Мектептердің саны

Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 8 бет
Таңдаулыға:

Жалпы білім беретін пәндер жөнінде кейбір мәліметтер беріліп отырды.
Осындай 100 шақты стационар типтес мектептер ашылды (қалаларда мектеп
оқушыларының құрамында қазақ, татар балалары аралас болды); бұл мектептер
иесінің атымен аталды. Мысалы, Семей облысындағы Қарқаралыда Якубия
мектебі, Қатонқарағай болысында Ережеповтар мектебі (мұнда Торайғыров
мұғалім болған), Жетісуда – Қапалдағы Мамановтар мектебі.
Қазақтардан шыққан мұғалім кадрларының аздығына және оқулықтардың
жоқтығына байланысты жұртшылық татар мұғалімдерін шақыратын (олар
Троицкідегі – Расулие, Орынбордағы – Хұсаиние, Уфадағы – Ғалие
медреселерінің оқушылары). Оқу кітаптары ретінде жаңа методты мектептер
татар тіліндегі құралдарды пайдаланатын. Бұл жаңа методты мектептер
молдалардың оқытуымен салыстырғанда бірталай алға басқандық еді.
Көбінесе татар тілінде оқытатын жаңа методты мектептер әлі халық
тілегіне сай ана тілі типтес мектеп бола қойған жоқ еді.
Сонымен, халықтың мектеп құрылысына деген ынтасы орасан зор бола
тұрса да, халық тарапынан молдалар ұстауға және жаңа методты мектептер мен
орыс-қазақ мектептеріне көп қаражат жұмсалғанына қарамастан, қазақ балалары
олардан болмашы ғана білім алды, оның өзінде де ана тілінде емес.
Реакцияның күшеюі салдарынан, орыс-қазақ мектептері бұрынғы оқу
жоспарлары мен программаларын едәуір өзгертті; мектепте ана тілі іс жүзінде
біржола оқытылмады, Алтынсарин уақытындағы мектепте тіл мәселесін шешуде
пайда болған біраз жарық сәуле тағы да сөнді. Алтынсариннің қазақ
хрестоматиясы қайта басылып шықпады, ал оның жоғары кластарға арнап
құрастырған хрестоматиясының екінші бөлімі Алтынсарин қайтыс болғаннан
кейін баспадан мүлдем алынып тасталды.
Ильминскийдің миссионерлік системасын енгізу және нығайту үшін патша
үкіметі қазақ мектептері үшін қазақ тілі құралы ретінде діни-мистикалық
мазмұнды черносотеншіл кітаптарды басып шығарып отыруға дем беріп отырды.
1905 жылғы революциялық қозғалыстың ықпалымен шыққан шығыс және оңтүстік-
шығыс Россияда тұратын бұратаналарға арналған бастауыш училищилер туралы
Ереже (1906 жыл) өте аз уақыт өмір сүрді.
Егер орыс-қазақ мектептері Торғай облысында кең тарады десек,
Қазақстанның басқа облыстарында жағдай тіпті нашар болды. Қазақстанның
басқа облыстарында (Семей, Ақмола, Жетісу, Орал) бір кезде Алтынсарин
ұнатпаған істі былай бастады: Ақмола, Семей облыстарының генерал-
губернаторы мектептің ең арзан түрі ретінде қарапайымдалған ауыл мектебін
лайықты деп тапты, негізінен бұл мектептің басты мақсаты – балаларды орысша
хат тану элементтеріне үйрету болды, бұл мектептің жалпы білім беру маңызын
жойды. Семей және Ақмола обллыстарындағы қазақ мектептерін басқару үшін
1902 жылдың 1 январынан бастап халық училищилерінің директоры деген қызмет
белгіленді, ал 1903 жылдың 1 декабрінде Семейде оқытушылар семинариясы
ашылды. 1902 жылы оқу ведомствосы (мекемесі) отыз шақты жаңа училищелер аша
алды.
Орыс – жергілікті ұлт мектептерінің, әсіресе Қазақстанның ауыл
мектептерінің , қандай аянышты халде болғанын халық училищелері
директорлары мен инспекторларының 1912 жылы Уфа қаласында өткізілген съезд
материалдары анықтайды. Орал облысы мектептерінің инспекторы Миронов,
қараңғы және лас жер үйлерде орналасқан ауыл мектептерінің аянышты халін
суреттеп берді. Ауыл мектептерінің мұғалімдерінің бәрі дерлік қазақ
қоғамдарынан қаржы алып тұрды. Көбінесе, 2 кластық орыс-қазақ
училищелерінің курсын бітірген, кейде тіпті тек бір кластық училищелерде
ғана оқыған адамдар мұғалім болып тағайындалатын. Соның салдарынан ауыл
мектептері жергілікті халықтың алдында беделін жоғалтты.
Торғай облысы инспекторының хабары бойынша (сол съезде) осы облыстағы
екі кластық училищелер мен болыстық мектептер орыс-бұратанабілім орнының
негізін қалаған түрі деп есептеледі (біріншісінде алты жылдық, екіншісінде
төрт жылдық оқу курсы болды). Бұл мектептер орыс селоларына немесе олардың
маңайында орналасып, орыс жұртшылығына да, қазақ жұртшылығына да қызмет
ететін. Мектептер жанында қазақ оқушыларына арналған интернаттар болды.
Бірақ, ауыл мектептері Торғай облысында да өте ауыр жағдайда болды.
Патша әкімшілігі ауыл мектептерінде оқу жұмысын жақсарту үшін
ешқандай шара қолданбады. Ауыл мектептерінің маңызын біраз көтеріп, оларға
қазақ балаларын тарту үшін мынадай талап қойылды: бұл талапқа сәйкес,
болыс, би, ауылнай тағы сондайлардың қызметін атқаратындардың орыс-қазақ
училищелерін бітірген куәліктері болуы міндетті еді.
1911 жылғы облыстардағыорыс-қазақ мектептері мен ондағы оқушылар
санын мына төмендегі көрсеткіштер сипаттайды:

Облыс аттары Мектептердің саны Оқушылардың саны
ауылдық болыстық 2 Ер Қыз барлығы
кластық бала бала
Бөкей ордасы ... 14 12 1 573 43 616
Орал облысы ... 11 38 12 2408 265 2673
Торғай облысы ... 110 5 13 3140 505 3645
Семей облысы ... 34 - 5 937 51 988
Ақмола облысы ... 35 - 4 848 89 937
... ... ... ... ... ...204 55 35 7906 953 8859
... 11 6 5 - - -
Жетісу облысы

Жалпы оқушылар санының 25 проценттейі орыс балалары. 1872 жылғы
Ереже бойынша облыстық және уездік қалаларда орта дәрежелі оқу орындары мен
қалалық мектептерінің ашылуына байланысты, бұл оқу орындары мен
мектептеріне қазақ халқының ауқатты және билеп-төстеуші топтарының балалары
түсе берді, ал еңбекші қазақ халқынан салық жинау арқылы оларға
степендиялық қор жасалды.
Гимназиялардағы және қалалық училищелердегі қазақ оқушыларының саны
өте аз болды. Мысалы: Семей, Верный, Астрахань, Омбы гимназияларын және
Орал реалдық училищесінің жыл сайын бір-екі қазақ оқушылары бітіретін. 1914
жылы өлкеде не бары 12 орта дәрежелі оқу орны, 41 жоғары бастауыш
училищелері, мариин училищелері мен прогимназиялары болды. Қазақтар оқыған
кәсіптік-техникалық оқу орындарынан оқытушылар семинариясынан басқа
фельдшерлік, медицина және мал дәрігерлік мектептерді, ауыл шаруашылық
училищелерін атау керек. Октябрь революциясына дейін бүкіл өлкедегі жоғары
білімі бар қазақтар саны жиырмадан аспайтын еді.

Педагогикалық білім.
Қазақстандағы тұңғыш мұғалімдер мектебі 1883 жылы Орск қаласында
ашылды. Алғашында ол Тройцк қаласында ашылмақ еді. Бұл мектептің
директорлығына Алтынсарин белгіленген еді. Ол өзінің бір хатында осы
жұмысқа баруды қалайтынын, оны мектеп инспекторының қызметін артық
көретінін жазады. Орск мұғалімдер мектебі кейіннен Орынбор қаласына
көшірілді.
XX ғасырдың басында (1902 жылы) Семей оқытушылар семинариясы ашылды.
Ташкент пен Омбыдағы мұғалімдік семинариялар аздап өлке мектептері үшін
бірен-саран мұғалімдер кадрларын Ташкент және Омбы оқытушылар семинариясы
дайындайды. Едәуір кейінірек семинариялар Орал, Ақтөбе, Ақмола, Верный
қалаларында да ашылды. 1911 жылы ашылған Омбы мұғалімдер институты бүкіл
Батыс Сібір және Қазақстанның шығыс облыстарын қамтамасыз етіп отырды.
Жыл сайын ескі оқытушылар семинарияларын ондаған адамдар ғана
бітіретін (олардың ішінде қазақтар ең азы болатын), сондықтан мұғалімдік
қызметті әдетте мамандығы төмен, кездейсоқ адамдар атқаратын. Оқу
әкімшілігі кейбір жоғары дәрежелі бастауыш училищелердің жанынан екі жылдық
педагогикалық курстар ашуға мәжбүр болды.
Бүкіл революцияға дейінгі дәуірде (1883 жылдан бастап) оқытушылар
семинарияларын және педагогикалық курстарды бітірген қазақ мұғалімдерінің
саны 300-ден аспады.
Оқытушылар семинарияларын бітіріп шыққан орыс мұғаалімдері бастауыш
қазақ мектептеріне келіп, тез арада жағдаймен және қазақ балаларымен
үйренісіп, ел арасында үлкен сыйға бөленді. Осылай орыстан шыққан ондаған,
жүздеген халық мұғалімдері орасан зор қиыншылықтарға қарамастан, шалғай
ауылдарда мұғалімдік қызметте қажырлы еңбек етті.
Осы мұғалімдердің көбі мектеп жұмысымен қатар халық арасында, әсіресе
жастар арасында, үлкен ағартушылық жұмыстар жүргзіп, әр түрлі жолдармен
оллардың саяси сана-сезімін оятуға тырысты. Қазақ станциялары мен
деревняларда жексембілік мектептері мен халық оқуларын ұйымдастырды;
публицистикалық көркем әдебиет және жалпыға арналған ғылми кітаптар,
журналдар жаздарып алды; революциялық үйірмелерге қатысты.
Сол замандағы халық мұғалімдері орыс емес балалар арасындағы
педагогикалық жұмыстың әдеттегі қиыншылықтарымен қатар, миссионерлер
тарапынан қуғындалып отырды. Миссионер дінбасылары мұғалімдерді бақылау
және тексеру праволарын пайдаланып, орыс-қазақ мектептеріне інжіл және
басқа діни кітаптардың аудармаларын оқушылармен әңгіме өткізу үшін жіберіп
отырды. Ал бұл кітаптарға жаны қас мұғалімдер оларды оқушылардан аулақ
ұстауға тырысты.
Орыс-қазақ мектептерінің бұрынғы түлектерінің өз мұғағалімдері туралы
естеліктері, олардың оқытушыларға деген сүйіспеншілік қарым-қатынасын
көрсетеді. Қазақ оқушылары мен жұртшылық бұл мұғалімдерді лайықты құрмет-
сыйға бөледі.
***
Мектеп және халық ағарту жолындағы күрес Россияда туған революциялық
қозғалыстың алғашқы күндерінен бастап-ақ мектеп және халық ағарту үшін
күрес жұмысшы табының аса күш салған саяси талаптарының бірі болды.
В.И.Ленин өзінің атақты Міндетті мемлекеттік тіл қажет пе? деген
мақаласында жұмысшы табы өкімет билігін жеңіп алғаннан кейінгі ұлттық
мектептің даму жолын анықтап берді.
Большевиктер партиясы және оның көсемі Ленин реакция және жаңа
революциялық өрлеу жылдарында халық ағарту жолындағы күресте жұмысшы
табының жүйелі революциялық саясатын жүргізді. В.И.Ленин патшалық Россияның
өрескел сауатсыздығын және артта қалғандығын суреттей келіп, Россияда 1000
адамға ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.