Жеткіншектердің салауатты өмір салтын қалыптастыруда эстетикалық құндылықтардың сипаттамасы

Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 32 бет
Таңдаулыға:

Жоспар:

Кіріспе

І Тарау. САЛАУАТТЫ ӨМІР – УАҚЫТ ТАЛАБЫ
1.1 Салауатты өмірдің тәсілдері мен аспектілері
1.2 Қазақстанда салауатты өмір салтын қалыптастыру шаралары

ІІ Тарау. ОҚУШЫЛАРДЫ САЛАУАТТЫҚҚА ҮЙРЕТУ
2.1 Мектеп оқушыларының оқу күні режиміндегі дене шынықтыру шаралары.
2.2 Жеткіншектердің салауатты өмір салтын қалыптастыруда эстетикалық
құндылықтардың сипаттамасы

Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер

КІРІСПЕ
Зерттеудің көкейкестілігі. Дені сау адам – табиғаттың ең қымбат
жемісі. Қазақстан Республикасы өз тәуелсіздігін алғаннан бастап осы
ұстанымды басшылыққа алып келеді. Қоғамның денсаулығы бәсекеге қабілетті
елу елдің қатарына кіру міндетін жүзеге асыру жолындағы басты тірек.
Елбасының Қазақстан – 2030 жолдауында ұзақ мерзімді басымдықтардың
бірі – Қазақстан азаматтарының денсаулығы, білімі мен әл-ауқаты
тармағында, ...азаматтарымыздың өз өмірінің аяғына дейін сай болуы және
оларды қоршаған табиғи ортаның таза болуы үшін азаматтарымызды салауатты
өмір салтына әзірлеу қажеттігі көрсетілген. Сонымен қатар, бұл стратегиялық
бағдарламада: Салауатты, әрі гүлденген экономика құрмайынша біз қуатты
мемлекет пен қарулы күштер құра алмаймыз, демографиялық, экономикалық және
әлеуметтік міндеттерді шеше алмаймыз, әрбір адамның жеке басының қадір-
қасиеті мен әл-ауқатын арттыра алмаймыз - деп Елбасы ойын түйіндейді.
Сонымен, Елбасының жолдауын Қазақстан азаматтарының денсаулығын
нығайту, салауатты өмір салтын ынталандыру егемендіктің кілтін ұстар
жастардың болашағына апаратын, алтын сүрлеу десе болады.
Салауатты өмір салтын жастардың бойында қалыптастыру мемлекетіміздің
Білім туралы заңында білім беру жүйесінің негізі ретінде көрсетілген.
Онда ұлттық және адамзаттық құндылықтар, ғылым мен практика жетістіктері
негізінде жеке адамдарды қалыптастыруға, дамытуға және кәсіби шыңдауға
бағытталған білім алу үшін қажетті жағдайлар жасау жолдары белгіленген.
Салауатты өмір салтының аса қажеттілігі басқа да мемлекеттік ресми
құжаттардан көрініс табады. Атап айтқанда: Қазақстан Республикасында
азаматтардың денсаулығын сақтау туралы Қазақстан Республикасының Заңы
(1997), Қазақстан республикасының мемлекеттік жастар саясатының
тұжырымдамасы (1999) және т.б.
Денсаулық - тән, рухани және әлеуметтік игіліктің жиынтығы
Қазақстанның болашағы – ертеңгі ұрпағында болғандықтан жастардың денсаулығы
халықтың өсімі мен санасын анықтайды. Денені үнемі шынықтыру, сананың сапа
деңгейін көтеру, интеллект өрісін биіктету, рухты шыңдау - бәрі де
денсаулыққа қызмет ететін әрекеттер. Ал мұны жүзеге асыру, жас ұрпақтың
салауаттылығын қамтамасыз ету ең алдымен отбасы мен мектепке жүктеледі.
Сондықтан, бүгінгі күні Қазақстан мектептеріне жан-жақты дамыған,
денсаулығы мықты, салауатты өмір салтын мұрат тұтатын жеке тұлғаларды
тәрбиелеу басты талап етіп қойылған.
Бүгінгі таңда салауатты өмір салты ұлттық идеяға да айналуы тиіс
мәселе. Өйткені қазақ халқында бұл идеяны жүзеге асырудың негізі болатындай
Қазақ хандығы тұсында өмір сүрген белгілі ойшыл Өтейбойдақ Тілеуқабылұлының
Шипагерлік баяны, Құртқа Сұлтанқожаұлының тәлімдік мұрасы, ұлттың
генетикалық тазалығын сақтау үшін жеті атаға дейін қыз алыспауға тиым
салған Қасым ханның қасқа жолы, Есім ханның ескі жолы заңдары және
Тәуке ханның Жеті жарғысы.
Ұлттық идеяға айналатындай салауатты өмір салты бүгінгі күні жан-жақты
қарастыруда. Педагогика ғылымында бұл мәселе төңірегінде назар аударатын
көптеген зерттеулер жүргізілуде. Оларды ғылыми тұрғыда жүйелей келе,
мынадай бағыттарын атап айтуға болады:
- салауатты өмір салтын философия мен әлеуметтану ғылымы тұрғысынан
(Л.Н.Арутунян, Ю.Б.Бромлей, И.Т.Левкина, Р.В.Рыбкина, Т.Ж.Нақыпбеков және
т.б.);
- оқушылардың бойында құндылық бағдар негіздерін қалыптастыру
(Г.К.Нұрғалиева, С.С.Тілеуова және т.б.);
- оқу-тәрбие үрдісінде жастардың салауатты өмір салтын адамгершілік
құндылықтар арқылы қалыптастыру (А.Каплиева, Б.Қ.Мұхаммеджанов,
Г.Ж.Нұрышева, Ж.Торыбаева және т.б.);
- салауатты өмір салтын тарихи дамуы және халықтық педагогика
тұрғысынан зерттелуі (Ж.Ембергенова, Э.Құрманалиева және т.б.);
- валеология ғылымын теориялық және әдістемелік тұрғыда зерттеу
мәселелері (А.С.Иманғалиев, А.Ақанов, Ж.Ж.Нұржанова және т.б.);
- оқушылардың бойындағы салауатты өмір салтының психо-физиологиялық
аспектілері (Ш.Ә.Тулебаева, Т.Қ.Игисинов, И.В.Мордвинцева және т.б.).
Қоғамдық жаңару кезеңінде, еліміздегі әлеуметтік-саяси, экономикалық
қатынастардың сипатының өзгеруі өз кезеңінде қоғамдық білім, тәрбие
институттарының да жұмыс бағыты мен мазмұнына жаңа талаптар қойып отыр.
Сондықтан жоғарыда аталған зерттеулерді негізге ала отырып, қоғамдағы
мектеп, отбасы бала тәрбиесіне, әсіресе салауатты өмір салтын
қалыптастыратын тиімді жолдарын іздестіру – заман талабы болып отыр.
Адам өмірінің өзегі – эстетикалық құндылықтар, ал басқа мақсаттар оған
жеткізетін баспалдақтар ғана. Осы қағидаға сүйенсек, қоғамның жаңару
кезіндегі жаңаша көзқарастардың бірі - эстетикалық құндылықтар.
Қазақстан Республикасы тәлім-тәрбие тұжырымдамасында: ұлттық мәдениет
пен өнер негізінде жан-жақты эстетикалық тәрбие беру; сұлулыққа, тазалыққа
үйрету міндеті ерекше аталады. Жастардың бойында салауатты өмір салтының
қалыптасуына эстетикалық құндылықтардың әсер ететіні сөзсіз. Өйткені,
салауатты өмір салты адам табиғатына аса қажетті әсемдікті, сұлулықты,
тазалықты талап етеді. Сондықтан эстетикалық құндылықтар арқылы салауатты
өмір салтын қалыптастыру - ерекше мәселе болып, арнайы зерттеуді қажет
етеді.
Эстетиканың негізін құрайтын сезім, ләззат, мұрат, талғам құндылықтары
мектептің негізгі білім беру сатысы – жеткіншектік кезең оқушыларының
дамуына ерекше ықпалын тигізеді. Зерттеу жұмысы және мектеп тәжірибесі
көрсеткендей, жеткіншектік кезеңнің психологиялық ерекшеліктері дүниенің
әдемілігіне, сұлулығына деген қызығушылықтары ерекше көрініс беріп,
эстетикалық талғамы мен мұратын дамытуға өз бетінше ұмтылыс, талпыныс
жасайды. Осыдан келіп, жеткіншектер өмір салтының мәні мен басты құндылығы
– әсемдік пен әдемілікті сезіну болып табылады. Сондықтан да,
жеткіншектердің салауатты өмір сүруі үшін эстетикалық құндылықтардың рөліне
ерекше көңіл бөлу қажет.
Осы тұрғыда біздің зерттеуімізге негіз болған бірқатар ғалымдардың –
С.Ұзақбаева, Ұ.Әбдіғапбарова, А.Жұбанов, Ш.Әлібеков, Б.Ерзакович,
Қ.Әмірғазин, Б.Әлмұқанбетов, Ж.Балкенов, О.Сатқанов, С.Жолдасбекова және
т.б. еңбектері оқушыларға эстетикалық тәрбие берудің жалпы теориялық және
әдіснамалық аспектілерін қамтыса, жалпы білім беретін мектептердің оқу-
тәрбие үрдісінде оқушыларға эстетикалық тәрбие беру мәселелері Е.Асылханов,
Қ.Болатбаев, Қ.Ералин, Қ.Ижановтар және т.б. зерттеу еңбектерінде ашып
көрсетілген.
Сондай-ақ, біздің зерттеуімізге аса қажетті болған құндылықтар
мәселесін әлеуметтік және философиялық негіз тұрғысынан зерттеген
С.Нұрмұратов, К.Нұғыманова, Б.Ерасов және т.б. ғалымдардың еңбектері; білім
беру жүйесінде салауатты өмір салтын қалыптастыру тұжырымдамасын әзірлеу
Х.К.Сатпаева, А.С.Тель және т.б.
Зерттеу мәселесі төңірегінде келесі ғалымдардың еңбектері қызығушылық
тудырды:
- психиканың онтогенездегі дамуы мен тұлғаның қалыптасуы
(Л.С.Выготский, А.Н.Леонтьев, С.Л.Рубинштейн, Д.Б.Эльконин, М.С.Каган,
Д.Н.Кикзадзе, Л.М.Фридман, Б.Ф.Ломов және т.б.);
- жеткіншек жасының ерекшеліктерін зерттеген негізгі жұмыстар және
жеткіншектердегі тұлғалық дамудағы өзіндік сана-сезімдерді зерттеген
теориялары (Б.Г.Ананьев, Л.И.Божович, В.В.Драгунова, Д.И.Фельдштейн,
В.В.Столин, А.В.Захарова және т.б.);
- жеткіншектердің дамуын тарихи-педагогикалық және психологиялық
тұрғыда қарастырған ғалымдар (Л.К.Керімов, Г.Т.Хайруллин, В.В.Трифонов,
Ж.Б.Шілдебаев, А.Н.Көшербаева, Т.А.Алсатов, С.М.Жақыпов, Қ.Б.Жарықбаев,
Ж.Ы.Намазбаева, Қ.Т.Шериязданова, О.С.Сангилбаев, Ж.Өмірбекова,
Т.М.Шалғымбаев және т.б.).
Қарастырылған жұмыстар бүгінгі таңда оқушылардың салауатты өмір
салтын құндылықтар тұрғысынан біркелкі зерттелгенін айқындайды. Алайда,
біздің зерттеуіміздің өзегі – оқу-тәрбие үрдісінде жеткіншектердің жас
ерекшеліктерін ескере отырып, эстетикалық құндылықтар арқылы олардың
бойында салауатты өмір салтын қалыптастыру мәселесін зерттеу қажеттігін
айқындайды. Бұл мектеп қабырғасында жеткіншектік кезеңде оқушылардың
салауатты өмір салтын эстетикалық құндылықтар негізінде қалыптастыру
қажеттілігі мен бұл мәселенің теориялық тұрғыда жеткілікті дәрежеде
зерттелмегендігі және ғылыми-әдістемелік жағынан қажетті деңгейде
қамтамасыз етілмегендігі арасында қайшылық бар екендігі байқалады.орын алып
отырғандығы байқалады. Осындай қайшылықтың шешімін ғылыми тұрғыда іздестіру
зерттеу мәселесін анықтауға және жұмысымыздың тақырыбын Мектептегі
салауатты өмірді уағыздайтын іс-шараларды ұйымдастыру - деп таңдап
алуымызға негіз болды.
Зерттеу объектісі - жалпы білім беретін мектептің оқу-тәрбие үрдісі;
Зерттеу пәні – жеткіншектердің салауатты өмір салтын эстетикалық
құндылықтар негізінде қалыптастыру.
Зерттеудің ғылыми болжамы: жеткіншектерді салауатты өмір сүру салтына
деген дұрыс көзқарасы қалыптасқан, денсаулығы мықты, жаны, тәні мен ісі
әсем, жан-жақты үйлесімді дамыған тұлға ретінде қалыптастыру мүмкіндігі
туады:
- жеткіншектер салауатты өмір салты ұғымын дұрыс терең түсініп, оның
әлеуметтік-қоғамдық мәнін дұрыс бағалай алса;
- адамзат дамуының тарихи эволюциясында ұлы ғұламалар мен ағартушылар,
қоғам қайраткерлері мұралары мен қазіргі заман ғалымдарының еңбектеріндегі
салауаттылық пен эстетикалық құндылықтар ұғымы жүйеге келтіріліп,
тағылымдық мүмкіндіктеріне қарай жіктелінсе;
- жеткіншектердің дұрыс салауатты өмір сүру үшін эстетикалық
құндылықтардың мәні мен қажеттілігін мектептің оқу-тәрбие жұмыстары
мазмұнында кеңірек насихатталып, жүзеге асырылса;
- жалпы білім беретін мектептің негізгі сатысында оқу-тәрбие үрдісінің
тәрбиелік іс-шаралар мүмкіндіктері арқылы эстетикалық құндылықтар негізінде
салауатты өмір салтын қалыптастырудың мазмұны мен жүйесі анықталып, іске
асырылса, онда оқушылардың ішкі дүниетанымы өзгеріп, салауатты өмір салтын
терең түсініп, сақтай білетін тұлғаны тәрбиелеуге болады.
Зерттеу міндеттері: - салауатты өмір салты мен эстетикалық
құндылықтар ұғымдарының мәнін ашып, олардың өзара байланысын ғылыми
тұрғыда негіздеп және бұл бағытта әлем өркениеттеріндегі озық идеяларды
жүйелеу;
- жеткіншектер кезеңін сипаттап, олардың салауатты өмір салтын
қалыптастыруда эстетикалық құндылықтардың қажеттілігін ғылыми тұрғыда
айқындау;
- жеткіншектердің салауатты өмір салтын эстетикалық құндылықтар
негізінде қалыптастырудың моделін даярлап, оның компоненттері мен
өлшемдерін, көрсеткіштері мен деңгейлерін анықтау;
- эстетикалық құндылықтар негізіндегі салауатты өмір салтының бүгінгі
таңдағы ұлттық тәрбиедегі рөлін айқындау, оқу-тәрбие үрдісінде іске
асырудың мазмұнын жасау және оның тиімділігін тәжірибелік-эксперименттік
жұмыста тексеру.
Жетекші идея. Жеткіншектердің салауатты өмір салтын эстетикалық
құндылықтар негізінде қалыптастыру – жас ұрпаққа ұлттық тәрбие мен білім
беруде, Қазақстан халқының бүгінгі таңдағы дамушы елдер қатарында
көрінуінің басты шарты болып табылады.
Зерттеудің әдіснамалық және теориялық негіздері. Тарихи-қоғамдық
заңдылықтар дамуын ашатын философиялық қағидалар, жеке тұлғаның қалыптасуы
туралы қағидалар, жалпыадамзаттық және ұлттық құндылықтардың өзара бірлігі
туралы тұжырымдамалар. Қоғамдағы адам факторының орны және эстетикалық
құндылықтар негізінде салауаттылықа тәрбиелеудің әлеуметтік себептері,
жастарды салауаттылыққа эстетикалық құндылықтар негізінде тәрбиелеудегі
ертедегі қазақ халқының көрнекті тұлғаларының, педагогтардың,
психологтардың, этнографтардың, философтардың, тарихшылардың,
дәрігерлердің, өнертанушылардың көзқарастары, тұжырымдары, этнопедагогика
зерттеулері.
Зерттеу көздері. Ертедегі және қазіргі қазақ және шетел ғалымдарының
-тарихшылардың, философтардың, этнографтардың, педагогтардың жазушылардың,
психологтардың, өнертанушылардың, қазақ халқының рухани эстетикалық
құндылықтары мен салауатты өмір салты туралы еңбектері, мұрағат құжаттары.
Қазақстан Республикасы Н.Ә.Назарбаевтың Қазақстан-2030стратегиялық
бағдарламасы, Қазақстан Республикасында азаматтардың денсаулығын сақтау
туралы, білім беру туралы Қазақстан Республикасының заңдары; Білім беру
министрлігінің білім және тәрбие беру жөніндегі тұжырымдамалары, педагогтар
мен психолог ғалымдардың ғылыми-зерттеу жұмыстары, сондай-ақ автордың
эстетикалық құндылықтар арқылы жеткіншектердің салауатты өмір салтын
қалыптастырудағы жеке тәжірибесі.
Зерттеу әдістері. Зерттеу мәселесіне байланысты, философиялық,
педагогикалық, психологиялық және әдістемелік еңбектерге теориялық талдау,
Қазақстан Республикасының ресми материалдарына талдау, оқушылар арасында
сауалнама, мектептің оқу-тәрбие үрдісін педагогикалық бақылау, эксперимент,
оның нәтижелеріне баға беру, жиналған материалдарды өңдеу және
сараптау.
Зерттеудің ғылыми жаңалығы мен теориялық мәні: 1. Салауатты
өмір салты мен эстетикалық құндылықтар ұғымдарының мәні айқындалып,
олардың өзара байланысы ғылыми тұрғыда негізделіп және бұл бағытта әлем
өркениеттеріндегі озық идеялар жүйеленді.
2. Жеткіншектер кезеңі сипатталып, олардың салауатты өмір салтын
қалыптастыруда эстетикалық құндылықтардың қажеттілігі ғылыми тұрғыда
айқындалды.
3. Жеткіншектердің салауатты өмір салтын эстетикалық құндылықтар
негізінде қалыптастырудың моделі даярланып, оның компоненттері мен
өлшемдері, көрсеткіштері мен деңгейлері анықталды.
4. Эстетикалық құндылықтар негізіндегі салауатты өмір салтының бүгінгі
таңдағы ұлттық тәрбиедегі рөлі айқындалып, оқу-тәрбие үрдісінде іске
асырудың мазмұны жасалынып және оның тиімділігі тәжірибелік-эксперименттік
жұмыста тексерілді.
Зерттеудің практикалық мәнділігі:
- жеткіншектердің салауатты өмір салтын қалыптастыруда Эстетикалық
құндылықтар негізіндегі салауатты өмір салты – ұлттық тәрбиенің тірегі
жобасы;
- жеткіншектерге және мектеп мұғалімдеріне Ұрпақ салауаттылығы – ұлт
болашағы атты салауатты өмір салтын насихаттауға арналған мақсаттық
бағдарлама;
- жалпы білім беретін мектептерде ұйымдастырылған Сыр-сымбат
шығармашылық клубының бағдарламасы;
- Жеткіншектердің салауатты өмір салтын эстетикалық құндылықтар
негізінде қалыптастыру оқу-әдістемелік құралы.
Зерттеу материалдарын бала тәрбиесімен айналысатын барлық
мекемелерде, жоғары және арнайы оқу орындарының, оқу-тәрбие үрдісінде,
жалпы білім беретін мектептерде, сыныптан тыс тәрбие жұмыстарында, сондай-
ақ, ата-аналармен жүргізілетін жұмыстарда да қолдануға болады.

І Тарау. ОҚУШЫЛАРДЫ САЛАУАТТЫҚҚА ҮЙРЕТУ
1.1 Салауатты өмірдің тәсілдері мен аспектілері

Денсаулық - бұл күрделі ұғым. Көптеген ғалымдар оған әртүрлі анықтама
береді, бірақ олардың бәріндегі негізгі көзқарас шамамен бірдей. Денсаулық
- бұл адамның еңбекке белсенді әрі ұзақ өмір сүрген болса да, тәннің
саулығын және рухани саулығын сезінуі. " Денсаулық деп біз адамның белсенді
өмірінің ұзақтығы жағдайындағы биологиялық және физиологиялық функциясын,
еңбек қабілеті мен әлеуметтік белсенділігін сақтау және дамыту процесін
түсінеміз " (Казначеев В. П ).
Денсаулық күйіне қоршаған орта жағдайларының да ықпалы бар. Адам
денсаулығына температура, жарықталыну, ылғалдық, ауаның, судың құрамы және
көптеген басқа нәрселер әсер етеді. Денсаулықтың негізгі функциясы адамның
дамуы мен тіршілігін қамтамасыз ету болып табылады.
Қазіргі кезде Денсаулық сақтау жөніндегі дүниежүзілік ұйымның
тұжырымдауы бойынша денсаулықтың мынандай анықтамасы қабылданған:
"Денсаулық - бұл аурудың және дене кемістігінің болмауы ғана емес, ол толық
тәндік, психикалық және әлеуметтік денсаулық ". Тән саулығы - күнделікті
белсенділік пен еңбекке қабілеттіліктің көрсеткіші, аурудың болмауы және
организм функцияларының қалыпты физиологиялық күйі. Психикалық денсаулық
күйзеліс жағдайларының, қауіпті факторлардың болмауымен сипатталады.
Әлеуметтік денсаулық отбасында және мектепте дұрыс қарым - қатынастың
болуын көздйді, тіршілік деңгейі мен өмір салтына байланысты болады.
Сонымен, денсаулыққа анықтама беру үшін оның психикалық, тәндік, әлеуметтік
және басқа көрсеткіштерін ескеру қажет. [9]
Денсаулықтың негізгі 6 аспектісі бар, олар:
1.Тән саулығы.
2.Психикалық және интеллектуалдық денсаулық.
3.Жеке тұлғалық денсаулық.
4.Рухани денсаулық.
5.Сезім толқындарының саулығы.
6.Әлеуметтік денсаулық.
Тән саулығы организмнің дамуында ауытқулардың болмауымен, организмнің
жаттығу және шынығу деңгейімен сипатталады.
Психикалық және интеллектуалдық денсаулық психикалық аурулардың
болмауын қамтып қана қоймайды, сонымен бірге ол адамның танымдық қабілетін,
өз мінез - құлқын ( темперамент, реттей білу, күйзелісті жоя білу, жан -
жалды болдырмау, адамдармен қарым - қатынас жасай білу біліктілігін ашды.
Рухани денсаулық - бұл адамның ішкі дүниесі. Ол адамның өзінің ішкі
дүнисімен бірлікте өмір сүруге қабілетін қамтиды. Бұл адамның рухани
құндылықты түсіне білуі де ертеден - ақ кеңпейілділік пен мейірімділік,
шыншылдық пен тәртіптілік, сенім мен сүйіспеншілік рухани құндылық болып
есептелген.
Жеке тұлғалық денсаулық адамның өзін "жеке тұлға " ретінде түсінуін
өзінің "менің" ұғынуын, талпынысын қамтиды. Кейбіреу табысты жұмысынан,
екінші біреулер өнерден, үшіншілерде оқудан, төртіншілер бизнестен және
т.с.с. іздейді. Әркім өз қабілетін өзінше жұмсайды. Сондықтан әрбір адамның
жеке тұлғалық денсаулығы осыған байланысты болады.
Сезім толқындарының саулығы - бұл адамның өзі сезімімен толқуын
түсіне және бақылай білуге, өз ойын нақты және айқын айта білуге
қабілеттілігі. Көңіл - күйдің оң және теріс нышандарын білу, әртүрлі
жағдайларда өзін игере алу қажет.
Әлеуметтік денсаулық - бұл өзіңнің қоғамның бір бөлшегі екеніңді
түсіну, ондағы өз орныңды ұғыну, айналадағылармен қарым - қатынас жасау.
Салауатты қоғам әрбір адамның денсаулығымен анықталады. Денсаулықты
табиғат біржола бермейді және ол өздігінен қамтамасыз етілмейді. Адамның
денсаулығы көптеген ішкі және сыртқы факторларға тәуелді болады және ол
бүкіл үнемі қадағалап, қолдап отыруды қажет етеді. Денсаулықты сақтаудың
тиімді жолдарының бірі салауатты өмір салтын қалыптастыру болып табылады.
Денсаулықты сақтаудың және оны нығайтудың негізгі тәсілдері салауаттанудың
аспектілерінде баяндалған. Ол мыналарды қамтиды:
1. Жеке гигиена, күн режимі және демалыс ережелерін сақтау және
орындау.
2. Дене шынықтыру дене мүшелерінің және тұтас организмнің қалыпты
жұмысын қамтамасыз етеді. Гиподинамия - қазіргі кездегі аурулардың негізгі
себептерінің бірі.
3. Дұрыс тиімді тамақтану. Тамақтану режимі мен ережелерін сақтау.
4. Организмді табиғи факторлармен біртіндеп шынықтыру.
5. Ауыруға себеп болатын құмартулардың (шылым шегу, ішімдік ішу, наша
тарту) болмауы.
6. Ұжымда қарым - қатынас жасай білу.
1. Қарым - қатынас ортасында қолайлы жағдай туғызы, кикілжің
жағдайлардан қашу.
2. Организмнің қорғаныс күштерін, оның тосқауылдық функциясын арттыру.

1.2 Қазақстанда салауатты өмір салтын қалыптастыру шаралары

"Қазақстан азаматтарының денсаулығы, білімі және сәттілігі" атты
"Қазақстан 2030 " Даму Стратегиясын жүзеге асыру барысында ҚР Үкіметі
Қаулысының шешімімен №1678 бұйрық негізінде 1997 жылы 3 желтоқсанда
салауатты өмір салтын қалыптастыру қызметі құрылды. Сол уақыттан бері
салауатты өмір салтын қалыптастыру мәселесі бойынша аурудың алдын алу мен
халықтың денсаулығын нығайтуда айтарлықтау жетістіктерге қол жетті. Өтпелі
кезеңдегі экономикалық қиындықтарға, денсаулық сақтау ұйымдарының қаржылық
жетіспеушіліктерге қарамастан, ҚР Денсаулық сақтау министрлігінің
қолдауымен салауатты өмір салтын қалыптастыру қызметі төмендегі
мәселелердің шешімін тапты:
- Салауатты өмір салтын (СӨС) қалыптастыру қызметінің құрылымы мен
байланыстары құрылып, материалдық - техникалық ресурсы қамтамасыз
етілді;
- Құқықтық - нормативтік базасы жасанды;
- Гигиеналық тәрбие процесіне жаңа технологиялар енгізілді;
- Денсаулықты сақтау мен білім беруді ұйымдастыру үшін сөс
қалыптастыратын мамандар даярланды;
- СӨСҚ - дың ұлттық саясаты анықталды. [16]
Оның концептуалды негізі ретінде " салауатты өмір салты" атты кешенді
бағдарлама жасалды. Бағдарлама жалпы халықты салауатты өмір салтын ұстану
жолдарымен хабардар ету, аурудың алдын алып, денсаулықты нығайту, денсаулық
сақтау және білім беру мекмелерінің қызметкерлерін жалпы халықтың
денсаулығын сақтап, нығайтуға жұмылдыру бағыттарынан тұрады.ҚР Мемлекет
басшысы және ҚР Үкіметі елдегі СӨСҚ саясатын толығымен қолдайды. Оған дәлел
- 30.12.01. жылы №751 бұйрығымен "2002 жылдың Денсаулық жылы" болып
жариялануы, ҚР Үкіметінің 2002 - 2004 жылға арналған бағдарламасы бойынша
28.03.02 жылғы № 827 бұйрығымен " Қазақстан - 2030 Даму стратегиясын іске
асыру барысында " салауатты өмір салтын қалыптастыру және халықтың
денсаулығын нығайту мемлекеттік саясаттың басты бағыттарының бірі
болғандығы.
Өткен кезеңді талдай отырып, " Салауатты өмір салтын қалыптастыру
үшін " атты республикадағы қозғалысты одан әрі жетілдіру нәтижесінде әрбір
жеке адамның салауатты өмірге бет бұруына мүмкіншілік жасау керек.
Қазақстан - 2030 Даму стратегиясының республика халқының салауатты
өмір салтын қалыптастыру бағытындағы басымдылықтар:
- салауатты өмір салтын қалыптастырудың ұлттық саясатын жасау;
- қауіпсіз және сенімді тіршілік ету ортасын қамтамасыз ету;
- денсаулықты сақтап нығайту үшін әлеуметтік жағдай жасау;
- салауатты өмір салтына септігін тигізу;
- денсаулық сақтау жүесін реформалау және оны алғашқы профилактикамен
АМСК деңгейдегі денсаулықты нығайтуға бағыттау.
Алға қойған мақсатты іске асыру барысында ҚР Үкіметінің 1999 жылғы 7
маусымындағы № 710 шешімімен " салауатты өмір салты мен тиімді тамақтану
концепциясы ", 1999 жылғы 30 маусымындағы №905 шешімімен " салауатты өмір
салты " кешенді бағдарлама қабылданып бекітілді. Үкіметтің бұл шешімдері
2010 жылға дейін толық жүзеге асырылып, аяқталуы керек.
ҚР Білім, мәдениет және денсаулық сақтау министрлігінің, денсаулық
сақтау комитетінің бұйрықтары жарық көре бастады. Мысалы, 1998 жылғы 23
маусымдағы " ҚР салауатты өмір салтын қалыптастыру және дәрігерлік
профилактикалық іс - әрекеттерді жетілдіре түсу іс - шаралары жөніндегі "
№282 бұйрық өз кезегінде республикадағы дәрігерлік қызмет көрсететін
ұйымдардың бірқатар негізгі қызметтері мен міндеттерін анықтап берді. 1999
жылдың 19 сәуіріндегі " Республика бойынша аудандық, қалалық денсаулықты
нығайту орталықтарын құру жөніндегі №199 бұйрықта алғашқы дәрігерлік -
санитарлық көмек көрсету және ондай ұйымдардың қызметі мен міндеттерін
көрсетіп берді. Республика аймақтарында мамандардың жетіспеушілігінен 1998
жылы 4 желтоқсанда " Салауатты өмір салтын қалыптастыратын мамандар даярлау
" жөнінде №594 бұйрық пен 1999 жылғы 22 қаңтардағы " Салауатты өмір салтын
қалыптастыратын мамандарды даярлауға мемлекеттік тапсырма " №83 бұйрықтар
негізінде мемлекеттік тапсырыс бойынша үздіксіз мамандар даярлау қамтамасыз
етілді. Білім беру саласының қатысуымен Ұлттық Орталықта Мектепке деінгі
мекемелерге, жалпы білім беретін мектептерге, орта, арнаулы және жоғары оқу
орындарына арналған " Валеология - қалай ауырмау керек " атты оқу
бағдарламасы дайындалды. Сонымен қатар, ол бағдарламалардың мұғалімдер мен
оқушыларға арналған қосымша әдістемелері де дайындалды.
Қазақстан Республикасы Білім, мәдениет және денсаулық сақтау
министрлігі 1998 жылғы 24 қарашасында " Валеология - қалай ауырмау керек "
оқу бағдарламасын республиканың жалпы білім беретін мектептеріне енгізу
туралы №572 бұйрығымен 1998 жылдың 28 желтоқсанындағы " Валеология кешенді
бағдарламасын курстық негізде жоғары оқу орындарында оқытылуы жайлы " №620
бұйрығын шығарды. Үгіт насихат жүргізу мақсатында ҚР Денсаулық сақтау
агенттігінің 2000 жылы 7 қаңтардағы №9 және 22 желтоқсандағы "Салауатты
өмір салтын қалыптастыру жұмыстарын күшейту және ҚР түрлі аурулардың алдын
алу жұмыстарын жүргізуге үгіт - насихат жүргізу " туралы №834 бұйрықтары
жарық көрді.
Салауатты өмір салтын қалыптастыру барысында қолданатын, мамандарға
арналған түрлі әдістемелік көмекші құралдар даярланып мамандарға таратылды.

Салауатты өмір салтын қалыптастыру қызметінің құрылымы мен жүйесі.
Қазіргі таңда республикамызда СӨСҚ қызметінің құрылымы мен жүйесі құрылған.
Оның құрамында салауатты өмір салтын қалыптастырудың Ұлттық орталығы және
14 облыстық, 9 қалалық СӨСҚ орталықтары кіреді. Аудандық деңгейлерде де
СӨСҚ орталықтары ұйымдастырылуда, мысалы, Жамбыл облысында 8 аудандық
орталық қызмет атқаруда 180-нен астам Денсаулықты нығайту орталықтарында
1500 адам қызмет жасайды. Орталықтарда міндеттемелерді іске асыру
мақсатында 400-ден астам СӨС кабинеттері іске қосылған.
ТМД мемлекеттерімен жасалған келісімшарттар. Соңғы жылдары еліміздің
салауатты өмір салтын қалыптастыру тәжірибесі Орталық Азия мемлекеттерінде
кең таралуда. Қырғызстан, Тәжікстан, Өзбекстан мамандары біздің жаңа
технологияларымыз бен тәжірибелерімізді үйреніп, өз елдеріне енгізуге
мүмкіндіктері бар. Қазіргі кезде СӨСҚ Қырғызстандағы, Тәжікстандағы және
Өзбекстандағы осы тектес ұйымдармен байланысып, бірігіп жұмыс істеуге
мүмкіндік алып отыр. Тәжірибе алмасу мақсатында ТМД мемлекеттерінің
мамандары Ұлттық Орталықта өткізілетін халықаралық ғылыми- практикалық
конференцияларға, СӨС мамандарын даярлайтын курстарға шақырылады және лорға
ҚР СӨСҚ Орталығы мамандарының жасалған ғылыми - әдістемелік материалдарын
пайдалануға мүмкіндік беріледі. [15]
СӨСҚ қызметінің негізгі бағыттары. Қазақстан 2030 жылдарына дейін Даму
стратегиясын жүзеге асырудың негізгі бағыттары, " Салауатты өмір салты "
кешенді бағдарламасы, " Салауатты өмір салтын үгіттеу және насихаттау "
бюджетті бағдарламасын Республикалық және аймақтық деңгейлерде жүзеге асыру
үшін келесі міндеттемелерді орындау қажет: білім беретін және аурудың алдын
алу, СӨС мамандарын даярлау бағдарламалар, ДДҰ жобаларын кеңейте түсу және
іске асыру, аурудың алдын алу бағдарламаларына ғылыми тұрғыдан қолдау
көрсету, жаппай халықтық іс - шаралар өткізу, ғылыми практикалық
әдістемелік материалдарды, жаңа технологияларды жасау және енгізу, халықты
СӨСҚ мәселесіне байланысты хабардар етіп отыру, аурудың алдын алу және
денсаулықты нығайту. [12]
Білім беретін бағдарламалар. СӨСҚ мамандарын даярлау және қайта
даярлау. СӨСҚ мамандарын даярлау негізінен медициналық немесе педагогикалық
сала қызметкерлерімен өткізіледі, олардың профилактикалық, медицина саласы
бойынша білімдері толықтырылады, біліктілігі қарастырылады - бұның барлығы
қызметтің дұрыс ұйымдастырылуына қажетті жағдайлар. Осыған сәйкес ҚР Білім,
мәдениет және денсаулық сақтау министрлігінің 14.12.98 жылғы №594 бұйрығына
негізделіп СӨСҚПҰО базасында салауатты өмір салтын қалыптастыру
мәселелерімен айналысатын мамандарды даярлайтын Республикалық Орталық
құрылды. Оның негізгі мақсаттары төмендегідей:
1. Салауатты өмір салтын қалыптастыру бойынша мамандарды даярлау және
қайта даярлау;
2. Мемлекеттік оқу, білім беру ұйымдарына валеология пәнін енгізіп,
дамыту.
Міндеттерді жүзеге асыру мақсатында, салауатты өмір салтын
қалыптастыру мәселесімен айналысатын республикалық Ұлттық Орталықта СӨС
қалыптастыратын мамандар үздіксіз даярланып, курстар мен семинарлар
өткізілуде, аудандық және қалалық білім жетілдіру институттарында басшылар
мен ғылыми педагогикалық мамандар оқытылуда, сонымен қатар, Республикалық
медицина колледжінде, қоғамдық денсаулық сақтау жоғары мектебінде, Қазақ
мемлекеттік спорт және туризм академиясында және Алматы мемлекеттік
дәрігерлер білімін жетілдіру институтында арнайы валеология факультеттері
ашылған. СӨС-ның жекеленген аспектілері бойынша медицина және педагог
мамандары үздіксіз даярлануда, аурудың алдын алу мақсатында аудандық және
қалалық СӨСҚ орталықтарында 1-2 күндік семинарлар үнемі өтеді. Бүгінгі
күнге дейін сөсқ орталығында 20 мыңнан астам СӨС мамандары дайындалды
олардың 70% медициналық қызметкерлер.
Білім беру саласындағы валеология пәнінің мұғалімдерін даярлау
әрдайым өткізілетін семинардың тұрақты және ұзақ мерзімді болмауына
байланысты айтарлықтай нәтиже берген жоқ. Бүгінгі таңда жалпы білім беретін
мектептердің тек 20% ғана арнайы дайындалған мұғалім валеологтармен
қамтамасыз етілген, ал қалған мектептерде бұл пәнді негізінен биология
пәнінің мұғалімдері жүргізеді. Ал олар салаутты өмір салтының кейбір
жеклеген аспектілерін толық білмегендіктен, оқу барысында ұмыт қалдырады.
[13]
Валеология бойынша бағдарламаны енгізу.
Салауатты өмір салтын қалыптастырудың басты бағыттары мен міндеттерін
жүзеге асырудың бірі балалар мен жасөспірімдерге үздіксіз білім беру
барысында валеологияны оқыту, яғни, валеологиялық білім беру болып
табылады. 1998 жылы мәдениет, білім және денсаулық сақтау министрлігінің
бұйрығы бойынша валеология бағдарламасы жалпы білім беретін мектептерге
орта және жоғары оқу орындарына 1998 - 1999 оқу жылдарында енгізіле
бастады. Кейбір объективті қиындықтарға қарамастан, бүгінгі таңда
республика бойынша жалпы білім беретін мектептерде валеология бағдарламасы
3,5 млн оқушыларға оқытылуда - 91,6%, мектепке дейінгі балалар бақшасында.
2003 жылы СӨСҚПҰО ҚР Білім және ғылым министрлігімен және Алматы
қалалық білім департаментімен біріге отырып, Балалар мен жасөспірімдердің
психикалық денсаулығын қалыптастыру процесіндегі мектеп психологиясы атты
тұңғыш жобасын енгізе бастады.

ІІ Тарау. Мектептегі салауатты өмірді уағыздайтын іс-шараларды
ұйымдастыру
2.1 Мектеп оқушыларының оқу күні режиміндегі дене шынықтыру шаралары.

Спортшының шынығу физиологиясы адам денсаулығын сақтауда, медицинаның
маңызды рөлі туралы айтады. Қазақстан халқының денсаулығын сақтауға
байланысты сұрақтардың шешімі тек айналадағы қоршаған ортаның факторларын
есепке алғанда және ғылымның жетістіктерін қолдана отырып, оның әсерін жою
арқылы ғана шешуге болады. Ғылыми техникалық жетістіктер жағдайында өмірдің
қарқынды өсуі, көптеген ақпараттық жүктемелер, гиподинамия (қозғалыстың
аздығы), ХХІ ғасыр ауруларының тез дамуына әсер етуде. Бұл аурулардың
негізінде ағзаның қорғаныш күшінің әлсіреуі неде жатыр? Осыған байланысты
қазіргі таңда ағзаны шынықтыруға және ағзаның қорғаныш күшін нығайтуға
бағытталған іс-шараларды енгізудің маңызы зор. Біздің елімізде әлеметтік-
экономикалық, медициналық, гигиеналық тәрбиесінде әсіресе шынығуға үлкен
орын берілген. Академик С.И. Чазовтың айтуынша шынығу дегеніміз бұлшық
еттерге дұрыс салмақ түсіру, суға шомылу, дұрыс еңбек етіп, демалу,
өзгермелі климат жағдайларына бейімделу. Осылар кез-келген жастағы адамның
денсаулығының, жұмысқа қабілетінің негізі болып табылады.
Денені шынықтыру, спортпен айналысу- адам денсаулығын жақсартып,
ауруға шалдықтырмай, сымбатты, өз-өзіне сенімді, салауатты өмірдің кепілі.
Таңертеңгі жүгіру адам ағзасына өте пайдалы, әйтседе көбіміз бұған дұрыс
мән бермейміз. Жүгіру қаншалықты қажет, керегі не? Деген сұрақ та тууы
мүмкін. Жүгіру адамға ауадай қажет деп жиі айтқанымызбен іс жүзінде
басқаша. Қимылсыз отырып жұмыс істеу салдарынан адам аз тынығуға дағдыланып
кетуі мүмкін. Сыртта демалудың жеткіліксіздігі, ішкі мүшелердің демалуының
жеткіліксіздігіне әкеліп, түрлі аурулардың пайда болуы ықтимал.
Мүмкіндігінше ертелі-кеш жұмысқа жаяу барып, қайтқан жөн дер едік. Жүгіру
мен жүрудің айырмашылығы бар, мысалы адам жүру үшін дене салмағының алға
немесе артқа ауысуына байланысты дененің тірек күші екі аяққа бөлініп, одан
әрі қарай бір аяққа түсіп, қайтадан, екі аяққа алмасып кезектесіп отырады.
Ал жүгіру кезінде дененің тірек күші аяқтың қатты серпілуіне байланысты екі
аяқта бірдей жерден көтеріп, адам аз уақыт болса да кеңістікке көтеріледі.
Бұл жағдайда денедегі барлық бұлшық еттер жиырылып, созылып, ширатыла
түседі. Мұның әсерінен қан тамырлары сығылады, созылады, кеңейеді және
үлкейеді. Осының нәтижесінде қан тамырларының ішіндегі және жасуша арасында
тұрып қалған қалдық-тұнбалыр босап үгіліп, қанға араласып, ағып, тазаланып
тұрады. Сондықтанда адам таңертеңгі дене шынықтырудан, жүгіруден кейін өзін
жеңіл сезінеді. Серуен жасаған кезде белгілі-бір қашықтықта тезірек
жүгірген пайдалы және 5-6 рет демді жылдам ішке тартып, сыртқа шығару
қажет. Демді ішке тартқан кезде екі қолды әрі-бері қозғалта отырып, кеуде
қуысын жазып, ал демді сыртқа шығарған кезде оны қысу қажет. Таңертеңгі
ауамен 5-6 рет демалудың өзі өкпедегі ауаны әбден тазарту үшін жеткілікті
екені анықталған. Ағзаға зиянды заттардың, қалдықтардың тұнба күйінде өте
көп жиналатын кезі түнгі уақыт пен қимылсыз бір қалыпты жұмыс істеген кез.
Сондықтан әрқайсысымыз таңертенгі жүгіруді әдетке айналдыруымыз керек деп
ойлаймын. Жүгіру тыныс жүйесіндегі газ алмастыруды оңайлатады. Өкпенің
өмірлік сиымдылығын арттырады. Уақыт өткен сайын адам ағзасында түрлі
өзгерістер болып тұратыны табиғи заңдылық. Осы өзгерістер кезінде
денсаулыққа көмек беретін дене шынықтыру деп білеміз. Түрлі ауруды
кәріліктің хабаршысы деп түсініп, жасымыз келмей жатып, кәрілікке бой
ұсынатындар бар. Егер адам күн тәртібін сақтап, ағзасын шынықтырып,
салауатты өмір салтын сақтаса, кәрілікті сезінбес еді. Әдетте дене еңбегі
мен айналысқанда күш-қуат көп жұмсалады, терлейміз. Бұл ағзаға күш
түскендіктің белгісі. Ағзаға күш түсіре отырып он екі мүшемізді қозғалысқа
түсіреміз. Қозғалыс- тіршілік көзі деген қағида бекер айтылмаған. Ағза
өзіне көп қорек керек етеді де, жұмыс қабілетін арттырады. Мысалы, ой
еңбегімен айналысатын адамдар ми қабаттарына күш түсіреді де, басқа мүшелер
демалады. Егер олрды қозғалысқа түсірмесек біртіндеп қоректенуі нашарлап,
қызметі бұзылады. Сондықтан да бүкіл ағзаның тонусын көтеріп отырудың
пайдасы зор. Оның жолдарын жоғарыда атап өттік. Сонымен қорыта келгенде,
дене шынықтыру, жүгіру, бұлшық еттердің күшін арттырып буындардың бекем,
дәл қимылдауын қалыптастырады. Екіншіден, астың денеге дұрыс сіңіп, оттегі
арқылы жанып, бойға тарауын қамтамасыз етеді. Сондай-ақ, барлық ішкі
бездердің қызметін күшейтеді. Бұл сұлулықты арттырады. Үшіншіден, тыныс,
жүрек- қан тамырлары және нерв жүйесінің ұзақ жылдар бойы дұрыс қызмет
етуіне жағдай жасайды.. Нәтижесінде адам ауырмай, ұзақ өмір сүреді.
Жастарға, артымыздан өсіп келе жатқан ұрпақтарға айтарымыз:
спорт адамды ауырмауға, төзімділікке, шапшаңдылыққа, ептілікке, батылдыққа,
тәртіптілікке, ақыл-ойын дамытуға, эстетикалық мәдениетке, сүйіспеншілікке,
еңбек сүйгіштікке, ең ақыры адамгершілікке үйретеді. Денсаулықтың басты
кепілі- спорт дегіміз келеді.
Мақсаты; Денсаулықты нығайту үшін адамзат шынығуды көне заманнан
бастап қолданған. Шынығудың маңызын Гиппократ, Арестотель, Авицена сияқты
ғалымдар атап көрсеткен.
Міндеті; Осы мақсатты іске асыруда мынадай міндеттерді алдымызға
қойдық. Спортшының шынығу физиологиясының ережелерін міндетті түрде білу.
Моншамен, күнмен, сумен шынығудың қажеттілігін ашып көрсету.
Құрылысы; курстық жұмыс кіріспеден, үш бөлімнен, қорытындыдан,
пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады.
Белгілі орыс физиологы, академик И.Р.Тарханов 1899 жылы шыққан
Адам ағзасын шынықтыру атты еңбегінде, ағзаға байланысты шынығу сөзі
темірді, болатты балқыту арқылы оны мықты ету үшін шынықтыру сөзімен
байланысты деп жазады. Бұл ойды белгілі орыс педиаторы, шынығуды жақтаушы
Г.Н. Сперанский де жақтайды. Оның айтуынша, шынығу ұғымы медицина техника
саласынан келген. Техникада жұмсақ металды мықты, берік металға айналдырып
шынықтыру деген бар.
Ғылым адамға байланысты шынығу сөзін, ағзаның барлық зиянды әсерлерге
қарсы тұру қабілетін күшейту деген қорытынды жасайды. Түсіндірме сөздікте
адамды шынықтыру дегеніміз, оны жоқшылыққа, ауа –райының қолайсыздығына
қарсы тұруға үйрету, қатал тәртіпке тәрбиелеу деп түсіндіріледі. Ал үлкен
медицина энциклопедиядасында ағзаны шынықтыру, ағзаны ортаның қолайсыз
жағдайларына қарсы тұруына бағыттайтын іс-шаралар жиынтығы дейді. Ағзаның
қорғаныш қызметін нығайту үшін ұзақ жаттығу керек. Шынығу дене тәрбиесінде
ең маңызды орын алады. Шынығуда орта жағдайына тез және дұрыс бейімделу деп
те қарастыруға болады. Сонымен шынығу ағзаның қорғаныш күшін жаттықтыру
деген сөз. Шынығу үшін ауа, су, күн сияқты табиғи факторларды
пайдаланылады. Шынығу ауруды емдейді, оның алдын алады. Оның
профилактикалық маңызы да осында. Шыныққан адам ыстыққа, суыққа төзімді
болады, қорғаныш күштерін әлсірететін ауа-райының өзгерістеріне қарсы тұра
алады. Ондай адам тымаумен, жоғарғы тыныс жолдарының қабынуымен, боспамен,
өкпе қабынуымен сирек ауырады. Бастысы, даму деңгейіне қарамастан кез-
келген адамның шынығуына болады. Шынығу адамның жылдамдығын, жұмысқа деген
қабілеттін арттырады. Ол қиын сынға төтеп беруге көмектесетін психологияның
және ерік-жігерді шыңдайды. Шынығудың тағы да бір маңызы – ағзаның ішкі
факторлардың әсерінен шыдамдылығын дамытуда мақсаттылық, табандылық сияқты
мінез ерекшеліктерін қалыптастырады. Шынығу адамның эмоциялық жай- күйін
тұрақты етіп, шыдамды, салмақты етеді. Адамды сергітіп, көңіл-күйін
жақсарта түседі. Сонымен, шынығуды ағзаның ауа-райының қолайсыз
жағдайларына қарсы тұра алар тәрбиелік, гигеналық іс-шаралар жиынтығы деп
те және оның физиологиялық қорын молайтатын іс-шара деп те қарастыруға
болады. Шынығу адамның қорғаныш қабілеттін арттыру құралы ретінде көне
заманда-ақ пайда болған. Шынында да барлық елдерде суық тигенде қарсы тұру
мақсатында ағзасын шынықтырған және спорт жаттығуларына қосымша ретінде
пайдаланған.
Елбасының 2003-2005 – ші жылдарды ауыл жылдары деп жариялауы біздер
сияқты ауылдық жерде туып өсіп, білім алған, қазір ауылда өмір сүріп жатқан
халыққа бөлінген ықылас деп білеміз. Ауылды дамытудың түрлі жолдары жөнінде
аз айтылып жүрген жоқ. Соның ішінде ауыл спортын қалай көтеруге болады
деген ой толғандырады. Ауыл мектебі сияқты ауыл спорты бағдарламасы
жасалса ауылдық жердегі спорт сүйер қауымға, жас жеткіншектерге мол көмек
болар еді. Ауыл спортын көтеру үшін біріншіден, спорт базалары, екіншіден,
арнайы жоғарғы білікті мамандар қажет. Ауылдық жерде спортпен айналысуды
алдымен жеңіл атлетикадан бастаса дұрыс деп ойлаймын. Өйткені, жеңіл
атлетиканы таза ауада өткізуге қолайлы және көп күрделі құрал-саймандар
қажет етпейді. Балалар мен жас өспірімдердің қозғалыс қабілеттері олардың
марфофункциялық негіздерімен тығыз байланысты. Оқушы жас өспірімдердің
дамулары үздіксіз, бірақ бәрінде бірдей емес. Әрине, мектеп оқушыларының
өсуіне негізгі жүгіру, секіру сияқты дене жаттығулары белсенді әсер етеді.
Мектеп оқушыларының дамуын үш кезеңге бөлуге болады.
1.Төменгі мектеп жасында: 6-10 жас.
2.Орта мектеп жасында: 11-14 жас.
3.Үлкен мектеп жасы: 15-17 жас.
1. Бұл кезеңде балалардың өсуі интенсивті бір қалыпты болады. Сонымен
қатар бұл кезеңде өзгерістер болуы мүмкін. Бір жылда бойы – 1см, салмаға
1,3кг өседі. Осы кезеңде ұлдар мен қыздардың өсулері бірдей болады және
қаңқалары нық түгел еттеніп болуына көп уақыт бар екндігін көрсетеді.
Мысалы, 7-8 жаста жамбастың жаңа жетілуі басталады. Бұл кезеңде жамбасқа
күш түсетін жаттығуларды жасатпауды естен шығармаған жөн. Дене бұлшық
еттерінің дамуы өте нашар болады.
2. Орта мектеп жасы кезеңінде жас өспірімдерде марфофункцияналдық,
жыныстық өзгерістер пайда болады. Бұл кезеңнің соңына қарай бойдың,
салмақтың тез өсі байқалады. Ұлдарға қарағанда қыздардың жыныстық өзгеруі
және бойларының өсуі тез болады. Осы кезеңде қыз балаларда секіру, тартылу
жаттығуларын орындағанда көптеген қиыншылықтар кездеседі. Бұл кезеңде бір
бағытта дене жаттығуларын істеу, дене қасиеттерінің бір бағытта дамуына
және омыртқа жотасының дұрыс қалыптаспауына келіп соқтыруы мүмкін.
Оқушыларды өз денелеріне дұрыс күтуге, яғни жаттығу кезінде денелерін дұрыс
игере білуге үйрету керек. Орта мектеп жасында өне бойы бір қалыптан тез
жалығады, сондықтан ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.