Педагогикалық процесс - педагогикалық теорияның объектісі болатындығын көрсету

Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 8 бет
Таңдаулыға:

Біртұтас педагогикалық процестің теориясы мен практикасы тарауы бойынша
Лекцияның тақырыбы:Біртұтас педагогикалық процесс педагогиканың пәні және
мұғалім іс - әрекетінің объектісі.
Мақсаты: Біртұтас педагогикалық процестің ерекшеліктерін анықтау.
Міндеттері.
а) "Объект" және "пән" деген ұғымдардың мәнін ашу.
б) Педагогикалық процесс - педагогикалық теорияның объектісі болатындығын
көрсету.
в) Тұлғаның біртұтас педагогикалық процесте дамуына сипаттама беру.
Жоспар
1. Педагогикалық процесс мүғалім іс - әрекетінің объектісі ретінде.
2. Педагогикалық процестің белгілері, сапалары және өзіндік сипаттары.
3. Қарама - қайшылық педагогикалық процестің қозғаушы күші.
Негізгі ұғымдар: объект, пән, ғылым, жүйе, әлеуметтік жүйелер, "ұстаздар -
оқушылар" жүйесі, педагогикалық процесс, педагогикалық ситуация, қозғаушы
күштер, тәрбиелеуші тетіктер, диагностика,болжамдау.
Пәнаралық байланыстар: философия, психология, жүйелердің теориясы, басқару
теориясы.
Педагогикалық процесс мүғалім іс - әрекетінің объектісі. Адамның қандай да
болмасын іс - әрекетінің заттық саласы қалайда білімдер жүйесінде көрінеді.
Сондықтан синтетикалық сипатының біртүтастык объектілері жасалмайынша
субъектіыің іс - әрекетінің сәтті болуы мүмкін емес. Сананың біртүтастық
объектілері белгілі бір шындық саласындағы білімдерді меңгерудің
нәтижесінде пайда болған объектілері, субъектінің іс - әрекетінің сыртқы
талаптарды орындау тәсілдері мен адамның субъекті-түлғалық құндылықгарына
бағыт табу болып табылады.
Педагогикалық іс - әрекетте еңбек субъектісі мүғалім болады. Мүғалімнің
еңбек күралдарының өзіндік сипаттары-ол оньщ білімі, білігі, түлғалық
қасиеттері.
Осыған байланысты, білім "сананың біртүтастықобъектісі" болып
есептелуі керек. (Н.И. Непомнящая), мұғалімнің іс-әрекеті, оның білімі және
тәжірбиесі кәсіби шеберліктің деңгейіне тікелей қатысты екендігі анық.
Қажетті тәжірбиені жинақтауға әкелетін іс - әрекет мұғалім тұлғасын
қалыптастырудың шарты болады, ал ол иоку-методикалық" құралдарының өзінде
орныққан. Бірақ бұл іс-әрекет тиімді болуы мүмкін емес, егер еңбек
объектісі толық айқын болмаса, еңбек субъектісінің зейіні теріс түсініп
объектіге аударылса. Бұндай жағдайда еңбек субъектісінің әрекеті объективті
өмір сүретін кәсіби іс- әрекеттің .объектісіне сейкес болмайды .
Диалектикалық-материалистік философияда жеке түлғаның қалыптасуындағы
іс-әрекеттің ролі туралы жан-жақты зерттелген. Адам іс-әрекеттің субъектісі
ретінде психологиялық зерттеулерде көрсетілген. Бірақ, негізінен, тек XX
ғасырдың 60-шы жылдарында ғана мүғалім іс-әрекеті окушылармен өзара әрекет
ретінде қарастырылып еңбектер жарық көрді. Көрнекті үстаздардың еңбектері
(Ш.А. Амонашвили , В.А. Сухомлинский, А.С. Макаренко және т.б.) окушы
ертерек мүғалімнің арқасында іс- әрекеттің нақтылы субъектісі ретінде
қалыптасса , оқу- тәрбие жүмысының тиімділігі арта түсетіндігіне куә етеді.
Міне, сондықтан да мектептегі педагогикалық (оқыту-тәрбиелеу) процесте
мүғалім және окушы іс- әрекетінің субъектісі ретінде көрінеді, мүғалім іс-
әрекеттің объектісі ретінде окушыны емес, педагогикалық процесс деп есептеу
керек. Мұғалім даярлаудағы мүндай бағыттың қажеттілігі
бірқатар зерттеулерде дәлелденген:
-біртүтастық түлғаны қалыптастыру проблемасын,
біртүтас педагогикалық процестің ерекшеліктерін есегтке
алмай шешу мүмкін емес (В.С. Ильин);
-мүғалім іс - әрекетін оптимизацияландыруға тек қана
оқытуға бағытталушылықпен жету мүмкін емес
(Ю.К. Бабанский);
-егер оқушының Іс - әрекеті назардан тыс қалған болса,
педагогикалық еңбекті ғылыми түрде үйымдастыру мүмкін
емес(И.П. Радченко);
-мектеп әкімшілігі іс - әрекетінің тиімділігі тек кдна
біргүтас педагогикалық процеоті үиымдастыру негізшде
мүмкін болады (М.И. Кондаков);
-біртұтас педагогикалық процестің теориясын жасамайынша, басқару шешімдерін
қабылдау үшін педагогикалық талдауды жетілдіру,одан әрі дамыту өте күрделі
болады (Ю.А. Конаржевский);
Мүғалім іс - әрекетінің объектісін оқып үйрену біртүтас педагогикалық
процестің мәнін анықтау керектігін қажет етеді. Диалектикалық
материализмнің үстанымына — мән бүл ең басты ішкі, біршама заттың түрақты
жағы (немесе оның жақтары мен қатынастарының қосындысы). Мән заттың
табиғатын анықтайды, одан барлық қасиеттері мен белгілері шығады.
Қазіргі кезеңцегі біртұтас педагогикалық процестің мәні туралы түсінік
ғалымдардың бірнеше үрпақтарының күш салуларының арқасында жинақталады,
өйткені педагогикалық қүбылыстар компонентерінің, қасиеттері, заңдылықтар
туралы дербес білімдері бірте - бірте жинақталады. Бірақ, бөлік туралы
білім әлі біртүтас туралы білім емес. "Педагогикалъіқпроцесс'1 деген сөздік
(термин) ғылыми айналымға XIX ғасырдың екінші жартысында (П.Ф. Каптерев)
енгізілгеңдмен, үғымның мазмүндық сипаттамасын тек қана түлға теориясы, іс
- әрекет теориясының дамуы арқылы қүбылыстарды зерттеуде жүйелілік тәсіл
қолдануды қалыптастыру арқасында мүмкін болды.
Педагогикалық процестің мәні туралы әртүрлі көзқарастарды (С.Т. Шацкий,
Н.К. Крупская, А.С. Макаренко, М.А. Данилов, Б. Т, Лихачев, Ю. К.
Бабанский, В. М. Коротов және т. б.) зерттеу жалпы тәртіптегі қорытынды
жасауға мүмкіндік береді. Аталған авторлардың назарларына педагогикалық
процестің әртүрлі жақтары білікті эмпирикалық жолмен жинақталған білімдер
жайлы болады.
Педагогикалық процестің мәні туралы қалыптасқан түсініктердің сыртында
мүғалім үшін өте маңызды бір қатар мәселелер калды, ол: не себеп^і біртүтас
педагогикалык. процесс оқыгу мен тәрбиенің бірлігі (А.Ф. Каптерев, М.А.
Данилов); оның оқыту, даму және тэрбиелік қызметтерінің бірлігі калайіла
қамтамасыз етіледі { Ю. К.Бабаиский) оқушылардың езара^ әрекетінің
ерекшеліктер қалай анықталады (С.Т.Шацкий, Н.К.Крупская,
В.А.СухомлрІнский); өзара әрекет тек қана
окудан тыс уақытқа тән бола ма (А.С. Макаренко); біртүтас педагогикалық
процестің қандай ерекшеліктерін білу оның бағытты дамуының мәселелерін
шешуге көмектеседі (Б.Т. Лихачев) және қызмет істеулерін басқару (В.С.
Ильин, И.П.Радченко) және т. б. Пайда болған сұрақтарға жауап басқа
кеңістікте жатыр - ол біртұтас педагогикалық процестің барлық сапалары мен
қасиеттерін сипаттау. Ал бұл қойылған сұрақтарға эмпирикалық емес,
теориялық методологиялық деңгейдегі жауап.
Бір деңгейден (жеке құбылыстарды сипаттаудан) басқа түтастықтың мәнін және
оның бөліктері арасындағы өзара байланыстылығын анықтау деңгейіне көшу
теориялық талдауға көшуді талап етеді. Жекелік абстрактылықтан нақгылыққа
көшу күрделі кұбылыстарды теориялық талдау әдісі болады , ал оны бірінші
К.Маркс өзінің еңбектерінде бірінші болып сипаттап қолданады. Жасалған
көрсетілген әдісінің ерекшеліктерін В.И. Ленин бсы әдістің орнын және оның
нақтылы ғылыми зерттеулерде философиялықжігі жалпы ғылыми таддау үшін
қолдануды көрсетеді.
Затты теориялық қарастырудың объектісі болып заттың басқалармен байланысы
мен дербес өздері емес, белгілі бір нақтылықтың ішіндегі басқа заттармен
заттың бірі байланысы, оған қатынасы бар. Бірақ бұл мұндай мүмкіншіліктің
болуы, егер эмпирикалық зерттеулерде алдын ала теориялық қорытынды жасалып,
ұғымдар мен анықтамаларда тұтастықтың жалпы жақтары мен байланыстары
көрсетіліп белгіленсе ғана мүмкін. Онда тұтастыкқа теориялықталдаузаттық
нақгылықгың ішіндегі қатынастарын анықтау болады (А.Н. Шептулин).
Қандайда болмасын объектіні тұтас қарастыру мүмкіншілігі оның әрбір
элементтік бөлігін өз негізінде дербес жүйе ретінде есебінде қарастырылуы,
мүмкін яғни, таным, соның ішінде педагогикалық шындықты тану осы аспектіде
нақтылы таным болады. Мұндай объектіні теориялық тәсілмен елестету, онда
шындық әртүрлілігінің бірлігі ретінде оның өмір сүруінің әртүрлі ішіндегі
бөліктер бірлестіктерінің формалары мүмкін болады. (Ж. М. Абдильдин).
Біртүтас объектіні (немесе объективтік біртүтастыкты) түтастықтың ең
кішкентай "кереге көзсіз" генетикалық бірліксіз елестету мүмкін емес.
Жүйелілік бағыттағы көзқараста педагогикалық процесті элементарлық бірлік
"кереге көз" арқылы қарастыру арқылы оны моделсіз ретінде күрастыруға
болады, негіз болатын абстракция ("кереге көз") ең аз дегенде екі қасиеті
болуы керек: өз нәрсенің мәнін, себептерін аша алуы және басқалармен шегіне
жеткен, жанама түрде емес (керісінше, -оның өзі құбылыс басқа жақтары мен
қасиеттерімен жанамаласады). Басқаша айтқанда , көрсетілген абстракция осы
нақгылы көп нақгылықган абстракциялаудың шегі соңы болады, бүдан әрі
құбылысқа сай кеселсіз көрсету мүмкін емес. Немесе былайша айтуға болады:
көрсетілген абстракция дамыған біртүтастықтың дамымаған бастамасы , яғни
түтастық барлық басқа созылатын, шығатын түтастық көз негіз (М.М.
Розенталь).
Элементарлық бірлікті ("кереге көзді") марксистік педагогикада негіздеуге
көптеген зерттеушілер және оның әртүрлі объектілеріне қатысты және ат
салысты. (Н.Чакыров, А.П. Сидельковский, М.И. Алексеев, В.И. Загвязинский,
Г.И. Легенький және т.б.). Бірақта бүл істелген жүмыстар нәтижесі
жеткілікті дәрежеде емес еді, себебі оны жасаушылар қойылатын
методологиялық абстракцияны анық көрсету мен оны қолдану жағдайына
қойылатын талапты бұзған еді. Белгілі бүл бағыттардың әлсіздігі мынадан
байқалады, авторлардың ойларын белгілі бір дәрежеге жеткізе алмады, онда
педагогикалық теория әзінің дамуының ғылыми негізделген логикасына ие бола
алмады. (М.А. Данилов).
Педагогикалық процесті біртүтас объект ретінде қайта жасауға бастапқы
абстракция көмегімен ол жанама бөліктердің күрделену шынжыр буыны ретінде
көрінуі керек. Олар арқылы объективті сол процестің өзара қарама
- қайшы мәндерді шарасыз өтулері керек.
Педагогикалық процестің белгілері, сапалары мен қасиеттері. Түлғаны
қалыптастыру үзақпроцесс, ол қарама
- қайшылықтарды шешумен бүл іс- әрекеттегі ересектердің мәдениеттердің
заттық өзгерілген формасын субъектінің әрекеттік қабілеттеріне өзгерту
(распредмечивание) мен көзқарас формасындағы адамзаттың әрекет күштері мен
қабілеттерінің заттық формаға ауысуының (опредмечи-вание) бірлігі
(Ж.М.Абдильдин). Демек, егер педагогика-лық процестің түпкі мақсаты
адамның түлға ретінде
қалыптасуы болса, онда педагогикалық процестің элементар бірлігі, оның
"кереге көзі" бастапқы абстракция болып "қалыптасудың қас қағым сәті"
(педагогикалық ситуация) болуы керек. Нақтылы шындықтан тыс алынған
педагогикалық ситуация тұлға қалыптасуының қас қағым сәті ретіндегі
педагогикалық ситуация бастапқы абстракцияның көрсеткен талабына
қатынасушылар, негізгі қарама-қайшылықтардың ерекшеліктеріне толық сәйкес
келеді.
Бұл процестің ең кіші бірлігі, одан әрі оны тану сапалық қасиеттерін
жоғалтпай мүмкін болмайды.
Педагогикалық ситуация педагогикалық шындыққа тән көп жақты болады,
нақтылықтан көңіл бөлу (орыны, уақыт, себеп-салдар және пайда болуы,
жағдайы, қатысу-шылардың жас ерекшеліктері, әлеуметтік жағдайы,
психофизиологиялық ерекшеліктері, іс-әрекеттің мазмұны мәні тәсілі) барлық
жағдайда айқын бола түседі, "қалыптасуды" қас қағым сәтің арқылы
педагогикалық процесс ішіндегі тұлға қозғалысымен дамуын көруге мүмкіндік
туады.
Түлғаның қалыптасуы даму барысында негізгі қайшылықтарды жеңуде жүзеге
асады. Бірақ бұл үшін, бөліну болған жөн-ересектер (ұстаздар, ата-аналар)
распредмечиванияның қызметін алады, яғни, әлеуметтік тәжірибеде алынған
(опредмеченных) іс - әрекет тәсілдерін айқындаушы. Сонымен бірге қозғалыс
формаларындағы адамзаттың әрекет күштері мен қабілеттерінің заттық формаға
ауысуы (опредмечивание) жүзеге асады. Тұлғаның іс - әрекет субъектісіне
алмасуы, окушының даму процесінде калай болатындығы көрінеді.
Белгілі бір уақытқа дейін окушы өз бетімен әлеуметтік тәжірбиені іс-
әрекетке ауыстыра (распредмечивание) алмайды, яғни мазмұннан іс-әрекет
тәсілдерін ала алмайды ("бүны қалай істеуге болады"). Сондықтан ол басқа
"үстаз-оқушы" жүйесінің бөлігі болады. Окушы өз бетімен өзін-өзі бағалауды
қалыптастыра алмайды. Өзін бағалау басында оның әрекет нәтижесін
басқалардың бағалауы керек. Сондықтан, оған басқа адамдармен қарым -
қатынаста болу қажет. Рсыдан барып басқа "оқушы — окушылар" жүйесі пайда
болады. Ол бүл алгашқы коллектив сатысы , онда оқушы білімдерді және жаңа
әлеуметтік ролдерді меңгеріп
дайындалады, бүл алға қойған өміріне белсене қатысуын қамтамасыз етеді. (И.
Кон).
Барлық мәдени байлықтарды және іс - әрекеттер түрлерін меңгеру пәндік оқыту
арқылы жүргізген тиімді. Бүнымен тағы бір жүйенің пайда болуы
байланысты,оған мүғалім "сынып үстаздары" элементі ретінде кіреді. Сынып
ұстаздарының балалардың бастапқы коллективі мен өзара әрекеттері барысында
жоғары деңгейдегі жүйе "сынып үстаздары", "сынып оқушылары" пайда болады.
Қоғамдық өмірге оқушылардың қатысу тәжірибесін қалыптастыру ,
педагогикалық процестің оқудан тыс кеңістігінде көптеген іс - әрекеттер
түрлерін меңгеру барлық оқушылардың өзара әрекеттерін және ұстаздар
тарапынан басшылық болуын қажет етеді. Сондықтан да мектеп үшін макро жүйе
"мектеп үстаздары - мектеп оқушылар коллективі" қалыптасады. Қоғам бүл
жүйеге қатысты жүйе ретінде болады, сонымен , "мектеп- окушылар" жүйесінің
өмір сүруі қызметі (жағдайының өзгеруі) мектептің педагогикалық процессі
болады.
Педагогикалық процесті қысқаша абстрактылықтан ("қалыптасу қас қағым
сәті") бірінші деңгейдегі жүйеге "адам" көтерілу арқылы сипаттау және одан
әрі одан да жоғары деңгейдегі жүйелерге көтерілу жалпы білім беретін
мектептің олардың типтерінен тәуелсіз педагогикалық процестің жүйе
ретіндегі бірқатар белгілерін көрсетеді:
-бұл әлеуметтік жүйе адамдардың өзара әрекеттері есебінен өмір сүреді;
-мектеп педагогикалық процесі көп деңгейлі және поли құрылымдық қүбылыс,
себебі ол өзінен кейінгі деңгейдегі жүйелерді жинайды;
-жүйе тек іс - әрекетпен алмасуда ғана өмір сүреді: егер үстаздар әртүрлі
іс - әрекеттер, тәсілдеріне (адам тегі күшін) оқытса, онда оқушылар, оларды
меңгере отырып педагогикалық процестің белсенді қатысушылары болады, тек
кдна репродуктивке ғана емес, қайта қүру творчестволық белсенділікке дайын
болады;
-педагогикалық процесте мүғалімнің баскару объектісі окушылардың іс -
әрекеті болады;
-іс ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.