Динамиканың бірінші заңы

Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 16 бет
Таңдаулыға:

Негізгі ұғымдар мен динамика заңдарын оқыту жүйелілігі
Ньютонның қозғалыс заңдары - қазіргі классикалық механиканың ең
маңызды бөлігі. Динамика заңдарын орта мектепте оқытуға байланысты бірқатар
әдістемелік проблемалар туындайды. Олар: динамиканың негізгі ұғымдарын осы
заман физикасы қалай түсіндіреді жөне оларды мектеп курсына ендірудің
тәсілдері қандай? Негізгі ұғымдар мен динамика зандарын оқытудың жүйелілігі
қандай болуы тиіс жөне қаңдай әдістеме қолдану керек? Ньютон заңдарын оқуға
байланысты, оқушылар кинематика бөлімінде танысқан, қозғалыстың
салыстырмалығы жөніндегі идеяны дамыту мәселесін қарастыруға тура келеді.
Негізгі ұғымдар мен Ньютон механикасы заңдылықтарының қолданылу шекарасын
қаншалақты ашу қажеттілігі де талқылауды керек етеді.
Сонымен қозғалыс зандарын оқытуды неден бастау керек? И.Ньютон өзінің
"Натурал философияның математикалық бастамалары" (1687 ж.) деген кітабында
бірінші орынға инерция заңын қояды, оны біз кейіннен Ньютонның бірінші заңы
деп атап кеттік. Инерция заңын оқытуға байланысты инерциялық санақ жүйесі
ұғымын ендіру қажеттілігі туындайды. Кез келген қозғалыс салыстырмалы,
оқушылар оны кинематика бөлімінде оқыған. Дененің қозғалысы бір санақ
жүйесінде бір қалыпты және түзу сызықты болуы мүмкін де, ал сол мезетте
басқа санақ жүйесінде айнымалы және қисық сызықты болуы мүмкін. Сонда
қозғалысты және оның зандарын қандай санақ жүйесінде қарастырған дұрыс? Ең
қарапайымы - ондай санақ жүйесі ретінде денеге басқа денелердің әсері
болмаған жағдайда ол өзінің тыныштық күйін немесе бір қалыпты түзу сызықты
қозғалыс күйін сақтай алатындай санақ жүйесін алу. Міне, осы санақ жүйесін
инерциялық санақ жүйесі деп атайды. Бірақ дүниеде басқа денелер әсер
етпейтін абсолют еркін дене жок, сондықтан абсолют инерциялық санақ жүйесін
тандап алу қиын.
Бізге белгілі санақ жүйелерінің қайсысын инерциялық деп есептеуге
болатындығын тәжірибелер шешеді. Тәжірибелердің көрсетуіне қарағанда
қозғалмайтын жұлдыздармен байланысқан санақ жүйесін жеткілікті дәлдікпен
инерциялық санақ жүйесі ретінде алуға болады. Ол үшін қозғалмайтын
жұлдыздардың бірі координаталардың бас нүктесі болып саналады да және
қозғалмайтын үш жұлдыз таңдап алынады. Координаталардың бас нүктесінен
олардың бағыттары өзара перпендикуляр болуы тиіс. Механиканың көпшілік
маңызды мәселелерін Жерді инерциялық санақ жүйесі ретінде қарастыру арқылы
шешуге болады, өйткені, Жерге байланысты санақ жүйесінің айырмашылығы өте
аз, көп есептерді шешкенде оны елемеуге болады.
Қалыптасқан жағдайдан мынадай жолмен де шығып кетуге болады: біз
қарастырып отырған денеге (материалдық нүктеге) басқа денелердің әсері
өзара теңгерілген (компенсацияланған) болуы мүмкін. Ондай жағдайда денеге
басқа денелердің әсері жоқ деп есептеуге болады, онда ол тыныштық күйде
немесе бір қалыпты және түзу сызықты қозғалыс күйінде болады. Міне, кейінгі
кезде мектеп окулықтарында беріліп жүрген инерциялық санақ жүйесінің
анықтамасы жөне Ньютонның бірінші (инерция) заңының айтылуы осы соңғы
қағидаға негізделген.
Кейде инерция заңының дербес заң ретінде мәні жоқ, оны Ньютонның
екінші заңынан шығатын салдар ретінде алуға болады дейтін тұжырымдар
ұшырасып қалады. Ол мынаған негізделген: егер денеге сыртқы әсер болмаса
(Ғ=0), онда динамиканың екінші заңы бойынша үдеу нөлге тең, басқаша
айтқанда мұндай жағдайда дене тыныштықта болады немесе бір қалыпты жөне
түзу сызықты қозғалыс күйінде болады. Қозғалыстардың бірінші заңының
мағынасы тек бұл түсінікпен ғана шектеліп қоймайды. Ньютонның классикалық
механикасының негізінде кеңістік пен уақыттың қасиеттері жөнінде
белгілі түсініктер жатыр, оның бірі – кеңістіктің біртектілігі мен
изотроптығы. Кеңістіктің біртектілігі ондағы нүктелердің барлығының
қасиеттерінің бірдей екендігін білдіреді де, ал изотроптығы - кеңістіктің
кез келген бағыттағы қасиетінің бірдей болатындығын білдіреді. Ньютонның
бірінші заңы инерциялық санақ жүйесіне қарағанда кеңістіктің біртекті және
изотропты болады деген тұжырыммен бара-бар (эквивалентті). Сондықтан
инерция заңьш қозғалыстың екінші заңының жеке жағдайы ретінде қарастыруға
болмайды. Оқушыларға кеңістіктің біртектішгі мен изотроптығы жөнінде
айтылмағанымен инерция заңының кез келген санақ жүйесінде орындала
бермейтіндігі айтылуы тиіс. Осыған байланысты инерциялық емес санақ жүйесі
туралы ұғым ендірілуі қажет, оның қандай дәрежеде айтылуы мұғалімнің
ұсталығына байланысты. Ең дұрысы – инерциялық емес санақ жүйесі мен
инерциялық күштер жөніндегі мәселені факультативтік сабақта қарастыру.
Динамиканың негізгі заңы - Ньютонның екінші заңы. Ғылыми және
әдістемелік әдебиеттердегі көпшілік шиленіскен айтыстар нақ осы заңның
түсіндірілуі мен орта мектепте оқытылуы жайында болып жүр. Ньютонның өзі
алдымен күш және қозғалыс мөлшері ұғымдарын енгізіп, сонан соң қозғалыс
мөлшері өзгерісінің әсер етуші күшке пропорционалдығын жөне онымен бағыттас
болатындығы тұрақтандырды, оны

формуласы түрінде жазды. Ньютоннан кейін, механикалық
процестерде масса тұрақты болады деп есептеп, оны дифференциал
белгісінің алдына шығарып жіберді. Сөйтіп Ньютонның екінші заңы мына түрде
жазылатын болды:

Олай болса, динамиканың екінші заңын оқыту жөніндегі мәселе
механиканың фундаментальды (іргелі) ұғымдары болып табылатын масса және күш
ұғымдарын ендіру ретімен тікелей байланысты.
Егер алдымен күш ұғымы ендірілетін болса, онда одан кейін үдеудің
күшке тәуелділігі ( а ~ Ғ) тұрақтандырылып, онан соң қарастырылып
отырған дене үшін Ға қатынасының тұрақты болатындығы пайдаланылып, масса
ұғымы ендіріледі. Бұл жағдайда Ньютонның екінші заңы былай жазылады:

Айтылуы: Кез келген дененің алатын үдеуі бағыты жағынан әсер етуші
күшпен бағыттас болады да, ал оның модулі күшке тура пропорционал, дененің
массасына кері пропорционал болады.
Бұл әдістеме бойынша динамиканың екінші заңының негізгі мазмұны -
үдеудің әсер етуші күшке тәуелділігі - масса ұғымы ендірілгенге дейін
тұрақтандырылады. Ал, масса ұғымының мағынасы тәжірибелерден алынған
қатынас негізінде түсіндіріледі. Күш және масса ұғымдарын ендірудің бұл
айтылған жүйелілігін XVIII ғ. екінші жартысында Эйлер, кейіннен Максвелл
жөне басқа да ғалымдар өз еңбектерінде пайдаланған болатын. Бұл әдіс орта
мектептер үшін соңғы кезге дейін дәстүрлі әдіс болып саналып келді.
Әңгіме болып отырган өдістемелік тәсілде күш ұғымы оның статикалық
сипаты арқылы ендіріледі де, динамикалық сипаты тыс қалып қояды. Күшті
өлшеу үшін күш эталоны алынып, басқа күштерді осы күш эталонымен
салыстырудың әдісі анықталады. Күш эталоны ретінде белгілі ұзындыққа дейін
созылған белгілі серіппенің (пружина) белгілі денеге әсер күші алынады. Күш
ұғымын ендірудің бұл тәсілі қарапайым болғанымен, оның кейбір логикалық
қайшылықтары бар. Шындығында, бұл тәсіл күштердің аддитивтік қасиеттері бар
деп болжайды, сондықтан оған байланысты қосымша постулат енгізуге тура
келеді. Оқушылар үшін ол постулат жеткілікті түрде айқын емес. Мысалы,
бірдей екі серіппені паралель орналастырмай тізбектеп жалғайтын болсақ,
онда бір серіппенің әсерінен екі есе артық әсер ала алмаймыз. Сол сияқты,
шамасы эталоннан аз болатын күштерді өлшеу де қиындық туғызады. Сонымен
қатар, күшті статикалық әдіспен өлшеу арқылы біз тек күштің модулін анықтай
аламыз, ал күш – векторлық шама. Оның үстіне мұндай жағдайда негізгі
бірлігі күш бірлігі болатын бірліктер жүйесін қолдануға тура келеді, ал ол
бірліктердің халықаралық жүйесіне қайшы келеді.
Динамиканың негізгі заңдарын оқытудың екінші жүйесі бар, ол - алдымен
масса ұғымын, сонан соң күш ұғымын ендіру. Бұл жүйелілікті алғаш зерттеген
француз ғалымы Сен-Венан (1851 ж.) болатын, ол өзінің "Механиканың
кинематикаға негізделген принциптері" атты еңбегінде денелердің соқтығысу
қүбылысын талдай келіп, олардың массаларын салыстыру үшін мынадай формула
алды:
немесе
Соңғы кезде жазылған оқулықтардың басым көпшілігінде осы әдісті
пайдаланып, дененің массасын олардың өзара әсер нәтижесінде алатын
үдеулерін салыстыру жолымен анықтайды.
Инерттік массаны өзара әсерлесуші денелер үдеулерінің қатынасы арқылы
ендірудің бұл әдісінің бір қатар артықшылықтары бар. Денелердің
инерттілігі, олай болса инерттіліктің сандық сипаты болып табылатын денелер
массасы, өр түрлі денелерді өзара салыстыру нәтижесінде мағлұмат алуға
болатын олардың ортақ қасиеті. Ұзындықты ұзындық эталонымен салыстыру
арқылы өлшейтініміз тәрізді массаны да арнайы тандап алынған масса
эталонымен салыстыру арқылы анықтауға болады. Айтылған әдістің тағы бір
артықшылығы - оның әмбебаптылығында, оның көмегімен элементар бөлшектер
массасын да, орасан үлкен аспан денелерінің массасын да өлшей беруге
болады. Бұл әдістің тағы бір әмбебаптылығы - оны кез келген жағдайда,
мысалы, салмақсыздық жағдайында, қолдана беруге болады.
Масса жөніндегі ұғымға басқа құбылыстар тобы - тартылыс немесе
гравитациялық құбылыстар - арқылы да келуге болады. Ондай жағдайда денелер
арасындағы тартылыс күші гравитациялық массамен сипатталатын денелер
қасиетімен анықталады. Масса ұғымын мектепте бұл тәсілмен ендірудің
көптеген дидактикалық қиындыққа соқтыратындығын жоғарыда айтқан болатынбыз.
Инерттік масса мен гравитациялық массаның өзара тепе-тең екендігін
ескеріп, гравитациялық масса ұғымын тіпті ендірмеуге де болады. Масса
ұғымын денелердің өзара әсері арқылы енгізіп, гравитациялық құбылыстарды
өткеннен кейін массаны таразымен өлшеуге де болатындығын
дәлдесек жеткілікті. Міне, мектепте масса ұғымын ендіру осы тәсілмен
жүргізіледі.
Масса ұғымы ендірілгеннен кейін күш ұғымы Ньютонның екінші заңымен
байланысты ендіріледі, ол үшін мынадай идея басшылыққа алынады: күштердің
арасында әсер жасайтын денесінің массасына тәуелді болмайтын бір күш бар,
ол -серпімділік күші; серпімділік күшінің осы қасиетін пайдаланып, массасы
әр түрлі денелерге кезекпен белгілі дәрежеде деформацияланған серіппемен
(пружина) әсер жасауға болады; сөйтіп, эксперимент көмегімен әсерді
сипаттайтын шаманы анықтаймыз; тәжірибе жасау арқылы ол шаманың дене
массасы мен сол әсер нәтижесінде дене алатын үдеудің көбейтіндісіне тең
болатындығын дәлелдейміз, басқаша айтқанда, күшті мынадай формуламен жазуға
болатьгадығы шығады:

Сонан соң серпімділік күші үшін алынған тұжырымдарды күштің басқа
түрлеріне таратуға болады. Бұл тәсілде Ньютонның екінші заңы тәжірибеден
алынған қорытынды ретінде ендіріледі де, оны күшті және күшті өлшеу әдісін
анықтау үшін пайдаланамыз.
Ньютонның үшінші заңын оқыту жөніндегі айтыстар жоқтың қасында десе де
болады. Дегенмен, оқушылардың назарға мынадай мәселелерге мықтап аударған
жөн:
1) Күш материалды денемен байланысты - әсерді тек нақты дене жасайды,
барлық уақытта оны көрсетуге болады.
2) Еш уақытта жалғыз ғана күш әсер жасамайды - күштер жұбымен пайда болып,
жұбымен жоғалып жатады (әсер және қарсы әсер).
3) Денелер өзара әсерлескендегі күштердің тең болуы ол денелердің
тыныштықта не қозғалыста екендігіне байланысты емес.
"Ньютонның қозғалыс зандары" тақырыбын оқытуды, оқушылардың ғылыми
көзқарасын қалыптастыру мақсатында, ол заңдардың қолданылу шекарасын
түсіндірумен аяқтаған абзал.
Қорыта келгенде, тақырыпты мынадай жүйелілікпен оқытқан дұрыс:
Ньютонның бірінші заңы түсіндіріледі; масса ұғымы ендіріледі; өзара әсер
арқылы күш ұғымы ендіріліп, Ньютонның екінші заңы өтіледі; одан кейін
Ньютонның үшінші заңы айтылады; ең соңында Ньютон заңдарының қолданылу
шекарасы жөнінде мағлұматтар беріледі. Бұл жүйеліліктің негізінде масса
ұғымын екінші заңға дейін ендіру, ал күшті екінші занды өтумен
байланысты ендіру идеясы жатыр. Айтылған жүйеліліктің өзіне тән
қиыншылықтары болғанымен, ол күштің динамикалық сипатын, массаның физикалық
мағынасын ашып беруге көмектеседі.

Динамиканың бірінші заңы
Ньютонның бірінші заңының мазмұны сырт қарағанда карапайым болып
көрінгенмен, оның оқушылардың өмірден алған тәжірибесіне қайшы келуі заңның
физикалық идеясын жете түсінуді қиындатып жібереді. Әрбір оқушының қозғалыс
және оның күшпен байланысы жөнінде күнделікті тұрмыстан түйген түсінігі
бар. Оқушының өзінің жеке тәжірибелері мен бақылаулары негізінде жасаған
қорытындылары динамиканың бірінші заңына сәйкес келе бермейді. Допты
теппесе, автомобильдің двигателін қоспаса, арбаға атты жекпесе, поезды
тепловоз сүйретпесе және т.б. жағдайларда дене өздігінен қозғалмайды деп
есептейді, олар қозғалысты күшпен байланыстырады. Сондықтан, бірінші заңды
өткенде оқушыларды тек оқытып ғана қоймай, қайта оқытуға тура келеді.
Егер басқа денелер әсер жасамаса, болмаса олардың әсері өзара
теңгерілген (компенсацияланған) болса, дененің тыныштық күйін
сақтайтындығына оқушылар әдетте күмән келтірмейді. Бірақ, мұндай жағдайда
денелердің қозғалыс жылдамдығының тұрақты болатындығын, олардың бір қалыпты
және түзу сызықты қозғалыс қалпын сақтап қалатындығын түсінуі едәуір
қиындықтар туғызады.
Оқушылардың күнделікті өмірден алған тәжірибелері олардың күш әсері
тоқтағанда дене өзінен өзі тоқтайды деген ойға жетелейді: доп, автомобиль,
арба, поезд және т.с.с. басқа денелер әсері болмаса түбінде тоқтайды.
Сондықтан, олардың зейінін денелердің өздігінен тоқтамайтындығына, тек
басқа денелердің әсерінен тоқтайтындығына аудару керек: допқа - ауа,
автомобильге, арбаға - жер беті, поезға - рельс беті, т.т.
Инерция заңын оқытудың әдістемелік қиындығы - бұл заң дөл орындалатын
идеал жағдай жасаудың мүмкін болмайтындығы. Ондай жағдайларды тек жуықтап
жасауға болады немесе ойша жасалынатын эксперименттерге жүгінуге тура
келеді. Ньютонның бірінші заңын түсіндіруді жеңілдететін дәстүрлі тәжірибе
-науамен шарикті домалату тәжірибесі. Демонстрациялық стол үстіне көлбеу
қойылған науа бойымен шарикті домалатамыз.
1) алдымен стол бетіне құм төсейміз;
2) кедір-бұдырлы мата (мысалы, шұға) төселеді;
3) өте тегіс бет (мысалы, шыны) алынады.
Шариктің қозғалысына басқа дененің кедергісі қаншалықты аз болса,
соншалықты оның қозғалысының ұзаққа созылатындығына оқушылардың назарын
аударамыз. Осы тәжірибелердің негізінде мынадай қорытынды жасауға болады:
денеге басқа денелердің әсері қаншалықты аз болса, соншалықты оның
жылдамдығы баяу өзгереді. Ары қарай тәжірибені ойша жалғастырып, денеге
басқа денелер тіпті әсер етпеген жағдайда оның жылдамдық векторының
өзгермейтіндігі жөніндегі қорытындыға келеміз.
Кейінгі кезде бұл мақсат үшін дененің құрғақ мұз бетінде немесе ауа
жастығы үстінде қозғалуын көрсететін демонстрация қолданыла бастады. Сәл
ғана түрткінің әсерінен ауа жастығының үстінде қозғалыстың бір қалыпты
болатындығын анық байқауға болады және тәжірибе үлкен әсер қалдырады. Осы
тәжірибелерден кейін Ньютонның бірінші заңының тұжырымы айтылады.
Физика курсының осы тұсында оқушылар өздерінің өмірден байқаған
тәжірибелерін қайтадан ойлануы үшін тарихи мәліметтер келтірген орьгнды
болған болар еді. Механиканы оқығанда олардың ойлау жүйесі көпшілігінде
"күш әсер етпесе қозғалыс жоқ" дейтін аристотельдік идеяға жақын. Қозғалыс
жөніндегі Аристотельдің көзқарасынша Галилей-Ньютон механикасын қарсы қою -
инерция заңының ғылыми дүниетанымда бетбұрыс жасаған ұлы жаңалықтардың бірі
екендігін түсінуді жеңілдетеді.
Тарихи қосымша анық;тама. Механиканың ғылым саласы болып қалыптасуы
Ертедегі Грецияның аса көрнекті философы Аристотельдің (б.э.д. 384-322 ж.)
еңбектерінен басталады. Ол өзінің "Физика" және "Метафизика" деген
шығармаларында өзіне дейінгі ғылымда жинақталған қорытындыларды бір жүйеге
келтіріп, ғылымның әрі қарай дамуының жолдарын белгіледі. Аристотель
қозғалыстарды екіге бөлді - табиғи және "күш" әсерінен болатын қозғалыс.
Табиғи қозғалыстарға аспан денелерінің қозғалысын, Жер бетіндегі жоғары
және төмен қозғалыстарды ғана жатқызды. Басқа қозғалыстардың бәрі тек "күш"
әсерінен ғана болады деп түсіндірді.
Механикалық қозғалыс жөніндегі Аристотель ілімі, негізгі қағидаларының
дүрыс еместігіне қарамай, белгілі дәрежеде алға басу болып табылады,
өйткені, ол бірінші рет механикалық қозғалысты зерттеу және
классификациялау мәселесін көтерді.
Сол кезден бастап механиканың негізгі ұғымдары қалыптаса бастады:
жылдамдык, күш, т.б. Аристотель динамикасы екі мың жылға жуық үстемдік
етті, тіпті кейінгі кезеңдерде шіркеумен қосылып табиғаттану ғылымдарының
дамуына тежеу жасады. Аристотель ілімінің мұндай екі жақты сипаты ғылымның
кейінгі дәуірлерде дамуына байланысты еді.
Қозғалыс жөніндегі көзқарасты дамыту бағытында одан кейінгі қадам
жасаған итальян ғалымы Галилео Галилей (1564-1642 ж.) болды. Г.Галилей
қозғалыс жөніндегі Аристотель мен оның жолын қуушылар ілімінің жалған
екендігін, динамиканың негізінде басқа зандылықтар жататындығын көрсетіп
берді. Өзінің осы қағидасын дәлелдеу үшін Г.Галилей дененің көлбеу
жазықтықпен қозғалысын қарастырды. Егер дене көлбеу жазықтықпен жоғары
қозғалса, онда оның қозғалысы баяулайды, ал төмен қарай қозғалса - қозғалыс
жылдамдайды. Егер ол горизонталь жазықтықпен қозғалатын болса жөне оның
қозғалысына үйкеліс күші кедергі жасамайтын болса, онда дене горизонталь
жазықтықта бір қалыпты қозғала береді деп қорытты. Горизонталь жазықтықпен
қозғалған дене инерциясы жөніндегі Галилей қағидасы инерция заңы ретінде
сипат алуы үшін тағы бір қадам жасалуы керек еді. Өзіне дейінгі ғалымдардың
еңбектеріне сүйене отырып, ол қадамды ағылшынның үлы физигі Исаак Ньютон
(1643-1727 ж.) жасады. И.Ньютон өз еңбектерінде механиканың негізгі
ұғымдарын анықтады, динамиканың үш заңын ашты, инерция заңы олардың бірі
болып енді, сөйтіп қазіргі классикалық механиканың негізін салды.
Осы тұста бір жайтты айтпай кетуге болмайды. Батыстың ғылым тарихын
зерттеуші ғалымдары Еуропадағы Ренессанс (Қайта өрлеу) дөуіріне дейінгі он-
он екі ғасыр бойы ғылымның дамуы тоқтап қалған тәрізді етіп көрсетеді.
Шындығында олай емес. Бұл дәуірде ғылым-білімді дамытуға Шығыстың, оның
ішінде ислам елдері ғалымдарының қосқан үлесі өте зор. Бүл елдерде ғылымды
дамытуға ерекше зор мән беріп, оған ғұлама ғалымдарды жинағаны тарихи
шындық екені баршамызға мәлім. Бағдат, Шам, Самарқанд, Бұхара, Отырар
сияқты шаһарларда небір ғұлама ғалымдар ғылымды, өнер-білімді дамыту
жолында өмірлерін сарп етті. Жабир бин Хайан (796-805 ж.), Әл-Хорезми (780-
850 ж.), Әл-Кинди (721-872 ж.), Әл-Баттани (850-929 ж.), Рази (864-925 ж.),
Әл-Фараби (870-950ж.), Бейруни (973-1048ж.), Ибн-Сина (980-1037 ж.),
Ұлықбек (1394-1449 ж.) жөне т.б. ғалымдардың шығуы - соның дәлелі.
Тіпті Г.Галилей мен И.Ньютон да өз еңбектерін осы Шығыс ғалымдарының
зерттеулеріне сүйеніп жазғандығын тарихшылар толық дәлелдеп беріп отыр.
Инерция қүбылысымен оқушылар 7-сыныпта танысқан болатын. Ньютонның
бірінші заңын өтуге байланысты инерция жөніндегі олардың түсініктерін
терендете түсу керек. Инерциялық санақ жүйесі жөніндегі ұғым ендіріледі.
Жылдамдықтың, траекторияның, координаталардың салыстырмалылығын оқушылар
кинематика бөлімінен жақсы біледі, сондықтан, инерциялық емес санақ
жүйесінің болатындығын бір-екі мысалдар көмегімен оңай түсіндіруге болады:
1. Поезд вагонының еденінде жатқан доп вагон орнынан үдемелі
қозғала бастағанда кері бағытта қозғалады, немесе бір қалыпты қозғалып келе
жатқан вагонда тыныштықта болған доп вагон қозғалысы тежелгенде оның
алдыңғы жағына қарай қозғала бастайды. Олай болса, үдемелі не кемімелі
қозғалысқа түскен вагон инерциялық санақ жүйесі бола алмайды, ондай санақ
жүйелерін инерциялық емес санақ жүйелері деп атайды.
2. Тыныштықтағы самолет ішіндегі столда кітап жатқан болсын.
Самолет үдемелі жылдамдықпен қозғала бастағанда стол үстіндегі кітап
сырғанап кері бағытта қозғала бастайды. Бұл жағдайда кітапқа басқа денелер
әсер етіп тұрмаса да ол үдеумен қозғалады. "Үдемелі қозғалыстағы самолет"
санақ жүйесінде Ньютонның бірінші заңы орындалмай тұр, ол – инерциялық емес
санақ жүйесі.
Басқа да мысалдарды қарастыру нөтижесінде, сапалық есептер шығару
арқылы жөне "Санақ жүйесі", "Ньютон зандары" (1-бөлім) кинофильмдерін
көрсету жолымен Ньютонның бірінші заңын өз дөрежесінде түсіндіруге болады.
Оқушылардың қозғалыс жөніндегі түсінігін шұғыл өзгерте салу оңайлықпен
келмейді. Көпшілік оқушылар Ньютонның бірінші заңын тәптіштеп айтып
бергенімен ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.