Аспаптардың жіктелуі

Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 9 бет
Таңдаулыға:

Сонымен келіп түскен бір кіріс импульсінің әсерінен триггер жағдайы қарама-қарсы күйге өзгереді. Яғни Q ”1”-ден ”0”-ге, Q ”0”-ден ”1”-ге ауысты. Ал триггердің өзі келесі импульсті қабылдау дайындығынан да өтіп үлгереді: Q = 0 сигналы санақ сигналының D 1. 2 элементінен өтуіне тиім салып отырса, Q =1 сигналы осы хабардың D 1. 1 -ден өтуіне жағдай жасап триггердің тағы бір төңкеріліп, бұрынғы қалпына қайта келуіне мүмкіндік жасап отыр. Қорыта айтқанда, әрбір келесі санақ импульсынан триггердің жағдайы қарама-қарсы өзгеріп отырады. Ал триггердің накқты қазіргі жағдайы қандай деген сұраққа оның бұрынғы жағдайын, бұрынғы тарихын білмей, жауап бере алмаймыз. Сондықтан да триггер - жадылы, еске сақтау қабілеті бар схема болып табылады.

Триггердің кіріс-шығыс сигналдарының өзгерісі 23. 2 б- суретте көрсетілген. Көріп отырғанымыздай, шығыс сигналдарының өзгеру жиілігі кіріс сигнал жиілігінен екі есе аз. Мұның өзі оны жиілік бөлу құрылғыларында да пайдалануға мүмкіндік береді.

Өндірісте RS, T, D (кідірту) -триггерлері дербес жасалынған түрінде сирек қолданылады. Оларды қазір жиі қолданып жүрген универсал JK- триггерінен құрастырып алуға болады.

JK- триггерінің J, K, C ену жолдары бар. J ену жолы RS - триггердің

S жолына, KR жолына ұқсас болса, оның С жолы Т -триггердің Т немесе С жолына ұқсас. Триггердің жан-жақтылығын арттыру мақсатында оның өндірісте жасалатын түрлері бірнеше J және бірнеше K ену жолдарымен дайындалады.

Мультивибраторлар.

Генератор шығаратын сигналдар әртүрлі болуы мүмкін: синсоидалық (гормоникалық), импульистық, т. б Синсолдық генератор құру оңай емес: оның амплитудасында, жилігін де тұрақтандыру көп жұмысты керек етеді. Осы тұрғыдан қарағанда, импульстік генераторлар ұтымды, сондықтан да өндірісте олар анағұрлым жиі қолданылады.

Шығаратын импульс түріне қарай импульстік генераторлар ұшбүрышты, тікбұрышты, қоңырау тектес т. б болыцп бірнешеге бөлінеді. Дегенмен, өндірісте көп тарауына байланысты біз төртбұрышты импульстық генераторларды қарастырып, бұдан былай «генератор» сөзінін мағынасын тек соларға арнаймыз.

Ең қарапайым генератор- мультивибраторлар-бұл сөздің тікелей мағнасы көп толқынды генератор (вибратор) деген ұғымды білдіреді.

Мультивибратор автогенератор немесе күтуші режімдерінде (адновибратор) жұмыс істейді. Автогенератор режимнде мультвибратор қорек көзіне қосылғаннан кейін-ақ оның шығысында тікбұрыш пішінді импульсті кернеу пайда болады, ал күтуші режимнде кірісіне сигнал бермейінше шығысында кернеу пайда болмайды.

Енді автогенератор режиміндегі мультивибратордың жұмыс істеу принципін қарастырайық. Мультивибратор бірінің базасы екіншісінің коллекторымен конденсотор арқылы жалғанған екі каскадтан тұрады деуге болады. (23. 3-сурет) . Мультивибраторды қорек көзіне қосқанда С ₁ және С ₂ конденсаторлары R _K1 , R _K2 регисторлары және транзисторлардың базалары арқылы көрек көзінің кернеуіне дейін зарядталады. Әдетте R _K1 = R _K2, C ₁ =C ₂ , R ₁ =R ₂ етіп және жұмысқа бір түрлі транзистор таңдап алынады. Бірақ транзистордың параметрлері дәл бірдей болмайтындықтан бірі екіншіден бұрын ашылады. Мысалы, VT1 транзисторы ашықта VT2 транзисторы жабық делік . VT1 транзисторының кедергісі азаятындықтан С ₁ конденсаторы R ₁ резисторы және VT1транзисторы арқылы зарядсыздана бастайды. (23. 3 б- сурет) Бұл кезде VT2 транзисторы базасының потенциалы эмиттерге қарағанда теріс мәнді болатындықтан нық жабық болады. Бірақ уақыт өткеннен кейін конденсатор толық зарядсызданып, VT2 транзисторының базасының потенциалы эмиттеріне қарағанда оң мән қабылдайды да транзистор амылады. Ал R ₂ резисторында кернеудің түсуінің көбеюіне байланысты С ₂ конденцаторының VT2 транзисторының базасымен жалғанған астары эмиттеріне қарағанда теріс потенциал қабылдайды да VT1 транзисторы жабылып қалады. Енді С ₂ конденсаторы R ₂ резисторы және VT2 транзисторы арқылы зарядсыздана бастайды. Шамамен уақыттан кейін С ₁ конденсаторы зарядсызданып, оның VT1 транзисторы ашылады да, R ₁ резисторында кернеудің түсуінің көбеюіне байланысты С ₁ конденсаторының VT2 транзисторының базасымен жалғанған астары теріс потенцианалды болады да VT2 транзисторы жабылып қалады. VT2 транзисторы жабылған кезде оның шығысында кернеу пайда болады, ал ашық күйінде кернеуі нольге тең. Осылайша мультивибратор, шамасы қорек көзінің кернеуіне жуық, импульсті кернеу тудырып тұрады.

23. 3-сурет. Автогенератор режіміндегі мультивтбраторлардың схемасы(а) мен уақыттық диаграммалары (б)

Мультивибратордың күтуші режіміндегі схемасын кейде даравибратор деп те атайды. Жоғарыда айтылғандай күтуші мультивибратордың кірісіне сигнал бермей шығысында кернеу пайда болмайды.

Нег. 4(250-255), 5(345-352), 6(87-99)

Қос. 7(192-193) 10, (2-Т. 263-275), 12(379-382)

Бақылау сұрақтары:

Атқаратын қызметтеріне қарай триггерлердің қандай түрлерін білесің ?
ЖӘНЕ-ЕМЕС логикалық элементтерінен құралған Т-триггердің жұмыс істеуін түсіндір .
Мультивибратор дегеніміз қандай сигналдарды өндіретін генератор ?
Автогенератор режіміндегі мультивибратордың жұмыс істеу принципін түсіндір .
Күтуші режіміндегі мультивибратордың автогенератор режіміндегі мультивибратордан қандай айырмашылығы бар?

Электрлік өлшеулер мен аспаптар.

24. 1 Электрлік өлшеу туралы негізгі түсініктер.

Электрапараттарын пайдаланғанда токты, кернеуді, кедергіні, қуатты, жиілікті, электр энергиясының шығынын өлшеуге тура келеді. Ол үшін әртүрлі электр өлшеуіш аспаптарын қолданады.

Өлшеу-өлшеуіш аспаптар арқылы тәжірибе жолымен физикалық шамаларды анықтау. Электрлік өлшеуіш аспаптары физикалық шамалардың мәндерін адамның қабылдауына қолайлы түсінікті ақпарат түрінде бере алатын өлшеуіш құралдарын айтады. Мысалы, вольтметр, аиперметр, ваттметр, санауыш т. б.

Өлшеуіштік түрлендіргіштер негізінде электрлік немесе бейэлектрлік шамаларды электр сигналдарына түрлендіріп, кейін оны электр өлшеуіш аспаптарымен цифрлық мәнге айналдыру үшін керек . Әдетте электрлік шамаларды сигналына түрлендіргіштер ретінде шунттар, кернеу бөлгіштер, өлшеуіштік трансфарматорлар т. б. қолданылса, ал бейэлектрлік шамаларды электр сигналдарына түрлендіру үшін терморезисторлар, терможұптар, тензорезисторлар, сыйымдылықты және индуктивті түрлендіргіштер т. б. қолданылады.

Өлшеу тәсілдерін тікелей және жанамалап өлшеу деп бөледі. Егер электрлік шаманың мәні өлшеу аспаптары арқылы тікелей анықталатын болса, онда мұндай өлшеуді тікелей өлшеу деп атайды. Мысалы, кернеуді вольтметрмен, қуатты ваттметрмен өлшеу. Жанамалап өлшеу тәсілінде керекті шаманың мәні баска бір шаманың тікелей өлшенген мәні арқылы, осы екі шаманың арасындағы белгілі тәуелділікті пайданалана отырып анықталады. Мысалы, элементтің кедергісін оның кернеуі мен тогының өлшенген мәндерін Ом заңының өрнегіне қойып табу. Жанамалап өлшеуге керекті шаманың мәнін өлшемдікпен салыстырып табу да жатады. Мысалы, кедергінің мәнін көпірлі тізбектің қасиетін пайдаланып, мәндері белгілі кедергілер арқылы табу.

Өлшемдік деп физикалық шаманың қабылданған мәнін сақтайтын, оны қайталайтын немесе оның орныны қолданылатын өлшеу құралын айтады. Мысалы, электрлік кедергінің өлшемдігі, электр сыйымдылығының өлшемдігі т. с. с.

24. 2. Өлшеу қателіктері. Аспаптардың дәлдік сыныптары

Ө лшеу құрал-жабдықтарының техникалық сапасының төмендігі және өлшеу тәсілдерінің жетілдірілмегендігі нәтижесінде шаманың өлшенген мәні оның шын мәніне тең болмайды. Шаманың өлшенген мәнінің оның шын мәнінен ауытқу мөлшері өлшеудің қателігі болып табылады. Қателікке сыртқы жағдайдың ( температура, ылғалдылық т. б. ) өзгерісі мен тәжірибешінің шеберлігі де әсер етеді. Қателіктер әрдайым қайталанып отыратын жүйелі немесе кездесоқ болуы мүмкін . Жүйелі қателік өлшеу тәсіліне және өшлеу аспаптың кемшілігіне байланысты туады. Сондықтан өлшеу кезінде ол тұрақты болып отырады. Жүйелі қателіктерді болдырмау үшін тәсілдерін жетілдіріп, ал өлшеу аспаптарын үнемі тексеруден өткізіп отыру керек.

Кездесоқ қателіктердің себептері әртүрлі болады және әрбір өлшеу сайын өзгеріп отырады. Бірақ өлшеу саны белгілі бір шамаға жеткенде өлшеу деректері қайсыбір заңдылыққа бағынады. Ал бұл заңдылыққа бағынады. Ал бұл заңдылық ықтимал шаманың таралу заңдылығымен сәйкес келетіндіктен әрбір өлшеудің қателігін осы заңдылықты пайдаланып табуға болады.

Еселеніп көп өлшенген шаманың шын мәніне жақын мәні үшін оның арифметикалық орташа мәнін алуға болады:

(24. 1)

мұндағы -жеке өлшеудің мәліметтері; - өлшеу саны.

Шаманың арифметикалық орташа мәнінің қателігі ретінде оның орташа квадраттық қателігі алынады:

, ( 24. 2)

мұндағы - өлшеу мәліметінің шаманың арифтетикалық орташа мәнінен кездосақ ауытқуы.

Кездесоқ қателіктің таралу заңын пайдаланған кезде қателіктің ықтималдылығы жататын сенімді аралықты табу керек. Егер өлшеу саны шамасында болса, сенімді аралық үшін Стьюденттің коэффициенттерін кестеден табуға болады. Ендіше қателіктің оң не теріс мәнді болу мүмкіндігін ескере отырып, өлшеу дерегін былай жазу керек:

(24. 3. )

мұндағы стьюдент коэффициенті.

Электр өлшеуіш аспаптары өлшеу қателіктеріне қарай МСт 8. 401-81 бойынша сегіз дәлдік сыныбына (класына) бөлінеді: 0, 05; 0, 1; 0, 2; 0, 5; 1, 0; 1, 5; 2, 5; және 4. Мұндағыципрлар өлшеуіш аспаптың процентпен көрсетілген келтірілген қателігіне тең.

Өлшеуіш аспаптың келтірілген қателігі деп оның абсолюттік қателігінің өлшеу аралығына проценттік қатынасын айтады:

(24. 4)

мұндағы -абсолюттік қателік; аспаптың өлшеу аралығы.

Егер шкаланың нольдік белгісі оның шетінде болса, онда өлшеу аралығы үшін жоғарғы өлшеу алынады да, ал нольдік белгі шкаланың ішінде тұрса, онда шкаланың шеткі мәндерінің арифметикалық қосындысы алынады.

Өлшеуіштік аспаптың қателігін әрдайым қайталап отыратын жүйелі қателік деп есептесе, өлшенген шаманың мәні

(24. 5)

Мысалы, 10 амперлік амперметр 4 А токты көрсетіп тұр екен дейлік. Дәлдік сыныбы 2, 5, ал нольдік белгі шкаланың шетінде орналасқан. Егер кездесоқ қателікті ескермесе, онда өлшну дерегі төмендегіше жазылуы керек:

Аспаптардың көрсетуіне қоршаған ортаның температурасы мен ылғалдылығы, электр және магнит өрістері де әсер етеді. Температура өзгергенде аспапта қолданылған орамалардың, шунт немесе қосымша резисторлардың кедергілерінің өзгеру салдарынаноның көрсетуі де өзгеріп отырады. Сыртқы магнит немесе электр өрісінің әсерінен аспаптың магнит индукциясы немесе сыйымдылығы өзгереді. Осы себепті оның және электр өрістерінен экрандар арқылы қорғалған болуы керек те, ал сыртқы ортаның температурасы мен ылғалдылығы оның паспортында көрсетілген мәндеріне сәйкес келуі керек.

24. 3 Аспаптардың жіктелуі

Өлшеуіш аспаптарын тұрақты немесе айнымалы ток тізбектерінде болады. Бірақта айнымалы ток тізбегінде де, тұрақты ток тізбегіне де қолданылатын аспаптар бар.

Жұмыс жасау принціпіне байланысты электр өлшеуіш аспаптары мынадай кең таралған жүйелерге бөлінеді: Электромагниттік, магнитэлектрлік, электродинамикалық, ферродинамикалық, индукциялық, электростатикалық, жылу-электрлік және дірілдік.

Магнитэлектрлік жүйе аспсптары тұрақты ток тізбектеріндегі ток пен кернеуді өлшеуде қолданылады. Магнитэлектрлік жүйе аспаптарының жұмысы магнит өрісі мен тогы бар өткізгіштің өзара әрекеттесуіне негізделген.

Электромагниттік өлшеуіш аспаптарын тұракты немесе айнымалы ток тізбектеріндегі кернеуді немесе токты өлшеуге қолданылады. Қаралып отырған түрдегі аспаптарды өндіріс екі құрылымдық түрде: жазық және дөңгелек орауышты. (катушкалы) түрде жасайды.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.