Сопының хәлі - үздіксіз үрдіс

Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 5 бет
Таңдаулыға:

Құранда адамның табиғаты мен мінезіне байланысты анықтамалар өте көп.
Сонымен қатар адамның психологиялық қуаты мен қызметтері, рухани даму
сатылары, адам типологиясы сияқты мәселелер кеңінен қамтылған. Дегенмен,
Құранда басты мәселе ретінде адамның имандылық пен асылық, яғни Тәңірді
жоққа шығару психологиясы арасындағы моральдық таңдау, сонымен қатар аян
және шабыт, дәстүрлі әлеуметтік әдеттердің ықпалы, сол топтардың
психологиясы, діни үндеуге қарсылық және қорғану механизмдері сияқты
көптеген мәселелер қарастырылған. Құранда адам ең жоғарғы дәрежеде
жаратылғанымен оның нәпсінің зынданына түсіп, төрдегі басын есікке
сүйрейтін, "ең төменгі дәрежеге дейін құлдилататын моральдық азғындауға да
бейім екендігі ескертіледі. Адамның моральдық азғындауына берілген
анықтамаларда оның "әлсіз, қап тоқуші, жоюшы, залым, қиянатшыл, ашкөз,
арамтамақ, сараң, надан екендігі сыналып, Тәңір адамды осылардан қашуға,
жиіркенуге үндейді. Өйткені Тәңірдің адамға қояр талабы - оның көркем
құлықты, жамандыққа жаны қас, жақсылықтың жаршысы болатын, Тәңірдің еркін
жүзеге асыратып құл болу. Тәңірдің шынайы құлы болу үшін адам, ең алдымен,
өз болмысымен тұтастықта болып, содан кейін өзін қоршаған әлеммен
үйлесімділік құруы тиіс. Осы үндестікті қамтамасыз ету үшін Тәңір Құран
арқылы адамға құндылықтар жүйесін ұсынады. Бұл құндылықтар адамгершілік пен
парасаттылықты қалыптастырудың негізгі қалыбы-тезі. Адамның жақсылық,
парасат, парасатты іспен, сөзбен және оймен қарулануы оның иманының қуатына
тікелей катысты. Өйткені Құранда имандылық адамгершіліктің тұтқасы, негізгі
көзі ретінде түсіндірілген. Имандылықтан туатын құндылықтарды әділеттілік,
турашылдық, ар-ұят, намыс, сабырлық, төзімділік, жомарттық, шыншылдық,
мейірімділік, ата-анаға құрмет, отансүйгіштік, қанағатшылдық, тазалық,
махаббат, адамды сүю, жүректілік деп тізіп, жалпы парасат (фазилат)
құндылықтарына, ал имансыздықтан туындаған зұлымдық, жалғандық,
екіжүзділік, опасыздық, менмендік, риякерлік, қорқақтық сияқты жаман
қылықтарды масқаралық (разилат) сипатына жатқызып, бұлардан аулақ болуын
ескертеді. Құран адамның жаулануы қиын әлем екендігін, оны тек қана табиғи
жолмен, ерікті сұхбат арқылы тәрбиелеуді, оны дінге шақыруда да ешқандай
зорлық немесе қысым жасауға болмайтындығын ескертеді.
Қорыта айтқанда, Құранда адамның кандай болмыс екендігі, өмір сүру
ортасы мен тіршілігінің мәні, әлемдегі орны мен мақсаты туралы тиянақты
мәліметтер бар. Бұлардың барлығы адамның рухы мен көңіліне қатысты
психологиялық құбылыстар мен қуаттар түсінікті әрі қарапайым тілмен
берілген. Құранның үндеуі адам санасына, рухы меп ақылына (қалпіне)
арналған. Адамға тек жүрек (қалб), көңіл арқылы. ғана жол табу мүмкін.
Міне, Қазақстандағы ислам философиясы сопылық таным, хәл ілімінің басты
мәселесіңің рух немесе адам болуы да сондықтан.
Қазақстан мұсылмандары да сопылық таным арқылы ислам діні мен
өркениетіне қадам басып, ұлттық болмысының өзегін қалыптастырды. Біздің
дәстүрлі мұсылмандық түсінігіміздің негізінде түркілік сопылық дүниетаным
жатыр.
Сопылық философия бойынша сөз қозғау – оның дүниетанымдық ұғымдары мен
категориялық құбылыстарын анықтаудан басталады. Ал сопылық категориялардың
мазмұны сонының хәлі сияқты әрбір сопылық ағымдар (тариқат) шеңберінде
құбылып, озгеріп отырады. Оның үстіне бұған әрбір сопылық жолдың тарихи
кезеңдеріндегі қолданған ұғымдарының оте құбылмалы екендігіғі қоссаңыз,
нақтылыққа жету өте қиын. Дегенмен, әрбір сопылық тәжірибенің ұстанған жолы
мен ерекшелігін анықтайтын мәдени кеңістікте сақталған сан ғасырлық іздері
бар.
Сопылық тәжірибе - "адамдық меннің" ешқандай сезім немесе ақылдың
көмегінсіз, Тәңірмен тікелей байланысқа түсу тожірибесі. Оны тілмен жеткізу
қиын болғандықтан, талдау жасау да мүмкін емес. Мұндай хәлді жеткізуде тіл,
ойлау құралдары дәрменсіз. Сөзбен түсіндірудің мүмкін еместігі – сопының
жеке тәжірибесі, басынан откен хәлі болуында жатыр. Бұл хәл –
трансцендентальдық мәндегі құбылыс болғандықтан оны сөзбен айшықтау, бұл
хәлді басынан өткізбеген кісіге түсіндіру одан да қиын. Сопылардың "лам
йазуқ уа лам йағриф", яғни татпаған білмейді деген сөзі осы хәл үшін
айтылған. Сондықтан сопылар хәлдерін түсіндіру үшін символдар,
антропоморфты ұғымдар, метафора, теңеу сияқты ауыспалы мағынадағы символдық-
бейнелі терминдер қолданады. Сопының хәлі ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.