Санадан тыс құбылыс - әрбір адамның психикалық әрекетінің міндетті құрамды бөлігі

Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 8 бет
Таңдаулыға:

Кіріспе.

Сана адамның барлық психикалық функцияларының жалпы сапасы болып
табылатын бейнелеудің ерекше түрі ретінде түсіндіріледі.
Өзара қатынастағы барлық психикалық функциялардың дамуы адамда сыртқы
әлемнің іштей бейнеленуі қамтамасыз етеді.
Психологияны қызықтыратын жеке сананың дамуы мен қалыптасуы қоғамдық
санамен үздіксіз байланыста болады. Сана -бірлескен психика түрі,
адамның еңбек әрекетінде қалыптасуының тарихи-қоғамдық жағдайлардың
нәтижесі. Сана – қоғамдық болмыс.
Сананың төрт негізгі сипаттамасы бөлінеді:
1. Сана - қоршаған әлем туралы ілімдердің жиынтығы. Сана құрылымына
барлық танымдық үрдістер енеді: түйсік, қабылдау, ойлау, қиал, ес.
2. Санада субъект пен объект айырмашылықтарының бектлуі. Органикалық
әлем тарихында тек адам ғана қоршаған ортадан өзін бөліп оған өзін қарсы
қоя алады. Тіршілік иелері ішішен тек адам ғана өзін тануға қабілетті, яғни
өзінің психикалық әрекетін өзіне бағыттай алады.

3. Мақсатты іс-әрекеттерді қамтамасыз етеді. Сана қызметі: әрекеттің
мақсатын, оның мотивтерін қалыптастырады, еріктік шешімдер қабылдайды,
әрекеттердің орындалу барысын қадағалайды
және т. б.

4. Сондай-ақ, сана құрылымына белгілі бір қатынастар да енеді. Тіл -
сананың барлық аталған арнайы қасиеттерінің қалыптасуы
мен болуының міндетті шарты. Тіл – тарихи-қоғамдық тәжірибені немесе
қоғамдық сананы білдіретін ерекше объективтік жүйе екені белгілі. Нақтылы
бір адам меңгеретін тіл осы адамның шынайы санасы болады.

Тілдің белгілері жоғары жүйке қызметін жетілдіреді, соның нәтижесінде
жануарларда болмайтын екінші сигналдық жүйе қалыптасады.

Сөйлеу тілінде таным деңгейін жаңа сатыға көтереді. Себебі, сөз
нақтылы бір атаудың алуан қырын танымның жалпы шеңберінде қорытып, жинақтап
береді. Демек, ойлаудың жаңа түрі дамиды. Ол жоғары сатыдағы жануарлардың
пәрменді және нақтылы-бейнелі ойлауынан өзгеше дерексіз ойлау жетіледі, ал
дерексіз ойлау дегеніміз - сананың өзегі.
Тіл біздің саналық болмысымыздың формасы - қарым-қатынас шеңберін кеңейте
түседі. Қарым-қатынас үрдісінде адамдар сыртқы ортаны да, өзін де терең әрі
жан-жақты тани түседі. Демек, еңбекпен қатар сөйлесу де сана мен адамдардың
өзіндік сана-сезімінің дамуының маңызды факторы болып табылады. Қарым-
қатынас жасау - қоғамдық өмір факторы. Қарым-қатынас үрдісінде
психологиялық қауымдастықтар қалыптасады, яғни өз заңдары бар қоғамдық
психология пайда болады.
Философ Ю.К.Мельвиль: "Адамның бүкіл рухани дүниесі оның өзге
адамдармен қарым-қатынасында ғана пайда болады және дамиды. Ал қарым-
қатынас үрдісінде адамдардың тек өз жеке басының ғана емес, сондай-ақ
адамдардың қоғамдық санасы да қалыптасады", - деп атап көрсетті.
Тілдің арқасында адамдар өткен ұрпақ тәжірибесін жинақтап, сақтап және
келер буынға тапсыра алатын болашаққа көз жіберіп, өз ісінің нәтижесін
шамалайтын еңбекті, өмірді, әлеуметтік күресті жоспарлай алатын болды.

Сананың негізгі қасиеттері

Сана психика дамуының жоғары сатысы ретінде, ең алдымен, жалпыны және
болмыстағы елеуліні тану қабілеті сияқты қасиетімен ерекшеленеді. Жалпыны
білу адамның болмыста мейлінше дұрыс бағдар ұстауын қамтамасыз етеді, істі
біліп әрекет жасауына, өзін дұрыс алып жүруге мүмкіндік береді. Жалпыны
біле отырып адам әрбір жеке міндетті практикалық тұрғыдан шеше алады.
Заңдылықтарды біле отырып, белгілі бір оқиғаның болатынын алдын ала болжай
да аласыз. Жалпы мен елеулі жайындағы білімдерді жинақтау ғылымды
И.П.Павловтың сөзімен айтқанда, "болмысты және өз басымызды дұрыс алып
жүруге жоғары бағдарлылықты" қалыптастырады. Ғылым, өнер, мәдениет (сөздің
кең мағынасында) қоғамдық сананы құрайды.
Жеке адамның санасы мен қоғамдық сана диалектикалық бірлікте болады.
Жеке адам санасы оның болмысын ғана бейнелеп қоймайды, сонымен қатар
адамзат жинақтаған білімді меңгеру нәтижесі де болып табылады. Екінші
жағынан, қоғамдық сана жеке адамдар мен бұқара көпшіліктің шығармашылық іс-
әрекетінің нәтижесінде қалыптасады.
Сана объективтік болмыс жайында қорытылған білімнен ғана емес, сондай-ақ
сол болмысқа белгілі түрдегі қатынастардан да көрініп отырады. Демек, адам
өзін табиғаттан бөліп алады, белгілі автономия танытады, белгілі дәрежеде
бағалай отырып, оқиғаларға байқастап жанасады. Адам қатынастарды
интеллектуалды (бағалау арқылы) және эмоционалды (сүю, ұнату, өшпенділік,
жек көру, жирену түрінде көрінеді) сипатта болуы мүмкін. Көп жағдайларда
саналы қатынастар интеллектуалды-эмоционалды сипатта, екеуі аралас келеді.
Сана адамның шығармашылық қабілеттілігінен көрінеді. "Адамның санасы
объективті дүниені бейнелеп қана қоймайды, сонымен қатар оны жасайды".
Хайуан еш нәрсені де орната алмайды. Егер ол өзі мекендеген жердің
жағдайын өзгертсе оны саналы түрде түсініп істемейді, оның тіршілік етуі
соған жеткізеді. Адам дүниені саналы түрде өзгертуге талаптанады, оны өз
қажетіне бейімдегісі келеді, тіпті ол табиғаттың жеке элементтерінен
табиғатта кездеспейтін жаңа заттар жасайды. Шығармашылық адамның бүкіл
Жерді мекендеуіне жэне ғарышқа да жол табуына мүмкіндік береді.
Сананың аса маңызды оның есеп беруі болып табылады. Адам өзінің ниеті мен
күйзелісі, ойы мен түйсігі туралы өзіне-өзі есеп береді, демек, сана тек
қана сыртқы білімді емес, өзін білуді де қамтамасыз етеді, яғни сана
өзіндік сана-сезім түрінде де көрініс табады. Адам есеп беруінің арқасында
өз күшін реттей алады, өзін түзетіп және дамытып отырады.
Білім негізінде жеке адамның іс-әрекетіндегі және мінез-құлқындағы
саналылық мөлшерін анықтауға болады. Жеке адам мінезі мен іс-әрекетінде
білімге сүйенеді, ол өткендегіні ескеріп және болашақты болжай отырып,
неғұрлым тиімді тәсілді таңдап алады. Бұл ретте адам өзін-өзі бақылайды
және өз күшін жоспарына қарай реттеп отырады.
Өзіндік сана-сезім
Адамның жануарлардан айырмашылығы - ол өзін танитын және білетін, өзін
түзетіп және жетілдіріп отыруға қабілетті тіршілік иесі.
Өзіңдік сана-сезім - сананың өзіңді білу мен өзіңе қатынастың бірлігі
ретінде көрінетін бір түрі. Өзіндік сана-сезім сыртқы ортаны және өзіңді
өзің танудың бейнелеуінен біртіндеп қалыптасады.
Басқаларды тану арқылы өзіңді тану. Жас бала бастапқыда өзін қоршаған
ортадан бөліп қарамайды. Ол ойыншықты қозғап та, аяғын қимылдатып та –
бірінен-бірін айырмай ойнай береді. Бірте-бірте ол өзін, өзінің мүшелері
мен тұтас денесін қоршаған заттардан бөле қарап, ажырата бастайды. Бұл
физикалық саралау үрдісі сыртқы дүние мен өзін танудың нәтижесінде және
алғашқы кезде проприоцептивтік деңгейінде (өз мүшелерінің қалыпты жайы мен
қимыл қозғалысын сезіну) өтеді. "Баланың өзін-өзі аңғаруынан кейін, есейген
соң өз санасының актілеріне сын көзбен қарауға, яғни өзінің бүкіл ішкі
дүниесін сырттан келіп қосылатын барша құбылыстардан бөліп қарауға, оны
талдауға және сыртқымен салыстыруға, бір сөзбен айтқанда, өз санасының
актін зерттеуге мүмкіндік беретін өзіндік сана-сезім туады" - деп, И.М.
Сеченев дәріптеген. Күрделі психикалық құбылыстарды, әсіресе өз басының
қасиеттерін танып білу - іс-әрекет және қарым-қатынас үрдістерінде өтеді.
Қарым-қатынас үрдісінде адамдар бірін-бірі біліп, біріне-бірі баға береді.
Өзгенің осындай бағалауы әр адамның өзін-өзі бағалауынан көрініс танытатын
болады.
Адамның өзін-өзі тануда, оны басқаның бағалауы мен ұжымдық бағаның
маңызы ерекше. Егер бір адамның іс-әрекеті мен мінез-құлқын сыңар жақты
бағалау тұрақты сипат алса, онда сол адам өзінің қабілеті немесе мінезі
жайындағы осы сыңар жақ бағаны малданып алады да соған мойын ұсынады.
Өзін-өзі тану өзіндік сана-сезімнің қалыптасуында маңызды рөл
атқарады. Өзін-өзі тану - адамның өз психологиялық және физикалық
ерекшеліктерін зерттеп білуі. Адам өзін тікелей де, жанама түрде де танып
біледі.
Өз іс-әрекеті мен мінез-құлқын талдау арқылы адамның өзін-өзі тани
алуы. Өзін жанама тану өз іс-әрекетінің нәтижелерін талдау жолымен жүзеге
асырылады. Белгілі бір саладағы жетістіктерін талдай және бағалай отырып,
жұмысқа жұмсалған уақыт пен күшті есептей отырып, өз қабілеттерінің
деңгейін анықтауға болады. Қоғамдағы өз мінез-құлқын бағалау арқылы адам өз
басының адамгершілік және психологиялық ерекшеліктерін танып біледі. Жанама
танымда өзін-өзі зерттеп жүрген жеке адамға айналасындағылардың өзі
жайындағы көзқарасын талдаудың да маңызы зор. Жақын адамдардың, қызметтес
жолдастардың объективті бағасы өзіңді тереңірек танып білуіңе көмектеседі.
Өз басының қасиеттеріне берген өз бағасы мен басқа ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.