Файлдарды іздеу бағдарламалары
1-сұрақ
70 жылдар басында тұрмыстық (үйдегі) компьютерлер деп аталған
микрокомпьютерлер шықты. Олардың мүмкіндіктері шектеулі болатын, тек ойнау
үшін және шағын мәтіндер теру үшін ғана пайдаланылды. 70 - ші жылдар
ортасында тұрмыстық компьютерлердің етек алғаны сондай, оларды сусын
шығаратын фирмалар да (Coca Cola) жасай бастады.
Дегенмен, микрокомпьютерлердің дамуындағы ең елеулі оқиға болып 1981
жылы ІВМ фирмасы жасаған, кейіннен дербес компьютер деп аталған шағын
компьютерлердің шығуы болды.
Сол уақыттан бастап осы атау шағын компьютерлер тобының жалпы аты
есебінде тұрақталынып қалды.
IBM фирмасының анықтамасы бойынша компьютерлік жүйелер төрт негізгі
құрамнан тұрады:
1. мақсат қойып, соның нәтижесін алатын адам;
2. аппараттық жасақтау;
3. мәліметтер файлы;
4. компьютерді программалық жасақтау.
ДЭЕМ - сы мынадай құрамнан тұрады: орталық процессор, енгізу
құрылғысы, есте сақтау құрылғысы, шығару құрылғысы.
Орталық процессор барлық есептеу мен ақпарат өңдеу істерін орындайды.
Бір интегралдық схемадан тұратын процессор микропроцессор деп аталады.
Енгізу құрылғысы ақпаратты компьютерге енгізу қызметін атқарады.
Есте сақтау құрылғысы программаларлы, мәліметтерді және жұмыс
нәтижелерін сақтауға арналған.
Шығару құрылғысы компьютердің жұмыс нәтижесін адамдарға жеткізу үшін
қолданылады.
IBM дербес компьютерлері мынадай бөліктерден тұрады:
1. жүйелік блок-құрамында микропроцесссор, жедел жад, тұрақты есте
сақтауыш құрылғысы, қоректену блогы мен енгізу - шығару порттары және
мәлімет жинақтауыштар;
2. мәтіндік және графикалық ақпаратты кескіндеуге арналған монитор
немесе дисплей;
3. әртүрлі символдарды компьютерге енгізуге арналған пернетақта;
4. мәтіндік және графикалық ақпараттарды басып шығаруға арналған
принтер;
5. графикалық курсормен басқарылатын құрылғы-тышқан графикалық
тетігі;
6. сканер - графикалық немесе мәтіндік ақпараттарды оқуға арналған
құрылғы;
7. модем - телефон желісі арқылы басқа компьютерлермен ақпарат
алмасуға арналған құрылғы;
8. CD ROM – компакт дискілерді оқуға арналған құрылғы;
9. желілік адаптер - компьютерлерді жергілікті желіде қолдануға
мүмкіндік береді.
2-сұрақ
Екілік санау жүйесі
Компьютерде әдетте ондық емес позициялық екілік санау жүйесі, яғни 2
негіздеуіші бар санау жүйесі қолданылады. Екілік жүйеде кез - келген сан
екі 0 және 1 цифрлардың көмегімен жазылады және екілік сан деп аталады. Тек
қана 0 және 1 цифрларынан тұратын екілік саннан ондық санды ажырату үшін
екілік санды жазуда екілік санау жүйесінің индексіне белгі қосылады,
мысалы, 110101,1112. Екілік санның әрбір разрядын (цифрын) бит деп атайды.
Екілік жүйенің маңызды құндылығы – цифрды ұсыну ыңғайлылығы және компьютер
аппаратурасының қарапайымдылығы, жарым-жартылай екілік сандармен
орындалатын арифметикалық және логикалық операцияларды жүзеге асыруға
арналған арифметикалы-логикалық құрылғы.
Ондық сандар сияқты, кез-келген екілік санды екілік санға кіретін
цифрлар салмағының айырмашылығын анық бейнелейтін қосынды түрінде жазуға
болады. Бұл қосындыда негіздеуіші ретінде 2 санын қолдануға болады. Мысалы,
1010101,101 екілік сан үшін қосынды мына түрде болады:
1*26+0*25+1*24+0*23+1*22+0*21+1*20+ 1*2-1+0*2-2+1*2-3
Бұл қосынды ондық сан үшін жазылған қосындының ережесі бойынша жазылады.
Берілген мысалда екілік сан жеті санды бүтін және үш санды бөлшек
бөліктерінен тұрады. Сондықтан бүтін бөліктің үлкен цифрі, яғни бірі 27-
1=26-ға көбейтіледі, бүтін бөліктің нөлге тең келесі саны, 25-ке
көбейтіледі және т.с.с., кішкентайға, үшіншіге, дейін екінің дәрежесі кемуі
бойынша цифрдің бөлшек бөлігі 2-3-ке көбейтіледі. Осы қосындыда ондық
жүйенің ережесі бойынша арифметикалық операцияларды орындай отырып, 85,625
санын аламыз. Осылайша, 1010101,101 екілік саны 85, 625 ондық санына сәйкес
келеді, немесе 1010101,1012=85.62510.
3-сұрақСегіздік санау жүйесі
Сегіздік санау жүйесі, яғни 8 негіздеуіші санау жүйесі, сегіз цифрдың
көмегімен санды көрсетеді: 0, 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7. Мысалы, 357 сегіздік
санда жеті бірлік, бес сегіз және квадраты үш сегіз бар, яғни
3578=3*82+5*81+7*80, мұнда 357 санының индексі 8 санау жүйесін білдіреді.
Жазылған қосындыда ондық жүйенің ережесі бойынша арифметикалық әрекеттерді
орындай отырып, 3578=23910 аламыз, яғни 357 сегіздік саны 239 ондық санға
сәйкес келеді.
4-сұрақОн алтылық санау жүйесі
Екілік санау жүйесін компьютерден тыс жерде қолдану өте қолайсыз.
Сондықтан екілік санды жазуды қысқарту үшін 16 негіздеуіші бар санау жүйесі
қолданылады. Бұл жүйені он алтылық деп атайды.
Он алтылық позициялық санау жүйесінде санды жазу үшін ондық санау
жүйесінің цифрлары 0, 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9 және жетпейтін алты
цифрларды белгілеу үшін ондық сандарының мәні 10, 12, 13, 14 және 15
болатын сәйкес латын алфавитінің алғашқы үлкен әріптері: A, B, C, D, E, F
қолданылады. Мысалы, 3Е5А1 осы санды негіздеуіші 16 қосындысы түрінде
есептеп жазсақ, мынаны аламыз:
3Е5А116=3*164+E*163+5*162+A*161+1*1 60 .
Ондық жүйенің ережесі бойынша арифметикалық операцияларды орындай және
А=10, E=14 ескере отырып, 3Е5А116=25539310 аламыз.
5. Компьютерді құрудағы Фон-Нейманның логикалық сызбанұсқасы.
Алғашқы ЭЕМ-ді құру және оның жұмыс істеуінің теориялық негіздерін 1946-
1947 жылдары атақты математик, кибернетик Джон фон Нейман дайындап шықты.
Мұнда өңделетін информация мен өңдеу программасын сандық түрде дайындау,
деректер мен программаны машинаның жадында орналастыру тәсілдері де
қарастырылған.
Төмендегі принциппен жұмыс істеу машинаның Нейман принципімен жұмыс істеу
принципі делінеді.
Дж. Фон Нейман принциптері:
1. Дж. фон Нейман машинасының негізгі блоктары: басқару блогы,
арифметикалық – логикалық құрылғы, жад және енгізу – шығару құрылғылары.
2. Информация екілік жүйе бойынша кодталады және сөз деп аталатын
бірліктерге бөлінеді.
3. Алгоритм команда деп аталатын басқару қызметші сөздерінің тізбектерінен
тұрады. Алгоритм құрайтын командалар жиынтығы программа деп аталады.
4. Программа мен деректер бір жадта сақталады. Түрлі типті сөздер кодтау
жолымен емес, пайдалану жолымен ажыратылады.
5. Басқару құрылығысы мен арифметикалық құрылғы бір құрылғыға
біріктіріледі, оны орталық процессор деп атайды. Олар кезекпенен жадтап
оқылған командаларды ашып, сәйкес түрде бір мәнде етіп орындайды.
6. Компьютердің негізгі құрылығылары.
Дербес компьютер - әмбебаб техникалық жүйе. Оның конфигурациасын
қажеттілікке қарай икемділікпен өзгертуге болады. ЭЕМ – нің типтік толық
жинағы төрт конструктивтік блоктан тұрады: жүйлік блок, дисплей,
пернетақта, тышқан – тетік.
Жүйлік блок – ішінде компьютердің ең маңызды компоненттері орналасқан
негізгі торапты білдіреді. Бұл тораптың ішінде орналасқан маңызды
компоненттер:
• Компьютердің жұмысын басқаратын электрондық схема (микропроцессор,
оперативті есте сақтау, құрылғылардың бақылаушысы және т.б.)
• Компьютердің электрондық схемасына берілетін кернеуі аз тұрақты
токтағы электрмен қоректендіретін желілерді қалыптасыратын
қоректендіру блогі;
• Икемді магниттік дискіге жазылуда және оқуда пайдаланылатын икемді
магниттік дискісінің жинақтаушысы;
• Алынбайтын (қозғалмайтын) қатқыл магниттік дискіге жазылуға және оқуға
арналған қатқыл магниттік дискідегі жинақтаушы.
Дисплей – деректерді көрсетіп ұсынатын құрылғы. Ол информацияны шығарудың
ең танымал құрылғысы болып табылады.
Пернетақта – компьютерге бастапқы информацияны енгізуде, сондай-ақ оның
жұмысын басқаруда пайдаланылады.
Тышқан – тетік – бұл информацианы компьютерге енгізудің манипуляторы.
Бұлардан басқа компьютердің жүйелік болгына мынадай құрылғыларды қосуға
болады.
Принтер – информацианы қағазға басып шығаруға арналған.
Стример – мәліметтерді магниттік таспада сақтауға арналған.
Сканер – информацияны оқуға арналған оптикалық құрылғы.
Желілік адаптер – компьютерді жергілікті желіде қолдануға мүмкіндік береді.
Плоттер - графикалық информацияны шығаруға арналған.
Модем – телефон желісі арқылы басқа компьютерлермен информация алмасуға
арналған.
CD-ROM – компакт – дискілерді оқуға арналған.
7. Сыртқы құрылғылардың типтері
ЭЕМ бірыңғай аппаратық жүйеге біріктірілген техникалық электрондық
құрылғылар жиынынан тұрады. ЭЕМ құрамына кіретін барлық құрылғыларды
олардың функционалдық белгілеріне қарай екіге бөлу қалыптасқан, олар:
жүйелік блок және сыртқы құрылғылар.
Сыртқы құрылғылар былайша бөлінеді:
• Информацияны енгізу құрығылары
• Информацияны шығару құрылғылары
• Информацияны жинақтауыштар
Информация мен басқару командаларын енгізетін негізгі құрыларға пернетақта,
тышқан, сканер жатады.
Шығару құрылғыларына принтер, монитор, плоттер жатады. Информацияны
жинақтауыштарға оптикалық дисктер, стример жатады.
8. Бағдарлама және бағдарламамен қамтамасыз ету ұғымы.
Бағдарлама – магниттік тасмалдаушыда файл түрінде сақталып, әрбір адамның
командасы бойынша компьютер жадына жүктеліп, орындауға арналған машина
тіліндегі нұсқалар жиыны
Бағдарламамен қамтамасыз ету – компьютерде белглі бір үлгілерді орындайтын,
оларды орындауға септігін тигізетін техникалық бағдармалық құжаттамалар
жиынын қоса алғандағы бағдарламалар жиынтығы. Барлық бағдарламалық
құралдардың жиынтығы мен олардың қажет ететін, компьютерде қолданылатын
деректерін әдетте Software деп жиі атайды (Software – бағдарламамен
қамтамасыз ету, Soft – жұмсақ, ware - өнім, яғни жұмсақ өнім), аппараттық
құралдардың жиынтығы – hardware (hardware – аппараттық құрал, hard -
қатты).
Бағдарламамен қамтамасыз етудің үш тобын бөліп көрсетуге болады: жүйелік,
инструментальдық, қолданбалы.
Жүйелік бағдарлама – деректерді өңдейтін компьютерлік технологиялардың
барлық түрін пайдалану барысында орындауға тура келетін көмекші жұмыстардың
көбін аппараттық құралдарымен автоматтандырады.. Жүйелік бағдарлама тобына
операциялық жүйе, операциялық қоршам, архиватор, анивирустық бағдарлама
және т.б. кіреді.
Инструментальдық бағдарламаны қамтамасыз ету адам қызметінің әр түрлі
салаларында қолданылатын бағдарламаның барлық ықтимал дестелерін әзірлеуде
қолданылады. Бұл топқа мыналар кіреді: бағдарлама мәтінін машина тіліне
аударуды жүзеге асыратын әр түрлі алгоритімдік тілдердің трансляторы;
бағдарламаның жекелеген бөліктерін біріктіріп, бір бүтін тұтас ететін
байланыстырушы редакторлар, сондай-ақ жөндеуші –оның көмегімен бағдарламаны
жазу барысында кеткен қателіктер табылып, жойылады; ыңғайлы жасалуы үшін
жоғарыда айтылған компоненттерді біріктіретін әзірлеушілердің интеграциялық
ортасы.
Қолданбалы бағдарлама- бұл деректерді өңдеудің информациялық технологиясы
қолданылатын белгілі бір саладағы міндеттерді немесе міндеттер тобын шешуге
арналған бағдарлама.Бұл бағдарламамен қамтамасыз ету белгілі бір
бағдарламалық салаға бағдарланған қолданбалы бағдарламалар дестесін(ҚБД)
және пайдаланушының проблемалық бағдарламасын қамтиды. Бағдарламалар
дестесі біршама дәрежеде пайдаланушының информацияны түрлендірудегі белгілі
бір процедураны орындайтын қолайлы әрі қарапайым құралдарына қол жеткізуіне
мүмкіндік беретін интерактивті ортаны білдіреді. ҚБД-ға мыналар жатады:
мәтіндік редактор, графикалық редактор, электрондық кесте, деректер
базасының басқару жүйесі, жинақталған жүйе, сараптық жүйе, HTML редакторы,
броузерлер, қаржылық талдау жүйесі, бухалтерлік бағдарлама, корректор,
аудармашылар және электрондық сөздік, оқытушы білім бағдарламасы және
мультимедиялық энциклопедия.
9- сұрақ. Бағдарламалық жабдықтау құрылғысы.
Прогаммалық жабдықтама-информациялық технологиялардың елеулі бір бөлігі.
Прогаммасыз кез клген аппаратура жәй элементтер жиыны болады да, ол ешнәрсе
істей алмайды.ЭЕМ прогаммалары екі топқа бөлінеді,олар:1.жүйелі
прогаммалық жабдықтама,2.қолданбалы прогрммалық жабдықтама.Жүйелі
программалар ЭЕМ нің аппараттық жабдықтар жұмысын басқарып, жұмыс істеп
отырған адамды қолданбалы программамен байланыстырады. Жүйелі программалық
жабдықтаманы бірнеше топқа жіктеуге болады:1)опрациялық
жүйелер;2)утилиттер;3)сервистік программалар:Операциялық жүйелер-
компьютердің прогаммалық құраладының ажырамас бөлігі,ол адамға барлық
құрылғыларды басқару мүмкіншілігін беріп,сол себепті басқа программаларды
аппаратурамен және қолданбалы программамен байланыс жасаудан босататын,адам
жұмысын жеңілдетуге бағыттаоған ең негізгі,әрі маңызды программа.Белгілі
бір қосымша қызмет атқаруға керекті программалар тобы утилиттер болып
табылады.Мысалы,антивирустік программалар,мәліметтерді архивтеу
программалары,компьютердің жұмыс істеу қабілетін тексеретін
программалар.Сервистік программалар-әрбір адамның операциялық жүйемен жұмыс
істеуін жеңілдететін программалар тобы.Қолданбалы программалық жабдықтама-
белгілі бір мамандық саласында нақты есептер шығара алатын программалар
жиыны.Қ.П. сан алуан,оларға қарапайым программадан бастап күрделі есепті
шығара алатын қуатты маманданған жүйелерді жатқызуға болады.Олар белгілі
мақсатта пайдаланылатын және әмбебап болып екіге бөлінеді.Белгілі бір
мақсатта пайдаланылатын программалық жабдықтама әр адамның нақты есептерін
шығаруға арналған,сондықтан оның пайдалану аймағы да шектеулі.Әмбебап
программалық жабдықтама дербес компьютерлермен жабдықталған әртүрлі
мамандық иелерінің жұмыс орындарын автоматтандыруды іске асырады.Қазіргі
кезде жасалынып жатқан программалар теледидар,тоңазытқыш,шаңсорғыш тәрізді
өндіріс тік өнімдер санатына кіреді.Бұл программаларды жасау мен тарату-
өндірісті жүргізу заңдылықтарымен бірдей деңгейде болады деген сөз.
10-сұрақ. Әртүрлі бағдарламалардың қолданылуы.
Әртүрлі информацияларды өңдеуге мүмкіндік беретін әмбебап прогаммалық
жабдықтаманың негізгі түрлері:мәтін редакторлары,графикалық
редакторлар,электрондық кестелер,оқыту және ойнау
программалары,информациялық жүйелер.Мәтіндік информацияларды даярлау мен
өңдеуге арналған программалар мәтін редакторы деп аталады.Мәтін
редакторлары экранда мәтіндерді түзетуге,қателерін уақытында
таюуға,абзацтарды туралауға,мәтіндерді дискілерде ұзақ уақыт сақтап,қажет
болғанда бірден тауып алуға,құжаттарды қағазға бірнеше дана етіп басып
шығаруға мумкіндік береді.Графикалық редакторлар графиктік инфориацияны
дайындау мен өңдеуге арналған программа болып табылады.Графикалық
редакторлар мәліметтердің есептелу нәтижесін график бейнесінде көрсетуде
де,өз қалауымызша түрлі сызықтар тұрғызуда да қолданылады.Электрондық
кестелер жүйесінде миллионнан аса торлар болады,олар пернелермен
информацияны енгізу арқылы немесе формулалар өрнегіг есептеу нәтижесі
бойынша компьютермен жазу арқылы толтырылады.Ойын программалары дербес ЭЕМ-
дердегі қызғылықты,кез келген жан әуестенетін топқа жатады.Компьютерлік
ойындар-демалудың жаңа технологиясы.Оқыту программалары оқу-үйрену
сабақтарын ұйымдастырады,Компьютерлер сабақ оқуда электрондық оқулық және
тренажерлер түрінде,лаборатоиялық аспап әрі информациялық анықтамалық жүйе
есебінде кеңінен пайдаланылады.Информациялының көптеген түрлерін
сақтау,іздеу,жалпы ұйымдастыру жұмысында информациялық жүйелер
қолданылады.Қоғамымызды дербес компьютерлермен,ЭЕМ желілерімен және
информациялық қорлармен толық қамтамасыз ету бұрынғы қағаздағы
мәліметтерді қолдану жұмыстарын толықтыра отырып,инфлрмация
алу,тарату,пайдалану жұмыстарын ұйымдастыруды жаңа белеске көтерді.
11-сұрақ. Операциялық жүйе ұғымы.
Операциялық жүйелер-компьютердің прогаммалық құраладының ажырамас бөлігі,ол
адамға барлық құрылғыларды басқару мүмкіншілігін беріп,сол себепті басқа
программаларды аппаратурамен және қолданбалы программамен байланыс жасаудан
босататын,адам жұмысын жеңілдетуге бағыттаоған ең негізгі,әрі маңызды
программа.Операциялық жуйе,яғни система(ОС)екі негізгі қызметті
орындайды:1)барлық қолданбалы және жүйелік программалардың жұмыстарын
қолдап,олардың бірбірімен және аппараттық жабдықтармен байланыстарын
қамтамасыз ету;2)әрбір адамға компьютерді жалпы басқару мүмкіншілігін
беру.ОС-тің негізгі мақсаты-программалардың бір-бірімен және сыртқы
құрылғылары мен әрекеттестігін қамтамасыз ету,компьютердің жадын бөлу,жұмыс
кезінде туындайтын әртүрлі оқиғаларды анықтау,т.б. Сонымен ОС-адам мен
компбютер аппараттық құралдарынын арасындағы байланысты ұйымдастыратын
программа немесе өзара байланысқан программалар тобы. ОС-тің атқаратын
қызметін үш топқа жіктеуге болады;1)мәліметті енгізу-шығарудың барлық
түрлерінұйымдастыру;2)компьютердің сыртқы ортамен қатынасын
ұйымдастыру;3)мәліметтерді сақтау мен иөңдеу жұмыстарын
атқару.Компьютерлердің әртүрлі модельдеріне қарай ОС-тің архитектурасы мен
мүмкіндіктері де әрқалай бола береді.Дербес компьютерлер үшін кең тараған
операциялық жүйелерге MS(PS)-DOS,WINDOWS 9x(WINDOWS ME), WINDOWS NT(WINDOWS
2000), WINDOWS XP,OS2,LINUX(UNIX),Mas OS жатады.Дербес компьютерлерге
арналған операциялық жүйелердің барлығы да теек бір адамдық болып
табылады.Расында да екі адамның бір мезетте бір компьютерде жұмыс істеуін
елестету қиын ғой. WINDOWS 9x(WINDOWS ME), WINDOWS NT(WINDOWS 2000),
WINDOWS XP,OS2,LINUX(UNIX),Mas OS көп мақсатты жүйелер болып
есептеледі.Көп мақсаттылық-компьютерде бір уақытта қатарласа бірнеше есепті
шығару мүмкіндігі немесе бірнеше әрекеттің қатар атқарылып жатуы.Көптеген
IBM-үйлесімді компьютерлер дискілік MS DOS операциялық жүйесі немесе көп
терезелі WINDOWS графикалық операциялық жүйесін пайдаланады.
12-сұрақ. Операциялық жүйенің функциялары.
Операциялық жүйелер-компьютердің прогаммалық құраладының ажырамас бөлігі,ол
адамға барлық құрылғыларды басқару мүмкіншілігін беріп,сол себепті басқа
программаларды аппаратурамен және қолданбалы программамен байланыс жасаудан
босататын,адам жұмысын жеңілдетуге бағыттаоған ең негізгі,әрі маңызды
программа.Операциялық жуйе,яғни система(ОС)екі негізгі қызметті
орындайды:1)барлық қолданбалы және жүйелік программалардың жұмыстарын
қолдап,олардың бірбірімен және аппараттық жабдықтармен байланыстарын
қамтамасыз ету;2)әрбір адамға компьютерді жалпы басқару мүмкіншілігін
беру.ОС-тің негізгі мақсаты-программалардың бір-бірімен және сыртқы
құрылғылары мен әрекеттестігін қамтамасыз ету,компьютердің жадын бөлу,жұмыс
кезінде туындайтын әртүрлі оқиғаларды анықтау,т.б. Сонымен ОС-адам мен
компбютер аппараттық құралдарынын арасындағы байланысты ұйымдастыратын
программа немесе өзара байланысқан программалар тобы. ОС-тің атқаратын
қызметін үш топқа жіктеуге болады;1)мәліметті енгізу-шығарудың барлық
түрлерінұйымдастыру;2)компьютердің сыртқы ортамен қатынасын
ұйымдастыру;3)мәліметтерді сақтау мен иөңдеу жұмыстарын
атқару.Компьютерлердің әртүрлі модельдеріне қарай ОС-тің архитектурасы мен
мүмкіндіктері де әрқалай бола береді.Дербес компьютерлер үшін кең тараған
операциялық жүйелерге MS(PS)-DOS,WINDOWS 9x(WINDOWS ME), WINDOWS NT(WINDOWS
2000), WINDOWS XP,OS2,LINUX(UNIX),Mas OS жатады.Дербес компьютерлерге
арналған операциялық жүйелердің барлығы да теек бір адамдық болып
табылады.Расында да екі адамның бір мезетте бір компьютерде жұмыс істеуін
елестету қиын ғой. WINDOWS 9x(WINDOWS ME), WINDOWS NT(WINDOWS 2000),
WINDOWS XP,OS2,LINUX(UNIX),Mas OS көп мақсатты жүйелер болып
есептеледі.Көп мақсаттылық-компьютерде бір уақытта қатарласа бірнеше есепті
шығару мүмкіндігі немесе бірнеше әрекеттің қатар атқарылып жатуы.Көптеген
IBM-үйлесімді компьютерлер дискілік MS DOS операциялық жүйесі немесе көп
терезелі WINDOWS графикалық операциялық жүйесін пайдаланады.Операциялық
жүйелер көптеген функцичларды орындайды:информацияны дисуіге жазу-оқуды
жүзеге асырады,мәліметтер сақтауды ұйымдастырады,көптеген құрылғыларының
өзара байланыста жұмыс істеуін,барлық қолданбалы программалар жұмысының
орындалуын қамтамасыз етеді.Бұл жүйе компьютер іске қосылғаннан кейін
иілгіш не қатты дискіден алғашқы жүктелетін негізгі программа болып
табыладлы.
Қоршам – бұл ОЖ-дың басқаруымен іске косылатын және осы ОЖ-мен адамның
жұмыс істеуіне көмектеседі. Қоршам – программасы компьютердің барлық
файлдық құрылымын: дискілерді каталогтарды және файлдарды зкраннан көрнекті
(наглядно) етіп көрсетеді.
Мұндай программа мен командалық жол арқылы (в командной строке) MS DOS-
тың күрделі командасын теріп жатудың еш қажеті жоқ. Файлдарды бар-жоғы
бірнеше пернені пайдаланып, іздестіруге, көшіруге, ауыстыруға, жоюға,
сұрыптауға, өзгертуге және іске қосуға болады. Қоршам-программасы
командаларды MS DOS (DOS Navigator,Volkov Commander) тіліне аударады.
Windows 9.х-тың графикалық ортасында жұмыс істегенде файлдардың
ұзынсонар (длинные) информативтік атауларын пайдалануға, тіпті ондағы бос
орындарды да назарға алмауға (допускаются даже пробелы), кез келген
объектіні экранның кез келген жерінен ауыстыруға әрі экранның кез келген
жерінен контекстік мәзірді (контексное меню) шақырып, контекстік кемекке
жүгінуге болады.
ОЖ-дың бірінші нұсқасы Windows NТ нарықта алғаш рет 1993 жылы пайда
болды, қазіргі уақытта оның 3.5 және 4.0 нұсқалары әр түрлі ұйымдар,
банктер, өнеркәсіптік және жекелеген пайдаланушылар кеңінен қолданылып жүр.
Windows 2000 – көптеген сервистік пайдалану мүмкіндіктері кеңейтілсе
де, пайдалануда үлкен қиындықтары бар Windows NТ және Windows 9.х екеуінің
мүмкіндіктерін біріктірген операциялық жүйе. Windows 2000 негізіңде
оңтайландырылған нұсқа ретінде Windows МЕ - Windows9.х.-ны дамытушы болып
табылатын ОЖ нұсқасы жасалды. Windows ОЖ-дың жаңа - 2002 жылғы нұсқасы -
Windows ХР жасалды. Windows ХР Windows 2000-да пайдаланылған
технологиялардың негізінде әзірленді. Ол үйдегі және кеңседегі компыотерде
жұмыс істеуге қолайлы әрі оны пайдаланушылардың саны күннен күнге артып
келеді. Windows ХР жүйелік ресурстарға қоятын талабы жоғары (оперативті
есте сақтау 128 Мб-тан және қатқыл дискідегі кеңістік 2 ГБ-тан кем болмауы
керек).
Windows тобындағы операциялық жүйенің артықшылығы – пайдаланылатын
интерфейстер (қоршам) бірыңғайластырылған. Осының арқасында – әр түрлі
программаларда олардың жұмысын басқарудың біркелкі (бірдей) принциптері
сақталады. Бұл ОЖ бір мезгілде бірнеше міндеттерді қатар орындаудың
мүмкіндіктерімен қамтамасыз етеді. Мұнда әрбір программа терезе деп
аталатын жекелеген тік бұрышты аймақтарға орналасады. Терезені экран
бойынша жылжытуға, мөлшерін өлшеуге, бір-біріне келтіруге немесе графикалық
таңбашасына (ярлык) (пиктограммалар немесе таңбаша) дейін кемітуге болады.
Windows, 0S2, Unix жүйелері көп программалығына қарай әрі оларға
қосылатын желілік мүмкіндіктерге қарай әлдеқайда күрделі болып кедледі.
Unix ОЖ-дың басты ерекшелігі - модульдігінде, ЭЕМ-ның басқа
тұрпаттарын (типтерін) жеңіл тасымалдайтындығында және негізгі міндеттері
жаңа жүйелік программаларды жасау болып табылатын мамандарға жайлы жағдай
тудыруға мүмкіндік беретін жүйелік программаның мол жиынына ие.
Жүйе 1969 жылы жасалып, әсіресе телефон компанияларының арасында
ерекше танымал болып үлгерді, өйткені ол диалог режимінде және уақыттың
белгілі бір аралығында желілердегі жұмыстың орындалуын қамтамасыз етгі.
□ Windows ОЖ-ды жасауда Microsoft фирмасы объектік-бағдарланған тәсілді
пайдаланды. Пайдалану деңгейінде мұндай тәсіл мынаны білдіреді: интерфейс
нақты әлемге ұқсастықты (подобие реального мира) білдіреді, ал ЭЕМ-мен
жұмыс істеу жай ғана объектімен әрекет етуге (іс-қимыл жасауға) келіп
тіреледі (сводится). Папканы ашуға, жабуға, жылжытуға, портфельге жинауға
болады. Құжаттарды қарап көруге, түзеуге, бірорыннан басқа орынға
ауыстырып қоюға, жоюға немесе кәрзеңкеге тастауға болады. BIOS-ТЕСҚ-да
орналасқан, компьютердің барлық блоктарының қосылғанын тексереді және
енгізу - шығарудың біршама жай операцияларын орындайды. Тексерген соң
басқаруды BR - дің алғашқы іске қосу блогына береді.
□ BR - жүйелік дискіде орналасқан. Оның қызметі - IO.SYS және MSDOS.SYS
модульдерін жедел жадқа оқып, іске қосады.
□ IO.SYS - енгізу- шығарудың базалық жүйесіне қосымша болып табылады,
яғни қосымша сыртқы құрылғыларды қаматамасыз ететін драйверлерді BIOS
толықтыруға мүмкіндік береді.
□ MSDOS.SYS - бұл негізгі модуль, файл жүйесінің жұмысын, дискілермен
ақпаратпен алмасу, бағдарлама жұмысының аяқталуын қамтамасыз етеді.
□ COMMAND.COM процессор - командаларды енгізілген бағдарламаларды
өңдейді, пернетақтадан командаларды қабылдайды және синтаксистік талдау
жасайды, ішкі және сыртқы командаларды іске қосады әрі орындайды,
қолданбалы бағдарламаларды іске қосып орындайды.
□ Сыртқы командалар олар 30 - дан артық. Бұл бағдарламалар қызмет көрсету
сипатында болады.
□ Құрылғылар драйверлері - бұл енгізу - шығару блогын толықтыратын және
жаңа құрылғыларға қызмет етуді қамтамасыз ететін арнаулы бағдарламалар.
Драйверлердің аттары CONFIG.SYS файлында жазылады.
Файл - бұл белгілі бір атпен дискіде сақталатын ақпараттар жинағы.
Файлдың аты екі бөлімнен тұрады: ұзындығы 1-ден 8-ге дейінгі символдардан
тұратын және 3 символға дейінгі қосымшадан (кеңейтілуі – расширение)
тұрады. Ат пен қосымша бір – бірінен бос орынсыз нүктемен бөлінеді. Мысалы:
PRIMER.TXT мұндағы PRIMER- файлдың аты, TXT - қосымшасы.
Каталог - бұл файлдардың аттары мен олардың мөлшері туралы
мәліметтер, олардың соңғы жаңару уақыты т.б. сақталатын дискідегі арнайы
орын.
* және ? символдары файлдармен жұмысты жеңілдету үшін және бір
каталогтегі файлдар тобын көрсету үшін файлдар аттары мен қосымшаларында *
және ? символдарын қолдануға болады.
* символы кез-келген символдардың кез-келген санын білдіреді.
? символы бір кез-келген символдың бар екенін, не жоқ екенін білдіреді.
Мысалы *.SYS - аты кез-келген, бірақ SYS қосымшасы бар барлық файлдар.
????.SYS - аттары төрт символдан тұратын және SYS қосымшасы бар барлық
файлдар
MS DOS-тың барлық командалары резиденттік және транзитті болып екі
топқа бөлінеді. Резидентті (ішкі, бірге құрылған) командалар қосымша
COMMAND.COM файлының құрама бөлігі болып табылады. Олар қарапайым және жиі
қолданылатын командалар. Бұл топқа: DIR, MD, CD, RD, REN, DEL, COPY және
т.б. командалар жатады.
Транзиттік (сыртқы, жүктелінетін) кірме командаларға дискідегі
программалық файлдар жатады. Оларды іске қосып орындаудан бұрын дискіден
оқу керек. Бұл топқа мына командалар жатады. FORMAT, ATTRIB, TREE, MODE,
DISK COPY және т.б.
Резидентті (ішкі) командалар
Каталогтармен жұмыс істейтін командалар
Бұл топқа DIR, MD, RD, CD, командалары жатады.
DIR - каталогтардың мазмұнын шығару командасы;
DIR диск: жол
CD-ағымдағы каталогты өзгерту командасы;
CD\жол
мысалы: CD\NC\NC.EXE NC - каталогына өту және NC.EXE файлының орындалуы
MD – жаңа католог құру командасы;
MD диск енгізгіш: жол
мысалы: VD A:\PRIMER A дискісінде PRIMER каталогын ашу.
RD-ішінде файлдары жоқ бос каталогтар мен ішкі каталогтарды жою командасы,
мысалы,
C:\STUDENT\BASICrd tecno2
STUDENT каталогының ішіндегі екінші дәрежелі BASIC атты ішкі каталогының
үшінші дәрежелі tecno2 ішкі каталогын жою.
Файлдармен жұмыс істейтін командалар
Бұл топқа COPY, REM, DELETE, TYPE, DATE, TIME және т.с.с. командалар
жатады.
FORMAT – дискетті форматтау командасы;
FORMAT диск енгізгіш: параметрлер
мысалы: FORMAT A:S A дискетін форматтау және оны жүйелі етіп жасау.
DEL – файлдарды жою командасы;
DEL файл аты
REN - файлдың атын өзгерту командасы;
REN файлдың ескі аты файлдың жаңа аты
Мысалы: PRIMER.DOC TEХT.DOC ағымдағы катологтың PRIMER.DOC файлын TEХT.DOC
жаңа атты файлға өзгерту
COPY – файлдардың көшірмесін алу командасы;
COPY жол \1-ші файл аты\ 2-ші файл аты
FILEFIND – дискідегі файлдарды іздеу командасы;
Мысалы: FILEFIND* :PRIMER.*– PRIMER файлын кез-келген қосымшамен және кез -
келген дискіден іздеу.
13.Windows – тағы терезелермен және қосымшалармен жұмыс.
Кез келген операциялық жүйе сияқты .Windows мынадай мәселелердің орындалуын
қамтамасыз етеді:
-компьютердің барлық ақпараттық құрал жабдықтарын басқару
-файлдық жүйемен жұмыс істеуді қамтамасыз ету
Терезе .Windows операциялық жүйесінің негізгі элементі болып
табылады.Терезеде хабарлама шығарылады.Терезеде қолданбалы программа
жүктеледі,терезеге файл орналастырылады және т.б.Терезе –терезені басқару
тетіктері және тақырып қатары бар, шекараға бекітілген экранның тікбұрышты
аймағы.Терезенің бас бөлігінде терезенің тағайындалуы көрсетіледі.Терезенің
орнын ауыстыруға болады.Бұл үшін тышқанның көрсеткішін терезенің бас
бөлігіне ауыстсрып, оны тарту керек.Терезенің қлшемңн өзгертуге болады.Бұл
үшін тышқанның көрсеткішін терезенің шекарксына не бұрышына ауыстыру
керек,көрсеткіш екі жаққа бағытталған қара сызыққа айналғанда, бұрышын
тарту керек. Жүйелік прграммалық қоршаулар негізінен компьютердің файлдық
жүйесімен жұмыс істеуді жеңілдетті, яғни қажет информацияны әрі жеңіл
тауып,оның мазмұнын қарауға және онымен жқмыс істеуге өз септігін тигізеді.
Windows- тің негізгі элементтері:
Терезе
Жұмыс үстелі
Тапсырмалар тақтасы
Бас меню
Windows қолданбалы программаларының меню жүйесі
Windows анықтама жүйесі
Windows жүйесінде ең негізгі ұғым терезе болып саналады. Windows сөзінің
аудармасы терезелер дегенді білдіреді.
Терезе- экранның төртбұрышты қоршаулы аумағы,онда әртүрлі программалар
орындалады, кез келген мәліметтер өңделіп түзетіледі және басқару
әрекеттері жүргізіледі.
Жұмыс үстелі- кінші негізгі ұғым.
Бұнда кітаптар,мәліметтер салынған бумалар,құрал жабдықтар орналасуы
мүмкін. Windows ортасында жұмыс столының рөлін дисплей экраны атқарады.Онда
жұмыс істейтін программалардың терезелері,құжаттардың жеке файлдары
белгілер түрінде орналасқан. Microsoft Windows XP ОЖ-і жылдам істейтін 32-
разрядты графикалық интерфейсі бар, ішкі желілік құралдармен жабдықталған,
сол желіде жұмыс жасауға бағытталған операциялық жүйе болып табылады.
14-сұрақ. Бағарламалау тіәлдері.
Программа-магниттік мәлімет тасымалдаушыда файл түрінде сақталып,әрбір
адамның командасы бойынша компьютер жадына жүктеліп,орындауға арналған
машина тіліндегі нұсқаулар жиыны.Қолданбалы программалар арасындағы ерекше
топқа қолданбалы программаларды даярлаудың аспаптық құралдары
жатады.Аспаптық құралдар-басқа программалар мен автоматтандырылған
жүйелерді даярлау үшін программистер пайдаланатын программалар мен
программалық кешендер.Дербес компьютерде кең тараған аспаптық құралдарға
BASIC,PASCAL,CжәнеASSEMBLERсияқты программалау тілдері жатады,олапр үшін
соңғы кездерде әмбебап программалау жүйелері жасалған болатын.Бұл тілдердің
әрқайсысы белгілі бір мәселелер тобын шешуге өте қолайлы.Оның
үстіне,әртүрлі ЭЕМ-дерде белгілі бір тілге ғана үстемдік
беріледі.Программалау жүйелері шыққанға дейін әр адам өзі қолданатын
прорамма мәтінін программалау тілінде жазып,оныЭЕМ-ге арнаулы мәтін
редакторы арқылы енгізіп,сонан соң тағы бір арнайы программа-
компилятор(транслятор)көмегімен өз мәтінін машина тіліне аударатын.Ең
соңында,үшінші бір арнаулы жинақтаушы программаның арқасында бөлек
модульдерден орындалатын программалық файл алынатын.
Бүгінгі күн талабына сәйкес программалық жүйелерді пайдалансақ, мұндай
күрделі жұмыстар атқарудың ешбір қажеті жоқ сияқты. Қазір біріктірілген бір
программалық десте осы аталған операцияларды түгел қамтиды. Соңғы
кездердегі ДЭЕМ прграммалық жүйелерін жасайтын алдыңғы қатарлы фирмаларға
Microsoft Corporation және Borland International сияқтыларды жатқызуға
болады. Microsoft фирмасы өзінің Quick Basic, Visual Basic және Microsoft
C++ деген программаларын, ал Borland фирмасы Turbo Basic, Borland C, Turbo
Pascаl программлық тілдерін жасап таратуда. Бұл жүйелердің әрқайсысының
күшті де әлсіз жақтары бар, сондықтан оларды таңдауда алдына қойған
мақсатына қарай әр адам өзі шешеді.
15-сұрақ. Қызметтік және сервистік программалар.
Программалық жабдықтама-информациялық технологияның елеулі бір
бөлігі.Программасыз кез келген аппаратура жәй элементтер жиыны болады да,ол
ешнәрсе істей алмайды.ЭЕМ программалары екі топқа бөлінеді:1)жүйелі
программалық жабдықтама;2)қолданбалы программалық жабдықтама.Жүйелі
программалар ЭУМ-нің аппараттық жабдықтар жұмысын басқарып,жұмыс істеп
отырған адамды қолданбалы программалармен байланыстырады.Жүйелі
программалық жабдықтаманы бірнеше топқа жіктеуге болады:1)операциялық
жүйелер;2)утилиттер;3)сервистік программалар.Сервистік программалар-әрбір
адамның операциялық жүйемен жұмыс істеуін жеңілдететін программалар
тобы.Қолданбалы программалар арқылы біз өз есептерімізді шығарамыз.Мұндай
программалар қолданбалы(приложения)деп аталады.Қолданбалы программалар сан
алуан,оларға қарапайым программадан бастап күрделі есепті шығара алатын
қуатты мамандандырылған жүйелерді(мәтіндік прцессор,графикалық
редактор,баспаханалық жүйелер т.б.)ғылыми мәселелерге арналған және жалпы
көпшілікке қызмет ету кешендерін де жатқызуға болады.Қызметтік программалар
қызметте керекті әртүрлі информацияларды дайындау,сақтау және өңдеу үшін
кеңінен қолданылып жүр.Бұлар іс қағаздарын жүргізуді компьютерлендіру
кезінде де құжаттар двйындау,жұмыс кестелерін жасау,кезекшілік графиктерін
салу сияқты әрекеттерде де ыңғайлы болып табылады.
16-сұрақ. Қолданбалы программалар,
Программалық жабдықтама-информациялық технологияның елеулі бір
бөлігі.Программасыз кез келген аппаратура жәй элементтер жиыны болады да,ол
ешнәрсе істей алмайды.ЭЕМ программалары екі топқа бөлінеді:1)жүйелі
программалық жабдықтама;2)қолданбалы программалық жабдықтама.Жүйелі
программалар ЭУМ-нің аппараттық жабдықтар жұмысын басқарып,жұмыс істеп
отырған адамды қолданбалы программалармен байланыстырады.Жүйелі
программалық жабдықтаманы бірнеше топқа жіктеуге болады:1)операциялық
жүйелер;2)утилиттер;3)сервистік программалар.Қолданбалы программалыық
жабдықтама-белгілі бір мамандық саласында нақты есептер шығара алатын
программалар жиыны.Олар белгілі бір мақсатта пайдаланылатын және әмбебап
болып екіге бөлінеді.Белгілі бір мақсатта пайдаланылатын программалық
жабдықтама әр адамның нақты есептерін шығаруға арналған,сондықтан оны
пайдалану аймағы да шектеулі.Мұндай программаларды жұмыс иесі өзі жасайды
немесе оның талабы бойвнша маман программалаушылар жасап береді.Дербес
компьютерлердің кең тарауына басты себеп болған олардың алдын ала
дайындалған әмбебап программалық жабдықтамалардың кең тарауы еді,бұл
программалар тек бір есепті шығарып қана қоймай,белгілі бір мамандық
саласында есеп жұмыстарын түгел автоматтандыруды немесе информацияның
белгілі бір түрлерін өңдеуді түгел қамтитын болды.Әмбебап информацияларды
өңдеуге мүмкіндік беретін әмбебап программалық жабдықтаманың негізгі
түрлеоі:мәтін редакторлары,графикалық редакторлар,электрондық
кестелер,оқыту және ойнау программалары,информациялық жүйелер.Әмбебап
программалық жабдықтама дербес компьютерлермен жабдықталған әртүрлі
мамандық иелерінің жұмыс орындарын автоматтандыруды іске асырады.Мұндай
жүйелерге,мысалы,конструкторлық жобалауды,электрондық тақташалар жасап
дайындауды,экономикалық және бухгалтерлік жұмыстарды автоматтандыру істерін
жатқызуға болады.Инженерлік практикада қазір осынжай мақсаттарға
MatLab,MatCad,Eureka сияқты программалық дестелер кеңінен қолданылып
жүр.Қоғамымызды дербес компьютерлермен ,ЭЕМ желілерімен және информациялық
қорлармен толық қамтамасыз ету бұрынғы қағаздағы мәліметтерді қолдану
жұмыстарын толықтыра отырып,информация алу,тарату,пайдалану жұмыстарын жаңа
белеске көтерді.Мұның өзі қоғамымызды информацияландыру процестерін
дамытудың негізі болады деп толығымен айта аламыз.
17. Компьютерлік вирустар-арнайы жазылған шағын көлемді программа. Ол
өздігінен басқа программалар соңына немесе алдында қосымша жазылады
да, оларды бүлдіруге кіріседі.
Қазіргі кездегі вирустар екі топка бөлінеді:
▪ Резиденттік (компьютер жадында тұрақты сақталатын) вирустар;
▪ Резиденттік емес вирустар.
Вирустар мынадай файлдарға жұғуы мүмкін:
Бірден орындалатын файлдар, белгілі бір іс-әрекет істейтін кеңейтілулері
(заты) .com және .exe болып келген файлдар, сондай-ақ басқа программаларға
қажет кезінде қосылатын оверлейлік файлдар. Файлдарды зақымдайтын мұндай
вирустарды файлдық деп атайды. Вирус жұққан файлдар өздерінің кері әсерін
жұмыс істейтін, іске қосылған сәттерде жасайды. Ең қауіпті вирустарға
резиденттік түрде жедел жадта сақталып, орындалатын әрбір программаны
зақымдап отыратындары жатады. Ал егерде олар AUTOEXEC.BAT және CONFIG.SYS
арқылы іске қосылған сайын вирустар өз әсерлерін тұрақты қайталап жүргізіп
отырады.
Операциялық жүйенің жүктеуіші мен қатты дискінің ең басты мәлімет жүктеу
жазбасы. Бұл аумақтарды зақымдайтын вирустар жүктегіш (загрузочная)
немесе Boot -вирустар деп аталады.
Мұндай вирустар өз қызметін компьютерді іске қосқанда, яғни операциялық
жүйені жүктегенде бірден бастайды және әрдайым компьютердің жедел жадында
тұрақты сақталады. Бұлардың таралу тәсілі – компьютерге салынған
дискеттердің алғашқы жолдарына жазылған жүктегіш мәліметіне зақым келтіру
болып табылады. Әдетте мұндай вирустар екі бөліктен тұрады, өйткені
дискеттің жүктеуіш жазбасы өте шағын көлемнен тұрады, сондықтан вирус
бірден түгелдей олардың ішіне орналасы алмайды. Вирустың екінші бөлігі
дискінің түпкі каталогының соңына немесе мәліметтер кластерлеріне жазылып
қалады.
Құрылғылар драйверлері, яғни CONFIG.SYS файлының шеткері құрылғылар
көрсетілетін Devise деген сөз тұрған жолында жазылған файлдар. Ондай
файлдағы вирус сол құрылғыны іске қосқан сайын қызметке кіріседі. Бірақ
драйверді бір компьютерден екінші компьютерге көшіру өте сирек
болатындықтан, мұндай вирустар көп тарала қоймаған. DOS жүйелік файлдарына
(MS DOS.SYS және IO.SYS) да вирус жұқтырылуы теория жүзінде мүмкін
болғанымен, олардың таралуы іс жүзінде өте сирек кездеседі.
Әдетте әрбір вирус түрі файлдың бір немесе екі типіне (түріне) ғана
жұғады. Көбінесе бірден орындалатын файлдарға жұғатын вирустар жиі
кездеседі. Дискінің жүктегіш аймағын зақымдайтын вирустар екінші орында деп
айтуға болады. Шеткері құрылғылар драйверлерін зақымдайтын вирустар сирек
кездеседі, әдетте олар бірден орындалатын файлдарға да зиянын тигізеді.
Файлдық жүйені өзгертетін вирустар
Соңғы кезде вирустың жаңа түрлері – дискідегі файлдық жүйені өзгертетін
вирустар көбейіп таралуда, оларды қысқаша DIR-вирустар деп атайды. Мұндай
вирустар өз мәтінін дискінің белгілі бір бөлігіне (әдетте дискінің соңғы
кластеріне) жасырын жазып қояды да, Оны дискінің файлды орналастыру
кестесіне (FAT) файлдың соңы ретінде белгілейді.
Барлық .COM және .EXE типті файлдар үшін – каталогтағы файлдың алғашқы
мәліметі көрсетілген орынға вирус жазылған қате орын көрсетіліп, ал дұрыс
көрсеткіш – таңбаланған (кодталған) түрде каталогтың пайдаланылмайтын
бөлігіне жасырылады. Сол себепті кез келген программаны іске қосқанда
дискіден бірінші вирус оқылады да, ол тұрақты ЭЕМ жедел жадында сақталып
файлдарды өңдейтін DOS программаларына жабысады. Бірақ жалпы көрініс
каталог дұрыс жұмыс атқарған сияқты болып сырт көзге мұның әсері білінбей
тұрады. Тек вирусы бар дискеттерден программалық файл оқитын сәттерде оның
нақты көлемі қысқарып небәрі 512 не 1024 байт қана болып қалады. Бірақ
атқарылуға тиіс вирусы бар әрбір программа іске қосылғанда оның дұрыс емес
екендігі байқалмайды. Міне осылай ауырған дискілерді дұрыс қалпына
келтіру үшін тек арнайы антивирустік программалар қажет (мысалы, Aidstest
программасының соңғы нұсқалары).
Көрінбейтін және өздігінен өрбитін вирустар
Өзін жай көзге сездірмес үшін кейбір вирустар жасырынудың қилы-қилы
тәсілдерін пайдаланып жүр. Осындайлардың екі түрін – көрінбейтін және
өздігінен өрбитін вирустарды қарастырайық.
Көрінбейтін вирустар
Көптеген резиденттік вирустар былай жасырынуды әдетке айналдырған, олар DOS
жүйесінің вирус жұққан файлдарды шақыруын өзгертпей дұрыс күйінде
қалдырады. Бірақ бұл эффект тек вирус жұққан компьютерлерде файлдар мен
дискілерді жүктеуіш аймақтарының өзгеруін байқау қиын емес.
Өздігінен өрбитін вирустар. Вирустардың жасырыну жолының екінші тәсілі –
өзін-өзі аздап өзгертіп, өрбіп толықтырылып отыруы. Көптеген вирустар
жасайтын кері әсерін байқатпас үшін өз көлемінің бірсыпырасын шарт
таңбаланған жасырын күйде сақтайды. Бірте-бірте өрби отырып, олар таңбалану
тәсілін де, таңбаланған алғашқы бөлігін де аздап өзгертіп отырады. Осының
арқасында вирусты іздеп табатын тұрақты байттар тізбегі болмай, оларды
ұстайтын детектор-программалар жұмысы қиындайды.
18. Антивирустік бағдарламалар.
вирустармен күресу үшін антивирустар деп аталатын арнайы бағдарламалар бар.
Вирусқа қарсы бағдарлама (антивирус) –компьютерлік вирустарды жұқтырған
бағдарламаларды табуға және емдеуге, сондайақ файлдың вирус жұқтыруының
алдыналуға арналған бағдарлама.
Бүгінгі таңда вирусқа қарсы бағдарламалардың алуантүрі бар: Dr7Web,
Касперскийй Антивирусы, Eset NOD32, McAfee, AVG, Panda Software, Norton
Antivirus және т.б.
Касперский Антивирусы (AVP)-ең танымал вирусқа қарсы бағдарламалардың бірі.
Компьютерге орнату кезінде К.Асы тұрғылықты дискіде орналасқақ нысандардың
мәтінмәндік мәзіріне құрамдасып, өз тобын Бастау Бас мәзіріне үстейді.
Жұмыс істеу барысында амалдық жүйенің жүйелік үстелінде вирусқа қарсы
бағдарламаның белгішесі пайда болады.
К.Асыныңкөмегімен жергілікті, алмалы, ықшам дискілерде вирустардың бар
жоғын тексеруге болады.
К.Асы орнатылған болса, компьютерді вирус жұқтырған жұқтырмағанына толық
тексеру үшін мына әрекеттерді орындау қажет:
1. К.Асы вирусқа қарсы бағдарламасын ашу;
2. Қорғаныс қосымшасын таңдау;
3. Менің компьютерімді тексеру дегенді басу;
4. Тексеру нәтижелері жою немесе емдеу қажет болатын вирустардыңм
бар жоғын көрсетеді.
5. Содан кейін К.Асы бағдарламасы терезесін жабу керек.
Жекелеген нысандарды вирустардың бар жоғына тексеру үшін оны тінтуірдің оң
жақ пернесімен ерекшелеп алып, мәтінмәндік мәзірден Вирустар бар жоғына
тексеру әмірін таңдаңыз;
Вирус табылған жағдайда ашылған сұхбат терезесінде ұсынылған әрекеттердің
бірін (дұрысы-емдеу) таңдау қажет;
Өз компьютеріңіздің қауіпсіздігін қамтамасыз ету үшін:
• Компьютеріңізді вирустардың бар жоғына кем дегенде екі айда бір рет
тексеріп отырыңыз;
• Өз вирусқа қарсы бағдарламалық жасақтамаңыздың деректерқорын кем
дегенде 3айда бір рет жаңартып отырыңыз;
• Өз компьютеріңізде бөтен адамдардың жұмыс істеуіне жол бермеңіз;
• Күмәнді бағдарламаларды көшіріп жазбауға тырысыңыз;
• Вирусты өз бетіңізбен залалсыздандыра алмасаңыз, маманға жүгініңіз.
19. Windows операциялық жүйесінің тұтынушы интерфейсі: жұмыс үстелі,
жарлық, терезе, мәзір, батырмалар (кнопки), тақталар және т.б.
. Тұтынушы интерфейсi
Windows тұтынушы интерфейсi келесi негiзгi элементтерден тұрады:
• Терезе;
• Жұмыс үстелi;
• Тапсырмалар тақтасы;
• Бас меню;
• Жанама немесе контекстi меню (оң жақ батырманы шерту арқылы);
• Windows қолданбалы программаларының меню жүйесi;
• Windows анықтама жүйесi.
Терезелер
Windows интерфейсiнiң негiзгi ұғымдарының бiрi болып экран бетiндегi
төртбұрышты жақтаулармен шектелген терезе аймағы болып табылады. Windows
терезесiнде бумалармен файлдар, орындалатын программалармен құжаттар
бейнелерi кескiнделген.
Бумалармен файлдармен жұмыс
Сол жақ аймақты бумалар арасындағы орын ауыстыру:
• Басқа буманың атында тышқанды шертсе, ол белгiленiп жылжымалы болады, ал
оның мазмұны оң жақ аймақта пайда болады.
• Егер бума атының сол жағында орналасқан ”+” немесе “-“ таңбаларын шертсе,
онда сол жақ аймақтың тiзiм элементi ашылады (жиналады), оң жақ аймақтың
мазмұны өзгермейдi.
• Бума атын екi рет шертсе ол ағымдағы бумаға айналады, ал оң жақ аймақта
мазмұны шығады. Сонымен бiрге сол жақ аймақта бума құрылымдарын көрсету
дәрежесi өзгередi.
20. Файл және файлдық жүйе ұғымы.
Файл - бұл белгілі бір атпен дискіде сақталатын ақпараттар жинағы.
Файлдың аты екі бөлімнен тұрады: ұзындығы 1-ден 8-ге дейінгі символдардан
тұратын және 3 символға дейінгі қосымшадан тұрады. Ат пен қосымша бір –
бірінен бос орынсыз нүктемен бөлінеді. Мысалы: PRIMER.TXT мұндағы PRIMER-
файлдың аты, TXT - қосымшасы.
Каталог - бұл файлдардың аттары мен олардың мөлшері туралы мәліметтер,
олардың соңғы жаңару уақыты т.б. сақталатын дискідегі арнайы орын.
* және ? символдары файлдармен жұмысты жеңілдету үшін және бір католгтегі
файлдар тобын көрсету үшін файлдар аттары мен қосымшаларында * және ?
символдарын қолдануға болады.
* символы кез-келген символдардың кез-келген санын білдіреді.
? символы бір кез-келген символдың бар екенін, не жоқ екенін білдіреді.
Мысалы *?SYS - аты кез-келген, бірақ SYS қосымшасы бар барлық файлдар.
????. SYS - аттары төрт символдан аспайтын және SYS қосымшасы бар барлық
файлдар
MS DOS-тың барлық командалары резиденттік және транзитті болып екі топқа
бөлінеді. Резидентті (ішкі, бірге құрылған) командалар қосымша COMMAND.COM
файлының құрама бөлігі болып табылады. Олар қарапайым және жиі қолданылатын
командалар. Бұл топқа: DIR, MD, CD, RD, REN, DEL, COPY және т.б. командалар
жатады.
Транзиттік (сыртқы, жүктелінетін) кірме командаларға дискідегі программалық
файлдар жатады. Оларды іске қосып орындаудан бұрын дискіден оқу керек. Бұл
топқа мына командалар жатады. FORMAT, ATTRIB, TREE, MODE, DISK COPY және
т.б.
Резидентті (ішкі) командалар
Каталогтармен жұмыс істейтін командалар
Бұл топқа DIR, MD, RD, CD, командалары жатады.
DIR - каталогтардың мазмұнын шығару командасы;
DIR диск: жол
CD-ағымдағы каталогты өзгерту командасы;
CD\жол
мысалы: CD\NC\NC.EXE NC - каталогына өту және NC.EXE файлының орындалуы
MD – жаңа католог құру командасы;
MD диск енгізгіш: жол
мысалы: VD A:\PRIMER A дискісінде PRIMER каталогын ашу.
RD-ішінде файлдары жоқ бос каталогтар мен ішкі каталогтарды жою командасы,
мысалы,
C:\STUDENT\BASICrd tecno2
STUDENT каталогының ішіндегі екінші дәрежелі BASIC атты ішкі каталогының
үшінші дәрежелі tecno 2 ішкі каталогын жою.
Файлдармен жұмыс істейтін командалар
Бұл топқа COPY, REM, DELETE, TYPE, DATE, TIME және т.с.с. командалар
жатады.
FORMAT – дискетті форматтау командасы;
FORMAT диск енгізгіш: параметрлер
мысалы: FORMAT A:S A дискетін форматтау және оны жүйелі етіп жасау.
DEL – файлдарды жою командасы;
DEL файл аты
REN - файлдың атын өзгерту командасы;
REN файлдың ескі аты файлдың жаңа аты
Мысалы: PRIMER.DOC TEХT.DOC ағымдағы катологтың PRIMER.DOC файлын TEХT.DOC
жаңа атты файлға өзгерту
COPY – файлдардың көшірмесін алу командасы;
COPY жол \1-ші файл аты\ 2-ші файл аты
FILEFIND – дискідегі файлдарды іздеу командасы;
Мысалы: FILEFIND* :PRIMER.*– PRIMER файлын кез-келген қосымшамен және кез -
келген дискіден іздеу.
21. Сыртқы тасымалдағыштарда ақпараттарды сақтау принциптері (Принципы
хранения информации на внешних носителях).
Ақпараттың сыртқы тасушыларына CD және DVD дисктері,USB-диск немесе флэш
карталар жатады.CD және DVD диск жетіктері мәліметтерді ықшам 400
МБ,DVDдискіге 4,7
Гб ақпарат салды.Дискілер бір реет жазылатын (CD-R және DVD-R) және
қайталап жазылатын болды.Кез-келген диск жетіктері мәліметтерді оқи
алады, көбісі жазуға қабілетті,бірақ мәліметтерді сақтауға және алмастыруға
арналмаған арнайы құрылғылар да бар 3.5- дюимдік дискеттер дискілері
ауыстырылатын тасымалдаушыларсаны , олардың сыйымдылығы 1,44 Мбайт
оларға кейбір қосымша бағдарламаны әзірлейтін құжаттар немесе алмалы
дискілерді тікелей іске қосуға болатын онша үлкен емес бағдарламалар
жазылады.
22. Windows операциялық жүйесінің файлдық жүйесі
Қазіргі кезде қолданылатын операциялық жүйелердің бәрі де файлдар мен
жұмыс істейді. Windows бұл жұмыстың қомақты бөлігін өзіне алды деуге
болады, яғни ол әрбір адамды дискідегі файлдармен қатынас жасау
кезінде оларды үнемі қадағалау қажеттігінен босатты. Мысалы, қандай да
бір программа белгісіне тышқан курсорын апарып, оны екі рет шертсек,
соған сай келетін программалық файл іске қосылады, бұл сәттерде
файлдың қай жерде орналасқанын әркімге білу міндет емес. Мұның өзі
Windows жүйесінің және ондағы барлық қосымша программалардың файлдық
жүйемен тікелей қатынас құра алатының айғағы болып табылады.
23. Сілтеуіш бағдарламасы. Сілтеуіш бағдарламасы Windows-тің негізгі
басқару бағдарламаларының бірі болып табыла отырып, файлдық жүйені
басқаруға арналған.
Windows-тегі Сілтеушінің көмегімен дискеттегі буманың құрылымы мен мазмұнын
көруге болады.
Сілтеуішті іске қосу
Сілтеуішті іске қосудың бірнеше түрі бар:
• Іске қосу батырмасында тышқанның оң жағын шертіп, жанама менюден
Сілтеуіш командасын таңдап алу;
• дәл осылай Жұмыс үстеліндегі кез-келген бума белгішесінде немесе
қолданбалы программалар жарлықтарынан басқа жарлық
белгішелерінде Сілтеуіш командасын таңдап алу;?
• Бума терезесінде бума белгішесін белгілеп, менюдегі
Файл→Сілтеуіш командасын таңдап алу;
Сілтеуіш терезесінің құрылымы
Сілтеуіш терезесінің құрылымы кәдімгі бума терезесінің құрылымына сәйкес:
аты жазылған қатармен терезе өлшемін басқаратын батырмалар, меню
қатарындағы Файл, Түзету, Түр, Сервис; терезенің жұмыс өрісі, сонымен қатар
міндетті емес элементтер-саймандар тақтасымен қалып-күй қатары.
Сілтеуіш терезесінің жұмыс өрісі тік (вертикаль) аймақтарға бөлінген.
Терезенің сол жақ бөлігінде компьютер бумаларының ағаш секілді құрылымы, оң
жақ бөлігінде сол жақ аймағында белгіленген буманың мазмұны бейнеленген.
Егер құрылымы бойынша ішкі бумалары бар бума жабық болса, оның қасында +
белгісі ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
70 жылдар басында тұрмыстық (үйдегі) компьютерлер деп аталған
микрокомпьютерлер шықты. Олардың мүмкіндіктері шектеулі болатын, тек ойнау
үшін және шағын мәтіндер теру үшін ғана пайдаланылды. 70 - ші жылдар
ортасында тұрмыстық компьютерлердің етек алғаны сондай, оларды сусын
шығаратын фирмалар да (Coca Cola) жасай бастады.
Дегенмен, микрокомпьютерлердің дамуындағы ең елеулі оқиға болып 1981
жылы ІВМ фирмасы жасаған, кейіннен дербес компьютер деп аталған шағын
компьютерлердің шығуы болды.
Сол уақыттан бастап осы атау шағын компьютерлер тобының жалпы аты
есебінде тұрақталынып қалды.
IBM фирмасының анықтамасы бойынша компьютерлік жүйелер төрт негізгі
құрамнан тұрады:
1. мақсат қойып, соның нәтижесін алатын адам;
2. аппараттық жасақтау;
3. мәліметтер файлы;
4. компьютерді программалық жасақтау.
ДЭЕМ - сы мынадай құрамнан тұрады: орталық процессор, енгізу
құрылғысы, есте сақтау құрылғысы, шығару құрылғысы.
Орталық процессор барлық есептеу мен ақпарат өңдеу істерін орындайды.
Бір интегралдық схемадан тұратын процессор микропроцессор деп аталады.
Енгізу құрылғысы ақпаратты компьютерге енгізу қызметін атқарады.
Есте сақтау құрылғысы программаларлы, мәліметтерді және жұмыс
нәтижелерін сақтауға арналған.
Шығару құрылғысы компьютердің жұмыс нәтижесін адамдарға жеткізу үшін
қолданылады.
IBM дербес компьютерлері мынадай бөліктерден тұрады:
1. жүйелік блок-құрамында микропроцесссор, жедел жад, тұрақты есте
сақтауыш құрылғысы, қоректену блогы мен енгізу - шығару порттары және
мәлімет жинақтауыштар;
2. мәтіндік және графикалық ақпаратты кескіндеуге арналған монитор
немесе дисплей;
3. әртүрлі символдарды компьютерге енгізуге арналған пернетақта;
4. мәтіндік және графикалық ақпараттарды басып шығаруға арналған
принтер;
5. графикалық курсормен басқарылатын құрылғы-тышқан графикалық
тетігі;
6. сканер - графикалық немесе мәтіндік ақпараттарды оқуға арналған
құрылғы;
7. модем - телефон желісі арқылы басқа компьютерлермен ақпарат
алмасуға арналған құрылғы;
8. CD ROM – компакт дискілерді оқуға арналған құрылғы;
9. желілік адаптер - компьютерлерді жергілікті желіде қолдануға
мүмкіндік береді.
2-сұрақ
Екілік санау жүйесі
Компьютерде әдетте ондық емес позициялық екілік санау жүйесі, яғни 2
негіздеуіші бар санау жүйесі қолданылады. Екілік жүйеде кез - келген сан
екі 0 және 1 цифрлардың көмегімен жазылады және екілік сан деп аталады. Тек
қана 0 және 1 цифрларынан тұратын екілік саннан ондық санды ажырату үшін
екілік санды жазуда екілік санау жүйесінің индексіне белгі қосылады,
мысалы, 110101,1112. Екілік санның әрбір разрядын (цифрын) бит деп атайды.
Екілік жүйенің маңызды құндылығы – цифрды ұсыну ыңғайлылығы және компьютер
аппаратурасының қарапайымдылығы, жарым-жартылай екілік сандармен
орындалатын арифметикалық және логикалық операцияларды жүзеге асыруға
арналған арифметикалы-логикалық құрылғы.
Ондық сандар сияқты, кез-келген екілік санды екілік санға кіретін
цифрлар салмағының айырмашылығын анық бейнелейтін қосынды түрінде жазуға
болады. Бұл қосындыда негіздеуіші ретінде 2 санын қолдануға болады. Мысалы,
1010101,101 екілік сан үшін қосынды мына түрде болады:
1*26+0*25+1*24+0*23+1*22+0*21+1*20+ 1*2-1+0*2-2+1*2-3
Бұл қосынды ондық сан үшін жазылған қосындының ережесі бойынша жазылады.
Берілген мысалда екілік сан жеті санды бүтін және үш санды бөлшек
бөліктерінен тұрады. Сондықтан бүтін бөліктің үлкен цифрі, яғни бірі 27-
1=26-ға көбейтіледі, бүтін бөліктің нөлге тең келесі саны, 25-ке
көбейтіледі және т.с.с., кішкентайға, үшіншіге, дейін екінің дәрежесі кемуі
бойынша цифрдің бөлшек бөлігі 2-3-ке көбейтіледі. Осы қосындыда ондық
жүйенің ережесі бойынша арифметикалық операцияларды орындай отырып, 85,625
санын аламыз. Осылайша, 1010101,101 екілік саны 85, 625 ондық санына сәйкес
келеді, немесе 1010101,1012=85.62510.
3-сұрақСегіздік санау жүйесі
Сегіздік санау жүйесі, яғни 8 негіздеуіші санау жүйесі, сегіз цифрдың
көмегімен санды көрсетеді: 0, 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7. Мысалы, 357 сегіздік
санда жеті бірлік, бес сегіз және квадраты үш сегіз бар, яғни
3578=3*82+5*81+7*80, мұнда 357 санының индексі 8 санау жүйесін білдіреді.
Жазылған қосындыда ондық жүйенің ережесі бойынша арифметикалық әрекеттерді
орындай отырып, 3578=23910 аламыз, яғни 357 сегіздік саны 239 ондық санға
сәйкес келеді.
4-сұрақОн алтылық санау жүйесі
Екілік санау жүйесін компьютерден тыс жерде қолдану өте қолайсыз.
Сондықтан екілік санды жазуды қысқарту үшін 16 негіздеуіші бар санау жүйесі
қолданылады. Бұл жүйені он алтылық деп атайды.
Он алтылық позициялық санау жүйесінде санды жазу үшін ондық санау
жүйесінің цифрлары 0, 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9 және жетпейтін алты
цифрларды белгілеу үшін ондық сандарының мәні 10, 12, 13, 14 және 15
болатын сәйкес латын алфавитінің алғашқы үлкен әріптері: A, B, C, D, E, F
қолданылады. Мысалы, 3Е5А1 осы санды негіздеуіші 16 қосындысы түрінде
есептеп жазсақ, мынаны аламыз:
3Е5А116=3*164+E*163+5*162+A*161+1*1 60 .
Ондық жүйенің ережесі бойынша арифметикалық операцияларды орындай және
А=10, E=14 ескере отырып, 3Е5А116=25539310 аламыз.
5. Компьютерді құрудағы Фон-Нейманның логикалық сызбанұсқасы.
Алғашқы ЭЕМ-ді құру және оның жұмыс істеуінің теориялық негіздерін 1946-
1947 жылдары атақты математик, кибернетик Джон фон Нейман дайындап шықты.
Мұнда өңделетін информация мен өңдеу программасын сандық түрде дайындау,
деректер мен программаны машинаның жадында орналастыру тәсілдері де
қарастырылған.
Төмендегі принциппен жұмыс істеу машинаның Нейман принципімен жұмыс істеу
принципі делінеді.
Дж. Фон Нейман принциптері:
1. Дж. фон Нейман машинасының негізгі блоктары: басқару блогы,
арифметикалық – логикалық құрылғы, жад және енгізу – шығару құрылғылары.
2. Информация екілік жүйе бойынша кодталады және сөз деп аталатын
бірліктерге бөлінеді.
3. Алгоритм команда деп аталатын басқару қызметші сөздерінің тізбектерінен
тұрады. Алгоритм құрайтын командалар жиынтығы программа деп аталады.
4. Программа мен деректер бір жадта сақталады. Түрлі типті сөздер кодтау
жолымен емес, пайдалану жолымен ажыратылады.
5. Басқару құрылығысы мен арифметикалық құрылғы бір құрылғыға
біріктіріледі, оны орталық процессор деп атайды. Олар кезекпенен жадтап
оқылған командаларды ашып, сәйкес түрде бір мәнде етіп орындайды.
6. Компьютердің негізгі құрылығылары.
Дербес компьютер - әмбебаб техникалық жүйе. Оның конфигурациасын
қажеттілікке қарай икемділікпен өзгертуге болады. ЭЕМ – нің типтік толық
жинағы төрт конструктивтік блоктан тұрады: жүйлік блок, дисплей,
пернетақта, тышқан – тетік.
Жүйлік блок – ішінде компьютердің ең маңызды компоненттері орналасқан
негізгі торапты білдіреді. Бұл тораптың ішінде орналасқан маңызды
компоненттер:
• Компьютердің жұмысын басқаратын электрондық схема (микропроцессор,
оперативті есте сақтау, құрылғылардың бақылаушысы және т.б.)
• Компьютердің электрондық схемасына берілетін кернеуі аз тұрақты
токтағы электрмен қоректендіретін желілерді қалыптасыратын
қоректендіру блогі;
• Икемді магниттік дискіге жазылуда және оқуда пайдаланылатын икемді
магниттік дискісінің жинақтаушысы;
• Алынбайтын (қозғалмайтын) қатқыл магниттік дискіге жазылуға және оқуға
арналған қатқыл магниттік дискідегі жинақтаушы.
Дисплей – деректерді көрсетіп ұсынатын құрылғы. Ол информацияны шығарудың
ең танымал құрылғысы болып табылады.
Пернетақта – компьютерге бастапқы информацияны енгізуде, сондай-ақ оның
жұмысын басқаруда пайдаланылады.
Тышқан – тетік – бұл информацианы компьютерге енгізудің манипуляторы.
Бұлардан басқа компьютердің жүйелік болгына мынадай құрылғыларды қосуға
болады.
Принтер – информацианы қағазға басып шығаруға арналған.
Стример – мәліметтерді магниттік таспада сақтауға арналған.
Сканер – информацияны оқуға арналған оптикалық құрылғы.
Желілік адаптер – компьютерді жергілікті желіде қолдануға мүмкіндік береді.
Плоттер - графикалық информацияны шығаруға арналған.
Модем – телефон желісі арқылы басқа компьютерлермен информация алмасуға
арналған.
CD-ROM – компакт – дискілерді оқуға арналған.
7. Сыртқы құрылғылардың типтері
ЭЕМ бірыңғай аппаратық жүйеге біріктірілген техникалық электрондық
құрылғылар жиынынан тұрады. ЭЕМ құрамына кіретін барлық құрылғыларды
олардың функционалдық белгілеріне қарай екіге бөлу қалыптасқан, олар:
жүйелік блок және сыртқы құрылғылар.
Сыртқы құрылғылар былайша бөлінеді:
• Информацияны енгізу құрығылары
• Информацияны шығару құрылғылары
• Информацияны жинақтауыштар
Информация мен басқару командаларын енгізетін негізгі құрыларға пернетақта,
тышқан, сканер жатады.
Шығару құрылғыларына принтер, монитор, плоттер жатады. Информацияны
жинақтауыштарға оптикалық дисктер, стример жатады.
8. Бағдарлама және бағдарламамен қамтамасыз ету ұғымы.
Бағдарлама – магниттік тасмалдаушыда файл түрінде сақталып, әрбір адамның
командасы бойынша компьютер жадына жүктеліп, орындауға арналған машина
тіліндегі нұсқалар жиыны
Бағдарламамен қамтамасыз ету – компьютерде белглі бір үлгілерді орындайтын,
оларды орындауға септігін тигізетін техникалық бағдармалық құжаттамалар
жиынын қоса алғандағы бағдарламалар жиынтығы. Барлық бағдарламалық
құралдардың жиынтығы мен олардың қажет ететін, компьютерде қолданылатын
деректерін әдетте Software деп жиі атайды (Software – бағдарламамен
қамтамасыз ету, Soft – жұмсақ, ware - өнім, яғни жұмсақ өнім), аппараттық
құралдардың жиынтығы – hardware (hardware – аппараттық құрал, hard -
қатты).
Бағдарламамен қамтамасыз етудің үш тобын бөліп көрсетуге болады: жүйелік,
инструментальдық, қолданбалы.
Жүйелік бағдарлама – деректерді өңдейтін компьютерлік технологиялардың
барлық түрін пайдалану барысында орындауға тура келетін көмекші жұмыстардың
көбін аппараттық құралдарымен автоматтандырады.. Жүйелік бағдарлама тобына
операциялық жүйе, операциялық қоршам, архиватор, анивирустық бағдарлама
және т.б. кіреді.
Инструментальдық бағдарламаны қамтамасыз ету адам қызметінің әр түрлі
салаларында қолданылатын бағдарламаның барлық ықтимал дестелерін әзірлеуде
қолданылады. Бұл топқа мыналар кіреді: бағдарлама мәтінін машина тіліне
аударуды жүзеге асыратын әр түрлі алгоритімдік тілдердің трансляторы;
бағдарламаның жекелеген бөліктерін біріктіріп, бір бүтін тұтас ететін
байланыстырушы редакторлар, сондай-ақ жөндеуші –оның көмегімен бағдарламаны
жазу барысында кеткен қателіктер табылып, жойылады; ыңғайлы жасалуы үшін
жоғарыда айтылған компоненттерді біріктіретін әзірлеушілердің интеграциялық
ортасы.
Қолданбалы бағдарлама- бұл деректерді өңдеудің информациялық технологиясы
қолданылатын белгілі бір саладағы міндеттерді немесе міндеттер тобын шешуге
арналған бағдарлама.Бұл бағдарламамен қамтамасыз ету белгілі бір
бағдарламалық салаға бағдарланған қолданбалы бағдарламалар дестесін(ҚБД)
және пайдаланушының проблемалық бағдарламасын қамтиды. Бағдарламалар
дестесі біршама дәрежеде пайдаланушының информацияны түрлендірудегі белгілі
бір процедураны орындайтын қолайлы әрі қарапайым құралдарына қол жеткізуіне
мүмкіндік беретін интерактивті ортаны білдіреді. ҚБД-ға мыналар жатады:
мәтіндік редактор, графикалық редактор, электрондық кесте, деректер
базасының басқару жүйесі, жинақталған жүйе, сараптық жүйе, HTML редакторы,
броузерлер, қаржылық талдау жүйесі, бухалтерлік бағдарлама, корректор,
аудармашылар және электрондық сөздік, оқытушы білім бағдарламасы және
мультимедиялық энциклопедия.
9- сұрақ. Бағдарламалық жабдықтау құрылғысы.
Прогаммалық жабдықтама-информациялық технологиялардың елеулі бір бөлігі.
Прогаммасыз кез клген аппаратура жәй элементтер жиыны болады да, ол ешнәрсе
істей алмайды.ЭЕМ прогаммалары екі топқа бөлінеді,олар:1.жүйелі
прогаммалық жабдықтама,2.қолданбалы прогрммалық жабдықтама.Жүйелі
программалар ЭЕМ нің аппараттық жабдықтар жұмысын басқарып, жұмыс істеп
отырған адамды қолданбалы программамен байланыстырады. Жүйелі программалық
жабдықтаманы бірнеше топқа жіктеуге болады:1)опрациялық
жүйелер;2)утилиттер;3)сервистік программалар:Операциялық жүйелер-
компьютердің прогаммалық құраладының ажырамас бөлігі,ол адамға барлық
құрылғыларды басқару мүмкіншілігін беріп,сол себепті басқа программаларды
аппаратурамен және қолданбалы программамен байланыс жасаудан босататын,адам
жұмысын жеңілдетуге бағыттаоған ең негізгі,әрі маңызды программа.Белгілі
бір қосымша қызмет атқаруға керекті программалар тобы утилиттер болып
табылады.Мысалы,антивирустік программалар,мәліметтерді архивтеу
программалары,компьютердің жұмыс істеу қабілетін тексеретін
программалар.Сервистік программалар-әрбір адамның операциялық жүйемен жұмыс
істеуін жеңілдететін программалар тобы.Қолданбалы программалық жабдықтама-
белгілі бір мамандық саласында нақты есептер шығара алатын программалар
жиыны.Қ.П. сан алуан,оларға қарапайым программадан бастап күрделі есепті
шығара алатын қуатты маманданған жүйелерді жатқызуға болады.Олар белгілі
мақсатта пайдаланылатын және әмбебап болып екіге бөлінеді.Белгілі бір
мақсатта пайдаланылатын программалық жабдықтама әр адамның нақты есептерін
шығаруға арналған,сондықтан оның пайдалану аймағы да шектеулі.Әмбебап
программалық жабдықтама дербес компьютерлермен жабдықталған әртүрлі
мамандық иелерінің жұмыс орындарын автоматтандыруды іске асырады.Қазіргі
кезде жасалынып жатқан программалар теледидар,тоңазытқыш,шаңсорғыш тәрізді
өндіріс тік өнімдер санатына кіреді.Бұл программаларды жасау мен тарату-
өндірісті жүргізу заңдылықтарымен бірдей деңгейде болады деген сөз.
10-сұрақ. Әртүрлі бағдарламалардың қолданылуы.
Әртүрлі информацияларды өңдеуге мүмкіндік беретін әмбебап прогаммалық
жабдықтаманың негізгі түрлері:мәтін редакторлары,графикалық
редакторлар,электрондық кестелер,оқыту және ойнау
программалары,информациялық жүйелер.Мәтіндік информацияларды даярлау мен
өңдеуге арналған программалар мәтін редакторы деп аталады.Мәтін
редакторлары экранда мәтіндерді түзетуге,қателерін уақытында
таюуға,абзацтарды туралауға,мәтіндерді дискілерде ұзақ уақыт сақтап,қажет
болғанда бірден тауып алуға,құжаттарды қағазға бірнеше дана етіп басып
шығаруға мумкіндік береді.Графикалық редакторлар графиктік инфориацияны
дайындау мен өңдеуге арналған программа болып табылады.Графикалық
редакторлар мәліметтердің есептелу нәтижесін график бейнесінде көрсетуде
де,өз қалауымызша түрлі сызықтар тұрғызуда да қолданылады.Электрондық
кестелер жүйесінде миллионнан аса торлар болады,олар пернелермен
информацияны енгізу арқылы немесе формулалар өрнегіг есептеу нәтижесі
бойынша компьютермен жазу арқылы толтырылады.Ойын программалары дербес ЭЕМ-
дердегі қызғылықты,кез келген жан әуестенетін топқа жатады.Компьютерлік
ойындар-демалудың жаңа технологиясы.Оқыту программалары оқу-үйрену
сабақтарын ұйымдастырады,Компьютерлер сабақ оқуда электрондық оқулық және
тренажерлер түрінде,лаборатоиялық аспап әрі информациялық анықтамалық жүйе
есебінде кеңінен пайдаланылады.Информациялының көптеген түрлерін
сақтау,іздеу,жалпы ұйымдастыру жұмысында информациялық жүйелер
қолданылады.Қоғамымызды дербес компьютерлермен,ЭЕМ желілерімен және
информациялық қорлармен толық қамтамасыз ету бұрынғы қағаздағы
мәліметтерді қолдану жұмыстарын толықтыра отырып,инфлрмация
алу,тарату,пайдалану жұмыстарын ұйымдастыруды жаңа белеске көтерді.
11-сұрақ. Операциялық жүйе ұғымы.
Операциялық жүйелер-компьютердің прогаммалық құраладының ажырамас бөлігі,ол
адамға барлық құрылғыларды басқару мүмкіншілігін беріп,сол себепті басқа
программаларды аппаратурамен және қолданбалы программамен байланыс жасаудан
босататын,адам жұмысын жеңілдетуге бағыттаоған ең негізгі,әрі маңызды
программа.Операциялық жуйе,яғни система(ОС)екі негізгі қызметті
орындайды:1)барлық қолданбалы және жүйелік программалардың жұмыстарын
қолдап,олардың бірбірімен және аппараттық жабдықтармен байланыстарын
қамтамасыз ету;2)әрбір адамға компьютерді жалпы басқару мүмкіншілігін
беру.ОС-тің негізгі мақсаты-программалардың бір-бірімен және сыртқы
құрылғылары мен әрекеттестігін қамтамасыз ету,компьютердің жадын бөлу,жұмыс
кезінде туындайтын әртүрлі оқиғаларды анықтау,т.б. Сонымен ОС-адам мен
компбютер аппараттық құралдарынын арасындағы байланысты ұйымдастыратын
программа немесе өзара байланысқан программалар тобы. ОС-тің атқаратын
қызметін үш топқа жіктеуге болады;1)мәліметті енгізу-шығарудың барлық
түрлерінұйымдастыру;2)компьютердің сыртқы ортамен қатынасын
ұйымдастыру;3)мәліметтерді сақтау мен иөңдеу жұмыстарын
атқару.Компьютерлердің әртүрлі модельдеріне қарай ОС-тің архитектурасы мен
мүмкіндіктері де әрқалай бола береді.Дербес компьютерлер үшін кең тараған
операциялық жүйелерге MS(PS)-DOS,WINDOWS 9x(WINDOWS ME), WINDOWS NT(WINDOWS
2000), WINDOWS XP,OS2,LINUX(UNIX),Mas OS жатады.Дербес компьютерлерге
арналған операциялық жүйелердің барлығы да теек бір адамдық болып
табылады.Расында да екі адамның бір мезетте бір компьютерде жұмыс істеуін
елестету қиын ғой. WINDOWS 9x(WINDOWS ME), WINDOWS NT(WINDOWS 2000),
WINDOWS XP,OS2,LINUX(UNIX),Mas OS көп мақсатты жүйелер болып
есептеледі.Көп мақсаттылық-компьютерде бір уақытта қатарласа бірнеше есепті
шығару мүмкіндігі немесе бірнеше әрекеттің қатар атқарылып жатуы.Көптеген
IBM-үйлесімді компьютерлер дискілік MS DOS операциялық жүйесі немесе көп
терезелі WINDOWS графикалық операциялық жүйесін пайдаланады.
12-сұрақ. Операциялық жүйенің функциялары.
Операциялық жүйелер-компьютердің прогаммалық құраладының ажырамас бөлігі,ол
адамға барлық құрылғыларды басқару мүмкіншілігін беріп,сол себепті басқа
программаларды аппаратурамен және қолданбалы программамен байланыс жасаудан
босататын,адам жұмысын жеңілдетуге бағыттаоған ең негізгі,әрі маңызды
программа.Операциялық жуйе,яғни система(ОС)екі негізгі қызметті
орындайды:1)барлық қолданбалы және жүйелік программалардың жұмыстарын
қолдап,олардың бірбірімен және аппараттық жабдықтармен байланыстарын
қамтамасыз ету;2)әрбір адамға компьютерді жалпы басқару мүмкіншілігін
беру.ОС-тің негізгі мақсаты-программалардың бір-бірімен және сыртқы
құрылғылары мен әрекеттестігін қамтамасыз ету,компьютердің жадын бөлу,жұмыс
кезінде туындайтын әртүрлі оқиғаларды анықтау,т.б. Сонымен ОС-адам мен
компбютер аппараттық құралдарынын арасындағы байланысты ұйымдастыратын
программа немесе өзара байланысқан программалар тобы. ОС-тің атқаратын
қызметін үш топқа жіктеуге болады;1)мәліметті енгізу-шығарудың барлық
түрлерінұйымдастыру;2)компьютердің сыртқы ортамен қатынасын
ұйымдастыру;3)мәліметтерді сақтау мен иөңдеу жұмыстарын
атқару.Компьютерлердің әртүрлі модельдеріне қарай ОС-тің архитектурасы мен
мүмкіндіктері де әрқалай бола береді.Дербес компьютерлер үшін кең тараған
операциялық жүйелерге MS(PS)-DOS,WINDOWS 9x(WINDOWS ME), WINDOWS NT(WINDOWS
2000), WINDOWS XP,OS2,LINUX(UNIX),Mas OS жатады.Дербес компьютерлерге
арналған операциялық жүйелердің барлығы да теек бір адамдық болып
табылады.Расында да екі адамның бір мезетте бір компьютерде жұмыс істеуін
елестету қиын ғой. WINDOWS 9x(WINDOWS ME), WINDOWS NT(WINDOWS 2000),
WINDOWS XP,OS2,LINUX(UNIX),Mas OS көп мақсатты жүйелер болып
есептеледі.Көп мақсаттылық-компьютерде бір уақытта қатарласа бірнеше есепті
шығару мүмкіндігі немесе бірнеше әрекеттің қатар атқарылып жатуы.Көптеген
IBM-үйлесімді компьютерлер дискілік MS DOS операциялық жүйесі немесе көп
терезелі WINDOWS графикалық операциялық жүйесін пайдаланады.Операциялық
жүйелер көптеген функцичларды орындайды:информацияны дисуіге жазу-оқуды
жүзеге асырады,мәліметтер сақтауды ұйымдастырады,көптеген құрылғыларының
өзара байланыста жұмыс істеуін,барлық қолданбалы программалар жұмысының
орындалуын қамтамасыз етеді.Бұл жүйе компьютер іске қосылғаннан кейін
иілгіш не қатты дискіден алғашқы жүктелетін негізгі программа болып
табыладлы.
Қоршам – бұл ОЖ-дың басқаруымен іске косылатын және осы ОЖ-мен адамның
жұмыс істеуіне көмектеседі. Қоршам – программасы компьютердің барлық
файлдық құрылымын: дискілерді каталогтарды және файлдарды зкраннан көрнекті
(наглядно) етіп көрсетеді.
Мұндай программа мен командалық жол арқылы (в командной строке) MS DOS-
тың күрделі командасын теріп жатудың еш қажеті жоқ. Файлдарды бар-жоғы
бірнеше пернені пайдаланып, іздестіруге, көшіруге, ауыстыруға, жоюға,
сұрыптауға, өзгертуге және іске қосуға болады. Қоршам-программасы
командаларды MS DOS (DOS Navigator,Volkov Commander) тіліне аударады.
Windows 9.х-тың графикалық ортасында жұмыс істегенде файлдардың
ұзынсонар (длинные) информативтік атауларын пайдалануға, тіпті ондағы бос
орындарды да назарға алмауға (допускаются даже пробелы), кез келген
объектіні экранның кез келген жерінен ауыстыруға әрі экранның кез келген
жерінен контекстік мәзірді (контексное меню) шақырып, контекстік кемекке
жүгінуге болады.
ОЖ-дың бірінші нұсқасы Windows NТ нарықта алғаш рет 1993 жылы пайда
болды, қазіргі уақытта оның 3.5 және 4.0 нұсқалары әр түрлі ұйымдар,
банктер, өнеркәсіптік және жекелеген пайдаланушылар кеңінен қолданылып жүр.
Windows 2000 – көптеген сервистік пайдалану мүмкіндіктері кеңейтілсе
де, пайдалануда үлкен қиындықтары бар Windows NТ және Windows 9.х екеуінің
мүмкіндіктерін біріктірген операциялық жүйе. Windows 2000 негізіңде
оңтайландырылған нұсқа ретінде Windows МЕ - Windows9.х.-ны дамытушы болып
табылатын ОЖ нұсқасы жасалды. Windows ОЖ-дың жаңа - 2002 жылғы нұсқасы -
Windows ХР жасалды. Windows ХР Windows 2000-да пайдаланылған
технологиялардың негізінде әзірленді. Ол үйдегі және кеңседегі компыотерде
жұмыс істеуге қолайлы әрі оны пайдаланушылардың саны күннен күнге артып
келеді. Windows ХР жүйелік ресурстарға қоятын талабы жоғары (оперативті
есте сақтау 128 Мб-тан және қатқыл дискідегі кеңістік 2 ГБ-тан кем болмауы
керек).
Windows тобындағы операциялық жүйенің артықшылығы – пайдаланылатын
интерфейстер (қоршам) бірыңғайластырылған. Осының арқасында – әр түрлі
программаларда олардың жұмысын басқарудың біркелкі (бірдей) принциптері
сақталады. Бұл ОЖ бір мезгілде бірнеше міндеттерді қатар орындаудың
мүмкіндіктерімен қамтамасыз етеді. Мұнда әрбір программа терезе деп
аталатын жекелеген тік бұрышты аймақтарға орналасады. Терезені экран
бойынша жылжытуға, мөлшерін өлшеуге, бір-біріне келтіруге немесе графикалық
таңбашасына (ярлык) (пиктограммалар немесе таңбаша) дейін кемітуге болады.
Windows, 0S2, Unix жүйелері көп программалығына қарай әрі оларға
қосылатын желілік мүмкіндіктерге қарай әлдеқайда күрделі болып кедледі.
Unix ОЖ-дың басты ерекшелігі - модульдігінде, ЭЕМ-ның басқа
тұрпаттарын (типтерін) жеңіл тасымалдайтындығында және негізгі міндеттері
жаңа жүйелік программаларды жасау болып табылатын мамандарға жайлы жағдай
тудыруға мүмкіндік беретін жүйелік программаның мол жиынына ие.
Жүйе 1969 жылы жасалып, әсіресе телефон компанияларының арасында
ерекше танымал болып үлгерді, өйткені ол диалог режимінде және уақыттың
белгілі бір аралығында желілердегі жұмыстың орындалуын қамтамасыз етгі.
□ Windows ОЖ-ды жасауда Microsoft фирмасы объектік-бағдарланған тәсілді
пайдаланды. Пайдалану деңгейінде мұндай тәсіл мынаны білдіреді: интерфейс
нақты әлемге ұқсастықты (подобие реального мира) білдіреді, ал ЭЕМ-мен
жұмыс істеу жай ғана объектімен әрекет етуге (іс-қимыл жасауға) келіп
тіреледі (сводится). Папканы ашуға, жабуға, жылжытуға, портфельге жинауға
болады. Құжаттарды қарап көруге, түзеуге, бірорыннан басқа орынға
ауыстырып қоюға, жоюға немесе кәрзеңкеге тастауға болады. BIOS-ТЕСҚ-да
орналасқан, компьютердің барлық блоктарының қосылғанын тексереді және
енгізу - шығарудың біршама жай операцияларын орындайды. Тексерген соң
басқаруды BR - дің алғашқы іске қосу блогына береді.
□ BR - жүйелік дискіде орналасқан. Оның қызметі - IO.SYS және MSDOS.SYS
модульдерін жедел жадқа оқып, іске қосады.
□ IO.SYS - енгізу- шығарудың базалық жүйесіне қосымша болып табылады,
яғни қосымша сыртқы құрылғыларды қаматамасыз ететін драйверлерді BIOS
толықтыруға мүмкіндік береді.
□ MSDOS.SYS - бұл негізгі модуль, файл жүйесінің жұмысын, дискілермен
ақпаратпен алмасу, бағдарлама жұмысының аяқталуын қамтамасыз етеді.
□ COMMAND.COM процессор - командаларды енгізілген бағдарламаларды
өңдейді, пернетақтадан командаларды қабылдайды және синтаксистік талдау
жасайды, ішкі және сыртқы командаларды іске қосады әрі орындайды,
қолданбалы бағдарламаларды іске қосып орындайды.
□ Сыртқы командалар олар 30 - дан артық. Бұл бағдарламалар қызмет көрсету
сипатында болады.
□ Құрылғылар драйверлері - бұл енгізу - шығару блогын толықтыратын және
жаңа құрылғыларға қызмет етуді қамтамасыз ететін арнаулы бағдарламалар.
Драйверлердің аттары CONFIG.SYS файлында жазылады.
Файл - бұл белгілі бір атпен дискіде сақталатын ақпараттар жинағы.
Файлдың аты екі бөлімнен тұрады: ұзындығы 1-ден 8-ге дейінгі символдардан
тұратын және 3 символға дейінгі қосымшадан (кеңейтілуі – расширение)
тұрады. Ат пен қосымша бір – бірінен бос орынсыз нүктемен бөлінеді. Мысалы:
PRIMER.TXT мұндағы PRIMER- файлдың аты, TXT - қосымшасы.
Каталог - бұл файлдардың аттары мен олардың мөлшері туралы
мәліметтер, олардың соңғы жаңару уақыты т.б. сақталатын дискідегі арнайы
орын.
* және ? символдары файлдармен жұмысты жеңілдету үшін және бір
каталогтегі файлдар тобын көрсету үшін файлдар аттары мен қосымшаларында *
және ? символдарын қолдануға болады.
* символы кез-келген символдардың кез-келген санын білдіреді.
? символы бір кез-келген символдың бар екенін, не жоқ екенін білдіреді.
Мысалы *.SYS - аты кез-келген, бірақ SYS қосымшасы бар барлық файлдар.
????.SYS - аттары төрт символдан тұратын және SYS қосымшасы бар барлық
файлдар
MS DOS-тың барлық командалары резиденттік және транзитті болып екі
топқа бөлінеді. Резидентті (ішкі, бірге құрылған) командалар қосымша
COMMAND.COM файлының құрама бөлігі болып табылады. Олар қарапайым және жиі
қолданылатын командалар. Бұл топқа: DIR, MD, CD, RD, REN, DEL, COPY және
т.б. командалар жатады.
Транзиттік (сыртқы, жүктелінетін) кірме командаларға дискідегі
программалық файлдар жатады. Оларды іске қосып орындаудан бұрын дискіден
оқу керек. Бұл топқа мына командалар жатады. FORMAT, ATTRIB, TREE, MODE,
DISK COPY және т.б.
Резидентті (ішкі) командалар
Каталогтармен жұмыс істейтін командалар
Бұл топқа DIR, MD, RD, CD, командалары жатады.
DIR - каталогтардың мазмұнын шығару командасы;
DIR диск: жол
CD-ағымдағы каталогты өзгерту командасы;
CD\жол
мысалы: CD\NC\NC.EXE NC - каталогына өту және NC.EXE файлының орындалуы
MD – жаңа католог құру командасы;
MD диск енгізгіш: жол
мысалы: VD A:\PRIMER A дискісінде PRIMER каталогын ашу.
RD-ішінде файлдары жоқ бос каталогтар мен ішкі каталогтарды жою командасы,
мысалы,
C:\STUDENT\BASICrd tecno2
STUDENT каталогының ішіндегі екінші дәрежелі BASIC атты ішкі каталогының
үшінші дәрежелі tecno2 ішкі каталогын жою.
Файлдармен жұмыс істейтін командалар
Бұл топқа COPY, REM, DELETE, TYPE, DATE, TIME және т.с.с. командалар
жатады.
FORMAT – дискетті форматтау командасы;
FORMAT диск енгізгіш: параметрлер
мысалы: FORMAT A:S A дискетін форматтау және оны жүйелі етіп жасау.
DEL – файлдарды жою командасы;
DEL файл аты
REN - файлдың атын өзгерту командасы;
REN файлдың ескі аты файлдың жаңа аты
Мысалы: PRIMER.DOC TEХT.DOC ағымдағы катологтың PRIMER.DOC файлын TEХT.DOC
жаңа атты файлға өзгерту
COPY – файлдардың көшірмесін алу командасы;
COPY жол \1-ші файл аты\ 2-ші файл аты
FILEFIND – дискідегі файлдарды іздеу командасы;
Мысалы: FILEFIND* :PRIMER.*– PRIMER файлын кез-келген қосымшамен және кез -
келген дискіден іздеу.
13.Windows – тағы терезелермен және қосымшалармен жұмыс.
Кез келген операциялық жүйе сияқты .Windows мынадай мәселелердің орындалуын
қамтамасыз етеді:
-компьютердің барлық ақпараттық құрал жабдықтарын басқару
-файлдық жүйемен жұмыс істеуді қамтамасыз ету
Терезе .Windows операциялық жүйесінің негізгі элементі болып
табылады.Терезеде хабарлама шығарылады.Терезеде қолданбалы программа
жүктеледі,терезеге файл орналастырылады және т.б.Терезе –терезені басқару
тетіктері және тақырып қатары бар, шекараға бекітілген экранның тікбұрышты
аймағы.Терезенің бас бөлігінде терезенің тағайындалуы көрсетіледі.Терезенің
орнын ауыстыруға болады.Бұл үшін тышқанның көрсеткішін терезенің бас
бөлігіне ауыстсрып, оны тарту керек.Терезенің қлшемңн өзгертуге болады.Бұл
үшін тышқанның көрсеткішін терезенің шекарксына не бұрышына ауыстыру
керек,көрсеткіш екі жаққа бағытталған қара сызыққа айналғанда, бұрышын
тарту керек. Жүйелік прграммалық қоршаулар негізінен компьютердің файлдық
жүйесімен жұмыс істеуді жеңілдетті, яғни қажет информацияны әрі жеңіл
тауып,оның мазмұнын қарауға және онымен жқмыс істеуге өз септігін тигізеді.
Windows- тің негізгі элементтері:
Терезе
Жұмыс үстелі
Тапсырмалар тақтасы
Бас меню
Windows қолданбалы программаларының меню жүйесі
Windows анықтама жүйесі
Windows жүйесінде ең негізгі ұғым терезе болып саналады. Windows сөзінің
аудармасы терезелер дегенді білдіреді.
Терезе- экранның төртбұрышты қоршаулы аумағы,онда әртүрлі программалар
орындалады, кез келген мәліметтер өңделіп түзетіледі және басқару
әрекеттері жүргізіледі.
Жұмыс үстелі- кінші негізгі ұғым.
Бұнда кітаптар,мәліметтер салынған бумалар,құрал жабдықтар орналасуы
мүмкін. Windows ортасында жұмыс столының рөлін дисплей экраны атқарады.Онда
жұмыс істейтін программалардың терезелері,құжаттардың жеке файлдары
белгілер түрінде орналасқан. Microsoft Windows XP ОЖ-і жылдам істейтін 32-
разрядты графикалық интерфейсі бар, ішкі желілік құралдармен жабдықталған,
сол желіде жұмыс жасауға бағытталған операциялық жүйе болып табылады.
14-сұрақ. Бағарламалау тіәлдері.
Программа-магниттік мәлімет тасымалдаушыда файл түрінде сақталып,әрбір
адамның командасы бойынша компьютер жадына жүктеліп,орындауға арналған
машина тіліндегі нұсқаулар жиыны.Қолданбалы программалар арасындағы ерекше
топқа қолданбалы программаларды даярлаудың аспаптық құралдары
жатады.Аспаптық құралдар-басқа программалар мен автоматтандырылған
жүйелерді даярлау үшін программистер пайдаланатын программалар мен
программалық кешендер.Дербес компьютерде кең тараған аспаптық құралдарға
BASIC,PASCAL,CжәнеASSEMBLERсияқты программалау тілдері жатады,олапр үшін
соңғы кездерде әмбебап программалау жүйелері жасалған болатын.Бұл тілдердің
әрқайсысы белгілі бір мәселелер тобын шешуге өте қолайлы.Оның
үстіне,әртүрлі ЭЕМ-дерде белгілі бір тілге ғана үстемдік
беріледі.Программалау жүйелері шыққанға дейін әр адам өзі қолданатын
прорамма мәтінін программалау тілінде жазып,оныЭЕМ-ге арнаулы мәтін
редакторы арқылы енгізіп,сонан соң тағы бір арнайы программа-
компилятор(транслятор)көмегімен өз мәтінін машина тіліне аударатын.Ең
соңында,үшінші бір арнаулы жинақтаушы программаның арқасында бөлек
модульдерден орындалатын программалық файл алынатын.
Бүгінгі күн талабына сәйкес программалық жүйелерді пайдалансақ, мұндай
күрделі жұмыстар атқарудың ешбір қажеті жоқ сияқты. Қазір біріктірілген бір
программалық десте осы аталған операцияларды түгел қамтиды. Соңғы
кездердегі ДЭЕМ прграммалық жүйелерін жасайтын алдыңғы қатарлы фирмаларға
Microsoft Corporation және Borland International сияқтыларды жатқызуға
болады. Microsoft фирмасы өзінің Quick Basic, Visual Basic және Microsoft
C++ деген программаларын, ал Borland фирмасы Turbo Basic, Borland C, Turbo
Pascаl программлық тілдерін жасап таратуда. Бұл жүйелердің әрқайсысының
күшті де әлсіз жақтары бар, сондықтан оларды таңдауда алдына қойған
мақсатына қарай әр адам өзі шешеді.
15-сұрақ. Қызметтік және сервистік программалар.
Программалық жабдықтама-информациялық технологияның елеулі бір
бөлігі.Программасыз кез келген аппаратура жәй элементтер жиыны болады да,ол
ешнәрсе істей алмайды.ЭЕМ программалары екі топқа бөлінеді:1)жүйелі
программалық жабдықтама;2)қолданбалы программалық жабдықтама.Жүйелі
программалар ЭУМ-нің аппараттық жабдықтар жұмысын басқарып,жұмыс істеп
отырған адамды қолданбалы программалармен байланыстырады.Жүйелі
программалық жабдықтаманы бірнеше топқа жіктеуге болады:1)операциялық
жүйелер;2)утилиттер;3)сервистік программалар.Сервистік программалар-әрбір
адамның операциялық жүйемен жұмыс істеуін жеңілдететін программалар
тобы.Қолданбалы программалар арқылы біз өз есептерімізді шығарамыз.Мұндай
программалар қолданбалы(приложения)деп аталады.Қолданбалы программалар сан
алуан,оларға қарапайым программадан бастап күрделі есепті шығара алатын
қуатты мамандандырылған жүйелерді(мәтіндік прцессор,графикалық
редактор,баспаханалық жүйелер т.б.)ғылыми мәселелерге арналған және жалпы
көпшілікке қызмет ету кешендерін де жатқызуға болады.Қызметтік программалар
қызметте керекті әртүрлі информацияларды дайындау,сақтау және өңдеу үшін
кеңінен қолданылып жүр.Бұлар іс қағаздарын жүргізуді компьютерлендіру
кезінде де құжаттар двйындау,жұмыс кестелерін жасау,кезекшілік графиктерін
салу сияқты әрекеттерде де ыңғайлы болып табылады.
16-сұрақ. Қолданбалы программалар,
Программалық жабдықтама-информациялық технологияның елеулі бір
бөлігі.Программасыз кез келген аппаратура жәй элементтер жиыны болады да,ол
ешнәрсе істей алмайды.ЭЕМ программалары екі топқа бөлінеді:1)жүйелі
программалық жабдықтама;2)қолданбалы программалық жабдықтама.Жүйелі
программалар ЭУМ-нің аппараттық жабдықтар жұмысын басқарып,жұмыс істеп
отырған адамды қолданбалы программалармен байланыстырады.Жүйелі
программалық жабдықтаманы бірнеше топқа жіктеуге болады:1)операциялық
жүйелер;2)утилиттер;3)сервистік программалар.Қолданбалы программалыық
жабдықтама-белгілі бір мамандық саласында нақты есептер шығара алатын
программалар жиыны.Олар белгілі бір мақсатта пайдаланылатын және әмбебап
болып екіге бөлінеді.Белгілі бір мақсатта пайдаланылатын программалық
жабдықтама әр адамның нақты есептерін шығаруға арналған,сондықтан оны
пайдалану аймағы да шектеулі.Мұндай программаларды жұмыс иесі өзі жасайды
немесе оның талабы бойвнша маман программалаушылар жасап береді.Дербес
компьютерлердің кең тарауына басты себеп болған олардың алдын ала
дайындалған әмбебап программалық жабдықтамалардың кең тарауы еді,бұл
программалар тек бір есепті шығарып қана қоймай,белгілі бір мамандық
саласында есеп жұмыстарын түгел автоматтандыруды немесе информацияның
белгілі бір түрлерін өңдеуді түгел қамтитын болды.Әмбебап информацияларды
өңдеуге мүмкіндік беретін әмбебап программалық жабдықтаманың негізгі
түрлеоі:мәтін редакторлары,графикалық редакторлар,электрондық
кестелер,оқыту және ойнау программалары,информациялық жүйелер.Әмбебап
программалық жабдықтама дербес компьютерлермен жабдықталған әртүрлі
мамандық иелерінің жұмыс орындарын автоматтандыруды іске асырады.Мұндай
жүйелерге,мысалы,конструкторлық жобалауды,электрондық тақташалар жасап
дайындауды,экономикалық және бухгалтерлік жұмыстарды автоматтандыру істерін
жатқызуға болады.Инженерлік практикада қазір осынжай мақсаттарға
MatLab,MatCad,Eureka сияқты программалық дестелер кеңінен қолданылып
жүр.Қоғамымызды дербес компьютерлермен ,ЭЕМ желілерімен және информациялық
қорлармен толық қамтамасыз ету бұрынғы қағаздағы мәліметтерді қолдану
жұмыстарын толықтыра отырып,информация алу,тарату,пайдалану жұмыстарын жаңа
белеске көтерді.Мұның өзі қоғамымызды информацияландыру процестерін
дамытудың негізі болады деп толығымен айта аламыз.
17. Компьютерлік вирустар-арнайы жазылған шағын көлемді программа. Ол
өздігінен басқа программалар соңына немесе алдында қосымша жазылады
да, оларды бүлдіруге кіріседі.
Қазіргі кездегі вирустар екі топка бөлінеді:
▪ Резиденттік (компьютер жадында тұрақты сақталатын) вирустар;
▪ Резиденттік емес вирустар.
Вирустар мынадай файлдарға жұғуы мүмкін:
Бірден орындалатын файлдар, белгілі бір іс-әрекет істейтін кеңейтілулері
(заты) .com және .exe болып келген файлдар, сондай-ақ басқа программаларға
қажет кезінде қосылатын оверлейлік файлдар. Файлдарды зақымдайтын мұндай
вирустарды файлдық деп атайды. Вирус жұққан файлдар өздерінің кері әсерін
жұмыс істейтін, іске қосылған сәттерде жасайды. Ең қауіпті вирустарға
резиденттік түрде жедел жадта сақталып, орындалатын әрбір программаны
зақымдап отыратындары жатады. Ал егерде олар AUTOEXEC.BAT және CONFIG.SYS
арқылы іске қосылған сайын вирустар өз әсерлерін тұрақты қайталап жүргізіп
отырады.
Операциялық жүйенің жүктеуіші мен қатты дискінің ең басты мәлімет жүктеу
жазбасы. Бұл аумақтарды зақымдайтын вирустар жүктегіш (загрузочная)
немесе Boot -вирустар деп аталады.
Мұндай вирустар өз қызметін компьютерді іске қосқанда, яғни операциялық
жүйені жүктегенде бірден бастайды және әрдайым компьютердің жедел жадында
тұрақты сақталады. Бұлардың таралу тәсілі – компьютерге салынған
дискеттердің алғашқы жолдарына жазылған жүктегіш мәліметіне зақым келтіру
болып табылады. Әдетте мұндай вирустар екі бөліктен тұрады, өйткені
дискеттің жүктеуіш жазбасы өте шағын көлемнен тұрады, сондықтан вирус
бірден түгелдей олардың ішіне орналасы алмайды. Вирустың екінші бөлігі
дискінің түпкі каталогының соңына немесе мәліметтер кластерлеріне жазылып
қалады.
Құрылғылар драйверлері, яғни CONFIG.SYS файлының шеткері құрылғылар
көрсетілетін Devise деген сөз тұрған жолында жазылған файлдар. Ондай
файлдағы вирус сол құрылғыны іске қосқан сайын қызметке кіріседі. Бірақ
драйверді бір компьютерден екінші компьютерге көшіру өте сирек
болатындықтан, мұндай вирустар көп тарала қоймаған. DOS жүйелік файлдарына
(MS DOS.SYS және IO.SYS) да вирус жұқтырылуы теория жүзінде мүмкін
болғанымен, олардың таралуы іс жүзінде өте сирек кездеседі.
Әдетте әрбір вирус түрі файлдың бір немесе екі типіне (түріне) ғана
жұғады. Көбінесе бірден орындалатын файлдарға жұғатын вирустар жиі
кездеседі. Дискінің жүктегіш аймағын зақымдайтын вирустар екінші орында деп
айтуға болады. Шеткері құрылғылар драйверлерін зақымдайтын вирустар сирек
кездеседі, әдетте олар бірден орындалатын файлдарға да зиянын тигізеді.
Файлдық жүйені өзгертетін вирустар
Соңғы кезде вирустың жаңа түрлері – дискідегі файлдық жүйені өзгертетін
вирустар көбейіп таралуда, оларды қысқаша DIR-вирустар деп атайды. Мұндай
вирустар өз мәтінін дискінің белгілі бір бөлігіне (әдетте дискінің соңғы
кластеріне) жасырын жазып қояды да, Оны дискінің файлды орналастыру
кестесіне (FAT) файлдың соңы ретінде белгілейді.
Барлық .COM және .EXE типті файлдар үшін – каталогтағы файлдың алғашқы
мәліметі көрсетілген орынға вирус жазылған қате орын көрсетіліп, ал дұрыс
көрсеткіш – таңбаланған (кодталған) түрде каталогтың пайдаланылмайтын
бөлігіне жасырылады. Сол себепті кез келген программаны іске қосқанда
дискіден бірінші вирус оқылады да, ол тұрақты ЭЕМ жедел жадында сақталып
файлдарды өңдейтін DOS программаларына жабысады. Бірақ жалпы көрініс
каталог дұрыс жұмыс атқарған сияқты болып сырт көзге мұның әсері білінбей
тұрады. Тек вирусы бар дискеттерден программалық файл оқитын сәттерде оның
нақты көлемі қысқарып небәрі 512 не 1024 байт қана болып қалады. Бірақ
атқарылуға тиіс вирусы бар әрбір программа іске қосылғанда оның дұрыс емес
екендігі байқалмайды. Міне осылай ауырған дискілерді дұрыс қалпына
келтіру үшін тек арнайы антивирустік программалар қажет (мысалы, Aidstest
программасының соңғы нұсқалары).
Көрінбейтін және өздігінен өрбитін вирустар
Өзін жай көзге сездірмес үшін кейбір вирустар жасырынудың қилы-қилы
тәсілдерін пайдаланып жүр. Осындайлардың екі түрін – көрінбейтін және
өздігінен өрбитін вирустарды қарастырайық.
Көрінбейтін вирустар
Көптеген резиденттік вирустар былай жасырынуды әдетке айналдырған, олар DOS
жүйесінің вирус жұққан файлдарды шақыруын өзгертпей дұрыс күйінде
қалдырады. Бірақ бұл эффект тек вирус жұққан компьютерлерде файлдар мен
дискілерді жүктеуіш аймақтарының өзгеруін байқау қиын емес.
Өздігінен өрбитін вирустар. Вирустардың жасырыну жолының екінші тәсілі –
өзін-өзі аздап өзгертіп, өрбіп толықтырылып отыруы. Көптеген вирустар
жасайтын кері әсерін байқатпас үшін өз көлемінің бірсыпырасын шарт
таңбаланған жасырын күйде сақтайды. Бірте-бірте өрби отырып, олар таңбалану
тәсілін де, таңбаланған алғашқы бөлігін де аздап өзгертіп отырады. Осының
арқасында вирусты іздеп табатын тұрақты байттар тізбегі болмай, оларды
ұстайтын детектор-программалар жұмысы қиындайды.
18. Антивирустік бағдарламалар.
вирустармен күресу үшін антивирустар деп аталатын арнайы бағдарламалар бар.
Вирусқа қарсы бағдарлама (антивирус) –компьютерлік вирустарды жұқтырған
бағдарламаларды табуға және емдеуге, сондайақ файлдың вирус жұқтыруының
алдыналуға арналған бағдарлама.
Бүгінгі таңда вирусқа қарсы бағдарламалардың алуантүрі бар: Dr7Web,
Касперскийй Антивирусы, Eset NOD32, McAfee, AVG, Panda Software, Norton
Antivirus және т.б.
Касперский Антивирусы (AVP)-ең танымал вирусқа қарсы бағдарламалардың бірі.
Компьютерге орнату кезінде К.Асы тұрғылықты дискіде орналасқақ нысандардың
мәтінмәндік мәзіріне құрамдасып, өз тобын Бастау Бас мәзіріне үстейді.
Жұмыс істеу барысында амалдық жүйенің жүйелік үстелінде вирусқа қарсы
бағдарламаның белгішесі пайда болады.
К.Асыныңкөмегімен жергілікті, алмалы, ықшам дискілерде вирустардың бар
жоғын тексеруге болады.
К.Асы орнатылған болса, компьютерді вирус жұқтырған жұқтырмағанына толық
тексеру үшін мына әрекеттерді орындау қажет:
1. К.Асы вирусқа қарсы бағдарламасын ашу;
2. Қорғаныс қосымшасын таңдау;
3. Менің компьютерімді тексеру дегенді басу;
4. Тексеру нәтижелері жою немесе емдеу қажет болатын вирустардыңм
бар жоғын көрсетеді.
5. Содан кейін К.Асы бағдарламасы терезесін жабу керек.
Жекелеген нысандарды вирустардың бар жоғына тексеру үшін оны тінтуірдің оң
жақ пернесімен ерекшелеп алып, мәтінмәндік мәзірден Вирустар бар жоғына
тексеру әмірін таңдаңыз;
Вирус табылған жағдайда ашылған сұхбат терезесінде ұсынылған әрекеттердің
бірін (дұрысы-емдеу) таңдау қажет;
Өз компьютеріңіздің қауіпсіздігін қамтамасыз ету үшін:
• Компьютеріңізді вирустардың бар жоғына кем дегенде екі айда бір рет
тексеріп отырыңыз;
• Өз вирусқа қарсы бағдарламалық жасақтамаңыздың деректерқорын кем
дегенде 3айда бір рет жаңартып отырыңыз;
• Өз компьютеріңізде бөтен адамдардың жұмыс істеуіне жол бермеңіз;
• Күмәнді бағдарламаларды көшіріп жазбауға тырысыңыз;
• Вирусты өз бетіңізбен залалсыздандыра алмасаңыз, маманға жүгініңіз.
19. Windows операциялық жүйесінің тұтынушы интерфейсі: жұмыс үстелі,
жарлық, терезе, мәзір, батырмалар (кнопки), тақталар және т.б.
. Тұтынушы интерфейсi
Windows тұтынушы интерфейсi келесi негiзгi элементтерден тұрады:
• Терезе;
• Жұмыс үстелi;
• Тапсырмалар тақтасы;
• Бас меню;
• Жанама немесе контекстi меню (оң жақ батырманы шерту арқылы);
• Windows қолданбалы программаларының меню жүйесi;
• Windows анықтама жүйесi.
Терезелер
Windows интерфейсiнiң негiзгi ұғымдарының бiрi болып экран бетiндегi
төртбұрышты жақтаулармен шектелген терезе аймағы болып табылады. Windows
терезесiнде бумалармен файлдар, орындалатын программалармен құжаттар
бейнелерi кескiнделген.
Бумалармен файлдармен жұмыс
Сол жақ аймақты бумалар арасындағы орын ауыстыру:
• Басқа буманың атында тышқанды шертсе, ол белгiленiп жылжымалы болады, ал
оның мазмұны оң жақ аймақта пайда болады.
• Егер бума атының сол жағында орналасқан ”+” немесе “-“ таңбаларын шертсе,
онда сол жақ аймақтың тiзiм элементi ашылады (жиналады), оң жақ аймақтың
мазмұны өзгермейдi.
• Бума атын екi рет шертсе ол ағымдағы бумаға айналады, ал оң жақ аймақта
мазмұны шығады. Сонымен бiрге сол жақ аймақта бума құрылымдарын көрсету
дәрежесi өзгередi.
20. Файл және файлдық жүйе ұғымы.
Файл - бұл белгілі бір атпен дискіде сақталатын ақпараттар жинағы.
Файлдың аты екі бөлімнен тұрады: ұзындығы 1-ден 8-ге дейінгі символдардан
тұратын және 3 символға дейінгі қосымшадан тұрады. Ат пен қосымша бір –
бірінен бос орынсыз нүктемен бөлінеді. Мысалы: PRIMER.TXT мұндағы PRIMER-
файлдың аты, TXT - қосымшасы.
Каталог - бұл файлдардың аттары мен олардың мөлшері туралы мәліметтер,
олардың соңғы жаңару уақыты т.б. сақталатын дискідегі арнайы орын.
* және ? символдары файлдармен жұмысты жеңілдету үшін және бір католгтегі
файлдар тобын көрсету үшін файлдар аттары мен қосымшаларында * және ?
символдарын қолдануға болады.
* символы кез-келген символдардың кез-келген санын білдіреді.
? символы бір кез-келген символдың бар екенін, не жоқ екенін білдіреді.
Мысалы *?SYS - аты кез-келген, бірақ SYS қосымшасы бар барлық файлдар.
????. SYS - аттары төрт символдан аспайтын және SYS қосымшасы бар барлық
файлдар
MS DOS-тың барлық командалары резиденттік және транзитті болып екі топқа
бөлінеді. Резидентті (ішкі, бірге құрылған) командалар қосымша COMMAND.COM
файлының құрама бөлігі болып табылады. Олар қарапайым және жиі қолданылатын
командалар. Бұл топқа: DIR, MD, CD, RD, REN, DEL, COPY және т.б. командалар
жатады.
Транзиттік (сыртқы, жүктелінетін) кірме командаларға дискідегі программалық
файлдар жатады. Оларды іске қосып орындаудан бұрын дискіден оқу керек. Бұл
топқа мына командалар жатады. FORMAT, ATTRIB, TREE, MODE, DISK COPY және
т.б.
Резидентті (ішкі) командалар
Каталогтармен жұмыс істейтін командалар
Бұл топқа DIR, MD, RD, CD, командалары жатады.
DIR - каталогтардың мазмұнын шығару командасы;
DIR диск: жол
CD-ағымдағы каталогты өзгерту командасы;
CD\жол
мысалы: CD\NC\NC.EXE NC - каталогына өту және NC.EXE файлының орындалуы
MD – жаңа католог құру командасы;
MD диск енгізгіш: жол
мысалы: VD A:\PRIMER A дискісінде PRIMER каталогын ашу.
RD-ішінде файлдары жоқ бос каталогтар мен ішкі каталогтарды жою командасы,
мысалы,
C:\STUDENT\BASICrd tecno2
STUDENT каталогының ішіндегі екінші дәрежелі BASIC атты ішкі каталогының
үшінші дәрежелі tecno 2 ішкі каталогын жою.
Файлдармен жұмыс істейтін командалар
Бұл топқа COPY, REM, DELETE, TYPE, DATE, TIME және т.с.с. командалар
жатады.
FORMAT – дискетті форматтау командасы;
FORMAT диск енгізгіш: параметрлер
мысалы: FORMAT A:S A дискетін форматтау және оны жүйелі етіп жасау.
DEL – файлдарды жою командасы;
DEL файл аты
REN - файлдың атын өзгерту командасы;
REN файлдың ескі аты файлдың жаңа аты
Мысалы: PRIMER.DOC TEХT.DOC ағымдағы катологтың PRIMER.DOC файлын TEХT.DOC
жаңа атты файлға өзгерту
COPY – файлдардың көшірмесін алу командасы;
COPY жол \1-ші файл аты\ 2-ші файл аты
FILEFIND – дискідегі файлдарды іздеу командасы;
Мысалы: FILEFIND* :PRIMER.*– PRIMER файлын кез-келген қосымшамен және кез -
келген дискіден іздеу.
21. Сыртқы тасымалдағыштарда ақпараттарды сақтау принциптері (Принципы
хранения информации на внешних носителях).
Ақпараттың сыртқы тасушыларына CD және DVD дисктері,USB-диск немесе флэш
карталар жатады.CD және DVD диск жетіктері мәліметтерді ықшам 400
МБ,DVDдискіге 4,7
Гб ақпарат салды.Дискілер бір реет жазылатын (CD-R және DVD-R) және
қайталап жазылатын болды.Кез-келген диск жетіктері мәліметтерді оқи
алады, көбісі жазуға қабілетті,бірақ мәліметтерді сақтауға және алмастыруға
арналмаған арнайы құрылғылар да бар 3.5- дюимдік дискеттер дискілері
ауыстырылатын тасымалдаушыларсаны , олардың сыйымдылығы 1,44 Мбайт
оларға кейбір қосымша бағдарламаны әзірлейтін құжаттар немесе алмалы
дискілерді тікелей іске қосуға болатын онша үлкен емес бағдарламалар
жазылады.
22. Windows операциялық жүйесінің файлдық жүйесі
Қазіргі кезде қолданылатын операциялық жүйелердің бәрі де файлдар мен
жұмыс істейді. Windows бұл жұмыстың қомақты бөлігін өзіне алды деуге
болады, яғни ол әрбір адамды дискідегі файлдармен қатынас жасау
кезінде оларды үнемі қадағалау қажеттігінен босатты. Мысалы, қандай да
бір программа белгісіне тышқан курсорын апарып, оны екі рет шертсек,
соған сай келетін программалық файл іске қосылады, бұл сәттерде
файлдың қай жерде орналасқанын әркімге білу міндет емес. Мұның өзі
Windows жүйесінің және ондағы барлық қосымша программалардың файлдық
жүйемен тікелей қатынас құра алатының айғағы болып табылады.
23. Сілтеуіш бағдарламасы. Сілтеуіш бағдарламасы Windows-тің негізгі
басқару бағдарламаларының бірі болып табыла отырып, файлдық жүйені
басқаруға арналған.
Windows-тегі Сілтеушінің көмегімен дискеттегі буманың құрылымы мен мазмұнын
көруге болады.
Сілтеуішті іске қосу
Сілтеуішті іске қосудың бірнеше түрі бар:
• Іске қосу батырмасында тышқанның оң жағын шертіп, жанама менюден
Сілтеуіш командасын таңдап алу;
• дәл осылай Жұмыс үстеліндегі кез-келген бума белгішесінде немесе
қолданбалы программалар жарлықтарынан басқа жарлық
белгішелерінде Сілтеуіш командасын таңдап алу;?
• Бума терезесінде бума белгішесін белгілеп, менюдегі
Файл→Сілтеуіш командасын таңдап алу;
Сілтеуіш терезесінің құрылымы
Сілтеуіш терезесінің құрылымы кәдімгі бума терезесінің құрылымына сәйкес:
аты жазылған қатармен терезе өлшемін басқаратын батырмалар, меню
қатарындағы Файл, Түзету, Түр, Сервис; терезенің жұмыс өрісі, сонымен қатар
міндетті емес элементтер-саймандар тақтасымен қалып-күй қатары.
Сілтеуіш терезесінің жұмыс өрісі тік (вертикаль) аймақтарға бөлінген.
Терезенің сол жақ бөлігінде компьютер бумаларының ағаш секілді құрылымы, оң
жақ бөлігінде сол жақ аймағында белгіленген буманың мазмұны бейнеленген.
Егер құрылымы бойынша ішкі бумалары бар бума жабық болса, оның қасында +
белгісі ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz