Балалардың орындаушылық әрекетті талап ететін ойындар

Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 22 бет
Таңдаулыға:

Жоспар:

І. Кіріспе

ІІ. Негізгі бөлім

2.1. Мектеп оқушыларымен өткізілетін ойындардың тәрбиедегі маңызы
2.2. Дидактикалық ойындардың түрлері
2.3. Дидактикалық ойындар – тәрбие құралы
2.4. Ойын бала психикасын дамытушы фактор.
2.5. Ойын – оқушы білімін берік меңгерту құралы.

ІІІ. Қорытынды

ІV. Пайдаланылған әдебиеттер

І. Кіріспе

Осы уақытқа дейін көптеген елдерде әр алуан ойындарының мыңдаған
түрлері белгілі. Еуропаның, сол сияқты Англия, АҚШ, Франция мен Жапонияда
гуманитарлық және инженерлік жоғары дәрежелі білім беруде ойын тәсілдерінің
кеңінен етек алып отырғанын атап айтқан жөн. Оқу органдарындағы білім беру
саласында ойын әрекеттерін пайдалануға дүниежүзілік деңгейде қызыға да
құптай қарау кездейсоқ оқиға емес, мұнда үлкен заңдылық бар.
Дидактика саласындағы зерттеу еңбектердің басым көпшілігінде ойын
мәселесі мектепке дейінгі педагогикаға ғана тән бала ойыны немесе соларға
және педагогикалық психология саласындағы еңбектерден де байқалады. Ал, бұл
мәселемен арнайы шұғылданушылар ойындарға оқыту тәсілі деп қарап, іс -
әрекет, басқару тұрғысынан мән беріп, тиісті мақсатқа тиімді пайдалануға
болатынын жан – жақты айқындауда. Сонымен бірге, ойын әрекеттерінің
теориясы жөнді талданбаған, бұл саладағы советтік, шетел әдебиеттерінде
ауыз толтырып айтарлықтай еңбек жоқтың қасы деуге де болады. Ойындардың
түрлерін ұйымдастыруды және оқыту мен білім беруде пайдалануды бірыңғай
атап, оқудың ойын формасы деп алған дұрыс.
Бұл саладағы шетел әдебиеттерінде берілген анықтамаларда әр түрлі
аталып, бірінде іс - әрекет және басқару ойындары, халық ойындары,
екіншісінде дидактикалық ойындар деп жүр.
Шындығында оқытудың ойын формасының мәні – халық ойындарды
ұйымдастыру мен оны жүзеге асыру. Ал, осының бәрін тұжырымдай, жинақтай
келгенде ойынның қай – қайсысы болса да еліктеу тұрғысындағы ойын екені
ескеріп, дидактикалық ойын – зерттеу меңгеруге тиісті белгілі жүйенің
еліктеу түріндегі кескін – келбеті және өзінің болашақ мамандығын ойынын
арқылы бейнелейтін оқушының белсенді түрдегі өзіндік дербес іс- әрекеті
деген түйін жасаған тиімді екенін тәжірибе көрсетті.

2.1. Мектеп оқушыларымен өткізілетін ойындардың тәрбиедегі маңызы

Адамның қандай да болсын басқа әрекеттері сияқты ойынның да өзіндік
формасымен қатар, оны жүзеге асырудың тәсілдері де бар. Осы тұрғыдан мән
берсек, оқыту процесінде оны пайдаланудың формасы мен мен тәсілінде
ескерген тиімді. Ойынның осындай бір айрықша сипатын ықпал ететін ойынның
өзіндік ішкі қорғаушы күші де, ал оның сыртқы киім - оқытудың формасы деп
білеміз. Былайша айтқанда, оқытуды ұйымдастырудың тәсілі – сол іс әрекетті
басқарып жүргізудің амалы.
Ойындардың дидактикалық жағынан құндылығы, психологиялық –
дидактикалық принциптердің органикалық мәнде бірігіп, өзара тұтасып
келуінде. Атап айтқанда, оларға жататыңдар: белсенділік – кері байланыс,
динамикалық – проблемалық, қызғылықтылық – нәтижелік – рольдерді орындай –
дербестік, коллективтік – жүйелілік, модельдеу жарыс жатады.
Ойындарды жүзеге асыруда бұл принциптердің әрқайсысы – ақ
педагогикалық ережелердің негізі болып табылады.
Белсенділік – ойын әрекетіндегі негізгі принцип, өйткені ойынның
барысында оған қатынасушы дене күші жағынан ба, әлде өзіндік дербес
шамасына байланысты ма, әйтеуір қалай болғанда да белсенділік көрсетеді.
Сол себепті А.М. Смолкин, Ойын – оқытудағы әрекет жасаудың классикалық
тәсілі екенін дұрыс талдаған. Осындай түсініктерге орай еліктеу
ойындарының дидактикалық мәні жөніндегі негізгі байымдауды белсенді оқу
(оқудағы белсенділік) деп тұжырымдағанымыз жөн.
Динамикалық принцип адамның ойын әрекетіндегі уақыт деңгейі және оның
мәні мен әсерін сипаттайды. Ойын – қимыл, қозғалыс, оқиға мен құбыстың
динакмикасында өзара белсенді қарым – қатынас жасау. Қандай ойынның болсын
басталуы мен аяқталуы бар, демек, ондағы уақыт деңгейі, дәл бір
өмірдегідей, қажетті мәнге ие болатын басты факторға айналады.
Ойын динамикасын кино – ойынының динамикасымен салыстыруға болады,
өйткені тиісті түсінік алу үшін образдарды игеру мен қабылдаудың
шапшандығына қарай фильмді тоқтатуға да, кейін шығаруға де, ілгері
жылжытуға да болады, былайша айтқанда, шапшаңдатуға да, баяулатуға да
мүмкіндік бар.
Ойын әрекеттеріндегі қызғылықтық принципі өте тартымдылығымен, өзіне
тез баурап алушылығымен ерекше көрінеді. Оның эмоциялық әсері соншалық,
адамды ойынға мейлінше ынталандырып немесе ойынның барысын қалт жібермей
қадағалауға түрті болады.
Бұл принциптің дидактикалық жағынан құндылығы қызғылықтың
ерекшелігіне орай адамның ықылас – ынтасын жебеп, таным белсенділігін
арттырады. Қандай ойын болсын, ол зергітуді, қулықсыз қайталауды,
самарқаулықты сүймейді. Ойынға тән қасиет жаңалықта, қайталанбаушылықта,
тұтқиылдық пен қажеттілікте деп білеміз. Сондықтан көрнекті совет педагогі
Г.И. Щукина: Ойынға тән осынша бір ерекшеліктердің бәр – бәрі таным
процесінің ен әсерлі қозғаушы күшінде. Мұның өзі тиісті құбылысты қалт
жібермей қадағалау үшін, кездесе қалған ситуациядан жол тауып шығу, өз
біліміне сүйеніп оның себептері мен салдарын ашуға мүмкіндік береді -
деген.
Рольдерді орындау принципі адамның іс - әрекеттерін ойын арқылы
модельдеп, түрлі құбылыстарды ойын түрінде жасап, оны келістіріп өзінше
айтып беруге негізделеді. Орындайтын роль ғана адамды ойынға өтене
жақындатады, ал мұның өзі әрекетпен іштей қабысып көтетіндігін Д.Б.
Эльконин мейлінше дәлелдеген.
Ойын арқылы модельдеу – адамның өзін басқа адам түрінде көрсететін
тәсіл де, ал ойынның шарты бойынша еліктейтін іс-әрекет, бейнелеп шығатын
жол оның тәсілі болып табылады. Модельдейтін ойынның ең жоғары түрін театр,
кинодан, әсіресе көркем әдебиеттен байқауға болады, сол арқылы оқушы өмір
мен табиғаттың небір нәзік сырларына қанығады. Көркем шығарманы экранға
шығару арқылы миллиондаған адамдар ойын негізінде өмір шындығын тануға
мүмкін алады.
Рольдегі ойын принциптерінің дидактикалық мәні – жоғары оқу орнын
білдіретін жастың болашақ мамандығының моделін оқу процесінде жүзеге асырып
байқауына болатындығында. Былайша айтқанда, студент модель арқылы келешекте
атқаратын мамандығына үйреніп, жаттығады. Демек, мұның өзі жоғары дәрежелі
істермаманды даярлау жолдарындағы талаптарға үйлесімді келетінін, тиімді
әдіс екенін мойындатады.
Коллективтік принцип – студенттердің ойын түрлеріндегі іс -
әрекеттерде топталған немесе команда бойынша бірлестігінің сипаттайтын
тәсіл. Бұл принцип әсіресе спорттық ойындарда, сондай – ақ кино, театр
түріндегі ойындарда ерекше айқын көрінеді. Ал, дидактикалық ойын –
оқытудағы коллективтік әрекет болғандықтан, бірлесіп ойлап – толғанумен
қатар, жолдастық қарым – қатынастың шындала түсуіне және коллективтік істің
паййдалы екеніне көззді жеткізу түсуі.
Модельдеу принципі қоршаған өмір шындығына еліктеп, оны модельдеу
арқылы көрсетуге негізделеді. Дидактикалық тұрғыдан қарасақ, студенттің
өмір ақиқатындағы құбылыстардың бейнелі тұлғасын жасау арқылы оны белсенді
түрде меңгеруіне жәрдем ететін тәсілі болғандықтан, қазіргі жоғары оқу
орындарында кенінен етек алуда.
Кері байланыс жасау принципі - өміршен принциптің бірі – ойынды
ұйымдастыру барысындағы нәтижелік көрсеткіш пен оны өткізудің жолы және
бейнелеген шындыққа еліктеудегі ойншылдардың қарым- қатынасы саласындағы
себеп – салдарды ашуға негізделеді. Дидактикалық тұрғыда алғанда кері
байланыс дегенде біздің ұғатынымыз ойынның жүрісі туралы информациялық
кірдірестегі ескертпе студенттің іс – кетті меңгеруі тұрғысынан және ойынды
жандандыру түсу барысында оның ықпал мен әсерінде.
Халық ойындарындағы проблемалы принцип – ойлау мен оқудағы логикалық
– психологиялық заңдылықтар. Егерде адамның алдына қойған мақсаты өте қиын
да күрделі болса, сол мақсатқа жету жолында, әдетте, алуан түрлі
проблемалар туып, соған орай бірнеше ситуацияны женіп, кедергілерден өтуіне
тура келеді.Әрине, дидактикалық ойында тиісті проблемалы принципке
негізделген еліктеу тұрғысындағы әрекет жүріп жатады да, оның жүзеге асуы
процесіндегі проблемалы оқды қамтамасыз етеді.
Нәтижелік принцип ойын барысында саналы меңгерілген нақты әрекеттің
нәтижесі, көрсеткіші болып табылады. Ал, ойындық әрекеттің ең жоғары даму
деңгейі, қорытындысы әрекеттің дерексіз теориялық түйіні болып шығады.
Мысалы:, шахмат ойыны. Оның негізгі принципі, ал ақиқат, ол – шындық, ешбір
дәлелді тілемейді. Осының бәрі – бәрі ойын іс - әрекеттің жемісі екенін
айқындайды. Соған орай ойынның нәтижесі, ойын әрекеттерін жүйелі дамытуға
мүмкіндік береді. Де, мұның өзі ол арқылы оқудың сапалық көрсеткішін
жетілдіруге қолайлы жағдай жасайды.
Ойынның қай – қайсысы болсын дербес әрекет те, ал еліктеу
түрлеріндегі модель тиісті жүйе екенінде дау жоқ. Дидактика саласындағы
дербестік пен жүйелік принципі ойын әрекетінің аксиомасы. Ол – ешбір
дәлелдеуді керек етпейтін шындық.
Ойындағы десбестік оның әрекеттеріндегі мақсаты басқарылған жағдайда
толық жүзеге асады. Сондықтан ойнды басқаруда, оның мазмұны ойнаушылардың
белсенді түрдегі дербестігі, богет келтірумен қатар, оның өз түсініне орай
ойынды ірлері дамытатүсуіне мүмкіндік тағызатындай болуы керек. Сонда
ойынның мақсаты, оның өз әрекетімен астасып кетеді.
Жарыс принципі ойын қорытындысына негізделеді де, студенттің ойыынға
деген құмарлығын арта түседі. Жарыс ойын қызықтылығын да біршама рухын
көтеріп, белсенділікті жетілдіре түседі. Дидактикалық мәні – дербестікті
көтеріп оқушының бүкіл күш – қуатын пайдалы әрекетке итермелейді.
Адамның ойын әрекеттерінің сан ғасырлық тәжірибесінде зер салсақ,
еліктеу ойындарының негізгі қасиеттері мен сипатында дидактикалық мән өте
зор және педагогикалық ережелерде бүкіл табиғатымен үйлесімді.

2.2. Дидактикалық ойындардың түрлері

Бүгінгі таңда қоғамымыздың даму бағытында жан-жақты дамыған, сауатты,
саналы азамат тәрбиелеу мәселесі, жүктелшіп отыр. Мұндай мақсаттың баянды
болуы оқу-ағарту жүйесінің үлесіне түсетінін ескерсек, білім негізі
бастауштан басталғандықтан, жас жеткіншектердің білімді, білікті болуында
ойынның алатын орны ерекше. Ойын арқылы оқушыны білім алуға, оқуға
қызықтыра отырып, тұлғалы дамуын қалыптастыруға болады. Мазмұны бойынша
барлық дидактикалық ойындар оқушылардың ақыл-ой белсенділігін
қалптастырудың маңызды құралы бола отырып, олардың бағдарлама материалының
негізгі тақырыптары бойынша алған білімдерін тереңдете түсуді әрі
пысықтауды көздейді. Бұл ойындар балалардың сабақ үстіндегі жұмысын
түрлендіре түседі, олардың пәнге қызғушылығын оятып, ынта-ықылас қоюына
баулйды және оқушылардың зейінін, ойлау, зерде үрділерін дамытады. Өмір
тәжірибесін бір жүйеге келтіруге үйретіп нерв жүйесін демалдырады. Міне
сондықтан да ойын оқу-әрекетінде жетекші рөл атқарады.
Мұның барлығы дидактикалық ойындарды бастауыш сынып оқушыларының оқу
іс-әрекетінде белгілі жүйемен пайдалану қажеттілігін дәлелдейді.
Дидактикалық ойындардың оқыту мазмұнына, танымдық іс-әрекет сипатына,
ойын құрлымын сәйкес жіктемелері бар.
Қазақ халық ойындарының жіктемесі оқушылардың жас ерекшеліктеріне;
дене қасиеттерін, қимылдық әрекеттерді дамытуға сәйкес жасалды.
Дидактикалық ойындарды оқыту мазмұнына сәйкес түрлері:
1.Ойын – саяхаттар. Олар ертегілерге ұқсас. Олар фактілер немесе
оқиғаларды бейнелейді, бірақ олар ерекше түрде ашып көрсетіледі; қарапайым
жұмбақ арқылы; қиындық-оңай жолмен; қажеттілер-қызық жолмен беріледі.
2. Ойын-тапсырмалар. Бұл ойындардың негізін заттармен әрекет, сөздік
тапсырмалар құрайды. Ойын міндеттері мен әрекеттері бір нәрсені болжауға
негізделеді.
3. Ойын-болжамдар. Бұл ойындар мен не істер едім деген сұраққа
негізделеді. Ойының дидактикалық мазмұны балалардың алдына проблемалық
міндет пен ситуацияны қоюда ерекшеленеді. Мұндай ойындар білімді нақты
жағдайда ұштастыра байланыс есептерін тағайндауды талап етеді.
4. Ойын-жұмбақтар. Жұмбақтың негізгі ерекшелігі- логикалық астарының
болуында. Олар баланың ой әрекетін белсендіреді. Жұмбақтар салыстыру, теңеу
және сипаттау арқылы ұғымның қасиеттерін ажыратуға тәрбиелейді, оқушы
қиялының дамуына әсер етеді.
5. Ойын-әңгімелер. Ол мұғалімнің балалармен, балалардың мұғаліммен және
балалардың балалармен қарым-қатынасына негізделеді. Бұл қарым-қатынас ойын
мазмұнында ерекше сйпатқа ие болады ойынның құндылығы- олар эмоциональдық
түрге белсендендіруге, бір сөздікке, өзара әрекет жасауға, бірлесіп
ойлануға мүмкіндік туғызады.
Танымдық іс-әрекет сипатына сәйкес ойын түрлері:
1. Балалардың орындаушылық әрекетті талап ететін ойындар.
2. Қайта жаңғырту іс-әрекетін орындауға бағытталған ойындар.
3. Қайта жасау іс-әрекетін жүзеге асыруға бағытталған ойындар.
4.Оқукшылардың іс-әрекетін бақылауға бағытталған ойындар.
5. Ізденіс іс- әрекетіне бағытталған ойындар.
Құрылымы бойынша дидактикалық ойындарды мынадай түрлерге жіктейді:
1.Сюжеттік –рөлдік ойындар.
2.Жаттығу ойындар.
3. Драмалық ойындар.
4. Шығармашылық ойындар.
5. Әдеби – музыкалық ойындар.
Халық ойындарының педагогикалық мүмкіндіктеріне сәйкес мынадай
жіктемесі бар:
1. Білім беретін ойындар.
2.Тәрбиелейтін ойындар.
3.Дамытатын ойындар.
4.Жеке тұлғаны әлеуметтендіретін ойындар.
5.Диагностикалық ойындар.
Жоғарыда келтірілген жіктемелердің барлығының мазмұны өте қызық және
өзіндік ерекшеліктерге толы. Олар дидактикалық ойындардың жалпы мақсаты мен
мазмұнына сәйкестендірілген. Бұл ойынның түрлерін бастауыш сыныптың оқыту
үрдісінде кеңінен пайдалануға болады.

2.3. Дидактикалық ойындар – тәрбие құралы.

Қоғамның ғылыми – текникалық, әлеуметтік – экономикалық дамуы өскелең
ұрпақтың интеллектуалдық, білімдік, жеке тұлғалық қабілеттерін жетілдіре
түсуді талап етуде. Сондықтан қазіргі кезде орта білім беретін мектептердің
әдістемелеріне түрлі жаңа технологиялар мен әдіс – тәсілдер көптеп
енгізіліп жатыр. Сол себепті қазіргі оқыту үрдісі репродуктивті әдіспен
шектеліп қана қалмай, яғни, мұғалім мен оқушы арасындағы қатынас тұлға –
тұлға күйінде өзара сыйласымдылыққа, сенімділікке негізделген. Мұнда оқушы
оқыту үрдісінде тек дәлелденген, қатвп қалған білімдерді ғана игермей,
өзіндік мақсатты іс- әрекеттер жасай алатын болуы қажет. Өйткені, бұл оқыту
үрдісі оқушыға бағытталған. Демек, оқушының бойында қалыптасқан дағды мен
біліктерінің, меңгерген білімдерінің қай деңгейде қалыптасқанына қарай
оқыту үрдісінің нәтижелігі шығады. Бұл тұрғыдан алғанда қазақ тілін оқыту
әдістемесінің негізін қалаған Ыбырай Алтынсариннің пайымдауы бүгінге дейін
өзқ құнын жоймағаны байқалады. Мәселен, мына айтқандары соған дәлел:
Мұғалімнің жұмысы – балалар. Егер балалар бірдемені түсінбейтін болса,
онда оқытушы оларды көкейне қондыра алмағаны үшін өзін-өзі кінәлауға тиіс.
Ол балалармен сөйлескенде ашуланбай, жұмсақ сөйлесуі, шыдамдылық етуі
керек, әрбір нәтижені ықыласпен түсінікті етіп, түсіндіруі керек, мәнерсіз
сөз, орынсыз терминдерді пайдаланбау керек .
Мұғалімнің оқушыға сапалы білім беру дәрежесі сабақты ұйымдастыру
жолдарын білумен тікелей байланысты. Күнделікті бір сарынды, бір ғана
әдіспен өтілген сабақта оқушылардың пәнге деген қызығуын кемітіп, білімді
игеру қабілеттерін төмендетеді. Сондықтан әрбір сабақта оқушыларды
қызықтыратын, сабақта белсенділігін арттыратын түрлі әдіс-тәсілдерді
пайдалану ұтымды. Әсіресе, қазақ тілі сабағында дидактикалық ойындарды
пайдалану өте-мөте қажет. Ол оқушылардың сабаққа деген құлшынысын тұғызады.
Бұл жерде мұғалім әрбір сабақта дидактикалық ойындарды жаттығуларға,
тақырыпқа байланыстырып кірістіруі, оларды өзара біріктіруі тиіс. Бұл –
дидактикалық ойындар арқылы оқушыларға сапалы білім, саналы тәрбие беруді
жетілдірудің негізгі бағыты.
Қазіргі үздіксіз тасқындаған ақпараттар тасқынынан оқушыларды ұлттық
сана-сезімде, төл халқының өзіндік әдет-ғұрпын, мәдениеті мен әдебиетін
сыйлауға, құрметтеуге тәрбиелейтін қажетті деректерді оқыу үрдісіне енгізу
әрбір қазақ тіл мұғалімнің міндеті болуы шарт. Өйткені, қазақ тілі
сабақтарында оқушыларды дидактикалық ойындар арқылы халық педагогикасының
алтын қазынасымен, кәусар бұлағы мен сусындатуға болады.
Ж.Қоянбаев пен Р.Қоянбаев Халық педагогикасының мақсаты бірнеше
ғасырға созылған халық тәжірибесіне сүйене отырып, болашақ ұрпақты өмірге
дайындау, өнер – білімге баулу, бүкіл елдің қамын ойлау сияқты ең жоғары
адамгершілік, имандылық қасиеттерге тәрбиелеу. Халық педагогткасының
негізіне халық ауыз әдебиетінің шығармалары, этнографиялық материалдар,
халықтық тәрбие дәстүрлері, халық ойындары, т.б. жататындығын атап көрсете
келе, халық педагогикасының оқушыларды тәрбиелеудегі рөліне айрықша тоқтала
отырып ...халық өзінің тарихы мен тәжірибесін жалғастыратын жас түлектерді
ғасырлар бойы тәрбие әдістері мен тәсілдерін қолданып, өмір тәжірибесі
сынынан өткен әдептілік, сыпайлық, адалдық, инабаттылық, іскерлік,
мейрімділік, қайырымдылық, еңбек сүйгіштік, үлкенді сыйлау, оған ілтипат
көрсету сияқты қасиеттерді олардың бойына екті дейді.
Сондықтан қазақ тілін дидактикалық ойындар арқылы меңгерту барысында
шәкірттердің санасына ұлттық рухты сіңіру, өз халқының өткеніне мақтанышпен
қарау сезімдерін ояту керек. Бұл оқушылардың жеке тұлғалық қасиеттерінің
жетілуіне негіз бола алады.
Оқушылардың рухани дүниесін ізгілендіруде, рухани жағынан дамытуда
дидактикалық ойындарды кеңінен қолдану мол мүмкіндік береді. Себебі,
дидактикалық ойындарды ойнау барысында оқушылар өздерін еркін сезінеді, өз
ойларын қысылып –қымтырылмай жеткізеді. Мұның өзі оқушылардың жеке тұлғалық
қасиеттерінің дамуына, рухани жан дүниесінің толысып жетілуіне зор ықпал
етеді.
Демек, қазақ тілі сабағында дидактикалық ойындарды тиімді қолдана
білсек, оқушылардың рухани дүниесін ізгілендіруге, жеке тұлғалық
қасиеттерін қалыптастыруға жол ашамыз. Ал ойындар кезінде оқушылар өздерін
еркін сезініп, ұжымды сыйлауға, өз ой – пікірін дәлелдеуге үйренеді.
Ұлттық педагогика негіздері мен оқушыларды оқыту арқылы олардың өз
халқын сыйлауға, туған тілін құрметтеуге үйренеді. Бұл оқушылар бойына бір-
бірімен қарым-қатынас кезінде өзара кішіпейілдікпен қарауды, әдеп сақтауды
, сыпайы сөйлесуді қалыптастырады және соның нәтижесінде балалардың тіл
мәдениеті жетіледі.

4. Ойын – бала психикасын дамытушы фактор.
Адамның жан дүниесінің дамып жетілуі, әлеуметтік өмірге бейімделіп тіршілік
етуі әрі түрлі іс-әрекеттермен шұғылдану барысында қалыптасады. Сондай
әрекеттердің бір саласы – ойын әрекет. Баланың психикалық даму үрдісінде
ойын әрекетінің тағлымдық және тәрбиелік маңызы ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.