Тау өсімдіктері

Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 7 бет
Таңдаулыға:

Тау. Тау өсімдіктері.

Тау, жота, қырат - жер беті деңгейінен жоғары, көтеріңкі болатындығы, тау етегінен жоғарылыған сайын тау белдеулерінде жер жағдайының, өсімдік - жануарларының, ауа - райының өзгеріп отыратындығы, оларға экологиялық факторлардың әсер ететіндігі - жел, жаңбыр, қар, ағын сулардың тау- тастарын төменге қарай өзімен бірге ала кетеін, тауға көтерілген сайын температураның төмендеуі, жыл бойы тау ұшар басында мәңгі мұз қар жататыны, ылғалдықтың артуы, ауа тығыздығы артып, тау шыңдарында бұлттарда қоюланып, тұруы - тауға тән қасиет, тау ерешелігі. Айтылған, келтірілген факторлармен, ерекшеліктер міндетті түрде тау белдеулерінде өсіп тұрған өсімдіктерге өз әсерін тигізеді. Міне, сондықтанда тауға, тау ерекшеліктеріне жеке тоқталып өткен жөн.

Өсімдіктер географиясында тау өсімдіктері жалпақ ендікте көкжиекпен қатарласа жататындығын ескерсек, әр белдеуде - ағаш, бұта, шөптесін өсімдіктер өседі және барлық континентте, белдеулерде бірдей таралмаған, яғни, таулардың географиялық таралуына, өсімдіктердің өсуі, ареалыда, тау, жазықтық, дала, теңізге жақын, алыс орналасуна байланысты.

Ғылымдағы тауға берілген анықтамада:

Тау- тік бағытта жоғары қарай қарқынды ететін технолоиялық қозғалыстар нәтижесінде жер бетінің көтеріңкі құрылымдарының қалыптасуы

Тау- жер беті рельефінің негізгі морфологиялық категориясы .

Тау - анық білініп тұратын беткейлері мен етектері бар биіктігі 200 м асатын жер бетінің көтеріңкі кескіні.

Таулы аудандар ұзындығы бірнеше мың км-ге созылып жатқан өзендер мен аңғарларға бөлінген тау тізбегі мен жотасынан тұрады, -деген анықтамалар жетерлік.

Таулар биік және аласа, көне, аралдық таулар, ландшафты тау, тау жоталары, тау сілемдері, жон, үстірт, өте биік /5000 м/, орташа /1000-3000 м/, аласа таулар /Орал, Ұлытау, Қаратау/ болып бөлінеді.

Таулар:Европада-Эльбрус /5642/, Қазбек/5033/, Монблан /4807/, Дюфур/4634/, Арагац /4090/, Корно /2912/, Ботев/2376/, Азия-Эверест/8848/, Чагори /8611/, Джаулагария /8167/, Пик Победы /7439/, Арарат /5165/, Белуха /4506/, Демиқазық /3726/, Африка-Кения/5199/, Рас-Дашан/4620/, Табана-Нтленьяна 3482/, Тахат/2918/, Марумуктру /Мадагаскар/2876/, Брандбнерг /2573/, Солтүстік Америка - Мак-Кинли /6194/, Уитни /4418/, Пенья-Неведа /4054/, Исто/2761/, Митчелл/2037/, Оңтүстік Америка-Аконкегуа/6959/, Тупунгато/6800/, Уаскаран /6768/, Ильимани /6402/, Чимборасо /6310/, Пик Боливар /5007/, Сан-Валентин /4058/, Бандейрас /2890/, Австралия-Джаэ /5030/, Кука /3764/, Панье/1628/, Осса /1617/, Антарктида-Массив Винсон /5140/, Джексон /4191/, Манзис /3355/, Тянь-Шань, Алтай, Карпат, Альпі, Пиреней, Кордильер, Гималай, Аппалач, Анд, Атлас, Карпат, Карпат, Кавказ, Қырым, Орал, Батыс Сібір, Шығыс және Солтүстік Шығыс Сібір, Сібірдің оңтүстігіндегі таулар, Копетдаг, Памир-Алтай, Памир-Апенин, Скандиновия таулары, Гиндукуш, Понти таулары, Аляска, Сьерра-Невада, Арктика, Перу, Боливия, Эквадор, Колумбия, Чили, Бразилия, Жаңа Гвинея, Жаңа Зеландия, Эл-суерта жері /5140/, Виктория жері, Принц-Чарльз таулары.

Өсімдіктер географиясы - география мен биология салаларын байланыстыратын ғылым болып саналады:Геохимия, геофизика, биофизика, биофизика, медициналық география, флористикалық-фаунистикалық, археологиялық, биогеография, тарихи биогеография деп аталудың өзі жоғарыдағы сөзіміздің дәлелі.

Пиреней, Альпі, Гималай, Тибет тауларының таулы қырат жоталарына күн сәулесі біркелкі түспейді, ауа райы құбылмалы болғандықтан эндемді өсімдіктер көбірек өседі, ал батыс жағына беттеген сайын өсімдіктер түрлері азая түседі, себебі мұз дәуірінде көбі жойылып кеткен. Керісінше, шығыста, Кавказ, Тянь-Шань тауларында өсімдіктердің көп түрі сақталып қалған. Дегенмен, әр таудың өз ерекшеліктері бар:Мысалы, Памир, Тибетте эндем өсімдіктерінің түрлері аз, себебі, жыл мезгілдерімен тәулікте ауа райының бірде өте суық, бірде ыстық болып күрт алмасуы; екіншіден, басқа таулардан оқшауланып бөлініп қалуы өсімдіктер мен жануарлардың түрліше таралуына да өз әсерін тигізген. Жартас жақпарлы тау, қорым, тасты құз, шатқал, сайларда-қына, балдыр, мүктер өседі. Жартастардың қуыстарында түзілген топырақта да түрлі өсімдіктер өседі. Альпі белдеуінде бұталы өсімдіктер шым түзетін астық тұқымдастар, тастақты жерде шырынды, өсімдіктер:көкгүл, тасжарған қозыңүл, крупка, сақаушөп, еңлікгүл, сибальдия, бәйшешек, жауқазын, қиякөлең, сарғалдақ, қазтабан.

Субальпі белдеуінде-таулы жер жағдайына бейімделе өскен қисық ағаштардан басқа ашықтау жерлерінде шөптесін өсімдіктер, ал, ылғалы, мол ықтау жерлерда биік болып өсетін шатыргүлділер тұқымдасынан басқа рододендрон, арша. Орталық Азия оңтүстік тауларына тән бамбуктар кездеседі.

Тау өсімдіктерінің түрлері-тау биіктігіне, ылғалдылығына, қар мұзына байланысты:биіктеген сайын орманды формация азайып, сиреп оның орнын шөптесін өсімдіктер басса, ең биіктігінде қыналар мен мүктер ғана өседі. Альпі белдеулерінде-рододендрон, тал, ағаш түрлері кездеспейді. Альпі белдеуіндегі өсімдіктер тау етегі мен төменгі жазықтығында өспейді, тек, Арктика флорасында 40-60% ғана кездеседі, себебін, тек проблемалық теориялар теориялар арқылы ғана дәлелдеуге болады. Альрі белдеуіндегі өсімдіктер тау етегі мен төменгі жазықтығында өспейді, тек Артика флорасында, Арктика мен биік тау белдеулері арасындағы көлемді арақашықтар - орман, шөл, шөлейтті, сулы жерлер - өсімдіктердің таралуына кедергі жасайды. Бұл ерекшеліктерді тек тарихи кезеңдер мен жобалап қана түсіндіруге болады. Жер бетінде төрт рет болған мұз басу кезеңінде солтүстіктен ығыстырылған өсімдіктер тау биігінде өсіп, қалып қоюы, ал біразы мұз дәуірінен кейін Арктикада өсе берген. Сондықтагда, Альпі флорасын арктико-Альпі флора элементтері деп атайды.

Тау биіктігіндегі дадалы жерлер - Шығыс Паимр тауларымен қоршалған - 3500 м, ең биік шыңы - 7500 м жыл бойы жел соғып тұрады, жылына 45-160мм жауын жауады, өсімдік түрлері өте аз 3-8, жердің өсімдіктермен жамылу проектісі 5-15 %

Негізінде қойтас тәріздес - домаалақ - аканталимон өте жай өседі, өте ұзақ өмір сүреді, жапырақтары да көп емес; эуксерофиттер - теріскен / терескен серый или роговидный /, кекіребас / остролодочник углубленный/, /түйме шетен/ пижма памирская или ксинатемум памирский.

Кавказ тауларында үлкен бөлікке бөлінеді: Солтүстік Батыс - Кавказ жотасы және Орталық -Батыс. Закавказье және Оңтүстік -шығысында Кавказ таулары Курье, Арақсу, Шөлді ойпаты қрошаап жатады.

Батыс Кавказ-400-1100 м көбінесе жапырақтарын түсіретін шамшатты ормандар; ормандар 1100-1800 м -самырсын мен шырша аралас қылқан жапырақты ормандар ; 1900-2000 м -рододендрон субальпі шөптесін өсімдіктері; 2000-2300 м - альпі шалғындығының аласа шөптесін өсімдіктері; 2300-2350 жерге жабысып өсетін қомақты қойтас өсімдіктер. Кавказ тауларында өсімдікткрдің 6000 түрі өседі. Үлкен Кавказ эпоханың бор кезеңінде теңіз арал тәрәздес болып жер астынан көтерілген. Өсімдіктер негізінен мәңгі жасыл өсімдіктер:жидек ағашы, лавршие, падуб, рододендрон, Кавказ пальмасы. Жапырақтары түсетін ағаш өкілдері :талшық, шамшат, емен, понтийский, дуб холдинский, дуб каштанолистный, дуб грузинский, дуб пушистый, лапин, тас, темір ағаш, дзельква, құлмақ-граб, Хурма, тисс, май қарағай, қарағай, А. А. Гросгейм /1930/, Үлкен Кавказ жерінде 200 эндем өсімдіктер өседі. Тас шөптің 236 түрі, оның 28-эндем деп атап көрсеткен.

Кавказда шырмауықтардың түрлері: Сассапариль, жүзім, барқытшөп немесе ағашшырмауық, үшқат, диоскорея кавказская, бүлдірген түрлері, ұлы шырмауық мүктер, қыналар, папоротник, қышқылшөп, Баймана туыстары, наурызшешектің - 25 түрі, қоғажайдың - 29, шерменгүлдің 30 түрі Кавказда өседі.

Америкады Аппалач тауы - қоңыржай белдеу орманы субтропика белдеуінен ауа райы жылы болғандықтан Евразия тау белдеулерінен жоғары орналасқан жаопақ жапырақты, аралас орман өкілдері:үйеңкі шырша, майқарағай. Тынық мұхит жағалауындағы ауа райы жылылығының дәлелі - тау қыраттың, жартастардың теңізге қараған беткейінде секвойя өседі. Сьерра - Невада қыр жоталарында қызыл ағаш бірақ 800-900 м биіктіктен әрі кездеспейді. Карпат, Альпі, тауларында өте қалың өскен қарағай Шығыс Кавказ субальпі белдеуінде ксерофитті формация бетеге, аққылтан. Мысалы, Кавказдың шығыс беткейінде 300-800 м аралықтағы биіктікте жапырақты ағаштар 800-1200 м шамшат ағашы орманы; 1200-1800 м биіктікте қылқан жапырақты ағаштар:1800-2800 м субальпі, 2800-3500 м альпі белдеуінде шалғындық өсімдіктер өседі. 3500 м-ден жоғары мәңгі қар мен мұздықтар басқан.

Орта Азияда кездесетін таулар. - Климаты құрғақ континентальды болғандықтан таудың жоғары белдеулері далалы жер жағдайына ұқсайды. Өсімдіктері құрғақшылыққа , бұта түрінде өседі. Шығыс Кавказ, Дағыстанда таулы, далалыжерлері көп. Алтайдан солтүстікке қарай бірте-бірте құрғақшылыққа төзімді өсімдіктердің түрлері азая бастайды.

Тянь-Шань, Жоңғар Алатау және орта Азия таулары құрғақ континентальді климатты болып келеді. Тау етектерінде жусанды боз, селеулі шөл, жоғары биіктеген сайын селеулі дала, ол біртіндеп барып шыршалы орманмен алмасады.

Шөптесінді субальпі белдеуі - шалдыққа қайтадан далалы- боз бетегелі аршалы жерге ауысты. Альпі белдеуі - аласа бойлы даражарнақты қиякөлең формациясынан тұратын шалдыққа ауысады.

Жоғары, биік таулы жерлерден дөңгелек, шар пішіндес жерге төселіп өсетін өсімдіктер формациясы. Альпі белдеуінде мезофильдік шалдықдық жақсы жетілмеген, тек тау ықтарында ғана өсімдіктер шоқталып өскен.

Іле Алатаудың- 500-800 м тау етегін шөл дала аймағында эфемерлі өсімдіктер:орман тоғай, мал шаруашыдығына пайдалы: 800-1400 м биіктікте далалы аймағында шөптесін масақты өсімдіктер:1200-2000 м биіктікте шалғынды өсімдіктер бітік өседі.

Орта биіктіктегі таулы шалғынды - орман аймағында қылқан жапырақты, аралас ормандар /Тянь-Шань, шыршасы қайың, көктерек/ 2800-3800 м субальпі, альпі шалғындығы, 3800 м биіктіктен әрі солтүстік Тянь-Шань тау жоталарымен жалғасады.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.