркеулік діни ктаптарды және азаматтық
кітаптарды оқытумен болатын, құдай заңын және арифметикалық бастапқы жеңіл-
желпі ережелерін үйретумен тынатын. Орыс шаруаларының балаларына бастауыш
білім берудің жайы осындай мешеу күйде тұрғанда патшалық үкімет орындары
қазақ сияқты бұратана халықтарға арнап мектеп ашуды керек деп түсінген
жоқ, оны ашу туралы қам жегісі де келмеді.
Торғай облысында патша үкіметі ашқан алғашқы қазақ мектептері
казармалық типтегі жартылай әскери тәрізді болды. Бұл мекемесымақтардың
жұтаң, жүдеу қалпы, қарапайым қалпы жергілікті халықтың тұрмыс салтына
ыңғайластырылғандықтың белгісі деп танылды.
Мектеп туралы Ережеден кейбір үзінділер келтірейік:
1) Мектепке келгендердің бәрі де, тіпті ересектер де оқуға
қабылданылсын және оқытылатын болсын...
2) Алғашқы әзірде мектептің сипаты 25 оқушы және 1 мұғалім
(мектепті басқарушы да сол мұғалім) көлемінде ғана шектелетін болсын.
Мектептер неғұрлым қарапайым болса, соғұрлым олар сырттай Азиялық мектепке
ұқсайтын болады; мұнысы тіпті жақсы.
3) Оқу жұмысы орыс және қырғыз тілдерінде кітап оқу және жазу
жұмыстарымен, арифметиканың алғашқы төрт амалы және қырғыз тілінен
орысшаға, орысшадан қырғыз тіліне аударумен (аударғанда екі тілдің
грамматикалық формасын түсіндіре отырып аударумен) шектелсін.
4) Оқыту жұмысында ланкастер әдісі, демек, балалар кішкене
балаларды оқытып, үйретуге тиісті болатын әдіс қолданылсын.
5) Мектеп қабырғасында баланың неше жыл оқитыны белгіленбеген.
Бірақ баланы мектепте төрт жылдан артық ұстамаған жөн. мектепті білім беру
құралынан қабілетсіздік пен жалқаулықтың ұясына айналдырмау үшін осылай
еткен дұрыс болады.
6) Мектептің үйлерін бекіністер жанында шымнан немесе жеңіл
кірпішпен салу керек, пештері болсын, бірақ тақтайдан еден салудың керегі
жоқ, алайда нары болуға тиіс. Мектеп үйінің ішкі жабдығы бірнеше тапал стол
тұрсын, нарда немесе жерде отырып оның үстінде қағаз жазуға жарамды болсын.
7) Ас үйінің ыдыс-аяғы мынадай болсын: бір шелек, екі шойын қазан
және бірнеше ағаш тостаған. ет кесуге керекті пышақ тәрбиеленушілердің
өзінде болуға тиіс.
8) Тәрбиеленуші балалар киім-кешекті, төсек-орынды өздерінің ата-
аналарынан алады, тек ең кедей дегендерге ғанабұл жағынан аздап көмек
берілуі мүмкін.
9) оқушыларға тамақ дайындау, жарық қылу, отын-су – бәрі қазынаның
есебінен, мұғалімнің қолына берілетін айрықша қаржының есебінен
жүргізіледі.
10) Әрбір мектепті құруға шамамен 650 сом шығарылады. Оны ұстап
тұруға жыл сайын 1356 сомға дейін жұмсалады (соның ішінде оқушылардың
тамағына 900 сом, мұғалімнің жалақысына 180 сом мөлшерінде босатылады). Бұл
шығын қырғыздарға түтін басына салынатын салықтың есебінен өтелетін
болсын.
Дала мектептерін ашуды осылайша ұйымдастырудың жобасы Россияның
жоғарғы үкімет органдарына өте ұнады, сондықтан оны 1860 жылы патша өз
қолымен бекітіп берді.
Ережеде Басты назар балаларға орыс тілін үйретуге аударылсын: орыс
грамматикасын қырғызша оқи білетін балаларға ғана үйреткен жөн.
Тәрбиеленуші бала орысша да, қырғызшы ды оқып үйренгенде ғана оған
арифметиканы оқытуды бастау керек,- деп көрсетілді.
Ережеден көріп отырсыздар, жаңа ашылған бұл бастауыш мектептер оқушы
балалардың ана тіліне немқұрайды қараған жоқ. Сөйте тұра да оған ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Орыстілді оқушылардың сөйлесу әрекетін дамыта оқытудың ғылыми-теориялық негіздері
Жаттығулар арқылы тіл дамыту жолдары
Тіл дамыту әдістемесі және мәнерлеп оқу практикумы және оның зерттелуі
Өзге ұлт өкілдеріне қазақ тілін үйрету жолдары
Қазақ тілі сабақтарында оқушылардың сөйлеу әрекеттерін дамыту
Орыс сыныптарына қазақ тілі пәнінен мәтінмен жұмыс жасау әдістемесі
Қазақ тілі сабағындағы тіл дамыту жолдары
АҒЫЛШЫН ТІЛІН ОҚЫТУДА ЕРКІН СӨЙЛЕУДІҢ МАҢЫЗЫ
ЖАҢАРТЫЛҒАН БІЛІМ БЕРУ МАЗМҰНЫ АЯСЫНДА ОҚЫТУДЫҢ ӘДІСТЕРІ
Бастауыш сыныптарда үндестік заңдылығын үйретудің жолдары
Пәндер