Қазақстан Республикасының сыртқы саясатының негізгі бағыттары мен халықаралық қатынастары
Қазақстан Республикасының сыртқы саясатының негізгі бағыттары мен
халықаралық қатынастары
Кіріспе
І -тарау
Қазақстан Республикасының сыртқы саясатының негізгі бағыттары
І.1. Қазақстан дипломатиясының кезеңдері (сыртқы саясатының қалыптасу
кезеңдері)
І.2. Қазақстан Республикасы 2030 даму стратегиясының
ІІ-тарау
Қазақстан Республикасының ТМД елдерімен қарым-қатынасы.
2.1.Ресей Федерациясы.
2.2.Өзбекстан Республикасы.
2.3.Қырғызстан Республикасы.
ІІІ-тарау
Қазақстан Республикасының Еуропа Одағы елдерімен қарым-қатынасы.
3.1.Германия.
3.2.Ұлыбритания.
3.3.Франция.
3.4.Нидерланды.
3.5.Польша.
3.6.Туркия.
ІV-тарау
Қазақстан Республикасының Азия елдері мен және АҚШ пен қарым-қатынасы.
4.1.Онтүстік Корея Республикасы.
4.2.Қытай Халық Республикасы.
4.3.Жапония.
4.4.Сингапур,Филиппины.
5.4.АҚШ.
ҚОРЫТЫНДЫ.
1.1. ҚАЗАҚСТАН ДИПЛОМАТИЯСЫНЫҢ КЕЗЕҢДЕРІ
Тоқсаныншы жылдар – қазақ халқының халықаралық істердегі бұрынғы
қатынастардың түп – тамырымен қопарыла құлау кезеңі деп айтуға болатындай
еді. Жалпы территорияның ішіндегі соғыс, кең ауқымды терроризмнің етек
алуына, жаңа сепаратистік тажалдардың шектеп шығуындағы асқынған тұсы
еді. Кеңес Одағының күйреуі және қос кіндікті дүниенің құлауына байланысты
халықаралық қатынастардың жаңа жүйесі пайда болуда.
Қазақстан Республикасы тәуелсіздік алған алғашқы жылдары – ақ өзінің
сыртқы саясатын тездетіп қалыптастыру қажет болды, әйтпесе, орасан нұқсан
келуі мүмкін еді.
Қазақстанның сыртқы саясатының тұжырымдамасын Елбасы Нұрсұлтан
Назарбаев өзінің 1992 жылы мамыр айында шыққан Қазақстаннның егемендік
мемлекет ретінде қалыптасуы мен дамуының стратегиясы атты еңбегінде атап
көрсетті. [1.28 б.] Біздің еліміз өзінің геосаяси жағдайын,
этнодемографиялық және басқа факторларды ескере отырып, өзінің көп бағытты
демографиясын одан әрі жүзеге асыруда. Мұның негізгі мәні - әлемдік
деңгейдегі істерде елеулі орын алатын және еліміздің нақты мүдделері
торайласатын мемлекеттердің бәрімен достық және өзара сенімділік
сипатындағы қарым – қатынасын дамытуда.
Сыртқы саясатымыздың қалыптасу кезеңі мынадай өзекті міндеттерді
жүзеге асырудан басталды. Біздің мемлекетіміздің тың сипатын танытуымыз
және Қазақстанды халықаралық дәрежеде мойындатып, оның қауіпсіздігі мен
аумақтық тұтастығын қамтамасыз етуі қажет болды. Осы аталған міндеттерді
жүзеге асыруда Елбасы Нұрсұлтан Назарбаевтың еңбегі аса зор бағалануда.
1988 жылдан бастап жалпы мемлекеттік көзқарас түбірімен өзгеріп кетті.
Ең алдымен Одақтас республикалардың ролі мен құқығын көтеру, оларға орталық
өкілдіктерінің біраз бөлігін беру жөнінде мәселе көтерілді. Республика
сыртқы істер министрлігі нығайтылып, Қазақстан сыртқы экономиканың қызметке
белсендірек қатыстырылды. [2.4 б.]
Қазақстан Республикасы тәуелсіздік жариялағаннан кейін Елбасы
Нұрсұлтан Назарбаев еліміз халықаралық қатынастардың дербес тұлғасы ретінде
саяси – дипломатиялық тұрғыдан танылуына тікелей көмек көрсетуде. Қазақстан
сыртқы саясатының доктриналық негіздері әзірленіп, ұлттық мемлекеттік
мүдделерді сыртқы саяси ведомство икемділікпен мақсатты түрде жүзеге
асырылуда. Қазақстанның шетелдегі дипломатиялық және консулдық
өкілдіктерінің қарекет қимылы жедел ұлғаю үстінде. Қазіргі таңда
Елбасымыздың таңдап, тауып тағайындалған адамдары ойдағыдай басқару
үстінде.
Тәуелсіздік алғаннан кейінгі екі айдың ішінде әлемнің 92 мемлекеті
елімізді таныды. Қазақстанның сыртқы дүниемен өзара қарым – қатынасының
шарттық – құқықтық базасы жасалып және даму үстінде. Ядролық державалар –
АҚШ, Ресей, Ұлыбритания, Қытай, Франция тарапынан қауіпсіздік кепілдігі
қамтамасыз етілуде.
Біздің дәуірімізде бәсекелестік әскери саладан саяси және
экономикалық салаға ауыса бастауына байланысты шет мемлекеттермен тату
көршіліктің қалыптасуына бар күш жігерін жұмсау үстінде болды. Осыған орай
сыртқы саяси қызметке басымдық берілуде. Сол кездегі әлеуметтік – саяси
жағдайға байланысты, сыртқы саяси қызметке болымдық беріліп, дамыту үстінде
болды. Егемендік алған жылдары сыртқы істеу министрлігі құру оңай іс
болмағаны бәрімізге белгілі.Біздің сыртқы саяси қызметтегі дәстүріміз жұтаң
еді, өйткені, ол Кеңес Одағы кезінде дипломатиядан алыс қызметпен шұғылдану
да төменгі деңгейде болды. Еліміздегі сыртқы саяси қызметтің тиімділігі
көбіне дипломатиялық кадрларға байланысты шешілуде. Сондықтан алғашқы кезде
КСРО Сыртқы істер министрлігінің Орталық аппаратында және шетелдерде жұмыс
істеп жүрген Қазақстандықтар еліміздің сыртқы саяси ведомствасына қызметке
шақырылғанын айтуымызға болады.
Республикаға он екі жоғары маманданған демократтар келген, солардың
бірі – Қасымжомарт Тоқаев – 1994 жылы қазан айынан бастап еліміздің Сыртқы
Істер министрі болды.
1992 жылы 2 шілдеде Республикамыздың Президенті жарлығымен Қазақстан
Республикасы Сыртқы Істер министрлігі туралы Ереже қабылданды.
1997 жылы қарашаның 12 – сінде Дипломатиялық қызмет туралы Қазақстан
Республикасының заңы қабылданды. Онда дипломатиялық қызмет органдарына
мынадай міндеттер жүктелді:
- Қазақстан Республикасының сыртық саясатының тұжырымдамасы мен
негізгі бағыттарын әзірлеу және Қазақстан Республикасының Президенті мен
Үкіметіне тиісті ұсыныстар жасау;
-дипломатиялық құралдар мен әдістер арқылы Қазақстан Республикасының
егемендігін, қауіпсіздігін, аумақтық тұтастығы мен шекараларының
мызғымастығын қозғауды;
-басқа мемлекеттермен өзара қатынастарда және халықаралық аренада оның
саяси сауда, экономикалық және өзге де мүдделерін қамтамасыз ету, тағы
басқалар айтылды.
Қазақстанның стратегиялық шабуыл қару – жарағын шектеу мен қысқарту
туралы шартқа, орта және таяу қашықтағы ракеталарды жою туралы шартқа
қатысуы, сондай – ақ 1993 жылы желтоқсанда ядролық қаруды таратпау туралы
шартқа қосылуы – еліміздің әлемдік қауымдастыққа тұтасуының жаңа
мүмкіндіктерін ашуда.
Қазақстан өзінің сыртқы саясат тұжырымдамасында көрші
мемлекеттермен арадағы өзара қарым – қатынасына айқын басымдылық берілуде.
Ресей Федерациясымен 25 мамыр 1992 жылы Достық, ынтымақтастық және
өзара көмек туралы шартқа, 28 наурыз 1994 жылы Интеграция және
экономикалық ынтымақтастықты одан әрі тереңдету туралы шартқа, 20 қазан
1995 жылы Қазақстан мен Ресей ынтымақтастығын кеңейту және тереңдету
туралы бірлескен декларацияға қол қойылып, оларда мемлекеттік егемендікті
және аумақтық тұтастықты өзара сыйлау, күш қолданбау, мәселелерді бейбіт
түрде шешу, теңдік және бір – бірінің ішкі істеріне қол сұқпаушылық, адам
құқын жүзеге асыру принциптерін басшылыққа алатындықтарын жариялады.
1994 жылдың қыркүйек айында Алматыда Евразия кеңістігі: органдастық
мүмкіндіктері және олардың жүзеге асуы деген тақырыпта ғылыми –
практикалық конференция өтті. Оған Достастық елдерінің барлығынан мемлекет,
қоғам саяси қайраткерлер, ғалымдар, бұқаралық ақпарат өкілдері қатысты.
Конференцияға қатысушылар өздері қабылдаған қорытынды құжатта:
Мемлекеттердің Еуразия Одағы идеясын және басқа органдастық жобаларын
пайдалана отырып, ТМД органдастық мүмкіндіктерін бекіте түсу жолында
қадамдар жасауды ұсынды. Онда тәуелсіз мемлекеттердегі алпыстан астам
ұжымдық қатысушылар атынан Қазақ басшысы Н.Назарбаевтың бастамасын қолдау
қажеттілігі айтылды: Бүкіл ТМД бұл қалпында өмір сүре алмайтыны анықталып
отыр. Ынтымақтастықтардың жаңа түрлері, экономикалық, қорғаныстық,
дипломатиялық, экологиялық жаза шарттар жасауы қажет. [3.99 б.]
Қазақстан Республикасы мен Ресей ұлттық белгісі бойынша кемсітушілікке
жол бермеу, жеке бастың құқығы мен бостандығын қатаң түрде сақтау, екі ел
арасындағы ғылыми, мәдени байланыстарды дамыту атап көрсетілуде. Алдағы
уақытта да ұлттық экстремизмнің, сепаратизмнің кез – келген көріністеріне
табанды түрде қарсы шығу қажеттілігі аталынуда.
Еліміздің сырттық саяси ведомствасы алдындағы басты міндеттің бірі –
Каспий теңізінің құрлықтық мәртебесі (статусы) туралы конвенцияны жасау
болып табылады. Мұны Каспий жағалауына қатысты мемлекеттер, яғни
Әзірбайжан, Ресей, Қазақстан, Түркіменстан, Иран белгілеуге тиісті болды.
Құқықтық мәртебеге: кеме қатынасы, биологиялық және минералдық ресурстарды
пайдалану, экология, теңіз деңгейінің көтерілуін қоса алғанда, жағалау
бойындағы мемлекеттер юристикциясының шектеуін де белгілеу мәселелерін
зерттеу кірді. Каспийді тек бейбіт мақсаттарда ғана пайдалану: осы теңізді
бейбітшілік, тату көршілік, достық пеен ынтымақтастық аймағы ретінде
сақтау; Каспийге байланысты мәселелердің барлығын бейбіт құралдармен шешу;
қоршаған ортаны қорғау және Каспий теңізінің ластануын болдырмау,
ресурстарын сақтау, ұдайы өндіріп және оларды тиімді пайдалану; Каспий
жағалауы мемлекеттерінің қоршаған ортаға және бір – біріне теңізді
пайдалану және оның ресурстарын игеру жөніндегі қызметтінің нәтижесінде
келтірген зияны үшін жауапкершілігі; Каспий жағалауы мемлекеттерінің сауда
кеме қатынастарының еркіндігі мен қауіпсіздігін қамтамасыз ету енеді.
Бағдарлама бойынша геофизикалық және геологиялық барлық жұмыстарын,
көмірсутегі шикізатының кен орнын игеруді қоса алғанда, өзара тиімді
ынтымақтастықты дамыту туралы нақты ұсыныстарымен алмасуда.
Сонымен қатар, Қытай Халық Республикасымен қарым – қатынасқа ерекше
маңыз берілуде. Екі ел арасында 1992 жылы 3 қаңтарда дипломатиялық
қатынастар орнату туралы бірлескен мазмұндамаға, 1992 жылы 26 ақпанда
бірлескен мазмұндамаға, 1993 жылы 18 қазанда бірлескен декларацияға, 1995
жылы 11 қыркүйекте бірлескен декларацияға қол қойылды. Соңғы екеуіне Елбасы
Назарбаев пен Қытай Халық Республикасы төрағасы Ц.Цзамин қол қойды. [4.30
б.]
Екі жақ өздерінің арасындағы тату көршіліктің ұзақ мерзімді және
тұрақты қатынастарын, достық пен өзара тиімді ынтымақтастықты қолдау және
дамыту екі елдің және халықтардың түпкілікті мүдделеріне жауап беруде,
Азиядағы және бүкіл дүние жүзіндегі бейбітшілікті тұрақтылық пен дамуды
сақтау мен нығайтуға қолайлы жағдай жасайды; екі жақты қатынастардың саяси,
экономикалық ізгілік және басқа салаларда одан әрі дамуы үшін кең
болашақтың мәні зор әлеумет бар деп саналуда.
Екі ел өзара түсіністік пен сенімді нығайтуды, әр түрлі деңгейлерде
жан – жақты диалогты қолдауды одан әрі жалғастыратын, жалпы қабылданған
халықаралық құқық нормаларының негізінде зиясыздық, тілектестік, өзара
мүдделерді ескеру рухында туындаған проблемаларды шешуді одан әрі
жалғастыратынын атап көрсетуде.
Қазақстан – Қытай мемлекеттік шекарасы туралы 1994 жылы 26 сәуірде қол
қойылған келісім қатал аталып көрсетілуде. Екі ел консультациялар жолымен
өзара төзімділік пен өзара түсіністік рухында, екі жақ үшін қолайлы болатын
әділетті де ұстамды шешімді табу үшін тез арада шекараны белгілеу аталынды.
Сонымен қатар, Қазақстан мен Қытай үкіметтер арасында Қытайдың
Ляньюьган теңіз портын Оңтүстік – Шығыс Азия, Солтүстік және Оңтүстік
Америка елдеріне және кері бағытта жөнелтілетін Қазақстан жүктерін өңдеу
және тасымалдауға пайдалану туралы келісімге қол қойылды.
1995 жылы 15 ақпандағы сыртқы саясаты мәселелеріне арналған алғашқы
мәжілісте еліміздің сыртқы саясатының тактикалық және стратегиялық
міндеттері белгіленуде. Өткен он алты жылда сыртқы саяси қызметте едәуір
алға жылжу болды: инфрақұрылым және шарттық – құқықтық база жасалынуда.
Дипломатияны экономикаландыру яғни шетелдік инвестицияны еліміздің
экономикасына тарту міндеті бірінші қатарға қойылуда.
Нұрсұлтан Әбішұлы өз сөзінде сыртқы саясатымыздың негізгі бағыттарын
атады, олар – Қазақстанның мемлекеттілігі мен тәуелсіздігін нығайту,
дамуымыздың бірден – бір кепілі болып табылатын қоғамдық – саяси
тұрақтылықты, азаматтық келісім мен ұлтаралық қауымдастық пен
ықпалдастықты күшейтуде.
1996 жылы 11 қыркүйектегі екінші рет өткен Сыртқы істер Министрлігі
кеңейтіген мәжілісінде Елбасы Назарбаев дипломатиялық қызмет алдындағы
міндеттерге тоқталды. Атап айтқанда, сыртық саясат ведомствасы тек қана
сыртық саясаттың елімізге тиімді жүргізілуіне ғана жауап беріп қоймайды,
сонымен қатар, ол – барлық халықаралық акциялардың үйлестіруші ролін
атқаруға тиіс, дүние жүзіндегі саяси және экономикалық жағдайларды, шет
мемлекеттердің сыртқы және ішкі саясатын, халықаралық ұйымдардың қызметі
зерттелуінде.
1999 жылы қаңтардың 21 күні Елбасы Назарбаев Қазақстан халықтары
Ассамблеясының бесінші сессиясында жасаған баяндамасында былай деді: Өткен
сайлаудың екі бірдей ұлттық қатері болды. Біріншісі – ұлттар арасында жік
жүруі, екіншісі – ұлттың өз ішінен бөлшектенуі. ХХ ғасыр көптеген жас
тәуелсіз мемлекеттер егемендік алғаннан кейін кенет өзара соғыс
басталғанын... біз тарихтан жақсы білеміз. Тарихтан тағылым алмаған жұрт
мұның өтемін өз қолымен төлейді. Біз тәуелсіз де қуатты мемлекетті сақтап
қалу тек ұлттық тыныштықты сақтау арқылы ғана мүмкін екенін мойындауға
тиіспіз... Егер Қазақстанда ұлтаралық қақтығыс шығып, қан төгілетін болса,
оны Біріккен Ұлттар Ұйымы да, Еуропалық қауіпсіздік және ынтымақтастық
жөніндегі ұйым да, басқалар да ұзақ уақытқа дейін тоқтата алмайды. [5.31
б.]
1998 жылы қыркүйектің 14 – і күні Сыртқы істер министрілігі алқасының
үшінші рет өткен кеңейтілген мәжілісіне Елбасы Назарбаев қатысты. Осы
аталған мәжілісте Сыртқы Саясат ведомствосының басшысы Қасымжомарт Тоқаев
баяндама жасады. Өткен жылдарда Қазақстан мен әлемнің бір – бір елінің
арасында қарсыласу болмағандығы аталып көрсетілуде. Елбасы Қазақстан
Республикасының Дипломатиясының бұдан былайғы міндеті – экономиканың
ойысуына, еліміздің шетел инвестицияларына кең өріс алуға қарай бағдарлауға
тиіс екендігі, бұл ретте біздің экономикалық жоспарларды әлемге танытып,
көрсете білудің маңызы зор екендігіне көңіл бөлуде.
Елбасы Қазақстаннның сыртқы саясатты қалыптасу кезеңінен ойдағыдай
өтіп, жаңа тарихи жағдайдағы мемлекеттік саясатымыздың ажырамас бөлігі
ретінде бекіп, кемеліне келіп отырғанын атап өтті.
Орталық Азиядағы көршілес мемлекеттермен, ең алдымен Қырғызстанмен
және Өзбекстанмен Одақтастық қарым – қатынастың бекем іргетасы қалануда.
Сонымен бірге, Украинамен, Белоруспен, Кавказ мемлекеттерімен арадағы
өзара қарым – қатынастар ерекше қарқын үстінде.
Еуропадағы Қауіпсіздік Ынтымақтастық Ұйымы да Қазақстанды жақсы тани
бастауда. Алматыда осы ұйымның аймақтық кеңесін ашу жөнінде шешім
қабылдануда. НАТО мен Қазақстан қатынастарында да дұрыс шешім табылуда.
Тоқсан ауыздық тобықтай түйініне келер болсақ, сыртқы саясатты
жүргізудің Қазақстан мен оның азаматтары үшін пайдасы ұшан – теңіз екенін
тағы да атап өтуге тура келеді. Шындығына келгенде, мұның өзі мемлекеттің
тәуелсіздігін мәмлегерлік құралдармен қозғап, нығайтуда. Ал бұл халықаралық
қатынастың саласындағы отандық мамандардың кәсіби жасағына сеніп
тапсырылуда. Сайып келгенде, бұл ашық аспан, халықтар мен үкіметтердің бір
– бірін терең түсінуі, түсініспеуі, мемлекет пен Қазақстан бизнесінің
экономикалық мүдделерін сақтап қалуы.
Сонымен , Қазақстан дипломатиясы қалыптасу кезеңін ойдағыдай аяқтап,
қазіргі кезде кемеліне келуіне байланысты еліміздің халықаралық қатынастар
жүйесіндегі орны мен ролін айқындауына қызмет етуде.
1.2. ҚАЗАҚСТАН 2030 ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ СТРАТЕГИЯЛЫҚ ДАМУ
БАҒДАРЛАМАСЫ
Тәуелсіз Қазақстанның 2030 жылға дейінгі стратегиялық дамуының жария
етілгеніне биыл 11 жыл толуда.
Адамзат тарихына шаққанда қас – қағым сәт болып есептелінетін осы
мерзім ішінде еліміз маңыздылығы жағынан ғасырларға тез келетіндей
кезеңдерді басынан өткеріп үлгеруде. Стратегиялық даму бағдарламасы
қабылданған сан жылдар көпшілігіміздің есімізде саралануда.Нарықтық
экономикаға бет бұрған сәтте ұлттық өндірісіміз дағдарысқа ұшырап, сөйтіп
мыңдаған адамдар жұмыстан шеттетіліп, олар шарасыздықтың күйін кешуге
мәжбүр болды.
Халқыңыз молшылықта болса – Сіз неден таршылық көресіз? деп Қытайдың
ұлы ойшылы Конфуций айтқандай, неғұрлым кең мағынасында алғанда, үкіметтің
кез келген әрекетінің әлеуметтік, яғни қоғамдық маңызы бар екендігінде.
Жалпы, Біріккен Ұлттар Ұйымының келтірген деректерінде Қазақстан
халқының 40 % жуығы кедейшілік шегінде өмір сүруде. Оның ішінде, ауыл
халқының 70-80 пайызы кедей. [6.22 б.]
Бүгінгі күні Қазақстанның стратегиялық дамуын айқындап берген басты
құжаттың негізгі негізгі бағыттары біртіндеп және өз ретімен жүзеге
асырылуда. Осы аталған Қазақстан 2030 стратегиясы Қазақстанның миссиясы
ашылып көрсетілуде. Ұлттық қауіпсіздік, ішкі саяси тұрақтылық және қоғамның
бірігуі, жоғарғы деңгейдегі шет елдік инвестициялары бар дамыған нарықтық
экономикаға негізделген экономикалық өрлеу, Қазақстан азаматтарының
денсаулығы, білімі және игілігі, энергетикалық ресурстар, инфрақұрылым,
транспорт және байланыс; негізгі қызметтеріне дейін шектелген кәсіптік
мемлекет құру шарты ұзақ мерзімді басым шарттары айтылуда. Олар елдің
толық көлемді, кешенді және жүйелі дамуын жүзеге асыруға мүмкіндік беруде.
Олардың ерекшелігі сонда, яғни әрбір басымдылық нақты және ерекше
міндеттерді шеше отырып басқару, іске асыруды қамтамасыз етуде негізге
алынған көзқарастардың кемелдігі мен жүйелілігі осында болып табылуда.
Стратегия 2030 - бұл күрделі және көп деңгейлі жұмыстың,
дүниежүзілік экономиканың теориясы мен іс – тәжірибесіне терең талдау
жасаудың, тақырыптық, салалық және индикативтік жоспарлардың, математикалық
және экономикалық себептердің, көптеген елдер бойынша қаншама сапарлардың
және танымал зерттеулер мен пікірталастардың нәтижесі деп бағалануда.
Стратегияны жасауға халықаралық ұйымдар, бәрінен бұрын БҰҰ үлкен көмек
көрсетуде.
Қазақстан Республикасының Үкіметінің әрекеттері бағдарламасында алға
қойылған мақсаттар мен басты міндеттерді сараптауға бағытталған негізгі
шаралардың кешені көрсетілген.
1. Ұлттық қауіпсіздік. Ұлттық қауіпсіздіктің негізгі міндеттері
мемлекеттің егемендік пен территориялық тұтастығын нығайту.
Орта Азия аймағындағы тұрақтылықты сақтау және алмасымда, көп
тармақты сыртқы саяси курсты жүргізу арқылы Қазақстанның
айналасындағы бейбітшілік белдеуін кеңейте түсу болып
табылады. [7.153 б.]
Адамзат дамуының бүкіл тарихи тәжірибесі мемлекеттің алға басуы және
тұрақты өсуі жүзеге асырылатын қажетті шарттардың бастауында оның ұлтының
қауіпсіздігі мен мемлекеттілігінің сақталып тұрғанына куә болудамыз.
Бостандық пен тәуелсіздікті жеңіп алу жеткіліксіз, оны табанды түрде
қорғап, нығайтып, ұрпақтарға қалдыруда.
Қазіргі таңда қауіпсіздіктің болымдығы анық: Егер еліміз
қауіпсіздігін сақтамаса, онда тұрақты даму жоспарлары туралы сөз
қозғауымыздың өзі қисынсыз болар еді.
Қауіпсіздік пен аумақтық тұтастықты қамтамасыз ету үшін күшті
мемлекет болуға және көрші мемлекеттермен берік және достық қарым –
қатынаста болуда. Сондықтан да ең жақын және тарихи достас көрші Ресеймен
арадағы қатынас дамуда. ҚХР – мен өзара тиімді негіздегі осындай сенім мен
тату көршілік қатынастар жалғасуда.
Орталық Азия мемлекеттерімен байланыстары мен интеграциялық
процесстерді күшейте түсуде.
Үкіметтің саясаты ұлттық мүдделерді сақтауға және қорғауға
бағытталуда. Ұлттық қауіпсіздіктің геосаяси, экономикалық, әскери және
ақпараттық аспектілерін нығайту жөніндегі шараны қазіргі әлемнің өмір
шындығына аса жақын болуда.
2. Ішкі саяси тұрақтылық пен қоғамды жұмылдыру. Ішкі саяси
тұрақтылықты ұстап тұру кез – келген мемлекеттің стратегиялық
жоспарларын жүзеге асырудың міндетті шарты болып табылуда,
бұл біздің елімізде де ішкі саяси тұрақтылықты қамтамасыз
етуге бағытталған шараның кешенін жасап, жүзеге асырудың
қажеттілігін талап етуде.
Қоғамның негізі болып табылатын бұл басымдықты жүзеге асырудағы
стратегияның мынадай құрамдас бөліктері бар:
-Еліміздің барлық азаматтары үшін мүмкіндіктердің тездігіне
негізделген бірыңғай азаматтығымызды дамытатынымызға кепілдік беру;
-Этникалық түсініспеушілік себептерінің жойылуын, барлық
этникалық топтар құқықтарының тез болуын қамтамасыз ету;
-Қоғамымыздағы дәулеттілер мен жарлылар арасындағы айрмашылықты
азайту және ауыл проблемасына үнемі ерекше көңіл бөлу;
-Өтпелі және кейінгі кезеңдердегі пайда болатын әлеуметтік
проблемаларды ұдайы шешіп отыру;
-Ұзақ мерзімді болашақта саяси тұрақтылықты да, қоғамның топтасуын
да, қамтамасыз ететін бай Қазақстанды барынша жігерлі түрде қалыптастыру;
-Адамдар арасындағы қарым – қатынас пен коммуникациялық
байланыстардың барлық нысандарын дамыту;
-Әр түрлі конфессиялар арасындағы өзара құрмет, төзімділік пен
сенімді қарым – қатынастарды нығайту;
3. Экономикалық өрлеу. Экономикалық өрлеу стратегиясы нарықтық
экономикаға, мемлекеттің белсенді роліне және айтарлықтай
шетел инвестицияларын тартуға негізделуде. Экономикалық
реформалардың табысы мен олардың жекелеген учаскелерде
тежеулі мемлекеттің ролін қай құрастыруды талап етуде.
Қазіргі әлемде реттелмейтін, еркін рыногы бар ел аз. 1993 жылдың
соңында Москвада басылып шыққан кітабында Қазақстан көсемі Н.Назарбаев –
Кейбір экономистер реттелмелі рыноктан нарықтық қатынастар принципінен
ауытқушылықты көреді, - деген еді. [8.283 б.]. Әйтсе де, еркін рынок
және стихиялық рынок категорияларының арасында лан айырма бар Стихиялық
пен юолжамсыздық тән рынок – дамыған капиталистік елдердің баяғыда өтіп
кеткен сатысы - деп жазды Н.Назарбаев [9.283 б.]
Бұл проблемаларды шешудің стратегиясы белгілі:
- Үкіметтің әлі де орын алып отырған сауда мен өндіріске әкімгершілік
араласуын жоюға;
-Жылжымайтын мүлікті, қалған ұсақ және орта кәсіпорныдар мен
агроөнеркәсіп кешенін қоса алғанда, жекешелендіру процесін аяқтауға;
-Орталық Үкіметті және түпкілікті өкімет органдарын парасатты
ұйымдастыру мен оңтайландыруға, олардың ролін, өкілеттігі мен
жауапкершілігін байсалды ой елегінен өткізуге;
-Заңның шексіз үстемдігін белгілеуге және заңды орындайтын азаматтарды
қылмыстан қорғауға тиіспіз. Бұған керісінше, билік пен заңның бар
күшін заңсыз жолмен өмір сүретіндерге қарсы қолдану керек. -Соңғы үш
жылдың ішінде біздің экономикалық стратегиямыз макроэкономиканы
тұрақтандыру болуды.
Экономикалық өрлеудің еліміздің дамуы үшін қаншалықты маңызды екенін
барша жұрт түсінуде қарқынды экономика болмайынша, мектептер мен
ауруханаларды қаржыландыра алмайды. Қоғамда жемқорлық пен қылмыскерліктен
қорғай алмаймыз. Сондықтан бұл басымдық бүгін де, ертең және алдағы отыз
жылдың ішінде де ең маңызды басымдықтардың бірі болып қала беруде.
4. Әлеуметтік даму стратегиясы. Әлеуметтік саясаттың негізгі
мақсаты халықтың тұрмыс деңгейінің төмендеуіне жол бермеу
және адрестік әлеуметтік көмекті көтеру болып табылады.
Қазақстанның тәуелсіздік жылдарындағы әлеуметтік саясатын мынадай
кезеңдермен сипаттауға болады:
- І кезең (1991 – 1993 жылдар) әлеуметтік саланы басқарудағы ескі
әдіс тәсілдерін жаңа экономикалық және саяси жағдайларға көшіру
кезеңі болды.
- ІІ кезең (1993 – 1995 жылдар) қоғамдағы дағдарысты процестер мен
құбылыстардың өсуі салдарынан тұрғындардың әлеуметтік қолданудағы
дәстүрлі механизмдерінің күйреу процесімен сипатталады.
- ІІІ кезең (1995 – 1997 жылдар) қамтиды. Бұл мерзімдік әлеуметтік
саланы реформалау басталды, ол адам дамуының параметрлеріне
басымдылық беру бағытын ұстанды. Реформаның негізгі бағдары –
бюджет құжатын үнемдеу арқылы әлеуметтік саланы экономикалық
жағынан қамтамасыз етудің жаңа тәсілдерін енгізуде, меншік
құқығын зерттеу болды.
- ІV кезең (1997 – 2001 жылдар) дейнгі уақытты жатқызуға болады.
Бұл кезең бұрынғының барлығын сын елегінен өткізіп,
қателіктерімізді түзету, әлеуметтік саясаттың жаңа нормативтік
құқықтық базасын қалыптастыруға бетбұрыс кезеңі болып есептелуде.
1997 жылы Н.Назарбаевтң Қазақстан – 2030. Барлық Қазақстандықтардың
ойы өркендеуі, қауіпсіздігі және әл – ауқатының артуы туралы Қазақстан
халқына Жолдауы әлеуметтік саланы дамытудың жаңа жолдарын белгілеп берді.
Сонымен, еліміздің 1995 жылы әлеуметтік саланы мемлекеттік басқару
жүйесін жетілдіруге бағытталған ұзақ мерзімді бағдарлама іске асырылуда.
Оның негізгі міндеттері, әлеуметтік инфрақұрылымдарды жекешелендіру,
медециналық қызмет көрсетудің мемлекеттік жүйелеп реформалау, шағын
бизнесті өркендету, білім беру мен мәдениет саласын нарыққа бейімдеу,
зейнетақы реформасын енгізуде.
Қазақстан Республикасы Үкіметі 1998 жылдан бастап Қазақстан
Республикасының Президентінің ұзақ мерзімді стратегиясы – Қазақстан 2030
барлық Қазақстандықтардың гүлденуі, қауіпсіздігі және жағдайын жақсартуды
жүзеге асыруда. Осы жарлықтағы бірінші саты үш жылдық стратегиялық –
жоспарлауды жасауда және жүзеге асыруда. Қазақстан Республикасының Үкіметі
өздері ұсынған Қазақстан Республикасының Президентінің стратегиялық
жоспарларын жүзеге асыру шаралары өтпелі үрдістердің аяқталуына және
тұрақты даму межесіне шығуға ықпал етуде.
ІІ тарау.Қазақстан Республикасының ТМД елдерімен қарым-қатынасы.
2.1. Ресей Федерациясы.
Еуразия кеңістігінде бұдан 18 жыл бұрын Кеңес Одағы деп аталған
бөлігінде қазіргі Қазақ мемлекеті бұрынғысынша Ресей Федерациясынан кейінгі
ең үлкен мемлекет ретінде деңгейлік ролін сақтап қалуда.
1990 – 1991 жылдары барлық Одақтас республикаларда әр түрлі
қарқынмен өзін - өзі билеу үрдісі жүре бастады. Қазақстан өзін 1991 жылы 16
желтоқсанда тәуелсіз егемен мемлекет деп жариялады. Қазақстан мен ТМД
елдерімен әріптестік ретінде қарым – қатынастары қалыптасуы мен дамуы сол
кезден басталып, дамытылуда. Алғашқы кезеңде Қазақстанда, кеңестік дәуірден
кейінгі өзге де елдердегі сияқты саяси, экономикалық салалар мен мемлекет
аралық қатынастарды қолға алды.
Қазақ КСР мен Ресей Федерациясымен арасындағы 1990 жылы 21
қарашадағы шарт жасалынды. Бұл мемлекеттің құрамындағы одақтас екі
республика арасында жасалғанмен, егемендігін жариялаған тәуелсіз
мемлекеттер арасында қалыпты құқықтық қатынастар орнату, аяқсыз жіптей
өзегіне айналуда. Елбасы Н.А.Назарбаев Независимость газетіне сұхбат
бергенде: ТМД елдерімен Одақтасу – экономикалық саясатты шешу емес,
болашаққа деген сенім деп, атап өткен. [10.58 б.]. Тату көршілік
ынтымақтастық ахуалы Қазақстан – Ресей қатынастарының басталуы сатысында –
ақ қалыптасуда. Мемлекет аралық экономикалық және саяси ынтымақтастығының
үйлесімді үлгісін қалыптастырды.
1992 жылы 10 қазанда Көкшетауда Қазақстан мен Ресей президенттерінің
кездесуі болды. Оның қорытындысы бойынша екі ел басшылары бірлескен
мәлімдеме жасады. Онда, мәселен, Қазақстан Республикасы мен Ресей
Федерациясы бұдан былай да еркін сауда, ақша – кредит саясаты
принциптеріне, өзара саудадағы әділетсіз бәсекелестікті жоюға, әр
тараптандырылған технологиялық концерндер мен кешендер құруға негізделетін
экономикалық байланыстарды, ортақ кеден – экономикалық кеңістікті үйлестіру
арқылы болатын кең құлашты экономикалық ынтымақтастыққа бірінші кезекте мән
беретін болады делінген. [11.23 б.]
Қазақстан мен Ресей үйлестірілген сырттық экономикалық қызметті,
қауіпсіздік, қарусыздану және қару – жараққа бақылау қою саласында өзара
ынтымақтастықты сақтауда Байқоңыр ғарыш айлағында, Семей полигонында және
екі мемлекеттегі қорғаныс кешенінің басқа да объектілерінде жасалған
технологиялық өндірісті дамытумен ынтымақтастық саласында тиімді саясат
жүргізу қажет деп танылуда.
Қазақстан Республикасы мен Ресей Федерациясы, ТМД -ң шарттары мен
принциптерін жүзеге асыруға ықпалдасу талабын басшылыққа алып, БҰҰ
жарғысына және халықаралық құқықтың жалпы жұрт таныған басқа да
тармақтарына, Еуропадағы Қауіпсіздік пен Ынтымақтастық жөніндегі қорытынды
актісінің, жаңа Еуропаға арналған Париж Хартиясының, 1992 жылы жоғарғы
деңгейдегі Хельсинг кездесуінде қабылданған құжаттардың қағидаларына,
сондай – ақ Қазақстан Республикасы мен Ресей Федерациясы арасындағы 1992
жылғы Достық, ынтымақтастық және өзара көмек туралы шартқа сәйкес екі жақты
ынтымақтастықты одан әрі дамыту мақсатында, екі жақты қатынастар егеменді
теңдік, бір – бірінің ісіне қол сұқпау, адам құқықтарын қорғау. Екі елдің
саяси, сауда, экономикалық жәее мәдени байланыстарын нығайтып, оларға жаңа
сапа беруді қалап, олардың азаматты мен халықтарының арасындағы достық
қатынастарын нығайта беруге құлшынып, дипломатиялық байланыстар туралы 1961
жылы Вена конвенциясының қағидаларына сүйене отырып, дипломатиялық
қатынастың және құзіретті елшіліктер алмасуға келісіп, іске асыруда.
Қазақстан мемлекеттігінің егеменденуі және нығаю үрдісі дің
мемлекетаралық сипатымен және өрістеуімен табиғи түрде байланысуда. Өткен
17 жылда Қазақстан – Ресей қатынастары тұрлаулы әрі серпінді түрде дамып,
алуан салаларыдағы аса маңызды міндеттер дәйектіліктпен шешімін табуда.
Қазақстан – Ресей қатынастарының ойдағыдай дамуы мен оларды
қиындататын проблемалардың шешілуі көбінен Қазақ басшысының Ресейге және
орыс мәдениетіне, сондай – ақ оның қазақ халқына берген игіліктеріне деген
ілтипатымен байланысуда. Қазақтардың басым бөлігінің саны жөнінен ең аз көп
еуропалық халықтардың біріне қатынасы, Елбасының ойынша, біздің ұлттық
сапамызға орыстың гуманистік дәстүр қалдырған терең мәдени ізбен
айқындалады. Шынайы мәдениеттің мәні де осында – халықтарды түсіністік
негізінде жақындастыруда. [12.65 б.] Ашық бұқаралық ұйым – Қазақстан мен
Ресей арасындағы мәңгі достық үшін деп аталатын Мәдениет және ғылым
қайраткерлерінің халық саналатын, көзі ашақ қазақтар,орыс мәдениеті мен
орыс халқына, Ресейге қашанда құрметпен қарап, ізгі әрі сенімді қатынасуда.
Елбасының Достастық елдерінің кірігуіне және Қазақстан мен Ресейдің
көп қырлы байланыстарын нығайтуға бағытталған күш жігеріне үстеме болған
осы жаңа идеясы Қазақстандықтар мен ресейліктердің құптауына ие болып, кең
қолдау тапты және біздің байланыстарымызды нығайтуда.
2.2. Өзбекстан Республикасы
Қазақстан Республикасының Орта Азия елдерімен қарым – қатынасындағы
мемлекеттердің бірі - Өзбекстан. Қазақ Дипломатиясында болашақта
экономикалық – саяси басшылққа ие болатындығы нық сенімде. Екі ел
арасындағы достық жөніндегі құжатқа 1992 жылы 24 маусымда қол қойылды.
Сонымен қатар, бұл құжатта елдің саяси қарым – қатынастарын да құрайды.
Аталған құжатта экологиялық қауіпсіздікке де аса мән берілуде. Арал
қасіреті бүгінгі таңдағы басты өзекті мәселеге айналуда.
1994 жылы қаңтарда екі ел арасында біртұтас экономикалық кеңістікке
Елбасының Ташкентке барған іс-сапарында қол қойылды. Аталған құжатта тауар
қатынастарының еш кедергісіз өтуі. Сонымен қатар, жұмыс күшінің, кеден
қатынасының т.б. мәселелер қаралды.
2006 жылы 4 қыркүйекте Өзбек Ресбуликасының Президенті И.Каримовтың
Қазақстанға ресми іс – сапары болды. Келісім шарт нәтижесінде Орта Азиядағы
саяси жағдайлар халықаралық қатынастар басты назарда болды. Екі ел
арасындағы сауда айналымы 2005 жылы 497,1 млн. долларға жетті. Қазақстанның
экспорты 242,6 млн. доллар, ал импорт 254,5 млн. долларды құрады. [16.37
б.]
Мемлекет басшыларының қатысуымен өткен кеңейтілген құрамдағы
келіссөздер нәтижесінде екі жақты ынтымақтастықты әрі қарай дамытуды
көздейтін тоғыз құжатқа қол қойды.
Біріншісі – Қазақстан Республикасының Президенті мен Өзбекстан
президентінің бірлескен мәлімдемесі.
Екінішісі – Мемлекетаралық үйлестіру кезеңін құру туралы ереже. Бұл
құжаттарға Елбасымыз – Нұрсұлтан Назарбаев пен Ислам Каримов қол қойды.
Үшіншісі – Қазақстан Республикасы мен Өзбекстан Республика арасындағы
2006-2010 жылдарға арналған экономикалық ынтымақтастықтың бағдарламасы
Төртіншісі – Қазақстан Республикасының Үкіметі мен Өзбекстан
Республикасының Үкіметі арасындағы құпия ақпараттарды өзара қорғау туралы.
Бесіншісі – 2001 жылы 16 қарашадағы Қазақстан - Өзбекстан мемлекеттік
шекарасындағы бекеттер арқылы өткізу туралы келісімнің хаттамасы.
Алтыншысы – 2006-2008 жылдарға мәдени – гуманитарлық саладағы
ынтымақтастық үкімет аралық бағдарламасы.
Жетіншісі – Қазақстан Республикасы Қорғаныс министрлігі мен Өзбекстан
Республикасы Қорғаныс министрлігі арасындағы мемлекеттік әуе кешендерінің
ұшу қауіпсіздігі саласындағы ынтымақтастық туралы келісімі.
Сегізінші – Қазақстан Республикасы Туризм және Спорт министрлігі мен
Өзбекстан Республикасы Өзбектуризм ұлттық компаниясы арасындағы туризм
саласы бойынша ынтымақтастық туралы келісім.
Тоғызыншы – Қазақстан Республикасы мен Өзбекстан Республикасы сауда
өнеркәсіп палаталары арасындағы ынтымақтастық бағдарламасы.
Сонымен қатар, 2006-2010 жылдарға арналған экономикалық ынтымақтастық
бағдарламасына да қол қойылды. 2006 жылы Қазақстан Өзбекстан арасындағы көп
салалы ынтымақтастықты алдағы уақытта дамытуымен ерекшеленуде.
Елбасы өз сөзінде Ұлы Абайдың: Адам адамға – дос, деген нақыл сөзін
келтіре кетіп, қазақ пен өзбек ең жақын туыстас халықтар. Сондықтан,
біздің достық қарым – қатынаста одақтастық пен ынтымақтастықта өмір
сүруіміз керек. Бүгінгі қол қойылған құжаттар көршілес екі елді, екі
халықты жақындастыруға қызмет ететін болады. [17.1 б.]
Аймақтық қауіпсіздікті қамтамасыз етуде Қазақстан мен Өзбекстанның
алатын орны ерекше. Өзбекстан басшысының атауынша – бұл мәселеде екі елдің
ұстанымы бір. Барлық мәселелер БҰҰ, Шанхай Ынтымақтастық Ұйымы аясында
жүзеге асырылуда.
3.3.Қырғызстан Республикасы.
Қазақстан Республикасының ТМД елдеріндегі мемлекеттердің бірі көрші
ел, Қырғыз Республикасымен дипломатиялық қарым – қатынасы қазіргі таңға
дейін жалғасын табуда. Бішкектегі қазақ елшілігі 1993 жылы ашылып, қызмет
етуде. Екі ел арасындағы құқықтық келісім – шарт құжаттары 140 – қа жетіп,
1999 жылы 22 маусымда мәңгі одақтастық жөніндегі келісімге қол қойылды.
[13.21 б.]
Қырғыстандағы 2005 жылы наурыздағы үкімет биліктің жаңа басшысы
тағайындалғаннан кейінгі Қазақстанға деген экономикалық даму жөніндегі
Одақтастыққа құлшына бет бұруда. Осы жылдың 22 сәуірінде Ел президентінің
қызметін атқарушы Қырғыстан Республикасының премьер – министр К.Бакиевтің
Алматыда Елбасы Н.Назарбаевпен кездесуі болып өтті.
1995 жылы Қырғыз Республикасына жіберілген Қазақ экспорты 57 млн.
доллар құраған, ал импорт – 100 млн. доллар болды. Қазақ елінен басты
экспорт түрі: мұнай, металл, түрлі – түсті металлдар, ауыл шаруашылық
өнімдері жіберіліп отырды. Ал Қырғыз Республикасы электр энергиясын,
электродвигательдер, электролампа, табак өнімдері, жеңіл өнеркәсіптік
бұйымдар т.б. экспорттауда [14.123 б.]
Қазақстанның оңтүстік бөлігіндегі аудандарда ауыз су жетіспеушілігі
маусым аралық тұста басты проблема болып табылуда. Қырғыз
Республикасындағы Тоқтағұл ГЭС жеткілікті көлемдегі ауыз сумен,
электроэнергия көзімен аталған аудардарды қамтамасыз етуде.
Қазіргі таңда Қазақстан капиталының Қырғызстан экономикасына құйылуы
ерекше болуда. 2005 жылы құйылаған Қазақстандық инвестиция алдыңғы жылдан
екі есеге артты. Қырғыз жеріндегі Қазақстандық 5 банк несие беруде. Жалпы
сомасы 163,2 млн. АҚШ долларына тең бұл инвестиция тіпті Қырғызстанға
сырттан құйылаған инвестицияның барлық несиенің жартысынан көбіне тең. Ал
2005 жылы тауар айналымы 344,1 млн.АҚШ долларына мөлшерлес. Қазақстанда
2006 жылдан Қырғыз капиталының қатысуымен 92 кәсіпорын ашылған болса,
Қырғызстанда қазақ капиталының араласуымен 400 – ден артық біріккен
кәсіпорын жұмыс істеуде.
2006 жылы екі ел Елбасылары Н.Назарбаев пен Қ.Бакиев Бірлескен
декларацияға қол қойды. Сонымен қатар, сала басшылары да қалған 10 құжатты
өздерінің қолдарымен бекітті. Соның ішінде Қырғыз Республикасының Ыстықкөл
облысындағы курорт шаруашылғындағы Қазақстан Республикасының меншік құқын
зерттеу туралы, екі ел арасында құпиялықты сақтау туралы, екі ел арасындағы
шекарада бірлескен кадрлар дайындау туралы, еңбек мигранттары мен олардың
отбасыларын әлеуметтік жағынан қорғау т.б. келісімдерге қол қойды. [15.1
б.]
Қорыта айтар болсақ, Айыр қалпақты қырғыз ағайын мен қазақ
мемлекетінің экономикалық байланыстары қазіргі таңда одан әрі дамуда.
ІІІ ТАРАУ. ЕУРООДАҚ ЕЛДЕРІ.
Қазақстан Республикасы 1991 жылы 16 желтоқсанда өзінің егеменділігін
жариялаған соң, мемлекетіміздің алдында халықаралық құқықтық жас субъектісі
ретінде басқа мемлекеттермен әріптестік қарым – қатынас, байланыс орнатуға
кең көлемді мүмкіндіктер ашылуда.
Өз тәуелсіздігін жариялаған күннен бастап, осы күнге дейін Қазақстан
Республикасының сыртқы саясаттағы басты бағыты халықаралық құқықтық
субъектісі болып табылатын әлемнің кез келген мемлекетімен әріптестік және
әділеттілік ұстанымдарына негізделген өзара тиімді достық қарым – қатынас
орнатуда. Осы орайда, Елбасы Н.Ә.Назарбаев көп мақсатты ынтымақтастықтың
мәнін: ... мұндай ынтымақтастықты дамыта отырып, біз жасанды түрде басқа
дүниеден оқшауланбаймыз және ешқандай идеологиялық, конфессионалдық
блоктарға кірмейміз, керісінше, Қазақстанның Шығыс пен Батысты жалғастырушы
капиталды көпір ретінде ерекше ролін пайдалануға ұмтыламыз - деп көрсетті.
Еліміздің сыртқы саясаттағы стратегиясы оның көп векторлылығынан шығып
отырса да, біз үшін сыртқы саясатта басты бағыттардың бар екендігін жоққа
шығаруға болмайды. Қазақстан үшін стратегиялық әріптестер болып табылатын
Ресей, ТМД – ның басқа елдері, АҚШ, Қытай сияқты мемлекеттермен қарым –
қатынасты дамытумен бірге еуропалық елдермен де байланыс дамытылуда.
2007 жылдың жазына дейін Еуропалық Одақ өзінің Орталық Азия елдерімен
қарым – қатынасын нығайту жөніндегі Стратегиясын қабылдайтынын мәлімдеді.
Осы құжаттың екі жақты болуы үшін алдын – ала наурыздың 28 – де Астана
қаласында, Еуропалық Одақ Үштігі (ЕО – ның қазіргі төрағалық етіп жүрген
елінің өкілі (Германия), ЕО – ның Бас хатшылығы және Еуропаның комиссия)
Орталық Азия елдері (Қазақстан, Қырғызстан, Өзбекстан, Тәжікстан,
Түркменстан) 4 кездесуі Астанада болып өтті. Бұл үн қатысуымыз 2004 жылы
еуропалықтардың басшылығымен басталған еді. [18.13 б.]
Қазақстан Республикасының Еуропалық Одақпен байланысты 1993 жылы ақпан
айынан дипломатиялық қатынас орнағаннан кейін дами бастады. Ал ресми саяси
қатынас бұдан бұрынырақ Президент Нұрсұлтан Назарбаевтың 1992 жылы наурызда
Еурокомиссияның делегациясы қабылдаған кезінен басталды. Бір жылдан кейін
Елбасы Нұрсұлтан Назарбаев Брюссельге ресми сапар жасап, нәтижесінде 1993
жылы желтоқсанда Қазақстан Республикасының Брюссельде өкілдігі ашылып, 1994
жылы Еурокомиссияның өкілдігі Алматыда ашылды.
1995 жылы 23 қаңтарда Елбасы Нұрсұлтан Назарбаев Еуроодақ кеңесінің
төрағасы А.Жюлле қол қойған Әріптестік және ынтымақтастық туралы
келісімге қол қойып, ол 1999 жылы 1 шілдесіне дейін күшіне енді.
2006 жылы қарашада Еуроодақ қабылдаған мәлімдемеде былай делінген:
Әріптестік және ынтымақтастық туралы келісімді жүзеге асырудың жеті жылы
Еуропалық Одақ пен Қазақстан арасындағы қатынастың деңгейі мен сапасын
жоғары екенін көрсетуде. Біз күшті әріптестігімізді жалпыға ортақ игіліктің
негізінде дамытудағы алға басушылыққа, сауда – экономикалық
ынтымақтастықтағы қол жеткен жетістіктерімізге, жаңа жаһандық көрсетулерге
жауап берудегі энергетиканың қауіпсіздік пен өркениеттердің тиімді қатысуын
қамтамасыз етудегі бірлескен әрекеттерімізге қанағаттанғандық білдіреміз.
Біздің әріптестігіміз екі жақты экономикалық байланыстардың тұрақты түрде
кеңеюіне ықпал етіп отырғандығын, 2007 жылдан бері тауар айналымының үш есе
өскендігін қанағаттанғандықпен атап көрсетеміз [19.14 б.]
Қазақстан Еуропалық Одақтың Орталық Азяидағы ірі сауда – экономикалық
әріптесі болуда. 2005 жылы Қазақстанның Еуроодақ ендіруімен тауар айналымы
15,3 миллиард АҚШ долларын құрады.
Еуропалық Одақ елдері Қазақстан экономикасына 24 млрд. Даму
инвестициясын салуда. Негізгі инвесторлар Ұлыбритания (жалпы көлемінің 13,7
%), Италия (7,1%), Нидерланды (5,5%), Франция (1,7%)6 Германия (1,5%) болып
табылуда.
Қазіргі таңда Орталық Азия аймағы, әсіресе, Қазақстан Еуроодақ көлік
саласындағы белді әріптесі ретінде қалыптасуда. Аймақтың орналасқан жері
Шығыс пен Батысты байланыстыру үшін өте қолайлы. Осы себептен Еуроодақ бұл
өңірден экономикалық прогматизм тұрғысынан икемді әріптестер іздеуде.
Экономикамызды жеделдете жақсарту мақсатында Қазақстан мен ынтымақтастыққа
ұмтылуға мүдделенуде. Бұл орайда Еуропалық әріптестеріміздің отандық
экономикалық түрлі, әсіресе, жоғары технологияларға қатысты қолға алған
жобаларын дамытуына жағдай жасауда. Басты экономикалық әріптес болып
табылатын Еуроодақпен қарым – қатынастарды дамыту еліміздің сыртқы
саясатындағы маңызды бағыты болып табылуда.
Қазақстан мен Еуроодақ қарым – қатынастарында қандай маңызды бағыттар
бар деген сұраққа жауап берер болсақ, аумақтық және халықаралық
қауіпсіздікті қамтамасыз ету мәселелерін алдымен атауымыз керек. Астанда 28
наурыз күні тұжырымдамалық түрінде Еуропа Одағының Орталық Азиядағы
стратегиясы атты құжат қабылданды.
1992 жылы Қазақстан Солтүстік Атлантикалық ынтымақтастық кезегіне
қатысушы болды. 1997 жылы бұл ұйым Еуропа – Атлантикалық әріптестік кезегі
деп өзгертілді.
1994 жылы 27 мамырда Қазақстан Бейбітшілік үшін әріптестік
бағдарламасына қосылды. Бұл осы бағдарламаның құжаттарға қол қою арқылы
жүзеге асты.
1996 жылы Қазақстан мен НАТО арасындағы қауіпсіздік туралы келісімге
қол қойылды. Осы жылы Қарулы күштердің мәртебесі туралы келісім жасалды.
Бұл құжаттар берілген ақпараттарды қорғау жөніндегі екі жылдық өзара
міндеттемесін айқындап, әскери жаттығулар мен басқа да шаралар өткізген
кезде Бейбітшілік үшін әріптестік бағдарламасы бойынша әріптес елдер
әскери бөлімшелерінің мәртебесін айқындауға қызмет етеді. [20.16 б.]
3.1. ГЕРМАНИЯ
Қазақстан мен Германия арасындағы ұзақ мерзімді ынтымақтастықтың
негізі Елбасы Н.Назарбаевтың 1992 жылы кыркүйекте ГФР – ға жасалған алғашқы
сапары барысында қаланып, қазіргі таңға дейін жалғасуда. Сан жылдардан
бастап, екі мемлекет арасындағы саяси және экономикалық байланыстарды
дамыту тұрақты сипат алуда.
Қазақстан Елбасының 2004 жылы 17-20 сәуірдегі Германияға сапары
жемісті болып, сол кезедегі концлері Г.Шредермен кең көлемде келіссөз
жүргізіп, мемлекеттердің ынтымақтастығын әрі қарай дамытуға қатысты
мәселелерді талқылады. Қазақстан Елбасы содан кейін 2006 жылы тамызда Санкт
– Петербургте өткен Үлкен сегіздік саммитінде Германияның жаңа концлері
А.Меркельмен кездесті.
2006 жылы каңтар – қараша айлары ішінде екі ел арасындағы сауда
айналымы 2,2 миллиард АҚШ долларын құрауда. Жалпылай алғанда, Германия –
Қазақстан мен қарым қатынаста Ресей, Италия, Швейцария. Қытай және
Франциядан кейінгі алтыншы орында. Германия біздің елге автомобильдер,
электр тауарларын, медициналық дәрі – дәрмектер экспорттаса, Қазақстан
Германияға мұнай, металлдар мен химиялық шикізаттар жөнелтуде. Сонымен
қатар, қазақ жеріне көптеген неміс фирмалары мен банктері жұмыс істеуде.
Олардың ішінде әлемге танымал Мерседес – Бенц, Сименс, Достчебанк,,
Коммерцбанк т.б. бар.
Қазақстанда саны жағынан айтарлықтай көп неміс диаспорасының болуы,
екі мемлекет арасындағы қарым – қатынастың өзіне тән ерекшелігі болуда.
ГФР – ның қазақстанға байланысты сыртқы саясаты әр түрлі мақсатты
көздеуде. Бұл жөнінде Қазақстан Республикасының сол кездегі сыртқы істер
министрі Қ.Тоқаев: Бопп мәмілегерлігі Қазақстанға байланысты экономикалық,
саяси және демографиялық мақсатты көздейді, - дей отырып, ол экономикалық
мақсаттың мәнін: ...күшейіп бара жатқан бәсекелестік және өндірістің
басымдылық жағдайында Герман экономикасы үшін тұтыну рыногын алып беру,
сондай – ақ Қазақстанның табиғи – шикізат қорларының дамуы перспективаларын
пайдалану деп көрсетті. [22.36 б.]
ГФР жағының Қазақстанға қызығуының көптеген объективті себептері
болуда. Қазақстанның бай шикізат қоры мен энергетиканың потенциалы неміс
капиталы үшін тиімді аймақ бола тұрып, көлік, телекоммуникациялау байланыс
желісінің нашар дамуы айтарлықтай қиындықтар туғызуда. Мұндай қиындықтарға
қарамастан неміс жағының Қазақстанға экономикалық қызығуының бір себебі –
Республикамызда неміс диаспорасының өмір сүруінде. Екі ел арасында
экономикалық байланысты дамытуға қолайлы негіз жасалғанымен кейінгі уақытта
сауда – саттық,тауар алмасу, несие беру, инвестицияларды тарту саласындағы
белсенділік алдыңғы жылдармен салыстырғанда біршама төмендеп кеткен.
Мысалы, 1994 жылына дейін Қазақстан Республикасы мен ГФР арасында жалпы
көлемі 706 млн.600 мың АҚШ долларын құрайтын несие беру жөнінде 46 келісім
шарт жасалынған болса, мұның 676 млн.700 мың инвестициялық несие. Азия
елдері ішінде Қазақстанға несие беруде Германия бірінші орынды иеленуде.
Қазіргі таңда Қазақстан Германияның жан – жақты қолдануын ұдайы
сезінуде. Германия Қазақстанға өз тарапынан тікелей несие беріп қана қоймай
Еуропалық Одақтың ТАСИС бағдарламасы бойынша батыс – еуропалық банкілерден
несие берілуіне қолдау көрсетуде. Қазақстан Орталық Азия елдері ішінде
Еуропалық Одақ тарапынан көрсетіліп отырған көмектің көлемі бойынша
алдыңғы орындардың бірінде болуда.
Екі ел арасындағы экономикалық қатынаста соңғы уақытта сауда – саттық
операциялары басым болуда неміс капиталы Қазақстанға, негізінен, үкіметі
тарапынан кепілдік алған Гермес сақтандыру несие жүйесі бойынша бөлінуде.
Герман үкіметі тарапынан жасалған осындай қамқорлықтың нәтижесінде
Қазақстан Гермес сақтандыру компаниясы арқылы 1996 жылы жалпы сомасы 100
млн. неміс маркасын құрайтын несие алды. Мұндай іс - әрекетті Герман
үкіметінің Қазақстанмен экономикалық байланысты дамытуға мүдделі
екендігінің дәлелі ретінде айтуда.
Неміс капиталының тау – кен, мұнай өндіру, өңдеу, транспорт, машина
жасау салаларына ат салыспауы Герман экономикасында мұндай дәстүрлі
салалардың әлсіз дамуында. Есесіне неміс экономикасында автомобиль жасау,
электротехника, химия өндірістері жақсы дамыған. Германияның мұндай
саладағы зор тәжірибесі мен Қазақстаннның мұндай саладағы зор экономикалық
потенциалын ұштастыра отырып, жұмыс жасау екі ел үшін әлдеқайда тиімді
болар еді. Сонда да Қазақстан неміс капиталы үшін қолайлы әрі тиімді аймақ
болуда. Қазірдің өзінде Германия бірлескен кәсіпорындар мен фирмалары саны
жағынан Түркия, Қытай, АҚШ сияқты елдерден кейін үшінші орында, ал Еуропа
елдері ішінде сегізінші орынды иеленуде. [23.38 б.]
Қазақстан мен Германия арасында экономикалық қатынастары дамытуға
бүкіл негіз жасалынуда. Қазақстаннның зор экономикалық потенциалы мен бай
табиғи шикізат көздері – қай елдің болсын капиталы үшін қолайлы аймақ.
Сондықтан пайдаланылмаған мүмкіндіктерді және өткізіп алған уақыттың орнын
толтыру екі жақтың іскер топтарының белсенділігі мен іскерлігіне
байланысты.
3.2. ҰЛЫБРИТАНИЯ.
Қазақстан Республикасының ЕуроОдағы елдерінің ішінде
алатын орны ерекше. Қазақстанның Ұлыбританиямен қатынасы 1992ж. 19
қаңтарда екі ел арасында дипломатиялық қатынас орнатудан басталды. 1992ж.
шілдеде Бритиш Газ компаниясымен келісімге қол қойылып, ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
халықаралық қатынастары
Кіріспе
І -тарау
Қазақстан Республикасының сыртқы саясатының негізгі бағыттары
І.1. Қазақстан дипломатиясының кезеңдері (сыртқы саясатының қалыптасу
кезеңдері)
І.2. Қазақстан Республикасы 2030 даму стратегиясының
ІІ-тарау
Қазақстан Республикасының ТМД елдерімен қарым-қатынасы.
2.1.Ресей Федерациясы.
2.2.Өзбекстан Республикасы.
2.3.Қырғызстан Республикасы.
ІІІ-тарау
Қазақстан Республикасының Еуропа Одағы елдерімен қарым-қатынасы.
3.1.Германия.
3.2.Ұлыбритания.
3.3.Франция.
3.4.Нидерланды.
3.5.Польша.
3.6.Туркия.
ІV-тарау
Қазақстан Республикасының Азия елдері мен және АҚШ пен қарым-қатынасы.
4.1.Онтүстік Корея Республикасы.
4.2.Қытай Халық Республикасы.
4.3.Жапония.
4.4.Сингапур,Филиппины.
5.4.АҚШ.
ҚОРЫТЫНДЫ.
1.1. ҚАЗАҚСТАН ДИПЛОМАТИЯСЫНЫҢ КЕЗЕҢДЕРІ
Тоқсаныншы жылдар – қазақ халқының халықаралық істердегі бұрынғы
қатынастардың түп – тамырымен қопарыла құлау кезеңі деп айтуға болатындай
еді. Жалпы территорияның ішіндегі соғыс, кең ауқымды терроризмнің етек
алуына, жаңа сепаратистік тажалдардың шектеп шығуындағы асқынған тұсы
еді. Кеңес Одағының күйреуі және қос кіндікті дүниенің құлауына байланысты
халықаралық қатынастардың жаңа жүйесі пайда болуда.
Қазақстан Республикасы тәуелсіздік алған алғашқы жылдары – ақ өзінің
сыртқы саясатын тездетіп қалыптастыру қажет болды, әйтпесе, орасан нұқсан
келуі мүмкін еді.
Қазақстанның сыртқы саясатының тұжырымдамасын Елбасы Нұрсұлтан
Назарбаев өзінің 1992 жылы мамыр айында шыққан Қазақстаннның егемендік
мемлекет ретінде қалыптасуы мен дамуының стратегиясы атты еңбегінде атап
көрсетті. [1.28 б.] Біздің еліміз өзінің геосаяси жағдайын,
этнодемографиялық және басқа факторларды ескере отырып, өзінің көп бағытты
демографиясын одан әрі жүзеге асыруда. Мұның негізгі мәні - әлемдік
деңгейдегі істерде елеулі орын алатын және еліміздің нақты мүдделері
торайласатын мемлекеттердің бәрімен достық және өзара сенімділік
сипатындағы қарым – қатынасын дамытуда.
Сыртқы саясатымыздың қалыптасу кезеңі мынадай өзекті міндеттерді
жүзеге асырудан басталды. Біздің мемлекетіміздің тың сипатын танытуымыз
және Қазақстанды халықаралық дәрежеде мойындатып, оның қауіпсіздігі мен
аумақтық тұтастығын қамтамасыз етуі қажет болды. Осы аталған міндеттерді
жүзеге асыруда Елбасы Нұрсұлтан Назарбаевтың еңбегі аса зор бағалануда.
1988 жылдан бастап жалпы мемлекеттік көзқарас түбірімен өзгеріп кетті.
Ең алдымен Одақтас республикалардың ролі мен құқығын көтеру, оларға орталық
өкілдіктерінің біраз бөлігін беру жөнінде мәселе көтерілді. Республика
сыртқы істер министрлігі нығайтылып, Қазақстан сыртқы экономиканың қызметке
белсендірек қатыстырылды. [2.4 б.]
Қазақстан Республикасы тәуелсіздік жариялағаннан кейін Елбасы
Нұрсұлтан Назарбаев еліміз халықаралық қатынастардың дербес тұлғасы ретінде
саяси – дипломатиялық тұрғыдан танылуына тікелей көмек көрсетуде. Қазақстан
сыртқы саясатының доктриналық негіздері әзірленіп, ұлттық мемлекеттік
мүдделерді сыртқы саяси ведомство икемділікпен мақсатты түрде жүзеге
асырылуда. Қазақстанның шетелдегі дипломатиялық және консулдық
өкілдіктерінің қарекет қимылы жедел ұлғаю үстінде. Қазіргі таңда
Елбасымыздың таңдап, тауып тағайындалған адамдары ойдағыдай басқару
үстінде.
Тәуелсіздік алғаннан кейінгі екі айдың ішінде әлемнің 92 мемлекеті
елімізді таныды. Қазақстанның сыртқы дүниемен өзара қарым – қатынасының
шарттық – құқықтық базасы жасалып және даму үстінде. Ядролық державалар –
АҚШ, Ресей, Ұлыбритания, Қытай, Франция тарапынан қауіпсіздік кепілдігі
қамтамасыз етілуде.
Біздің дәуірімізде бәсекелестік әскери саладан саяси және
экономикалық салаға ауыса бастауына байланысты шет мемлекеттермен тату
көршіліктің қалыптасуына бар күш жігерін жұмсау үстінде болды. Осыған орай
сыртқы саяси қызметке басымдық берілуде. Сол кездегі әлеуметтік – саяси
жағдайға байланысты, сыртқы саяси қызметке болымдық беріліп, дамыту үстінде
болды. Егемендік алған жылдары сыртқы істеу министрлігі құру оңай іс
болмағаны бәрімізге белгілі.Біздің сыртқы саяси қызметтегі дәстүріміз жұтаң
еді, өйткені, ол Кеңес Одағы кезінде дипломатиядан алыс қызметпен шұғылдану
да төменгі деңгейде болды. Еліміздегі сыртқы саяси қызметтің тиімділігі
көбіне дипломатиялық кадрларға байланысты шешілуде. Сондықтан алғашқы кезде
КСРО Сыртқы істер министрлігінің Орталық аппаратында және шетелдерде жұмыс
істеп жүрген Қазақстандықтар еліміздің сыртқы саяси ведомствасына қызметке
шақырылғанын айтуымызға болады.
Республикаға он екі жоғары маманданған демократтар келген, солардың
бірі – Қасымжомарт Тоқаев – 1994 жылы қазан айынан бастап еліміздің Сыртқы
Істер министрі болды.
1992 жылы 2 шілдеде Республикамыздың Президенті жарлығымен Қазақстан
Республикасы Сыртқы Істер министрлігі туралы Ереже қабылданды.
1997 жылы қарашаның 12 – сінде Дипломатиялық қызмет туралы Қазақстан
Республикасының заңы қабылданды. Онда дипломатиялық қызмет органдарына
мынадай міндеттер жүктелді:
- Қазақстан Республикасының сыртық саясатының тұжырымдамасы мен
негізгі бағыттарын әзірлеу және Қазақстан Республикасының Президенті мен
Үкіметіне тиісті ұсыныстар жасау;
-дипломатиялық құралдар мен әдістер арқылы Қазақстан Республикасының
егемендігін, қауіпсіздігін, аумақтық тұтастығы мен шекараларының
мызғымастығын қозғауды;
-басқа мемлекеттермен өзара қатынастарда және халықаралық аренада оның
саяси сауда, экономикалық және өзге де мүдделерін қамтамасыз ету, тағы
басқалар айтылды.
Қазақстанның стратегиялық шабуыл қару – жарағын шектеу мен қысқарту
туралы шартқа, орта және таяу қашықтағы ракеталарды жою туралы шартқа
қатысуы, сондай – ақ 1993 жылы желтоқсанда ядролық қаруды таратпау туралы
шартқа қосылуы – еліміздің әлемдік қауымдастыққа тұтасуының жаңа
мүмкіндіктерін ашуда.
Қазақстан өзінің сыртқы саясат тұжырымдамасында көрші
мемлекеттермен арадағы өзара қарым – қатынасына айқын басымдылық берілуде.
Ресей Федерациясымен 25 мамыр 1992 жылы Достық, ынтымақтастық және
өзара көмек туралы шартқа, 28 наурыз 1994 жылы Интеграция және
экономикалық ынтымақтастықты одан әрі тереңдету туралы шартқа, 20 қазан
1995 жылы Қазақстан мен Ресей ынтымақтастығын кеңейту және тереңдету
туралы бірлескен декларацияға қол қойылып, оларда мемлекеттік егемендікті
және аумақтық тұтастықты өзара сыйлау, күш қолданбау, мәселелерді бейбіт
түрде шешу, теңдік және бір – бірінің ішкі істеріне қол сұқпаушылық, адам
құқын жүзеге асыру принциптерін басшылыққа алатындықтарын жариялады.
1994 жылдың қыркүйек айында Алматыда Евразия кеңістігі: органдастық
мүмкіндіктері және олардың жүзеге асуы деген тақырыпта ғылыми –
практикалық конференция өтті. Оған Достастық елдерінің барлығынан мемлекет,
қоғам саяси қайраткерлер, ғалымдар, бұқаралық ақпарат өкілдері қатысты.
Конференцияға қатысушылар өздері қабылдаған қорытынды құжатта:
Мемлекеттердің Еуразия Одағы идеясын және басқа органдастық жобаларын
пайдалана отырып, ТМД органдастық мүмкіндіктерін бекіте түсу жолында
қадамдар жасауды ұсынды. Онда тәуелсіз мемлекеттердегі алпыстан астам
ұжымдық қатысушылар атынан Қазақ басшысы Н.Назарбаевтың бастамасын қолдау
қажеттілігі айтылды: Бүкіл ТМД бұл қалпында өмір сүре алмайтыны анықталып
отыр. Ынтымақтастықтардың жаңа түрлері, экономикалық, қорғаныстық,
дипломатиялық, экологиялық жаза шарттар жасауы қажет. [3.99 б.]
Қазақстан Республикасы мен Ресей ұлттық белгісі бойынша кемсітушілікке
жол бермеу, жеке бастың құқығы мен бостандығын қатаң түрде сақтау, екі ел
арасындағы ғылыми, мәдени байланыстарды дамыту атап көрсетілуде. Алдағы
уақытта да ұлттық экстремизмнің, сепаратизмнің кез – келген көріністеріне
табанды түрде қарсы шығу қажеттілігі аталынуда.
Еліміздің сырттық саяси ведомствасы алдындағы басты міндеттің бірі –
Каспий теңізінің құрлықтық мәртебесі (статусы) туралы конвенцияны жасау
болып табылады. Мұны Каспий жағалауына қатысты мемлекеттер, яғни
Әзірбайжан, Ресей, Қазақстан, Түркіменстан, Иран белгілеуге тиісті болды.
Құқықтық мәртебеге: кеме қатынасы, биологиялық және минералдық ресурстарды
пайдалану, экология, теңіз деңгейінің көтерілуін қоса алғанда, жағалау
бойындағы мемлекеттер юристикциясының шектеуін де белгілеу мәселелерін
зерттеу кірді. Каспийді тек бейбіт мақсаттарда ғана пайдалану: осы теңізді
бейбітшілік, тату көршілік, достық пеен ынтымақтастық аймағы ретінде
сақтау; Каспийге байланысты мәселелердің барлығын бейбіт құралдармен шешу;
қоршаған ортаны қорғау және Каспий теңізінің ластануын болдырмау,
ресурстарын сақтау, ұдайы өндіріп және оларды тиімді пайдалану; Каспий
жағалауы мемлекеттерінің қоршаған ортаға және бір – біріне теңізді
пайдалану және оның ресурстарын игеру жөніндегі қызметтінің нәтижесінде
келтірген зияны үшін жауапкершілігі; Каспий жағалауы мемлекеттерінің сауда
кеме қатынастарының еркіндігі мен қауіпсіздігін қамтамасыз ету енеді.
Бағдарлама бойынша геофизикалық және геологиялық барлық жұмыстарын,
көмірсутегі шикізатының кен орнын игеруді қоса алғанда, өзара тиімді
ынтымақтастықты дамыту туралы нақты ұсыныстарымен алмасуда.
Сонымен қатар, Қытай Халық Республикасымен қарым – қатынасқа ерекше
маңыз берілуде. Екі ел арасында 1992 жылы 3 қаңтарда дипломатиялық
қатынастар орнату туралы бірлескен мазмұндамаға, 1992 жылы 26 ақпанда
бірлескен мазмұндамаға, 1993 жылы 18 қазанда бірлескен декларацияға, 1995
жылы 11 қыркүйекте бірлескен декларацияға қол қойылды. Соңғы екеуіне Елбасы
Назарбаев пен Қытай Халық Республикасы төрағасы Ц.Цзамин қол қойды. [4.30
б.]
Екі жақ өздерінің арасындағы тату көршіліктің ұзақ мерзімді және
тұрақты қатынастарын, достық пен өзара тиімді ынтымақтастықты қолдау және
дамыту екі елдің және халықтардың түпкілікті мүдделеріне жауап беруде,
Азиядағы және бүкіл дүние жүзіндегі бейбітшілікті тұрақтылық пен дамуды
сақтау мен нығайтуға қолайлы жағдай жасайды; екі жақты қатынастардың саяси,
экономикалық ізгілік және басқа салаларда одан әрі дамуы үшін кең
болашақтың мәні зор әлеумет бар деп саналуда.
Екі ел өзара түсіністік пен сенімді нығайтуды, әр түрлі деңгейлерде
жан – жақты диалогты қолдауды одан әрі жалғастыратын, жалпы қабылданған
халықаралық құқық нормаларының негізінде зиясыздық, тілектестік, өзара
мүдделерді ескеру рухында туындаған проблемаларды шешуді одан әрі
жалғастыратынын атап көрсетуде.
Қазақстан – Қытай мемлекеттік шекарасы туралы 1994 жылы 26 сәуірде қол
қойылған келісім қатал аталып көрсетілуде. Екі ел консультациялар жолымен
өзара төзімділік пен өзара түсіністік рухында, екі жақ үшін қолайлы болатын
әділетті де ұстамды шешімді табу үшін тез арада шекараны белгілеу аталынды.
Сонымен қатар, Қазақстан мен Қытай үкіметтер арасында Қытайдың
Ляньюьган теңіз портын Оңтүстік – Шығыс Азия, Солтүстік және Оңтүстік
Америка елдеріне және кері бағытта жөнелтілетін Қазақстан жүктерін өңдеу
және тасымалдауға пайдалану туралы келісімге қол қойылды.
1995 жылы 15 ақпандағы сыртқы саясаты мәселелеріне арналған алғашқы
мәжілісте еліміздің сыртқы саясатының тактикалық және стратегиялық
міндеттері белгіленуде. Өткен он алты жылда сыртқы саяси қызметте едәуір
алға жылжу болды: инфрақұрылым және шарттық – құқықтық база жасалынуда.
Дипломатияны экономикаландыру яғни шетелдік инвестицияны еліміздің
экономикасына тарту міндеті бірінші қатарға қойылуда.
Нұрсұлтан Әбішұлы өз сөзінде сыртқы саясатымыздың негізгі бағыттарын
атады, олар – Қазақстанның мемлекеттілігі мен тәуелсіздігін нығайту,
дамуымыздың бірден – бір кепілі болып табылатын қоғамдық – саяси
тұрақтылықты, азаматтық келісім мен ұлтаралық қауымдастық пен
ықпалдастықты күшейтуде.
1996 жылы 11 қыркүйектегі екінші рет өткен Сыртқы істер Министрлігі
кеңейтіген мәжілісінде Елбасы Назарбаев дипломатиялық қызмет алдындағы
міндеттерге тоқталды. Атап айтқанда, сыртық саясат ведомствасы тек қана
сыртық саясаттың елімізге тиімді жүргізілуіне ғана жауап беріп қоймайды,
сонымен қатар, ол – барлық халықаралық акциялардың үйлестіруші ролін
атқаруға тиіс, дүние жүзіндегі саяси және экономикалық жағдайларды, шет
мемлекеттердің сыртқы және ішкі саясатын, халықаралық ұйымдардың қызметі
зерттелуінде.
1999 жылы қаңтардың 21 күні Елбасы Назарбаев Қазақстан халықтары
Ассамблеясының бесінші сессиясында жасаған баяндамасында былай деді: Өткен
сайлаудың екі бірдей ұлттық қатері болды. Біріншісі – ұлттар арасында жік
жүруі, екіншісі – ұлттың өз ішінен бөлшектенуі. ХХ ғасыр көптеген жас
тәуелсіз мемлекеттер егемендік алғаннан кейін кенет өзара соғыс
басталғанын... біз тарихтан жақсы білеміз. Тарихтан тағылым алмаған жұрт
мұның өтемін өз қолымен төлейді. Біз тәуелсіз де қуатты мемлекетті сақтап
қалу тек ұлттық тыныштықты сақтау арқылы ғана мүмкін екенін мойындауға
тиіспіз... Егер Қазақстанда ұлтаралық қақтығыс шығып, қан төгілетін болса,
оны Біріккен Ұлттар Ұйымы да, Еуропалық қауіпсіздік және ынтымақтастық
жөніндегі ұйым да, басқалар да ұзақ уақытқа дейін тоқтата алмайды. [5.31
б.]
1998 жылы қыркүйектің 14 – і күні Сыртқы істер министрілігі алқасының
үшінші рет өткен кеңейтілген мәжілісіне Елбасы Назарбаев қатысты. Осы
аталған мәжілісте Сыртқы Саясат ведомствосының басшысы Қасымжомарт Тоқаев
баяндама жасады. Өткен жылдарда Қазақстан мен әлемнің бір – бір елінің
арасында қарсыласу болмағандығы аталып көрсетілуде. Елбасы Қазақстан
Республикасының Дипломатиясының бұдан былайғы міндеті – экономиканың
ойысуына, еліміздің шетел инвестицияларына кең өріс алуға қарай бағдарлауға
тиіс екендігі, бұл ретте біздің экономикалық жоспарларды әлемге танытып,
көрсете білудің маңызы зор екендігіне көңіл бөлуде.
Елбасы Қазақстаннның сыртқы саясатты қалыптасу кезеңінен ойдағыдай
өтіп, жаңа тарихи жағдайдағы мемлекеттік саясатымыздың ажырамас бөлігі
ретінде бекіп, кемеліне келіп отырғанын атап өтті.
Орталық Азиядағы көршілес мемлекеттермен, ең алдымен Қырғызстанмен
және Өзбекстанмен Одақтастық қарым – қатынастың бекем іргетасы қалануда.
Сонымен бірге, Украинамен, Белоруспен, Кавказ мемлекеттерімен арадағы
өзара қарым – қатынастар ерекше қарқын үстінде.
Еуропадағы Қауіпсіздік Ынтымақтастық Ұйымы да Қазақстанды жақсы тани
бастауда. Алматыда осы ұйымның аймақтық кеңесін ашу жөнінде шешім
қабылдануда. НАТО мен Қазақстан қатынастарында да дұрыс шешім табылуда.
Тоқсан ауыздық тобықтай түйініне келер болсақ, сыртқы саясатты
жүргізудің Қазақстан мен оның азаматтары үшін пайдасы ұшан – теңіз екенін
тағы да атап өтуге тура келеді. Шындығына келгенде, мұның өзі мемлекеттің
тәуелсіздігін мәмлегерлік құралдармен қозғап, нығайтуда. Ал бұл халықаралық
қатынастың саласындағы отандық мамандардың кәсіби жасағына сеніп
тапсырылуда. Сайып келгенде, бұл ашық аспан, халықтар мен үкіметтердің бір
– бірін терең түсінуі, түсініспеуі, мемлекет пен Қазақстан бизнесінің
экономикалық мүдделерін сақтап қалуы.
Сонымен , Қазақстан дипломатиясы қалыптасу кезеңін ойдағыдай аяқтап,
қазіргі кезде кемеліне келуіне байланысты еліміздің халықаралық қатынастар
жүйесіндегі орны мен ролін айқындауына қызмет етуде.
1.2. ҚАЗАҚСТАН 2030 ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ СТРАТЕГИЯЛЫҚ ДАМУ
БАҒДАРЛАМАСЫ
Тәуелсіз Қазақстанның 2030 жылға дейінгі стратегиялық дамуының жария
етілгеніне биыл 11 жыл толуда.
Адамзат тарихына шаққанда қас – қағым сәт болып есептелінетін осы
мерзім ішінде еліміз маңыздылығы жағынан ғасырларға тез келетіндей
кезеңдерді басынан өткеріп үлгеруде. Стратегиялық даму бағдарламасы
қабылданған сан жылдар көпшілігіміздің есімізде саралануда.Нарықтық
экономикаға бет бұрған сәтте ұлттық өндірісіміз дағдарысқа ұшырап, сөйтіп
мыңдаған адамдар жұмыстан шеттетіліп, олар шарасыздықтың күйін кешуге
мәжбүр болды.
Халқыңыз молшылықта болса – Сіз неден таршылық көресіз? деп Қытайдың
ұлы ойшылы Конфуций айтқандай, неғұрлым кең мағынасында алғанда, үкіметтің
кез келген әрекетінің әлеуметтік, яғни қоғамдық маңызы бар екендігінде.
Жалпы, Біріккен Ұлттар Ұйымының келтірген деректерінде Қазақстан
халқының 40 % жуығы кедейшілік шегінде өмір сүруде. Оның ішінде, ауыл
халқының 70-80 пайызы кедей. [6.22 б.]
Бүгінгі күні Қазақстанның стратегиялық дамуын айқындап берген басты
құжаттың негізгі негізгі бағыттары біртіндеп және өз ретімен жүзеге
асырылуда. Осы аталған Қазақстан 2030 стратегиясы Қазақстанның миссиясы
ашылып көрсетілуде. Ұлттық қауіпсіздік, ішкі саяси тұрақтылық және қоғамның
бірігуі, жоғарғы деңгейдегі шет елдік инвестициялары бар дамыған нарықтық
экономикаға негізделген экономикалық өрлеу, Қазақстан азаматтарының
денсаулығы, білімі және игілігі, энергетикалық ресурстар, инфрақұрылым,
транспорт және байланыс; негізгі қызметтеріне дейін шектелген кәсіптік
мемлекет құру шарты ұзақ мерзімді басым шарттары айтылуда. Олар елдің
толық көлемді, кешенді және жүйелі дамуын жүзеге асыруға мүмкіндік беруде.
Олардың ерекшелігі сонда, яғни әрбір басымдылық нақты және ерекше
міндеттерді шеше отырып басқару, іске асыруды қамтамасыз етуде негізге
алынған көзқарастардың кемелдігі мен жүйелілігі осында болып табылуда.
Стратегия 2030 - бұл күрделі және көп деңгейлі жұмыстың,
дүниежүзілік экономиканың теориясы мен іс – тәжірибесіне терең талдау
жасаудың, тақырыптық, салалық және индикативтік жоспарлардың, математикалық
және экономикалық себептердің, көптеген елдер бойынша қаншама сапарлардың
және танымал зерттеулер мен пікірталастардың нәтижесі деп бағалануда.
Стратегияны жасауға халықаралық ұйымдар, бәрінен бұрын БҰҰ үлкен көмек
көрсетуде.
Қазақстан Республикасының Үкіметінің әрекеттері бағдарламасында алға
қойылған мақсаттар мен басты міндеттерді сараптауға бағытталған негізгі
шаралардың кешені көрсетілген.
1. Ұлттық қауіпсіздік. Ұлттық қауіпсіздіктің негізгі міндеттері
мемлекеттің егемендік пен территориялық тұтастығын нығайту.
Орта Азия аймағындағы тұрақтылықты сақтау және алмасымда, көп
тармақты сыртқы саяси курсты жүргізу арқылы Қазақстанның
айналасындағы бейбітшілік белдеуін кеңейте түсу болып
табылады. [7.153 б.]
Адамзат дамуының бүкіл тарихи тәжірибесі мемлекеттің алға басуы және
тұрақты өсуі жүзеге асырылатын қажетті шарттардың бастауында оның ұлтының
қауіпсіздігі мен мемлекеттілігінің сақталып тұрғанына куә болудамыз.
Бостандық пен тәуелсіздікті жеңіп алу жеткіліксіз, оны табанды түрде
қорғап, нығайтып, ұрпақтарға қалдыруда.
Қазіргі таңда қауіпсіздіктің болымдығы анық: Егер еліміз
қауіпсіздігін сақтамаса, онда тұрақты даму жоспарлары туралы сөз
қозғауымыздың өзі қисынсыз болар еді.
Қауіпсіздік пен аумақтық тұтастықты қамтамасыз ету үшін күшті
мемлекет болуға және көрші мемлекеттермен берік және достық қарым –
қатынаста болуда. Сондықтан да ең жақын және тарихи достас көрші Ресеймен
арадағы қатынас дамуда. ҚХР – мен өзара тиімді негіздегі осындай сенім мен
тату көршілік қатынастар жалғасуда.
Орталық Азия мемлекеттерімен байланыстары мен интеграциялық
процесстерді күшейте түсуде.
Үкіметтің саясаты ұлттық мүдделерді сақтауға және қорғауға
бағытталуда. Ұлттық қауіпсіздіктің геосаяси, экономикалық, әскери және
ақпараттық аспектілерін нығайту жөніндегі шараны қазіргі әлемнің өмір
шындығына аса жақын болуда.
2. Ішкі саяси тұрақтылық пен қоғамды жұмылдыру. Ішкі саяси
тұрақтылықты ұстап тұру кез – келген мемлекеттің стратегиялық
жоспарларын жүзеге асырудың міндетті шарты болып табылуда,
бұл біздің елімізде де ішкі саяси тұрақтылықты қамтамасыз
етуге бағытталған шараның кешенін жасап, жүзеге асырудың
қажеттілігін талап етуде.
Қоғамның негізі болып табылатын бұл басымдықты жүзеге асырудағы
стратегияның мынадай құрамдас бөліктері бар:
-Еліміздің барлық азаматтары үшін мүмкіндіктердің тездігіне
негізделген бірыңғай азаматтығымызды дамытатынымызға кепілдік беру;
-Этникалық түсініспеушілік себептерінің жойылуын, барлық
этникалық топтар құқықтарының тез болуын қамтамасыз ету;
-Қоғамымыздағы дәулеттілер мен жарлылар арасындағы айрмашылықты
азайту және ауыл проблемасына үнемі ерекше көңіл бөлу;
-Өтпелі және кейінгі кезеңдердегі пайда болатын әлеуметтік
проблемаларды ұдайы шешіп отыру;
-Ұзақ мерзімді болашақта саяси тұрақтылықты да, қоғамның топтасуын
да, қамтамасыз ететін бай Қазақстанды барынша жігерлі түрде қалыптастыру;
-Адамдар арасындағы қарым – қатынас пен коммуникациялық
байланыстардың барлық нысандарын дамыту;
-Әр түрлі конфессиялар арасындағы өзара құрмет, төзімділік пен
сенімді қарым – қатынастарды нығайту;
3. Экономикалық өрлеу. Экономикалық өрлеу стратегиясы нарықтық
экономикаға, мемлекеттің белсенді роліне және айтарлықтай
шетел инвестицияларын тартуға негізделуде. Экономикалық
реформалардың табысы мен олардың жекелеген учаскелерде
тежеулі мемлекеттің ролін қай құрастыруды талап етуде.
Қазіргі әлемде реттелмейтін, еркін рыногы бар ел аз. 1993 жылдың
соңында Москвада басылып шыққан кітабында Қазақстан көсемі Н.Назарбаев –
Кейбір экономистер реттелмелі рыноктан нарықтық қатынастар принципінен
ауытқушылықты көреді, - деген еді. [8.283 б.]. Әйтсе де, еркін рынок
және стихиялық рынок категорияларының арасында лан айырма бар Стихиялық
пен юолжамсыздық тән рынок – дамыған капиталистік елдердің баяғыда өтіп
кеткен сатысы - деп жазды Н.Назарбаев [9.283 б.]
Бұл проблемаларды шешудің стратегиясы белгілі:
- Үкіметтің әлі де орын алып отырған сауда мен өндіріске әкімгершілік
араласуын жоюға;
-Жылжымайтын мүлікті, қалған ұсақ және орта кәсіпорныдар мен
агроөнеркәсіп кешенін қоса алғанда, жекешелендіру процесін аяқтауға;
-Орталық Үкіметті және түпкілікті өкімет органдарын парасатты
ұйымдастыру мен оңтайландыруға, олардың ролін, өкілеттігі мен
жауапкершілігін байсалды ой елегінен өткізуге;
-Заңның шексіз үстемдігін белгілеуге және заңды орындайтын азаматтарды
қылмыстан қорғауға тиіспіз. Бұған керісінше, билік пен заңның бар
күшін заңсыз жолмен өмір сүретіндерге қарсы қолдану керек. -Соңғы үш
жылдың ішінде біздің экономикалық стратегиямыз макроэкономиканы
тұрақтандыру болуды.
Экономикалық өрлеудің еліміздің дамуы үшін қаншалықты маңызды екенін
барша жұрт түсінуде қарқынды экономика болмайынша, мектептер мен
ауруханаларды қаржыландыра алмайды. Қоғамда жемқорлық пен қылмыскерліктен
қорғай алмаймыз. Сондықтан бұл басымдық бүгін де, ертең және алдағы отыз
жылдың ішінде де ең маңызды басымдықтардың бірі болып қала беруде.
4. Әлеуметтік даму стратегиясы. Әлеуметтік саясаттың негізгі
мақсаты халықтың тұрмыс деңгейінің төмендеуіне жол бермеу
және адрестік әлеуметтік көмекті көтеру болып табылады.
Қазақстанның тәуелсіздік жылдарындағы әлеуметтік саясатын мынадай
кезеңдермен сипаттауға болады:
- І кезең (1991 – 1993 жылдар) әлеуметтік саланы басқарудағы ескі
әдіс тәсілдерін жаңа экономикалық және саяси жағдайларға көшіру
кезеңі болды.
- ІІ кезең (1993 – 1995 жылдар) қоғамдағы дағдарысты процестер мен
құбылыстардың өсуі салдарынан тұрғындардың әлеуметтік қолданудағы
дәстүрлі механизмдерінің күйреу процесімен сипатталады.
- ІІІ кезең (1995 – 1997 жылдар) қамтиды. Бұл мерзімдік әлеуметтік
саланы реформалау басталды, ол адам дамуының параметрлеріне
басымдылық беру бағытын ұстанды. Реформаның негізгі бағдары –
бюджет құжатын үнемдеу арқылы әлеуметтік саланы экономикалық
жағынан қамтамасыз етудің жаңа тәсілдерін енгізуде, меншік
құқығын зерттеу болды.
- ІV кезең (1997 – 2001 жылдар) дейнгі уақытты жатқызуға болады.
Бұл кезең бұрынғының барлығын сын елегінен өткізіп,
қателіктерімізді түзету, әлеуметтік саясаттың жаңа нормативтік
құқықтық базасын қалыптастыруға бетбұрыс кезеңі болып есептелуде.
1997 жылы Н.Назарбаевтң Қазақстан – 2030. Барлық Қазақстандықтардың
ойы өркендеуі, қауіпсіздігі және әл – ауқатының артуы туралы Қазақстан
халқына Жолдауы әлеуметтік саланы дамытудың жаңа жолдарын белгілеп берді.
Сонымен, еліміздің 1995 жылы әлеуметтік саланы мемлекеттік басқару
жүйесін жетілдіруге бағытталған ұзақ мерзімді бағдарлама іске асырылуда.
Оның негізгі міндеттері, әлеуметтік инфрақұрылымдарды жекешелендіру,
медециналық қызмет көрсетудің мемлекеттік жүйелеп реформалау, шағын
бизнесті өркендету, білім беру мен мәдениет саласын нарыққа бейімдеу,
зейнетақы реформасын енгізуде.
Қазақстан Республикасы Үкіметі 1998 жылдан бастап Қазақстан
Республикасының Президентінің ұзақ мерзімді стратегиясы – Қазақстан 2030
барлық Қазақстандықтардың гүлденуі, қауіпсіздігі және жағдайын жақсартуды
жүзеге асыруда. Осы жарлықтағы бірінші саты үш жылдық стратегиялық –
жоспарлауды жасауда және жүзеге асыруда. Қазақстан Республикасының Үкіметі
өздері ұсынған Қазақстан Республикасының Президентінің стратегиялық
жоспарларын жүзеге асыру шаралары өтпелі үрдістердің аяқталуына және
тұрақты даму межесіне шығуға ықпал етуде.
ІІ тарау.Қазақстан Республикасының ТМД елдерімен қарым-қатынасы.
2.1. Ресей Федерациясы.
Еуразия кеңістігінде бұдан 18 жыл бұрын Кеңес Одағы деп аталған
бөлігінде қазіргі Қазақ мемлекеті бұрынғысынша Ресей Федерациясынан кейінгі
ең үлкен мемлекет ретінде деңгейлік ролін сақтап қалуда.
1990 – 1991 жылдары барлық Одақтас республикаларда әр түрлі
қарқынмен өзін - өзі билеу үрдісі жүре бастады. Қазақстан өзін 1991 жылы 16
желтоқсанда тәуелсіз егемен мемлекет деп жариялады. Қазақстан мен ТМД
елдерімен әріптестік ретінде қарым – қатынастары қалыптасуы мен дамуы сол
кезден басталып, дамытылуда. Алғашқы кезеңде Қазақстанда, кеңестік дәуірден
кейінгі өзге де елдердегі сияқты саяси, экономикалық салалар мен мемлекет
аралық қатынастарды қолға алды.
Қазақ КСР мен Ресей Федерациясымен арасындағы 1990 жылы 21
қарашадағы шарт жасалынды. Бұл мемлекеттің құрамындағы одақтас екі
республика арасында жасалғанмен, егемендігін жариялаған тәуелсіз
мемлекеттер арасында қалыпты құқықтық қатынастар орнату, аяқсыз жіптей
өзегіне айналуда. Елбасы Н.А.Назарбаев Независимость газетіне сұхбат
бергенде: ТМД елдерімен Одақтасу – экономикалық саясатты шешу емес,
болашаққа деген сенім деп, атап өткен. [10.58 б.]. Тату көршілік
ынтымақтастық ахуалы Қазақстан – Ресей қатынастарының басталуы сатысында –
ақ қалыптасуда. Мемлекет аралық экономикалық және саяси ынтымақтастығының
үйлесімді үлгісін қалыптастырды.
1992 жылы 10 қазанда Көкшетауда Қазақстан мен Ресей президенттерінің
кездесуі болды. Оның қорытындысы бойынша екі ел басшылары бірлескен
мәлімдеме жасады. Онда, мәселен, Қазақстан Республикасы мен Ресей
Федерациясы бұдан былай да еркін сауда, ақша – кредит саясаты
принциптеріне, өзара саудадағы әділетсіз бәсекелестікті жоюға, әр
тараптандырылған технологиялық концерндер мен кешендер құруға негізделетін
экономикалық байланыстарды, ортақ кеден – экономикалық кеңістікті үйлестіру
арқылы болатын кең құлашты экономикалық ынтымақтастыққа бірінші кезекте мән
беретін болады делінген. [11.23 б.]
Қазақстан мен Ресей үйлестірілген сырттық экономикалық қызметті,
қауіпсіздік, қарусыздану және қару – жараққа бақылау қою саласында өзара
ынтымақтастықты сақтауда Байқоңыр ғарыш айлағында, Семей полигонында және
екі мемлекеттегі қорғаныс кешенінің басқа да объектілерінде жасалған
технологиялық өндірісті дамытумен ынтымақтастық саласында тиімді саясат
жүргізу қажет деп танылуда.
Қазақстан Республикасы мен Ресей Федерациясы, ТМД -ң шарттары мен
принциптерін жүзеге асыруға ықпалдасу талабын басшылыққа алып, БҰҰ
жарғысына және халықаралық құқықтың жалпы жұрт таныған басқа да
тармақтарына, Еуропадағы Қауіпсіздік пен Ынтымақтастық жөніндегі қорытынды
актісінің, жаңа Еуропаға арналған Париж Хартиясының, 1992 жылы жоғарғы
деңгейдегі Хельсинг кездесуінде қабылданған құжаттардың қағидаларына,
сондай – ақ Қазақстан Республикасы мен Ресей Федерациясы арасындағы 1992
жылғы Достық, ынтымақтастық және өзара көмек туралы шартқа сәйкес екі жақты
ынтымақтастықты одан әрі дамыту мақсатында, екі жақты қатынастар егеменді
теңдік, бір – бірінің ісіне қол сұқпау, адам құқықтарын қорғау. Екі елдің
саяси, сауда, экономикалық жәее мәдени байланыстарын нығайтып, оларға жаңа
сапа беруді қалап, олардың азаматты мен халықтарының арасындағы достық
қатынастарын нығайта беруге құлшынып, дипломатиялық байланыстар туралы 1961
жылы Вена конвенциясының қағидаларына сүйене отырып, дипломатиялық
қатынастың және құзіретті елшіліктер алмасуға келісіп, іске асыруда.
Қазақстан мемлекеттігінің егеменденуі және нығаю үрдісі дің
мемлекетаралық сипатымен және өрістеуімен табиғи түрде байланысуда. Өткен
17 жылда Қазақстан – Ресей қатынастары тұрлаулы әрі серпінді түрде дамып,
алуан салаларыдағы аса маңызды міндеттер дәйектіліктпен шешімін табуда.
Қазақстан – Ресей қатынастарының ойдағыдай дамуы мен оларды
қиындататын проблемалардың шешілуі көбінен Қазақ басшысының Ресейге және
орыс мәдениетіне, сондай – ақ оның қазақ халқына берген игіліктеріне деген
ілтипатымен байланысуда. Қазақтардың басым бөлігінің саны жөнінен ең аз көп
еуропалық халықтардың біріне қатынасы, Елбасының ойынша, біздің ұлттық
сапамызға орыстың гуманистік дәстүр қалдырған терең мәдени ізбен
айқындалады. Шынайы мәдениеттің мәні де осында – халықтарды түсіністік
негізінде жақындастыруда. [12.65 б.] Ашық бұқаралық ұйым – Қазақстан мен
Ресей арасындағы мәңгі достық үшін деп аталатын Мәдениет және ғылым
қайраткерлерінің халық саналатын, көзі ашақ қазақтар,орыс мәдениеті мен
орыс халқына, Ресейге қашанда құрметпен қарап, ізгі әрі сенімді қатынасуда.
Елбасының Достастық елдерінің кірігуіне және Қазақстан мен Ресейдің
көп қырлы байланыстарын нығайтуға бағытталған күш жігеріне үстеме болған
осы жаңа идеясы Қазақстандықтар мен ресейліктердің құптауына ие болып, кең
қолдау тапты және біздің байланыстарымызды нығайтуда.
2.2. Өзбекстан Республикасы
Қазақстан Республикасының Орта Азия елдерімен қарым – қатынасындағы
мемлекеттердің бірі - Өзбекстан. Қазақ Дипломатиясында болашақта
экономикалық – саяси басшылққа ие болатындығы нық сенімде. Екі ел
арасындағы достық жөніндегі құжатқа 1992 жылы 24 маусымда қол қойылды.
Сонымен қатар, бұл құжатта елдің саяси қарым – қатынастарын да құрайды.
Аталған құжатта экологиялық қауіпсіздікке де аса мән берілуде. Арал
қасіреті бүгінгі таңдағы басты өзекті мәселеге айналуда.
1994 жылы қаңтарда екі ел арасында біртұтас экономикалық кеңістікке
Елбасының Ташкентке барған іс-сапарында қол қойылды. Аталған құжатта тауар
қатынастарының еш кедергісіз өтуі. Сонымен қатар, жұмыс күшінің, кеден
қатынасының т.б. мәселелер қаралды.
2006 жылы 4 қыркүйекте Өзбек Ресбуликасының Президенті И.Каримовтың
Қазақстанға ресми іс – сапары болды. Келісім шарт нәтижесінде Орта Азиядағы
саяси жағдайлар халықаралық қатынастар басты назарда болды. Екі ел
арасындағы сауда айналымы 2005 жылы 497,1 млн. долларға жетті. Қазақстанның
экспорты 242,6 млн. доллар, ал импорт 254,5 млн. долларды құрады. [16.37
б.]
Мемлекет басшыларының қатысуымен өткен кеңейтілген құрамдағы
келіссөздер нәтижесінде екі жақты ынтымақтастықты әрі қарай дамытуды
көздейтін тоғыз құжатқа қол қойды.
Біріншісі – Қазақстан Республикасының Президенті мен Өзбекстан
президентінің бірлескен мәлімдемесі.
Екінішісі – Мемлекетаралық үйлестіру кезеңін құру туралы ереже. Бұл
құжаттарға Елбасымыз – Нұрсұлтан Назарбаев пен Ислам Каримов қол қойды.
Үшіншісі – Қазақстан Республикасы мен Өзбекстан Республика арасындағы
2006-2010 жылдарға арналған экономикалық ынтымақтастықтың бағдарламасы
Төртіншісі – Қазақстан Республикасының Үкіметі мен Өзбекстан
Республикасының Үкіметі арасындағы құпия ақпараттарды өзара қорғау туралы.
Бесіншісі – 2001 жылы 16 қарашадағы Қазақстан - Өзбекстан мемлекеттік
шекарасындағы бекеттер арқылы өткізу туралы келісімнің хаттамасы.
Алтыншысы – 2006-2008 жылдарға мәдени – гуманитарлық саладағы
ынтымақтастық үкімет аралық бағдарламасы.
Жетіншісі – Қазақстан Республикасы Қорғаныс министрлігі мен Өзбекстан
Республикасы Қорғаныс министрлігі арасындағы мемлекеттік әуе кешендерінің
ұшу қауіпсіздігі саласындағы ынтымақтастық туралы келісімі.
Сегізінші – Қазақстан Республикасы Туризм және Спорт министрлігі мен
Өзбекстан Республикасы Өзбектуризм ұлттық компаниясы арасындағы туризм
саласы бойынша ынтымақтастық туралы келісім.
Тоғызыншы – Қазақстан Республикасы мен Өзбекстан Республикасы сауда
өнеркәсіп палаталары арасындағы ынтымақтастық бағдарламасы.
Сонымен қатар, 2006-2010 жылдарға арналған экономикалық ынтымақтастық
бағдарламасына да қол қойылды. 2006 жылы Қазақстан Өзбекстан арасындағы көп
салалы ынтымақтастықты алдағы уақытта дамытуымен ерекшеленуде.
Елбасы өз сөзінде Ұлы Абайдың: Адам адамға – дос, деген нақыл сөзін
келтіре кетіп, қазақ пен өзбек ең жақын туыстас халықтар. Сондықтан,
біздің достық қарым – қатынаста одақтастық пен ынтымақтастықта өмір
сүруіміз керек. Бүгінгі қол қойылған құжаттар көршілес екі елді, екі
халықты жақындастыруға қызмет ететін болады. [17.1 б.]
Аймақтық қауіпсіздікті қамтамасыз етуде Қазақстан мен Өзбекстанның
алатын орны ерекше. Өзбекстан басшысының атауынша – бұл мәселеде екі елдің
ұстанымы бір. Барлық мәселелер БҰҰ, Шанхай Ынтымақтастық Ұйымы аясында
жүзеге асырылуда.
3.3.Қырғызстан Республикасы.
Қазақстан Республикасының ТМД елдеріндегі мемлекеттердің бірі көрші
ел, Қырғыз Республикасымен дипломатиялық қарым – қатынасы қазіргі таңға
дейін жалғасын табуда. Бішкектегі қазақ елшілігі 1993 жылы ашылып, қызмет
етуде. Екі ел арасындағы құқықтық келісім – шарт құжаттары 140 – қа жетіп,
1999 жылы 22 маусымда мәңгі одақтастық жөніндегі келісімге қол қойылды.
[13.21 б.]
Қырғыстандағы 2005 жылы наурыздағы үкімет биліктің жаңа басшысы
тағайындалғаннан кейінгі Қазақстанға деген экономикалық даму жөніндегі
Одақтастыққа құлшына бет бұруда. Осы жылдың 22 сәуірінде Ел президентінің
қызметін атқарушы Қырғыстан Республикасының премьер – министр К.Бакиевтің
Алматыда Елбасы Н.Назарбаевпен кездесуі болып өтті.
1995 жылы Қырғыз Республикасына жіберілген Қазақ экспорты 57 млн.
доллар құраған, ал импорт – 100 млн. доллар болды. Қазақ елінен басты
экспорт түрі: мұнай, металл, түрлі – түсті металлдар, ауыл шаруашылық
өнімдері жіберіліп отырды. Ал Қырғыз Республикасы электр энергиясын,
электродвигательдер, электролампа, табак өнімдері, жеңіл өнеркәсіптік
бұйымдар т.б. экспорттауда [14.123 б.]
Қазақстанның оңтүстік бөлігіндегі аудандарда ауыз су жетіспеушілігі
маусым аралық тұста басты проблема болып табылуда. Қырғыз
Республикасындағы Тоқтағұл ГЭС жеткілікті көлемдегі ауыз сумен,
электроэнергия көзімен аталған аудардарды қамтамасыз етуде.
Қазіргі таңда Қазақстан капиталының Қырғызстан экономикасына құйылуы
ерекше болуда. 2005 жылы құйылаған Қазақстандық инвестиция алдыңғы жылдан
екі есеге артты. Қырғыз жеріндегі Қазақстандық 5 банк несие беруде. Жалпы
сомасы 163,2 млн. АҚШ долларына тең бұл инвестиция тіпті Қырғызстанға
сырттан құйылаған инвестицияның барлық несиенің жартысынан көбіне тең. Ал
2005 жылы тауар айналымы 344,1 млн.АҚШ долларына мөлшерлес. Қазақстанда
2006 жылдан Қырғыз капиталының қатысуымен 92 кәсіпорын ашылған болса,
Қырғызстанда қазақ капиталының араласуымен 400 – ден артық біріккен
кәсіпорын жұмыс істеуде.
2006 жылы екі ел Елбасылары Н.Назарбаев пен Қ.Бакиев Бірлескен
декларацияға қол қойды. Сонымен қатар, сала басшылары да қалған 10 құжатты
өздерінің қолдарымен бекітті. Соның ішінде Қырғыз Республикасының Ыстықкөл
облысындағы курорт шаруашылғындағы Қазақстан Республикасының меншік құқын
зерттеу туралы, екі ел арасында құпиялықты сақтау туралы, екі ел арасындағы
шекарада бірлескен кадрлар дайындау туралы, еңбек мигранттары мен олардың
отбасыларын әлеуметтік жағынан қорғау т.б. келісімдерге қол қойды. [15.1
б.]
Қорыта айтар болсақ, Айыр қалпақты қырғыз ағайын мен қазақ
мемлекетінің экономикалық байланыстары қазіргі таңда одан әрі дамуда.
ІІІ ТАРАУ. ЕУРООДАҚ ЕЛДЕРІ.
Қазақстан Республикасы 1991 жылы 16 желтоқсанда өзінің егеменділігін
жариялаған соң, мемлекетіміздің алдында халықаралық құқықтық жас субъектісі
ретінде басқа мемлекеттермен әріптестік қарым – қатынас, байланыс орнатуға
кең көлемді мүмкіндіктер ашылуда.
Өз тәуелсіздігін жариялаған күннен бастап, осы күнге дейін Қазақстан
Республикасының сыртқы саясаттағы басты бағыты халықаралық құқықтық
субъектісі болып табылатын әлемнің кез келген мемлекетімен әріптестік және
әділеттілік ұстанымдарына негізделген өзара тиімді достық қарым – қатынас
орнатуда. Осы орайда, Елбасы Н.Ә.Назарбаев көп мақсатты ынтымақтастықтың
мәнін: ... мұндай ынтымақтастықты дамыта отырып, біз жасанды түрде басқа
дүниеден оқшауланбаймыз және ешқандай идеологиялық, конфессионалдық
блоктарға кірмейміз, керісінше, Қазақстанның Шығыс пен Батысты жалғастырушы
капиталды көпір ретінде ерекше ролін пайдалануға ұмтыламыз - деп көрсетті.
Еліміздің сыртқы саясаттағы стратегиясы оның көп векторлылығынан шығып
отырса да, біз үшін сыртқы саясатта басты бағыттардың бар екендігін жоққа
шығаруға болмайды. Қазақстан үшін стратегиялық әріптестер болып табылатын
Ресей, ТМД – ның басқа елдері, АҚШ, Қытай сияқты мемлекеттермен қарым –
қатынасты дамытумен бірге еуропалық елдермен де байланыс дамытылуда.
2007 жылдың жазына дейін Еуропалық Одақ өзінің Орталық Азия елдерімен
қарым – қатынасын нығайту жөніндегі Стратегиясын қабылдайтынын мәлімдеді.
Осы құжаттың екі жақты болуы үшін алдын – ала наурыздың 28 – де Астана
қаласында, Еуропалық Одақ Үштігі (ЕО – ның қазіргі төрағалық етіп жүрген
елінің өкілі (Германия), ЕО – ның Бас хатшылығы және Еуропаның комиссия)
Орталық Азия елдері (Қазақстан, Қырғызстан, Өзбекстан, Тәжікстан,
Түркменстан) 4 кездесуі Астанада болып өтті. Бұл үн қатысуымыз 2004 жылы
еуропалықтардың басшылығымен басталған еді. [18.13 б.]
Қазақстан Республикасының Еуропалық Одақпен байланысты 1993 жылы ақпан
айынан дипломатиялық қатынас орнағаннан кейін дами бастады. Ал ресми саяси
қатынас бұдан бұрынырақ Президент Нұрсұлтан Назарбаевтың 1992 жылы наурызда
Еурокомиссияның делегациясы қабылдаған кезінен басталды. Бір жылдан кейін
Елбасы Нұрсұлтан Назарбаев Брюссельге ресми сапар жасап, нәтижесінде 1993
жылы желтоқсанда Қазақстан Республикасының Брюссельде өкілдігі ашылып, 1994
жылы Еурокомиссияның өкілдігі Алматыда ашылды.
1995 жылы 23 қаңтарда Елбасы Нұрсұлтан Назарбаев Еуроодақ кеңесінің
төрағасы А.Жюлле қол қойған Әріптестік және ынтымақтастық туралы
келісімге қол қойып, ол 1999 жылы 1 шілдесіне дейін күшіне енді.
2006 жылы қарашада Еуроодақ қабылдаған мәлімдемеде былай делінген:
Әріптестік және ынтымақтастық туралы келісімді жүзеге асырудың жеті жылы
Еуропалық Одақ пен Қазақстан арасындағы қатынастың деңгейі мен сапасын
жоғары екенін көрсетуде. Біз күшті әріптестігімізді жалпыға ортақ игіліктің
негізінде дамытудағы алға басушылыққа, сауда – экономикалық
ынтымақтастықтағы қол жеткен жетістіктерімізге, жаңа жаһандық көрсетулерге
жауап берудегі энергетиканың қауіпсіздік пен өркениеттердің тиімді қатысуын
қамтамасыз етудегі бірлескен әрекеттерімізге қанағаттанғандық білдіреміз.
Біздің әріптестігіміз екі жақты экономикалық байланыстардың тұрақты түрде
кеңеюіне ықпал етіп отырғандығын, 2007 жылдан бері тауар айналымының үш есе
өскендігін қанағаттанғандықпен атап көрсетеміз [19.14 б.]
Қазақстан Еуропалық Одақтың Орталық Азяидағы ірі сауда – экономикалық
әріптесі болуда. 2005 жылы Қазақстанның Еуроодақ ендіруімен тауар айналымы
15,3 миллиард АҚШ долларын құрады.
Еуропалық Одақ елдері Қазақстан экономикасына 24 млрд. Даму
инвестициясын салуда. Негізгі инвесторлар Ұлыбритания (жалпы көлемінің 13,7
%), Италия (7,1%), Нидерланды (5,5%), Франция (1,7%)6 Германия (1,5%) болып
табылуда.
Қазіргі таңда Орталық Азия аймағы, әсіресе, Қазақстан Еуроодақ көлік
саласындағы белді әріптесі ретінде қалыптасуда. Аймақтың орналасқан жері
Шығыс пен Батысты байланыстыру үшін өте қолайлы. Осы себептен Еуроодақ бұл
өңірден экономикалық прогматизм тұрғысынан икемді әріптестер іздеуде.
Экономикамызды жеделдете жақсарту мақсатында Қазақстан мен ынтымақтастыққа
ұмтылуға мүдделенуде. Бұл орайда Еуропалық әріптестеріміздің отандық
экономикалық түрлі, әсіресе, жоғары технологияларға қатысты қолға алған
жобаларын дамытуына жағдай жасауда. Басты экономикалық әріптес болып
табылатын Еуроодақпен қарым – қатынастарды дамыту еліміздің сыртқы
саясатындағы маңызды бағыты болып табылуда.
Қазақстан мен Еуроодақ қарым – қатынастарында қандай маңызды бағыттар
бар деген сұраққа жауап берер болсақ, аумақтық және халықаралық
қауіпсіздікті қамтамасыз ету мәселелерін алдымен атауымыз керек. Астанда 28
наурыз күні тұжырымдамалық түрінде Еуропа Одағының Орталық Азиядағы
стратегиясы атты құжат қабылданды.
1992 жылы Қазақстан Солтүстік Атлантикалық ынтымақтастық кезегіне
қатысушы болды. 1997 жылы бұл ұйым Еуропа – Атлантикалық әріптестік кезегі
деп өзгертілді.
1994 жылы 27 мамырда Қазақстан Бейбітшілік үшін әріптестік
бағдарламасына қосылды. Бұл осы бағдарламаның құжаттарға қол қою арқылы
жүзеге асты.
1996 жылы Қазақстан мен НАТО арасындағы қауіпсіздік туралы келісімге
қол қойылды. Осы жылы Қарулы күштердің мәртебесі туралы келісім жасалды.
Бұл құжаттар берілген ақпараттарды қорғау жөніндегі екі жылдық өзара
міндеттемесін айқындап, әскери жаттығулар мен басқа да шаралар өткізген
кезде Бейбітшілік үшін әріптестік бағдарламасы бойынша әріптес елдер
әскери бөлімшелерінің мәртебесін айқындауға қызмет етеді. [20.16 б.]
3.1. ГЕРМАНИЯ
Қазақстан мен Германия арасындағы ұзақ мерзімді ынтымақтастықтың
негізі Елбасы Н.Назарбаевтың 1992 жылы кыркүйекте ГФР – ға жасалған алғашқы
сапары барысында қаланып, қазіргі таңға дейін жалғасуда. Сан жылдардан
бастап, екі мемлекет арасындағы саяси және экономикалық байланыстарды
дамыту тұрақты сипат алуда.
Қазақстан Елбасының 2004 жылы 17-20 сәуірдегі Германияға сапары
жемісті болып, сол кезедегі концлері Г.Шредермен кең көлемде келіссөз
жүргізіп, мемлекеттердің ынтымақтастығын әрі қарай дамытуға қатысты
мәселелерді талқылады. Қазақстан Елбасы содан кейін 2006 жылы тамызда Санкт
– Петербургте өткен Үлкен сегіздік саммитінде Германияның жаңа концлері
А.Меркельмен кездесті.
2006 жылы каңтар – қараша айлары ішінде екі ел арасындағы сауда
айналымы 2,2 миллиард АҚШ долларын құрауда. Жалпылай алғанда, Германия –
Қазақстан мен қарым қатынаста Ресей, Италия, Швейцария. Қытай және
Франциядан кейінгі алтыншы орында. Германия біздің елге автомобильдер,
электр тауарларын, медициналық дәрі – дәрмектер экспорттаса, Қазақстан
Германияға мұнай, металлдар мен химиялық шикізаттар жөнелтуде. Сонымен
қатар, қазақ жеріне көптеген неміс фирмалары мен банктері жұмыс істеуде.
Олардың ішінде әлемге танымал Мерседес – Бенц, Сименс, Достчебанк,,
Коммерцбанк т.б. бар.
Қазақстанда саны жағынан айтарлықтай көп неміс диаспорасының болуы,
екі мемлекет арасындағы қарым – қатынастың өзіне тән ерекшелігі болуда.
ГФР – ның қазақстанға байланысты сыртқы саясаты әр түрлі мақсатты
көздеуде. Бұл жөнінде Қазақстан Республикасының сол кездегі сыртқы істер
министрі Қ.Тоқаев: Бопп мәмілегерлігі Қазақстанға байланысты экономикалық,
саяси және демографиялық мақсатты көздейді, - дей отырып, ол экономикалық
мақсаттың мәнін: ...күшейіп бара жатқан бәсекелестік және өндірістің
басымдылық жағдайында Герман экономикасы үшін тұтыну рыногын алып беру,
сондай – ақ Қазақстанның табиғи – шикізат қорларының дамуы перспективаларын
пайдалану деп көрсетті. [22.36 б.]
ГФР жағының Қазақстанға қызығуының көптеген объективті себептері
болуда. Қазақстанның бай шикізат қоры мен энергетиканың потенциалы неміс
капиталы үшін тиімді аймақ бола тұрып, көлік, телекоммуникациялау байланыс
желісінің нашар дамуы айтарлықтай қиындықтар туғызуда. Мұндай қиындықтарға
қарамастан неміс жағының Қазақстанға экономикалық қызығуының бір себебі –
Республикамызда неміс диаспорасының өмір сүруінде. Екі ел арасында
экономикалық байланысты дамытуға қолайлы негіз жасалғанымен кейінгі уақытта
сауда – саттық,тауар алмасу, несие беру, инвестицияларды тарту саласындағы
белсенділік алдыңғы жылдармен салыстырғанда біршама төмендеп кеткен.
Мысалы, 1994 жылына дейін Қазақстан Республикасы мен ГФР арасында жалпы
көлемі 706 млн.600 мың АҚШ долларын құрайтын несие беру жөнінде 46 келісім
шарт жасалынған болса, мұның 676 млн.700 мың инвестициялық несие. Азия
елдері ішінде Қазақстанға несие беруде Германия бірінші орынды иеленуде.
Қазіргі таңда Қазақстан Германияның жан – жақты қолдануын ұдайы
сезінуде. Германия Қазақстанға өз тарапынан тікелей несие беріп қана қоймай
Еуропалық Одақтың ТАСИС бағдарламасы бойынша батыс – еуропалық банкілерден
несие берілуіне қолдау көрсетуде. Қазақстан Орталық Азия елдері ішінде
Еуропалық Одақ тарапынан көрсетіліп отырған көмектің көлемі бойынша
алдыңғы орындардың бірінде болуда.
Екі ел арасындағы экономикалық қатынаста соңғы уақытта сауда – саттық
операциялары басым болуда неміс капиталы Қазақстанға, негізінен, үкіметі
тарапынан кепілдік алған Гермес сақтандыру несие жүйесі бойынша бөлінуде.
Герман үкіметі тарапынан жасалған осындай қамқорлықтың нәтижесінде
Қазақстан Гермес сақтандыру компаниясы арқылы 1996 жылы жалпы сомасы 100
млн. неміс маркасын құрайтын несие алды. Мұндай іс - әрекетті Герман
үкіметінің Қазақстанмен экономикалық байланысты дамытуға мүдделі
екендігінің дәлелі ретінде айтуда.
Неміс капиталының тау – кен, мұнай өндіру, өңдеу, транспорт, машина
жасау салаларына ат салыспауы Герман экономикасында мұндай дәстүрлі
салалардың әлсіз дамуында. Есесіне неміс экономикасында автомобиль жасау,
электротехника, химия өндірістері жақсы дамыған. Германияның мұндай
саладағы зор тәжірибесі мен Қазақстаннның мұндай саладағы зор экономикалық
потенциалын ұштастыра отырып, жұмыс жасау екі ел үшін әлдеқайда тиімді
болар еді. Сонда да Қазақстан неміс капиталы үшін қолайлы әрі тиімді аймақ
болуда. Қазірдің өзінде Германия бірлескен кәсіпорындар мен фирмалары саны
жағынан Түркия, Қытай, АҚШ сияқты елдерден кейін үшінші орында, ал Еуропа
елдері ішінде сегізінші орынды иеленуде. [23.38 б.]
Қазақстан мен Германия арасында экономикалық қатынастары дамытуға
бүкіл негіз жасалынуда. Қазақстаннның зор экономикалық потенциалы мен бай
табиғи шикізат көздері – қай елдің болсын капиталы үшін қолайлы аймақ.
Сондықтан пайдаланылмаған мүмкіндіктерді және өткізіп алған уақыттың орнын
толтыру екі жақтың іскер топтарының белсенділігі мен іскерлігіне
байланысты.
3.2. ҰЛЫБРИТАНИЯ.
Қазақстан Республикасының ЕуроОдағы елдерінің ішінде
алатын орны ерекше. Қазақстанның Ұлыбританиямен қатынасы 1992ж. 19
қаңтарда екі ел арасында дипломатиялық қатынас орнатудан басталды. 1992ж.
шілдеде Бритиш Газ компаниясымен келісімге қол қойылып, ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz