Өзінің жинақтаушы зейнетақы қорларын бір жинақтаушы зейнетақы қорларынан екіншісіне аударуға құқылы

Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 58 бет
Таңдаулыға:

МАЗМҰНЫ

Кіріспе . . . 4

1 Әлеуметтік саясаттың теоретико - әдістемелік аспектілері.

1. 1 Әлеуметтік саясаттың мәні мен типологиясы . . . 6

1. 2 Әлеуметтік саясаттағы мемлекеттің ролі . . . 10

2 Өмірдегі халықты әлеуметтік қорғауды ұйымдастыру

2. 1 Әлеуметтік қорғау - зейнетақымен қамсыздандыру . . . 17

2. 2 Халықты жұмыспен қамту . . . 24

2. 3 Елбасы Нұрсұлтан Назарбаевтың Қазақстан халқына жолдауынан . . . 34

2. 4 Балалы отбасыларға берілетін мемлекеттік жәрдемақылар . . . 35

2. 5 Мүгедектігі бойынша, асыраушысынан айырылу жағдайы бойынша, жасына байланысты берілетін мемлекеттік әлеуметтік жәрдемақылар . . . 37

3 Қазақстан Республикасындағы әлеуметтік саясаттың қалыптасу кезеңі.

3. 1 Өтпелі кезеңдегі әлеуметтік саясаттың басымдықтары . . . 41

3. 2 Жаһандану процесіндегі әлеуметтік саясаттың ерекшеліктері . . . 45

3. 3 Қазіргі таңдағы әлеуметтік саясаттың негізгі басымдықтары . . . 49

Қорытынды . . . 55

ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ . . . 59

КІРІСПЕ

Әлеуметтік саясат - аштық, қуаңшылық, ауру, табиғи және техногенді апаттар мен демографиялық жарылыстардың салдарын жою немесе қалпына келтіруге мемлекеттік кепілдік беруде және әлеуметтік араздықты азайту, өмір сүру деңгейін қалпына келтіру мен оның сапасын арттыру бағытында материалдық байлықтарды және ұйымдастырушылық күштерді қайта бөлуде, сонымен қатар өмір сүру салтын реттеуде қоғамдық өмірде белгілі бір теңдікке жету болып табылады.

Қазақстан мүше болып табылатын Халықаралық Еңбек Ұйымның анықтауы бойынша әлеуметтік қорғау жүйесі мынадай шаралар кешенін қамтиды:

тұрақты, ақылы еңбекке ынталандыру;
негізгі әлеуметтік қатерлердің алдын алу, ал ол туындаған жағдайда әлеуметтік сақтандыру тәсілдері арқылы сол қатерлердің салдарынан айырылған табысының бір бөлігін қалпына келтіру;
халықтың әлеуметтік сақтандыру жүйесіне қатыспайтын әлсіз топтарына арналған әлеуметтік көмек тәсілдері;
азаматтардың білім және медициналық көмек сияқты негізгі құқықтар мен қызметтерге қол жеткізуі;

Әлеуметтік қорғау жүйесінің сандық көрсеткіштері экономикалық даму деңгейімен анықталса, ал адамдар арасындағы ынтымақтастық, мемлекеттік институттардың дәрежесі мен еңбекке ынталандыру деңгейі таңдалған әлеуметтік - экономикалық модельмен өзара байланысты болады.

Толық ынтымақтастыққа негізделген жүйеде жарна мен төлемнің арасында өзара байланыс болмайды және төлем алу құқығы қатерлі жағдай орын алған сәттен туындайды да оның деңгейі адамның жүйеге қосқан үлесіне тәуелді болмайды. Қаржыландыру бүкіл салық төлеушілер мойына түседі де әлеуметтік қорғау жүйесінен төлем алу құқығына барлық азаматтар ие болады. Мұндай жүйеде табыстарды қайта бөлу тетігі және қаржыландырудың бір көзі мемлекеттік бюджет болып табылады, ал реттеуші ретінде мемлекет әрекет етеді.

Толық ынтымақтастыққа негізделген жүйеде барлық азаматтарға әлеуметтік қорғаудың бірдей, әдетте ең төменгі деңгейін ұсынады.

Шектеулі ынтымақтастыққа негізделген жүйеде төлемдерді алу құқығы адамның жарнасына байланысты болады. Әдетте, мұндай жүйе еңбеккерлер мен жұмыс берушілердің аударымдары есебінен қаржыландырылады, ал жарнасына қарай төлемдерді алу құқығына, аударымдар жасаған азаматтар ғана ие болады.

Мұндай жүйелер, әдетте халықтың белгілі бір тобын, мысалы, ресми жұмыс істейтін еңбеккерлерді немесе белгілі бір еңбек ұжымының еңбеккерін әлеуметтік қорғаудың қосымша көзі болып табылады.

Бұдан басқа, ынтымақтастық белгісі жоқ, әр азамат өмірдегі қатер жағдайына қаражатты дербес жинайтын әлеуметтік қорғау жүйелері де бар.

Тәуелсіздік алған соң Қазақстан қоғамдық өмірдің ұйымдастырылуының жаңа бағытына түсті. Осыған байланысты Қазақстан Республикасы кешегі, қазіргі және болашақтағы басымдықтары мен мүмкіндіктерін ескере отырып, әлеуметтік қорғауды қамтамасыз етуге арналған ынтымақты және дербестеңдірілген жүйелердің міндетті және ерікті сақтандырудың элементтерін қамтитын аралас жүйеге көшті.

Сондықтан, әлеуметтік саясат өз мәні бойынша саяси жүйенің маңызды бейімделуші механизмі болып табылады. Нақты саяси жүйенің тұрақтылығы мен стратегиялық беріктілігі елеулі мөлшерде мемлекеттік саясаттың қай тұжырымдамалық бағытын таңдағанына байланысты болады.

Жұмыстың негізгі мақсаты - Қазақстан Республикасындағы әлеуметтік саясаттың ерекшеліктерін анықтау, таразылау, сараптау және ғылыми тұрғыдан талдау жасау болып табылады. Сондай -ақ, өмірдегі халықты әлеуметтік қорғау, яғни зейнетақымен қамсыздандыру, халықты жұмыспен қамту, Елбасы Нұрсұлтан Назарбаевтың Қазақстан халқына жолдауы, балалы отбасыларға берілетін мемлекеттік жәрдемақылар, мүгедектігі бойынша, асыраушысынан айырылу жағдайы бойынша, жасына байланысты берілетін мемлекеттік әлеуметтік жәрдемақылар бойынша сараптамалар жүргізілді.

1 Әлеуметтік саясаттың теоретико-әдістемелік аспектілері.

1. 1 Әлеуметтік саясаттың мәні мен типологиясы.

XX ғасыр кез келген мемлекеттің ішкі саясатының негізгі бағыттарының бірі - әлеуметтік саясат болатынын көрсетті. Әлеуметтік саясаттың маңызды міндеті қоғамдық өмірде белгілі бір теңдікке жету болып табылады:

- аштық, қуаңшылық, ауру, табиғи және техногенді апаттар мен

демографиялық жарылыстардың салдарын жою немесе қалпына келтіруге

мемлекеттік кепілдік беру;

- әлеуметтік араздықты азайту, өмір сүру деңгейін қалпына келтіру мен

оның сапасын арттыру бағытында материалдық байлықтарды және

ұйымдастырушылық күштерді қайта бөлу;

- өмір сүру салтын реттеу (салық, құралдар және т. б) /1/.

Әлеуметтік саясатты құрғанда мемлекеттің алдында ең алдымен шешуді қажет ететін әлеуметтік міндеттер немесе басымдықтар туралы сұрақ тұрады. Мұны таңдау азаматтық құқықтар, әлеуметтік қажеттіліктер мен сұраныстарды қанағаттандыру үшін күрес сияқты әлеуметтік саладағы мемлекет саясаты тұжырымдамалары арасындағы қысым мен кеңістікте жүреді.

Жақсы өмірге деген азаматтық құқықтың белсенділігі қоғам өмірін ұйымдастырудың түрлі концентрацияларын өмірге әкелді. Кейбіреулері шындыққа сай келмей жойылды, басқалары кейбір мемлекеттің ішкі саясатын көптеген он жылдықтар бойы анықтап, XX ғасыр азамат қоғамының дамуында маңызды роль атқарды. Біздің пікірімізше, қоғамдық өмірдің ұйымдастырылуының негізгі үш тұжырымдамасын бөліп көрсетуге болады:

1. Мемлекеттің «Түнгі күзет» - концепциясы.

2. Мемлекеттің «Жалпыға ортақ қайырымдылық» - концепциясы.

3. Мемлекеттің «Коммунистік»- концепциясы.

Мемлекеттің «Түнгі күзет» тұжырымдамасы консерватизм мен либерализмнің өзіндік қоспасы болып табылады.

Көптеген зерттеушілер кедергі мен нәтижелік тұрғысынан мемлекеттік реттеудің тиімсіздігінің үш жеке дара себептерін бөліп көрсетеді.

Біріншіден, мемлекет белгілі бір әлеуметтік саяси мақсатқа жету барысында басқа белгілерден шығып, мұнда мемлекет пен нарықтық ойын ережесі арасында қайшылық пайда болады. Бұл жерде қайшылық мемлекеттік сектордың өз ішінде пайда болады.

Екіншіден, мемлекеттік реттеуге жауап ретінде ерекше мүдделері бар түрлі топтардың қысым жасауы салдарынан, мемлекет саясаты күшті топтың мүдделерінің көрінісі болып қалады. Мұндай жағдайда мысалға, мемлекет және кәсіподақтар қысымына тым көнбіс болып қалады. Шындығында мемлекет үлкен бизнестің мүддесіне қызмет етеді, ал қоғамдағы саяси билік ірі қаржы - өндірістік топтың экономикалық билігімен тығыз байланыста болып қалады.

Үшіншіден, мемлекеттік реттеу кезінде бюрократиялық құрылымдар кеңейіп, мемлекеттік органдардың қызметі сәйкессіздік пен қарама-қайшылыққа ұласады. Мемлекеттік аппарат әкімшілік автономдығын көрсете отырып, өзін-өзі бекіту мен шенеуніктік басымдылықты кеңейту мүддесін көздейтін жеке даму логикасын қалыптастырады. «Қызметтік әлеуметтеңдіру» тұжырымдамасына сай әлеуметтік саясат жүргізу барысында нарықтық экономиканы сақтай отырып, кірістің теңсіздігі мен жұмыссыздықтың өсуін болдырмауға тырысады. Осы мақсатта ол әлеуметтік қаматамасыз ету жүйесін қайта қарастырады. Кәсіпорындар тиімді өндірісті қамтамасыз етуге арналған. Әлеуметтілікке бағытталған экономикалы мемлекеттерде әлеуметтік жағдайы әлсіз тұрғындарға жекелеген көмек жүйесімен қоса, еңбек нарығында да белсенді саясат жүргізіледі, яғни жұмысшыларды қайта дайындау, жұмыс табуға көмектесу, қоғамдық жұмыстарды ұйымдастыру және жаңа жұмыс орынын ашуды жетілдіру.

Әрине, еңбек нарығында осындай белсенді мемлекеттік саясат жүргізу әрқашан оның мүміндіктерімен сәйкеседі және тиімділігі әр елдегі нақты саяси және әлеуметтік - экономикалық факторларға тәуелді болады.

Коммунистік қоғамда әлеуметтік саясат мемлекеттің «Түнгі күзет» тұжырымдамасы қарама-қарсы түрі және «Жалпыға ортақ қайырымдылық» концепциясынан біршама өзгеше болады.

Дәстүрлі либералды - консервативтік және кейнсиандық теориялармен қатар, ХІХ-ХХ ғасырларда коммунистік-социалистік даму жолы концепциясы өмірге келді.

XIX ғасыр келесі қоғам дамуының альтернативті теориясы ретінде пайда болып, тіпті XX ғасыр бұл тұжырымдама әлемнің көптеген елдерінің тағдырында негізгі роль атқарды. Батыс капитализмінің ішкі өзгерістері XX ғасыр әлемдік дамудың негізгі бағттарындағы өзгерістер біршама деңгейде марксистік сын мен коммунизмнің нақты тәжірибесінің әсерімен жүзеге асты. Бұл онда тек жаман ғана емес жақсы да бастаулардың болғанын дәлелдейді. Теориялық тұрғыдан марксизм коммунизмнің ғана емес социал-демократияның да қайнар көзі болды.

Социалистік жүйе күшті нысанында мемлекеттік патернализм саясатын толықтай және жартылай қайталады. Әлеуметтік саладағы мемлекеттің қызметі барлық тұрғындарға қатысты «Әкелік қамқорлыққа» ұласты. Социализм жағдайында мемлекеттік патернализм саясаты өзіне тұтастай әлеуметтік-экономикалық және ұйымдастырушылық-техникалық шаралар жүйесін қамтиды. Бұл қоғамда экономикалық өсу темпін тоқтатқан әлеуметтік жатып ішерлерді туғызды. «Әлеуметтік сыбайластық» идеясын жүзеге асыру туралы сөз де болған жоқ.

Дамудың социалистік жүйесінде еңбекақы төмен деңгейде болды, алайда еңбеккерлер кәсіпорындармен көрсетілген кең әлеуметтік қызметтерді пайдаланды. Жұмысқа қабілетті тұрғындар толық жұмыспен қамтылды және жұмыстан шығарудан кепілдендірді. Мұнда кіріс иерархиясы физикалық еңбектегі жұмысшылардың пайдасында болды және олар ақылы еңбегімен айналысатындардан көп жалақы алды.

Әлеуметтік әділдік қағидасы қоғамның барлық мүшелеріне өз мүмкіндіктерін жүзеге асыру мен өмірлік қажеттіліктерін қанағаттавдыруға тең мүмкіндіктер жасау қажеттігін көздейді. Адамдардың және олардың бірлестіктерінің қоғамнан оның институттарынан алатын сыйақылары олардың істеріне, өмір сүру сипатына, әрекеттеріне тең, сәйкес болуы керек. Алайда шаруашылық жүргізудің социалистік жүйесінде әлеуметтік теңдік қағидасы көп жағдайда қоғам мүшелерін еңбек нәтижесімен тең қамтылу салдарынан кез-келген шаруашылық ұмтылыстарды жойып, әлеуметтік жатып ішерлерді көбейтті.

Әрине, өмірге әлеуметтік теңдік қағидасын еңгізе отырып, социализм идеологиясы «Нәтижелердің теңдігі» тұжырымдамасымен де қаруланды, бұл әлеуметтік теңсіздікті болдырмау үшін мемлекет пен жүргізілетін қайта үлестірудің ерекше нысанын көздеді. Сонымен қоса, классикалық «Нәтижелердің теңдігі» тұжырымдамасында қажет жағдайда әлеуметтік теңдікке жету үшін мемлекетке салық арқылы үлесті қайта бөлу міндеті жүктелді. Социалистік жүйеде осы мақсатқа жету үшін тұрғындардың негізгі бөлігінің еңбек ақысын теңестіретін «Жалпыға ортақ теңестіргіш» жүйе қолданылады /3/.

Белгілі мөлшерде жоспарлы экономика нарықтыққа қарағанда біршама әділ болды. Мысалы, кіріс айырмашылықтары нарықтық экономикалы елдерден қарағанда біршама аз болды. Алайда, ұрандалған әлеуметтік теңдік идеалы «Номенклатура» деген атпен белгілі үстем таптың пайда болуы мен енуіне кедергі келтірмеді. Қоғамның басқа бөлігі үшін әлеуметтік әділдік өте төмен деңгейдегі жалпыға ортақ теңестіргіш болды. Көпшілік жұмысшы тұрғындардың кірісі өте аз болды. Әсіресе, қызмет саласындағы жұмысшылардың жалақысы мен зейнетақысы /4/.

Социалистік қоғам таптық және әлеуметтік біркелкілік пен төмен мүліктік өзгешелік және кірісті бөлудегі теңсіздіктің жоқтығымен сипатталды. Мүліктік өзгешеліктер орын алса да, табыс теңсіздігінің нақты көлемі қоғамдық санада көрініс таппады. Бұған байланысты ұсқынсыз «Жалпыға ортақ теңдік» құр сөз болып қала отырып, қоғамға жоғарыдан танылған идеологиялық аңыз емес, обьективті шындықтың бір бөлігі ретінде қабылданды. Қоғамның абсолютті көп бөлігіне мұндай теңдік елеулі әлеуметтік құндылықтардың бірі болып табылатын.

Зерттеушілер бір-бірінен әлеуметтік қызмет көрсетуде мемлекеттің нарықтық жанұя мен азаматтық қоғамның қатысу деңгейімен ерекшеленетін негізгі төрт әлеуметтік үлгісін бөліп көрсетеді. Бұл континентальді, норзиялық британдық және Жерорта теңіз үлгілері болып табылады.

Социалистік елдердің әлеуметтік үлгісі көп жағдайда континентальді және норзиялық үлгілерге келеді. Алайда, социалистік үлгі еуропалықтан әлеуметтік қорғауды қамтамасыз етуде азаматтық ұйымдарды жібермеуімен ерекшеленді. Сондықтан, діни ұйымдар, кәсіподақтар ерікті қоғамдастықтардың әлеуметтік қызметті қамтамасыз етуші ретіндегі ролі жоғары.

Социалистік пен континентальді, норзиялық үлгілері әлеуметтік саясатындағы елеулі айырмашылық - бұлардың кейінгісі байлықты кедейлердің пайдасына қайта бөлуге тырысса, біріншісі өнім мен қызметті әлеуметтік теңдікті сақтай отырып бөлумен айналысты. Басқаша айтқанда, нарықтық экономикалы елдердің әлеуметтік моделі кедейшілік деңгейін түсіру мен теңдік мүмкіндіктеріне жету жолында байлықты әділ үлестірді. Бұдан өзгеше социалистік үлгідегі «Жаңа адам» жасауға тырысты, яғни, әркімнен мүмкіндігі келгенше алып, әркімге қажетінше беруді ойластырды. Мұнда тұтыну саласымен қоса өндіріс нәтижесіне әлеуметтік тәуелділік те болды. Сондықтан, мәселені талдау нәтижесінде біз келесі қорытындыға келдік, әлеуметтік саясат өз мәні бойынша, саяси жүйенің маңызды бейімделуші механизмі болып табылады. Нақты саяси жүйенің тұрақтылығы мен стратегиялық беріктігі елеулі мөлшерде әлеуметтік саясаттың қай тұжырымдамалық бағытын таңдағанына байланысты болады. Біз әлеуметтік саясаттың келесі түрлі қоғам өмірін ұйымдастыру тұжырымдамаларына негізделген түрге жүктеуді ұсынамыз.

Әлеуметтік саясатта «Түнгі күзет» мемлекеті тұжырымдамасы келесіні көрсетеді:

- Шектен тыс антиэтатизм идеясын және индивидтіктің шексіз еркіндігін, мемлекеттік реттеудің социалистік және кейнсиандық әдістерінің тиімсіздігін,

- мемлекет- адам еркіндігі үшін құртушы болатын анархияны болдырмау немесе сақтандыру мақсатында әлеуметтік қатынастарды реттеуші екендігін,

- нарық заңдылықтары бойынша әділ үйлестіру қағидасын жүзеге асыру соңғысы әлсіз болып қалатын сирек жағдайда кездесетіндігін,

- әлеуметтік шектеу саясаты, яғни кез-келген мемлекеттің әлеуметтік жоспары тек ұлттың көтерілуі ғана емес, сондай-ақ экономиканың құлдырауына да әкелетіндігін көрсетеді /5/.

Ал, әлеуметтік саясаттағы «Жалпыға ортақ қайырымдылық» мемлекеті тұжырымдамасы келесіні көрсетеді:

- Қазіргі заманғы мемлекет бейтарап «Жіктен жоғары» күш болып табылады. Қоғамның барлық бөлігінің мүддесін көздейді,

- мемлекет кірісті бөледі. Әлеуметтік теңсіздікті жұмсартады,

- мемлекет қызметін реттейтін әлеуметтік және институционалдық реформалар арқылы жеке кәсіпкерліктің қоғам мүддесіне бағынуы,

- жүйені түпкілікті өзгертуге мүмкін күшті әлеуметтік жарылыстың алдын алатын және әлеуметтік қайшылықтың өсуін бәсеңдететін «котализатор» ретінде реформаның икемдегіш механизмі,

- тұрғындардың әлсіз бөлігіне жекелеген көмек жүйесімен қоса, еңбек нарығындағы жұмысшыларды дайындау, жұмыс табуға көмектесу қоғамдық жұмыстар ұйымдастыру және жұмыс орынын ашуды жеңілдету сияқты белсенді саясат.

Әлеуметтік саясатта «Коммунистік» қоғам тұжырымдамасы мынаны көрсетеді:

- Меншікті мемлекеттеңдіру;

- Кірісті тең бөлу;

Мемлекеттік сектордағы кепілдендірілген тұрғындарды жұмыспен қамту мен айырмашылығы аз жалақы есебінен әлеуметтік теңдікке жету;

- Мемлекеттік қамқорлық саясатын шектен тыс нысанында толық және жартылай қайталау; .

- Кәсіпорындардың еңбеккерлерге көптеген әлеуметтік қызметтер көрсету; Жіктік және әлеуметтік біркелкіліктің жоғары деңгейі әлеуметтік теңдікті сақтау мақсатындағы тауармен қызметі нарықтан тыс бөлу;

Әлеуметтік қамтамасыз ету мен жұмыспен қамтуға кепілдік берумен, қоғамдағы билікті толығымен мемлекеттің иеленуі.

1. 2 Әлеуметтік саясаттағы мемлекеттің ролі.

Қазақстандағы саяси жүйенің жаңа сапаға өту мәселесі таңдалған даму бағытын тексеруде елеулі теоретико-әдістемелік және тәжірибелік мүддеге ие сұрақты қайта құрудың мақсаты-реформаның жетістігі мен кемшілігін, демократияға өтудегі әлемнің тәжірибесімен салыстырмалы тұрғыдан қарайды. Терең-тәжірибелік маңызға ие мемлекеттік биліктің жан-жақты ұйымдастырылуы, өмір сүру жағынан тұрақты саяси жүйе құру туралы сұрақтарды шешу болды. Қазақстан қоғамын трансформациялау міндетін шешу, өтіп жатқан қоғамдық қайта құрудың мәнін ашатын теориялық білімімен тығыз байланысты.

Посткеңестік мемлекеттердің тоталитаризмнен демократияға өтуі "ашық қоғам" қозғалыс процесімен байланысты, себебі бұл термин демократиялық қоғамды оған тән экономикада, саясатта, мәдениеттегі плюрализм, құқықтық мемлекет пен азаматтық қоғамның дамыған құрылымын кең сипаттайды.

Шығыс Еуропа елдеріндегі мәселеге қарап, неміс әлеуметтанушысы Р. Дарендорф былай дейді: "бір жүйеден екіншісіне өту емес. Социализмнен капитализмге өтудің ешбір мағынасы жоқ. Еркіндікке жол деген - ол жабық қоғамнан ашық қоғамға өту. Ал ашық қоғам - жүйе емес, тек жақсысын зерттеудің механизмі. Бірақ та, экономикалық құрылым мен саясат онда анықталмаған . . . " /6/.

Саяси трансформация мәселесіне мазмұндық әдіс қалыптастыру сәйкесінше дайын теориялық түсіндермелік аппарат пен тұжырымдамалық көзқарасты қажет етеді. Поскеңестік елдердің саяси ғылымы формациялық әдістен бас тартты, себебі бұл капитализмді формациялық бөлу кезінде ашық "кейін қалған" кезеңін зерттеу міндетін қойды.

"Ашық және жабық" қоғамның екі жақты өзгешелігіндегі қайта құру процесінің мәнін түсінуге негізделген әдіс неғұрлым толық болып табылады. "Ашық пен жабық" қоғамның текетірес идеясы британ философы және әлеуметтанушысы К. Р. Поппердің "Открытое общество и его враги" деген еңбегінде айтылады. Таза ойшылдық құрылғы бола отырып, К. Поппердің идеясы барлық елдердің осы идеяға көшу қажеттілігін насихаттады. Бұдан ертерек пайда болған "ашық қоғам" түсіндірмесі француз философы А. Бергсонның "Дін мен моральдың екі қайнары" еңбегінде ұсынылды. Бергсонның ойынша, "ашық қоғам"- адамдарды қанамайтын халықаралық адамдар бірлестігі, адамгершілік моралі шығармашылық пен жеке тұлға еркіндігі болатын кемшіліксіз қоғамдық құрылым.

Әлеуметтік-философиялық тұрғыдан "ашық қоғам" түсінігі социалистік елдердің "жабық қоғамы" мен дәстүрлі типтегі қоғамға қарсы болады.

"Ашық қоғам" идеясына капиталистік және социалистік жүйенің конвергенция идеясы жанама түрде тоғысқан. "Конвергенция мен ашық қоғам" идеясының ұқсастығы, әлеуметтік және саяси жүйелердің ғаламдық бір-біріне әсер етуі түрлі жүйелердің бір-біріне біртіндеп жақындасуына әкеледі деп жорамалдауға болады. "Ашық қоғам мен конвергенция" идеясының айырмашылығы осы жақындасудың жолы, нысаны және әдісі туралы ұсыныста. "Ашық қоғам" идеясы К. Поппер бойынша, батыс демократиясына жақын негізделген, яғни социалистік елдерге Батыстық тәжірибесі мен жетістіктерін алу керек.

Модернизация түсінігі кең, себебі дәстүрлі қоғамнан индустриалдыға өтуші елдерде де, индустриалды дәуірден, постиндустриадыға өтетін елдерде де қолданылды. Саяси ғылымда модернизацияның екі типін көрсетеді:

1. Негізгі, аралас модернизация олардың ішкі дамуының жетістігі ретінде дамыған елдерге тән.

2. Шағылысқан және қуушы модернизация өмір сүру деңгейі, сапалылығы бойынша Батыстан кейін қалған елдерге тән.

Модернизацияның классикалық теориясының зерттеу объектісі - бұрынғы колониалды елдер болды.

Ростоу теориясы бойынша, дамушы елдер оқиғаның жүрісін тездетіп дамудың биік сатысына жетуге тырысу қажет. Р. Арон Азия, Африка Латын Америкасы және Жапония сияқты Батыстық жолымен, олардың капиталын, технологиясын және тәжірибесін пайдаланып дамуға ешкім кедергі жасамайды. Осындай әдістің негізінде модернизация теориясын ұсынушылар дамыған мемлекет болуы үшін Азия, Африка, Латын Америкасы елдеріне тек даму сатысының ретін сақтау жеткілікті деп дәлелдейді.

Осыған байланысты модернизация түсінігінің анықтамасы қалыптасты. Осындай анықтамалардың бірін Ш. Н. Эйзенштайнд берді: "Модернизацияның қайнар көзі - бұл әлеуметтік-экономикалық саяси жүйелердің ХVII-ХІХ ғ. ғ. Батыс Еуропа мен Солтүстік Америка дамыған түрге қарай өзгеру процесі, кейін Еуропаның басқа да елдеріне таралды, ал ХІХ-ХХ ғ. ғ. Оңтүстік Америка, Азия, Африка континеттеріне тарады" /8/.

Осы тұрғыдан модернизация "ашық қоғамға" өтудің құрамдас бөлігі болып табылады.

Саяси модернизация тұжырымдамасы бір саяси режимнен басқасына өтуді талдайтын негізгі саяси даму теориясы болып табылады /9/.

Батыстың экономикалық әдебиеттерінде социалистік елдердегі нарықтық реформалар көбінесе "трансформация" деп аталады, яғни орталықтандырылған жоспарлы экономикадан нарықтық экономикаға өту. Мұнда жетілдіру емес, нарықтық реттеу мен жекеменшік басым мүдделі жаңа жүйеге ауысу туралы айтылады /10/.

Кең түрде трансформация мен модернизацияның өзгешелігі туралы ұғым мынандай: "саяси даму тұжырымдамасының негізгі мәні - тоталитаризм мен авторитаризмнен демократияға өту бағыты, сипаты мен қайнар көзіне берілсе, трансформация ұғымында өтіп жатқан немесе біткен қайта құру процесінің мазмұны туралы сөз болады, яғни саяси модернизация түсінігінде ерекше белгілері бойынша режимдердің ауысуын талдау, бақылау" туралы сөз болады.

Посткеңестік саяси жүйелердің ауысуы саяси экономикалық, мәдени процестердің біркелкі емес өтуімен сипатталатын қоғамда болды. "Өтпелі кезең", "транзиттік қоғам", "өтпелі жүйе", "өтпелі саяси процесс", "өтпелі мемлекеттілік" деген түсініктерге анықтама беру мәселесі туады.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.