Жастар саясатының бағыттары
Қазақстан Республикасы Білім және Ғылым министрилігі
Әлеуметтік факультеті
Әлеуметтік жұмыс және әлеуметтік педагогика кафедрасы
Дипломдық жұмыс
Тақырыбы: “Қазақстан жастары - еліміздің бәсекелестігін көтерудің маңызды
ресурсы”
Қарағанды-2007
Мазмұны:
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...3
I Тарау. Қазақстан жастарының қоғамның әлеуметтік құрылымындағы маңызы және
рөлі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .5
1. Қазақстан жастарының жалпы халық құрамындағы рөлі
... ... ... ... ... ... 7
2. Жастардың әлеуметтік жағыдайы және білім беру
жүйесі ... ... ... ... ... 11
3. Жастардың ел саясатына белсене араласу процесі ... ... ... ... ...13
II Тарау. Қазақстан Республикасының тұрақты дамуындағы жастар рөлі...18
2.1.Жастардың жаңа технологияларда жеткен жетістіктері
... ... ... ... ... ... ... .19
2.2. Қазақстан Республикасындағы жастар
саясаты ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..22
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..26
Қолданылған
әдебиеттер ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... 28
Кіріспе
Әрбір қоғамнның, әрбір отбасының ертеңгі келбеті
ондағы жастардың қалай өсіп , ержетуіне байланысты. Сондықтан, бұл мәселеге
мән беру тұрмыстық -әлеуметтік көзқарас ғана емес, саяси салмағы бар үлкен
міндеттердің бірі деп атасақ, артық айтқан емес. Кеше де солай болған ,
келешекте де солай болмақ. Қазақ халқы да “ат тұяғын тай басар” деп
жастардың жайына бей-жай қараған жоқ. Сондықтанда ата-баба мирас еткен
намыстылық, имандылық, Отанды сүю,ынтымақ пен бірлікті берік сақтау үрдісі
әлсіреген жоқ, қайта жаңғырып, одан әрі жалғасын табуда.Ата – бабаның
үмітін бала буын ақтайды. Қысқасы ұяда не көрсе ұшқанда соны іледі. Бүгінгі
таңдағы жайлар мұлдем жауапты. Егемен елдің ертеңгі тағдыры, ең алдымен
қазақты, барша Қазақстандықтарды тынымсыз ойландыруы тиісті. Оның басты
өлшемі мынау: жастарымыз қалай өсіп келеді екен деген сауал? Олардың жан
дүниесінде қандай жаңғырулар бар? Не нәрсеге еліктейді ? Қандай нәрседен
бой тасалайды? Міне, осы тектес сандаған сұрақтардың алдымызды кес-
кестейтіні рас. Жастардың мүмкіндігінше , қоғамдағы болып жатқан
оқиғалардан өзін оқшау ұстамағаны жақсы. Өйткені олар елдің келешегі. Ата
жолын жалғастыратын мұрагер. Бүгінгі аяқталмай жатқан істерді мәреге
жеткізетін солар. Сол үшін де жастарға белсенділік , сергектік, пен
кәсібилік өте керек. Және мұндай болу жастар табиғатына жарасатын мінез.
“Егер біз лаулап жанбасақ...” деген тіркес бар. Сол тіркестің мағынасы әлі
де өз күшінде. Онда жастардың саяси өмірге қатысып, араласып тұруы міндетті
емес пе?
Қолдағы зерттеулер нәтижесіне сүйенсек, жастар Қазақстан
Республикасының үштен бір бөлігін қамтиды. Осыған байланысты жастар
мәселесінің өзектілігін Қарағанды облысының бұрынғы әкімі К.Мұхамеджанов
Қарағанды экономикалық университетінде облыс жастарының өкілдерімен
кездескенде атап өтті: “Мен қашанда батыл, дербес, ынталы, іскер жас
адамдарды көргенде қуанамын. Олардың көпшілігініің өз фирмалары, шығым
капиталы бар. Олар өз әрекетіне жауап бере алады. Ешкімнің мойнында жоқ.
Елбасы Н.Ә.Назарбаев 2030 – стратегиялық бағдарламасының
Қазақстан мұраты деп аталатын бөлімінде –еліміздің тұтастығын,оның
тыныштығын,яғни мемлеекетке қауіп төндіретін қандай да болмасын ішкі және
сыртқы күштерден сақтау міндетінің өзі, жастарымызды отаншылдық,
елжандылық,потриоттық рухта тәрбиелеуді жүктейді.Қазақ халқының бір туар
ұлдарының бірі, Б.Момышұлы: Потриотизм Отанға деген сүйіспеншілік, жеке
адамның аман-саулығы, қоғамдық, мемлекеттік қауіпсіздікке байланыстығын
сезіну, әр адам өзінің мемлекетке тәуелді екендігін олай болса, мемлекетті
нығайту жеке адамдарды күшейту екендігін мойындау,-деген болатын.Сондықтан
да елімізді дамытып, көркейту үшін ең алдымен жастарымызға көңіл бөліп,
солардың бойына потриотизм сезімін ұялатуымыз керек.
Нарықтық экономика әр адамнан дербес, белсенді іс қимылды талап
етеді. Осыған байланысты жастар проблемасы сол жастардың тікелей араласуы
арқылы ғана шешіледі. ”
Бұл диплом жұмыстың мақсаты- жастардың дүниежүзлік жастар мәселесіне
көңіл бөлуі болып табылады. Соның ішінде Қазақстан жастары саясатына жете
көңіл бөліп, олардың кемшіліктері мен жетістіктерін көрсете білу.
Бұл диплом жұмыстың міндеті- жастар саясатының мәнін түсіндіру, олардың
принципімен таныстыру, сондай-ақ Қазақстан Республикасында етек жайған
жастар мәселесәмен таныстыру.
I –тарау. Жастар саясаты туралы негізгі түсініктер.
Кез келген тарихи кезеңде жастарға маргиналдық және қоғамдық орнының
шектелуімен байланысты өте қиын болып келеді. 1985жылы БҰҰ-ның Бас
Ассамблеясымен Халықаралық жастар жылы болып жариялануы кездейсоқ емес.
ТМД елдері жастары , соның ішінде Қазақстан да , елдің дамуына
байланысты қиын кезеңді бастан кешірді.
Мұндайда жастардың өмірлік стратегиясын жүзеге асыруға
әлеуметтік мәселелердің шешімін табуға , біріншіден, жекеше түрде және
жастар ұйымдары арқылы белсенді іс-әрекет жасайтын жастардың өзі ,
екіншіден, жастарға өзін-өзі айқындауға қажетті алғышарттарды жасайтын
мемлекет ,үшіншіден, өз институттарының жұмысы арқылы (қоғамдық өзін-өзі
басқару, қайырымдылық арнайы факторларжәне тағы басқа) азаматтық қоғам
көмектесе алады.
Осы бір-бірімен байланысты үш ағым жастар саясатына келіп
құяды. Тура осындай түрде жастар да тұрғындар тобы ретінде мемлекеттік және
қоғамдық әлеуметтік саясатының құрамдас бөлігі болып табылатын сфецификалық
ерекше бөлік ретінде қарастырылады .
Экономикалық , әлеуметтік және саяси қайта құрулар азаматтық
қоғам , нарықты экономика демокреттық құқықтық мемлекетті дамытуға алғышарт
жасады. Бірақ өтпелі кезеңдегі обьективті қиындықтар, үкіметтің мемлекеттік
органдардың қызыметінің тұрақсыфздығы, реформаны жүзеге асырудағы
қателіктер жастар арасында сенімсіздік пен көңіл қалуды туғызды.
Егер де мемлекет болашаққа бағыт ұстанған болса, ол жастардың
санасындағы өзгерістерсіз жүзеге аспайды . Бүгінгі жастар қандай
құндылықтармен тәрбиеленсе , болашақ та сондай болмақ. Адам төзгісіз
жағыдайларда өмір сүріп жатқан және осыған лайықты мнеталитетке ие болған
жастар болашақты да осындай сарамен құрайды. Сондықтан да мемлекет
жастардың санасын қалыптастыруда, нақты бағыттағы саналы күш-жігер жұмсауы
тиісті.
Жастар қоғамгның ең басты стратегиялық ресурсы . Тек қана
құрылыс және өндірістік жобаларды қаржыландырып қана қоймай, адамның жан-
жақты , соның ішінде мәдени –рухани , әлеуметтік дамуына басты назар
аудару қажет.
3. Қазіргі Қазақстандағы азаматтық жастар қоғамының саяси белсенділігі.
Кез келген елде кез келген қоғамда болмасын, жастардың жалынды
тобы негізгі белсенді күш пен белді шаруаның нақ ортасынан орын алатыны
анық.Ерте заманда, ел басқарып отырған патша көне көзді данагөй қариядан
...Елімнің ертеңін, болашағын болжап берші,- деп сұрағанда, Әуелі елім
дейтін ер болатындай, болашақ жастарыңның бетін көрейін,- деген
екен.Болашақ дегеніміз – үміт, демек, егемен еліміздің бар үміті, бар
болашағы қазіргі жастарда деген сөз.
XXI ғасырда Қазақстан әлемнің күрделі талаптары мен
сұраныстарына жауап беруі тиіс. Сонымен қатар Елбасымыздың ұсынысы
бойынша Қазақстан жоғары қарқынмен даму жолдарында әлемде бәсекеге
қабілетті, өркениетті 50 мемлекет қатарынан орын табуды, бүкіл әлемдік
сауда ұйымына кіруді мақсат тұтып отырған жайы бар. Осы мақсатттарға
жетуде, жалпы еліміздің бірқалыпты саяси жүйесінің қалыптасуыбарысында
жастар саясаты ең маңызды орын алатыны сөзсіз.
Қазіргі таңда мемлекет тарапынан жастар саясатын қолдау
мақсатынад бірқатар игі іс-шаралар атқарылып, олар өз нәтижесін берді.
Атап айтсақ:
2004 жылдың шілде айында Қазақстан Республикасы жастар саясаты
туралы заң жарық көрді, 2005-2007 жылдарға арналған Жастар саясаты
бағдарламасы қабылданып, сондай –ақ Елбасының жеке ұсынысымен елімізде
азаматтық жастар қоғамының келесі институттары құрылды:
• Қазақстан жастар Конгресі;
• Қазақстан Халықтар Ассамблеясы;
• Қазақстан Студенттер Альянсы;
Сонымен қатар, Жасыл Ел елді көгалдандыру бастамасы мен
Студенттік құрылыс отрядтарының қайта құрылуы, биліктің жастарға көңіл
аударғанын білдіреді.
Аталған ұйымдармен, қозғалыстармен елімізде бірқатар іс-шаралар
атқарылады, Қазақстан Студенттер Альянсы мен Республикалық деңгейде
Қалың қалай студент?, Біз коррупцияға қарсымыз, т.с.с. акциялар
ұйымдастырылды және мемлекеттік жастар саясатын жүзеге асыруда көмек
көрсете алатын ұйым Қазақстан Жастар Конгресі жекелеген облыс, қалалардың
аудандардың жастарымен көшбасшыларымен жұмыс атқаруға мүмкіншілік тудырады.
Қазақстан Халықтар Ассамблеясы да көп ұлты Қазақстан жастар саясатын
жүзеге асыруда ел жастарын толеранттыққа, бірлікке жетелей алатын маңызды
ұйым екендігін дәлелдеген сияқты. Сондай-ақ елімізде 2005 жылдан бастап
өзіне артқан сенімді ақтап келе жатқан Жасыл Ел бастамасы мен студенттік
құрылыс отрядтарының да маңызы орасан зор.
Әлеуметтік саясат арқылы қоғамға тікелей қатысы бар адамдардың жан-
жақты қамтылуы, олардың материалдық және әлеуметтік , экономикалық
қажеттіліктерін қанағаттандыруға , адамның ар-намысын сыйлауға және
қоғамдық әлеуметтік өміріндегі тұрақтылықты қамтамасыз ету
түсіндіріледі.
Әлеуметтік жұмыс өзінің құрылымында адамның
дамуына бағытталған Осыдан оның пайымдау туралы маңызды ерекшелігі бар
гумандық бағыты пайда болады. Келесі маңызды еорекшелігі, әлеуметтік
саясат қоғам игілігін пайдалану және бөлу механизімімен теке тірес
жұмыс істеуі болып табылады.
Ғылыми әдебиеттерде , оқулықтарда жастар саясаты
туралы көптеген анықтамалар тауып алуға болады . Солардың бірнешеуін
қарастырсақ; Мемлекеттік жастар саясаты – қоғам пайдасы үшін
жастардың шығармашылық потенциалының түгелдей орындалуына және жас
азаматтардың әлеуметтік дамуы мен қалыптасуы үшін әлеуметтік –
экономикалық , құқықтық , ұйымдастырылған алғышарттар мен
кепілдіктерді құруға мемлекеттің жасайтын іс-әрекеті .(1.29бет)
Жастар саясаты – жастар қажеттілігін және қызығушылығын
қоғауға бағытталған жастар өмірлін нормалауға бағытталған мемлекеттік
және қоғамдық қатысуы және олардың жеке белсенді өмірге аяқ басуына
қолдау көрсететін әлеуметтік саясат сферасы.
Қазақстандық мамандар жастар саясатына өз анықтамасын береді
;
Мемлекеттік жастар саясаты- бұл жас ұрпақтың
әлеуметтік –құқықтық қорғалуы мақсатында жастар саясатының
концептуальдық бағыттары және оны толық жүйеде әлеуметтік-экономикалық
қорғау жүйесі доктаринасына өңдеу жасайтын мемлекеттік іс-әрекет. Жас
ұрпақтың құқығының ерікті әлеуметтік дамуы , шығармашылық инициативасы
оның қабілетіне , физикалық мүмкіндіктеріне , түпкілікті
қызығушылығына және қалыптасушы қоғамның қызығушылығна сай дамитын
прогресс.(2.29бет)
Осы жастар саясаты туралы анықтамалар , негізінлде,
жалпы контурлары және құрылымы жағынан дұрыс бағыт барді. Бұл
анықтамаларда , біріншіден, мемлекет органдеры және методтары жағынан
арқылы жүзеге асыратын жастар саясаты туралы айтылуда. Екіншіден,
анықталған жастар саясатына қоғами жастар ұйымдары арқылы , басқа
қоғамдық бірлестіктермен байланыста отырып немесе жастар саясатының
қалыптасуы мен дамуына өзінің жеке инициативасына байланысты өте әлсіз
қатысады , кей кездері қатыспайды. Үшіншіден, мұнда жастар ортасы үшін
маңызды әлеуметтік саяси критерий - әлеуметтік қоғау қажеттілік
дәрежесі диференциясы көрніс таппаған.
Жоғарыдағы айтылғандарды ескере отырып, жастар
саясатына мынандай анықтама беруге болады.
Жастар әлеуметтік саясаты – бұл мемлекет және қоғам арқылы
жүзегше асатын, сонымен қатар қоғам және жеке қызығушылыққа байланысты
жастардың өмір сүру деңгейін жақсартуға бағытталған , жеке тұлғаның
жауапкершілігіне жіне инициативасына негізделген адамдардың өз өмірі
үшін және отбасыларының өмірі үшін жауапкершілікті адрестік, түгелдей
әлеуметтік тұрақсыз жастар категориясына бағытталған әлеуметтік
саясат.
Сонымен, қазіргі кезде жастар саясаты ғылымит тұрғыда
әлеуметтік саясаттың бір бөлігі ретінде қабылданады. Соңғысы тек қана
әр түрлі тұрғындар категориясын , соның ішінде жасарды ерекше
әлеуметтік группа ретінде адекватты және адрестік сұраныстар болғанда
ғана эфектілі болады.
Бұдан басқа жастар саясатының әлеуметтік қатынасы
болғанына байланысты балалрға , зейнеткерлерге т.б. қамқорсыз
тұрғындар категориясына деген айырмашылықтар мынада жатыр ;
Ол компенсаторлық механизммен ғана үйлеспейді,сонымен қатар жас ұрпақ
шығармашылық және еңбек потнециясына сүйене отырып, белсенді
инавационды аспект құрайды , ал бұл қоғамның стратегиялық ресурсы
ретінде дамуы жастар саясатының маңызды екенін көрсетеді.
Барлық жастар саясаты туралы түсініктерді жүйелей
отырып, жастар саясатына мынандай анықтама беруге болады :
Мемлекеттік жастар саясаты – мемлекет жүзеге асыратын және
жастарды қолдауға бағытталған әлеуметтік-эканомикалық , саяси,
ұйымдастырушылық және құқықтық шаралар жүйесі.
Жастар саясатындағы үлкен, маңызды рөлдердің бірін – жастар
ұйымы алады . Жастар тек жастар ұйымы арқылы ғана өз қызығушылықтар
мен өз іс-әрекеттерін көрсете алады . Осыған байланысты жастар ұйымы
жеке дара жатардың қызыметін танытатын ұйым болапды. жастар ұйымы –
негіңзгі мақсаты әлеуметтік- мәдени , білім беру міндеттерін және
жастардың құқықтарын , заңды мүдделерін қорғауға бағытталған өзге де
міндеттерді шешу , рухани және де қажеттіліктерін қанағаттандыру болып
табылатын заңды тұлғалар қаумдастығы , қор , сондай –ақ қоғамдық
бірлетік нысанында құрылған коммерциялық емес , мемлекеттік емес
ұйым.(3. 29 бет)
Жастар өз мүдделерін жастарға арналған әлеуметтік
инфрақұрылымдар арқылы да білдіре алады.
Жастарға раналған әлеуметтік инфрақұрылым- жастар тіршілігін
қаматамасыз ету үшін қажетті обьектілер( үйлер, құрылыстар,
ғимыраттар) , сондай-ақ жастардың денсаулығын сақтау, оларға білім
беру, оларды тәрбиелеу, әлеуметтік бейімдеу , дене тәрбиесі , рухани
имандылық жағынан дамыту , жұмыспен қамтылуын қамтамасыз ету жөніндегі
қызыметті жүзеге асратын ұйымдар.
1. Жастар саясатының бағыттары.
Жастар саясты өзінің құрылымы жағынан өте күрделі болып келеді
де ,өзінің даму әрекеті әр түрлі бағытта болады . Жастар қай заңда
болимасын бірдей қоғалуы керек. Жастар біздің болашағымыз дей отырып,
оларға көңіл бөлу барлық елдерде де түгелдей орын алған . Бұл , әрине ,
Қазақстанда да тараған .
Мемлекеттік жатар саясатының негізгі бағыттары :
1) жастардың құқықтары мен бостандықтарын сақтауды қамтамасыз ету;
2) жастар еңбегі мен оларды жұмыспен қамтылуы саласындағы кепілдіктерді
қамтамасыз ету;
3) жастардың кәсіпкерлік қызыметіне жәрдемдесу;
4) жас отбасыларын мемлекеттік қолдау;
5) жастардың тегін орта білім алуына концтитутциялық құқығын іске асыру
үшінжағыдай жасауды қамтамасыз ету;
6) жастарды тәрбиелеу және оларға жан-жақты білім беру үшін жағыдай
жасауды қамтамасыз ету;
7) балалар үйлерінің мүгедек және тәрбиеленуші жастарының құқықтары
мен әлеуметтік қоғалу кепілдіктерін қамтамасыз ету;
8) жастардың патриоттық және азаматтық тұрғыда қалыптасуы үшін жағыдай
жасауды қамтамасыз ету;
9) жастар бойында ұлттық мәдениет пен тілді дамыту үшін жағыдай жасауды
қамтамсыз ету ;
10) жатардың денсаулығын сақтауды қамтамасыз ету,олардың салауатты өмір
салтын қалыптастыру;
11) әлеуметтік қолдауға мұқтаж жатарға әлеуметтік көмекті қамтамасыз
ету;
12) жастардың мәдени бос уақыттары мен демалыстары үшін жағыдай жасауды
қамтамасыз ету;
13) талантты жастарды мемлекеттік қолдау;
14) жастар саясатын жүзеге асыру жөніндегі уәкілетті мемлекеттік
органдардың коммерциялық емес жастар ұйымдарымен ынтымақтатығы;
15) жастардың халықаралық ынтымақтастығына жәрдемдесу болып табылады.
Жатар саясаты негізінде осы жастар саясатының бағыттары арқылы жүзеге
асады. Осыған сәйкес қазіргі кезде Қазақстанда көптеген шаралар
қолдануда.
1.3. Жастар саясатының негізгі мақсаты мен принципі мынандай:
- Жастардың әлеуметтік , мәдени , рухани және физиалогиялық
дамуына ықпал ету.
- Жастарды қоғамның әлеуметтік- экономикалық , саяси және мәдени өміріне
толықтай араласуына алғышарттар жасау, яғни жас адамның
өмірлік жолын таңдауын және жеке жетістіктерге жетуге жол ашу. Қо-
ғам дамуына және жастардың өздерінің дамуына да, жастар инавациялық
потенциясын жүзеге асыру.
-Өз мәселелерін өз күшімен шеше алмайтын жастар категориясын толыктай
әлеуметтік қорғау жасау.
Өз мәселелерін өз күшімен шеше алмайтындарға қараусыз қалған адамдарды, жас
наркамандарды , сондай-ақ қаңғыбастарды, мүгедектерді , дауындарды
жатқызамыз.
Осы жастар саясатының мақсаттары, міндеттері және принциптері ҚР-ның
мемлекеттік жастар саясаты туралы заңның 3-ші бабында көрсетілген .Осы
заңға сәйкес жастар саясатының міндеттері , мақсат-тары ,принциптері былай
анықталады:
1. Қазақстан Республикасындағы мемлекеттік жастар саясаты жастардың рухани
, мәдени,білім алуы , кәсіби қалыптасуы мен дене тәрбиесін дамытуы үшін
әлеуметтік –экономикалық, құқықтық, ұйым-
дастырушылық жағдайлармен кепілдіктер жасау , бүкіл қоғам мүддесі үшін
олардың шығармашылық әлеуметін ашу мақсатында жүзеге асырылады,
2. Қазақстан Республикасындағы мемлекеттік жастар саясатының мін-деттері :
1) Жастардың құқықтары мен заңды мүдделерін қорғау;
2) Жастарға көмек беру және әлеуметтік қызмет көрсету;
3) Жастардың әлеуметті маңызды бастамаларын іске асыру болып
табылады.
Қазақстан Республикасының мемлекеттік жастар саясаты:
1) ерекше әлеуметтік –демографиялық топ ретнде жастардың мүдделері
мен қажеттіліктерін тану ;
2) Қазақстан Республикасының тарихи және мәдени құндылық-тарының
басым болуы ;
3) Тән саулығын сақтау және нығайту;
4) Адамгершілік және рухани даму;
5) Қазақстандық патриотизімді қалыптастыру;
6) Адамзаттықты қалыптастыру;
7) Жастардың құқықтары мен бостандықтарын іске асыру ;
8) Жастардың проблемаларын шешудегі жүйелік пен кешенді-
лік;
9) Мемлекеттік жастар саясатын қалыптастырумен мен іске асыруға
жастардың тікелей қатысуы принциптріне негізделеді.
Мемлекеттік жастар саясаты дегеніміз , сонымен,- мемлекет жүзеге
асыратын және жастарды қолдауға бағытталған әлеуметтік –экономикалық ,
саяси , ұйымдастырушылық және құқықтық шаралар жүйесі.
Кез келген қоғам және мемлекет өзінің мүмкіндіктері мен қызығушылығына
байланысты әлеуметтік саясатты белгілі бір прин-цип арқылы басқарады.
Кеңес өкіметі кезінде қоғамның тұтыну фонды тұрғын үйді,білім және
денсаулық сақтау жүйесін тегін қылды .Бұл кезде адамдардың әлеуметтік
құқығын қорғау капитализмге қарағанда эфектілі форма ретнде қарастырылды .
Мемлекет бақылауына бүкіл білім беру жүйесі мен жасөспірімдер тәрбиесі
кірді. Мемлекет балаға қамқор бола отырып , отбасын балаға қарау немесе
баланың жұмыс істеуге кедер-гі болуы мәселесінен босатып берді . Алайда ,
барлығын тең дәрежеде қорғау трансформацияға әкеліп соқтырды.Осының
салдарынан тұлға ,отпасы және әлеуметтік иниституттар арқылы көрінетін екі
жақты қоғам мен тұлға арасындағы , субъект пен субъект байланысының
бұзылуына әкелді. Бұдан әлеуметтік бойкүйездік пайда болды. Әлеуметтік
бойкүйездік туалы айтқан кезде , біз адамның саналы түрдегі орентациясы
туралы айтамыз, біз өмірдің объктісі қалыптас-қаналғышарттарын айтамыз. Осы
бойынша адам өзіне сенбей мемлекет көмегіне барынша бой ұсынады, сөйтіп өз
пассипті объектіге айналады (4. 29 бет) . Алайда мемлекеттің өзі де
жарияланған құқықтарды сапалы түрде орындай алмайтын болып шықты . Бұған
Кеңес өкіметі және дамыған капиталистік мемлекеттер ішінде әр түрлі өмір
сүру деңгейінің болуымен , төменгі дәрежеде өмір сүретін тап өкілдері дә-
лел бола алады.
1.4. Жастар саясатының модельі
Жастар саясатының бөлінуі қоғам және мемлекет іс-әрекетіндегі өз бетімен
бағытталуы, адам цивилизациясының дамуының қазіргі кездегі кезеңіндегі
белгілі бір заңдылығын көрсетеді. Бұл процесс қоғамды еңбек және
интелектуалдық ресурстардың әлемдік қайта құру экономикалық шарттарына
байланысты қиындықтар, жас өспірімді әлеуметтендіру ұлттық институттың
кризистерімен көптеген жастардың өз бетімен қалыптасушы тәртібінің
көбінесе бас кезінде және нашақорлықтарда көрінетін қиындықтармен
байланысты.
Әлемдік бірілестік БҰҰ, және МОТ және басқада халықаралық ұйымдар
алдында жас ұрпақтың әлеуметтенуіші сапасынан және әлеуметтік дамуына
адамзат болашағы байланысты екен анық сезінгендігін жеткізеді. БҰҰ әлемдік
бірлестік назарын әлеуметтік институттар, әлеуметтік қабат және группаларын
іздеу барысында прогресс және қоғам дамуының темпінің өсуіне әсер етеді.
Жастардың экономикалық саяси әлеуметтік дамуының субъектісі екеніне
бірлестіктің назарын аудартқызды. Халықаралық қоғам мен сондай-ақ мыналарда
мойындалған: жастарды әлеуметтендіру және интерграциялау кезеңінде қоғамның
ұшырасатын қиындықтары құбылмалы өмірдегі жас адамдар қажеттіліктері мен
тырысуы арасындағы қайшылықтардан шығады. Қоғам оларға бір нәрсені ұсынады
және олардан басқа нәрсені талап етеді. Бұл процесске әсерін тигізеді.
Қарама- қайшылықты шешу үшін жастарға өзін-өзі қалыптастыру шарттарын
құрып, қоғам даму процесіне өз үлесін қосуға мүмкіндік алу керек.
Тек қана қоғам жастарды білім және тәрбие арқылы әлеуметтендіруді жаңа
идеалармен көз қарастырушы жастар өз кезегінде қоғамда прогресивті бағытта
өзгеруіне және дамуына итермелейді. Жастар дамуының деңгейінен, оның
білімінен, оның сала деңгейінен, құндылықтарынан, өзін-өзі ұстау мативіне,
әлеуметтік белсенділігінен қоғам дамуына, әлеуметтік прогреске үлес
қосуына, ықпал етуіне байланысты болады. Қоғам және жастардың даму темпі
өмір сперасының қандай терең және кең түрде жастар қатысуына байланысты
болып табылады. Барлық осы жағдайларды халықаралық бірілемстік ескере
отырып, жастар саясатының қалыптасу мәселелері құрлымы ретінде қарады.
XXғасырдың II жартысында шығыс елдеріндегі жастар саясатының қалыптасуы
шартты түрде екі кезеңнен тұрды. 60-жылдардың бас кезінде Шығыс қоғамыны
жастарының Америкадағы Анти социалды тәртібіне қамықты. Оның басты себебі
ретінде көптеген мамандар қоғам модеринизациясын, ғылыми техниканың
прогресс ықпал етуіне оның құрылымдарының түгелдейі қиындауын, сондай-ақ
діни және отбасының моронь иниституттары және дәстүрлі әлеуметтік
қатынастарының бұзылуы мен байланысты.
Кез келген жастар саясатының моделі тек қана оның орындалу мерзімі
болғанда ғана орындалады. БҰҰ құжаттарында сұрақ барлығына ерекше мән
берілетіні кездейсоқтық емес. Жекеше түрде , жастардың саясатының
орындалуына бөліп қарастыруы бойынша ұлттық орындар құрылуы керек.Оларға
келесі органдар тән:
- жастарға қатысты жоспарда және әлеуметтік саясаттың өңделуі кезінде
қатысу .
- кадырлар дайындау програмасын қоса аланда , жастарға қатысты программалар
және саясат жүргізгенде көмек және кординаталық іс әрекет көрсету.
- жұмыс барысының жүргізілуімен танысу.
- зерттеушілік іс- әрекет және мәліметтерді жинау .
Қазіргі кезде өкімет құрылымы 90 мемлекетте арнайы министірліктер түрінде
немесе басқада министірліктер құрамындағы басқарушы түріндегі
департаменттер.
Жастар саясатын қалыптастыру немесе өңдеу тәжирбесі бойынша шет ел
апазисіне жүгінсек , келесіндей қосымшалар аламыз:
- дамыған мемлекеттерде жастар саясаты мемлекеттің іс-тәжирбесінің жеке
дара бағыты ретінде қалыптасты . Бұған себеп болған еңбек және
интелектуалдық ресурстардың өңделуінің қиындауы еді.
- Мемлекеттік жастар саясатын басқару органдар жүйесі және хординациялар
арқылы жүргізеді , мұндай мемлекеттердің араласуы ұлғайған сайын ,кері және
жастарға өлшеп көрсететін ,өздерін еркін жеткізушілер деген атайтын фонд,
ассационалистер , клубтар белсенділігі төмендей береді.
- жастардың және бағдарламаның орындалуы ,жастардың тәртіптілігіне орай
білім деңгейіне деген талап қызығушылығына , жұмыспен қамтылуына байланысты
болды ; Бұл бағдарламаларда негізгі көңіл жастардың өзін -өзі басқару ,
жастардың өз уақыттары , оқу процесін таңдау формаларының қалыптасуына
бекінеді .
- сондай-ақ ұзақ мерзімді жастар бағдарламасынан бас тарту байқалады .
Себебі кей-кездерде қоғам дамуының жоғарғы темпі көрініс береді және
солардың өзі де интенсивтілі өзгерілуі байқалады, моральды түрде ескіріліп
қалған шешімдерді басқасымен алмастыру жыл сайын өтуде.
ІІ тарау. Жастармен әлеуметтік жұмыс негізіндегі жастар саясаты.
2.1. Қазақстан Республикасындағы жастар проблемасы.
Зерделеп қарасаңыз, бүгіндері жастарымыздығ қам-қаректтеріне жаңа
бір үрдіс байқалады. Ол здері өмір сүріп отырған қоғамға, яки күнделікті
жұмысына қанағатанбағандықтан қайткен күнде де соы өзгертуге тырысушылық.
Осының жолында қандай әректттерге болмасын баруға олар әзір.
Қазақстандық қоғамдық қайта құрулар барлық әлеуметтік топтар, соның
ішінде жастардың да басынан өткен біртұтас жұйенің құлдырауымен бірге
жүреді. Бұл асу бір сәтте және барлық адамдар үшінбірдей болуы мүмкін емес.
Қазақстандық модернизмнің айқын айғағы тек қана жас әрі қуатты “жаңа
қазақтар” емес, сонымен бірге әлеуметтік жағдайы төмен адамдар, ал олардың
ішінде қаншама жасөспірімдер, балалар мен жастар бар. Астар жұмыссыздар
қатарын толықтыруда, жастар арсындағы қиыншылықтардың көрсеткіштері өсуде.
Қазіргі тағда айтарлықтай сұранысқа ие болмай жатқан мамандықтың көбее
түсуі жұмыссыздықтың өсуіне, жатардың бәсеклестігінің төмендеуіне, қоғамда
өз орнын таба алмауына әкеліп соқтырды. Жұмыссыздар ішінде бүгінде жастар
тобының алар орны өте үлкен(5. 29 бет).
Соңғы жылдар ішінде экономикалық реформаларды талдау жастар
арасындағы жұмыссыздықтың өсе түскендігін көрсетті. Соынмен бірге жастарды
жұмысқа орналастыру да төмендеп кетті. Ресми жағынан алғанда, жас еңбек
ресурстарының саны айтарлықтай жоғары, Бұл жұмыссыздардың өсе түскедігін
блжауға мүмкіндік береді. Мұнымен бірге белгіленген жұмыс орындарына
қабылдаудың қысқара түсуі және орта арнаулы орындарына қабылдаудың
азайғандығы байқалады. Ендеше оқу орнын бітіргендердің көбісі жұмыссыз
қалады деген сөз.
Жұмыс күшіне деген сұраныс пен ұсыныс арсындағы айымашылық өсе
түсуде.
Бүгінде жас өспірімдер мен қызар ақысы төмен, әрі біліктілігі төмен
жұмыстарға қызықпайды, соған қарамастанжоғарғы оқу орындарының басым
көпшілігінің мамандар даярлау сапасы еңбек рыногының талаптарына сай келмей
отыр.
Мұндай жағдайда жастар арсында әлеуметтік қоғансыздық сезімі өсе
түсуде және олар өздерінің өмірлік деңгейін кез-келген жолдармен көтеруге
ұмтылады.
Нақты индустриалдық әлем, нарықтық заман тұрақсыздық пен әлеуметтік
және жеке жағдайдағы тұйықталуға ұмтылдырады, білім ал, еңбек, жүйелік
құндылық плюрализмінде бұрын болмаған кең көлемдегі таңдауда тудырды.
Статистикаға қарасақ, бүгіңгі жұмыссыздардың үш бөлігіне жуығы жас
адамдар. Бес паызы ғана шын мәнінде, көркею үстінде, ал үштен екісі
кедейшілік тауқыметін тартуда немесе одан да қиын жағдайда. Көптеген жас
отбасылар үшін балалы болу қол жетпес арман сияқты, туу көсеткіші өте
төмен, соған қарамастан жастар арасындағы өлім деңгейі қарттармен
салыстырғанда екі есе жоғары.
Тағы ьір өткір мәселе – жастардың мумкіндікткрі мне күш-қуаты бұл
қоғамға қажетсіз болып отыр.
Бүгінгі ауыл жатары тіршіліксіз аралда қалғандай күйде, елімізде
болып жатқан оқиғалардан хабарсыз, клубтар мен кітапханалар жабылған,
жұмыссыздық пен шарасыздық ауыл жастарын қоғамның “масылдарына” айналдырды.
Ал, байқап қарасақ, ауылдан Қазақстанның мақтанышы болып табылатын
Қ.Сәтбаев, М.Әуезов, Б.Момышұлы және басқалар сияқты талантты, атақты
адамдар шықты емес пе?
Елбасының нұықыауы бойынша алдағы үш жал қатарынан ауыл жылы болып
бекітілді. Енді, әсіресе, ауыл жастарына ерекше назар аударылар деген үміт
бар. Ауылдың жастары да мемлектетіміздің болашағы болып табылады. Біз
олардың ішінен тек білімді жастарды ғана емес, жан-жақты дарынды, тәрбиелі
жастарды көруіміз керек. Сондықтан да мемлекет тікелей ауылды қолдауға
тиісті. Біздің азаматтық міндетіміз – ұрпаққа отанымыздың біреу ғана
екедігін, оны аты Қазақстан екендігін, ол көптеген тері-қан арқылы
құрылатындығын және оның болашағы қазіргі жастардың қолында екендігін
жеткізуіміз болып табылады, өйткені қазақ халқының ғасырлар бойғы арманын
жүзеге асыру және ХХІ ғасырда алаңсыз өмір сүру солардың қолында.
Соңғы кездері жастардың басқа мәселелермен қосыла, Қылмыстық
әрекеттері етек жаюда. Қылмыстың жасалу себептері көп, соның ішінде бірінші
кезекте экономикаға қатысты. Өндірістің тоқтатылып, жұмыс орындарының
қысқартылуы, көптеген адамдардың жұмысының нашарлауына әкеп соқты.Кәмелетке
толмағандардың еңбекке орналаса алмау, құқық бұзушылыққа жол ашты. Сол
себептен, бұларды белгілі бір қадағалауға алу керектігі туады.
Сондай-ақ, жастар арсында өрбіген тағы бір проблема, мәселе –
маскүнемдікке салыну, шылым шегу, нашақолық. Қазіргі кезде шылым шегу -
жастар үшңн таптырмас құштарлық. Республикамызда шылым шегушілердің 70%-ын
жастар құрайды. 18 жасқа толмаған жасөспірімдерге сатылмауға тиым салынса
да, бұл дерт мектеп оқушылыры ішінде де тараған.
2.2. Қазақстандағы жастар саясаты.
Көптеген шет елдердің даму кезеңіндегі саясаты
Қазақстанның және ТМД елдерінің Кеңес өкіметінен бөлінгеннен соң
ұстанған саясаты болды.
Кеңес өкіметі қол астындағы мемлекеттірге бірдей жастар
саясатын қалыптастыру жүрді. Мұнда жастарға әлеуметтік проблеманың ерекше
бөлігі ретінде қарады.
СССР құламай тұрғанның өзінде жастар саясаты бүкіл кеңестік
және республикалық тұрғыдан тиесілі шешімдер мен нормалық актілерді
қабылдауды қажет етті. Мысалы,СССР- дің мемлекеттік еңбек комитетінің
“нарықтық эканомикаға өту кезіндегі тұрғындарды әлеуметтік қамту
концепциясының жағыдайы” (1. бет) жобасында әлеуметтік
қамсыздандырылмаған ,әлсіз топтар қатарына мүгедектер, зейнеткерлер және
көп балалы аналармен қоса студенттерді де енгізген. 1990 жылы “Жалпы СССР
бойынша мемлекеттік жастар саясатының басиамасы” туралы Заң қабылданды.
Бұл заңның барлық болмысы сол кезеңдегі ескіріп қалаған дәстүрге
бағытталды. Мұнда: Жастарға қатысты потернализм, жастарға қатысты әр
түрлі әлеуметтік инвелирлік, мемлекеттік жастар саясатына қатысты
орталыққа бағынушылық жатты.
1991 жылы Қазақ ССР –інде “мемлекеттік жастар саясаты
туралы” заң қабылданды. Бұл заң мемлекеттің нарықтық экономикаға көшуіне
байланысты жастардың өмірінің алғышартын жақсартуға негізделген бірнеше
статьялармен толықтырылды. Олар:1. жеке кәсіпкершілікті дамыту ;
1. жастарды қосымша жұмыс орындарымен қамтамасыз ету;
2. жас жұмыскерлерге жұмысына байланысты көиектер беру ;
3. “жастар”, “студенттік”, “оқушылар” –мен байланысты ұйымдарға көмек
беру.
Сондай –ақ бұл заңда жас отбасыларына балалы болар кезеңінде
ұзақ мерзімдік судалар қарастырылған.
Заң, сондай-ақ жастар және балалар ұйымдарының мемлекеттен
қолдау алатындығын және жастар және балаларға қатысты жобалардың барлығы
мемлекет және жергілікті органдар бюджетінен төленуі керек деген.
Алайда бұл заң дамушы Қазақстан мемлекеті үшін қолайсыз
болғандықтан, ол өмір сүруін тоқтатты. Заңның барлық тармақтары 11994-1996
жылдар ішінде тоқтатылды. Қоғам дамуындағы жастардың құндылықтарын жоғалту
сияқты, жастар арасындағы жұмыссыздық , жастар арсындағы білім деңгейінің
төмендеуі жастар саясатын қайта қарауды қажет етті. Бұл,әрине , нарықтық
экономикаға сай әлеуметтік-экономикалық , әлеуметтік-мәдени құндылықтар
деңгейінде болуға тиісті . 1996 жылы 9 қазанда Қазақстан Республиткасының
Президентінің жарлығы бойынша , “Мемлекеттік жастар саясатын нығайту туралы
шаралар” жүйесіне қол қойды. Бұл шаралар жүйесі жастарды жұмыспен қамту,
үймен қамтамасыз ету, жастар саясты және оның орындалу ерекшеліктерін
қамтыды.
Жастар саясатын республикалық тұрғыда көтеруге алғашқы
қадам болып “Қазақстан Республикасының жастар саясатының концепциясы”
жатады. Бұл жобаны “ Қазақстан болашағы үшін” жастар қозғалысы 1998 жылы
ақпанда республикалық жасатарын ның сьезінде ұсынылды.
“Концепция” Қазақстан Республикасының Конститутциясы мен
Бүкіләлемдік адам құқығы туралы Декларацияға , БҰҰ-ның Бас Ассамблеясының
“2000 жылғы дүниежүзілік жастарды дамыту бағдарламасына” , Қазақстан 2030
бағдарламасына негізделеді. Бұл Концепцияға сай Қазақстан Республикасының
жастар саясаты мынындай негізгі принциптерге негізделуі керек:
- қоғамда игілікті орта қалыптастыру, мұнда Отанына деген сүйіспеншілік,
париотизм, професонализм, адамнфың мемлекетке керек екене сенімді
болу, өзі үшін және өз жақындары үшін қам жеу тоғысып жатады;
- жалпы жастар қоғамына қатысты шешімдерге жастардың араласуымен өтуі;
- жастардың негізгі қызығушылықтарына байланысты негізгі құқықтар мен
тұлға бостандығы;
- мемлекет тарапынан жастар және балалар мекемелеріне қолдау көрсету;
Концепцияға сәйкес жастар саясаты мынандай болуы керек:
- жастар және балалар тәрбиесі потриоттық және құқықтық, білімді;
- жастар ұйымының дамуына және белсенділігінің болуы;
- жас кәсіпкерлерді қолдау және дамыту;
- жастар, балалар және отбасылар қызығушылығына байланысты саяси
механизмдерді жетілдіру;
- жас ұрпақтың классикалық құндылықтар мен ұлттық құндылықтарды
жетілдіру;
- жастар арасында спорт және денсаулық рогпагандсын дамыту;
Қазақстандағы жастар саясатының дамуына жастар ұйымдары
тарапынан болған іс-әрекеттер көмектеседі.Әсіресе бұл “Қазақстан
болашағы үшін” жастар қозғалысы арқылы жүзеге асады. Жастар қозғалысы өз
ойларын ,іс-әрекеттерін,мемлекет тарапынан болатын жастарға қатысты
жобаларды , концепцияларды, жастардың проблемаларын мемлекетке көрсететін
шар айна тәрізді.
“Қазақстан болашағы үшін” жастар қозғалысына Қазақстан
жастары форумы, жастар ұйымдарының ұлттық кеңесі, қоғами жобалардың
оралығы “Яппи” сияқты ұйымдар мен органдар қосылды. Қазіргі кезде
республикамызда жастар және балалар ұйымдары саны 150-ге жетеді.
Республикалық статусын 6-ы ғана иемденген. Бұлар: “ Қазақстан – жастарды
қолдау Ассоциясы”, Жастар альянсы “Азан” , “Қазақстан жастар форумы” ,
“Мемлекеттік жастар-балалар бірлестігі “Атамекен” және т.б.(5)
Мемлекетімізде ақырын ,алайда , басқа елдермен салыстырғанда
тұрақты түрде жастардың әлеуметтік –экономикалық мәселелерін шешу жүріп
жатыр. 1993 жылдан бастап жастар еңбек биржасын құру, жас өспірімдер үшін
баспаханалар ашу, мед-психологиялық және пунктер мен кеңес беру
орталықтары ашылды, сенім телефондары, еңбек және әлеуметтік адаптация
орталықтары , мүгедек балалар үшін мед-әлеуметтік адаптация орталықтары
ашылды.
2000 жылы “Бөбек” халықаралық балалар қорының ықпалымен
“Балалар және жастардың отбасылық үйлері туралы” Қазақстан
Республикасының Заңы қабылданды. Осыған байланысты республикамызда 5
“балалар ауылы” және 11 жастар ауылы қалыптасты. Және басқа да осы
тәріздес қараусыз қалған балалар үшін 523 әр түрлі типтегі интернаттар
бар. 67 мыңдай жетімдер оқып,білім-тәрбие алады. Сондай-ақ 40балалар үйі
бар , онда 11,5 мың балалар өмір сүреді.
Жастармен әлеуметтік жұмыс инфроқұрылымына байланысты оқу
орындары, спорт мектептері сияқты “ұлттық” мекемелер пайда бола бастады.
2001 жылы республикамызда 8300 мектеп, 282 кәсби – техникалық училище,
293 коллеж,185 жоғары оқу орындары тіркелген. (3.29 бет)
Жастар саясатын жүргізу барысында оның өтпелі кезеңдерінен
ешқандай қателіксіз өту маңызды болып табылады . Шетелдің жастар саясатын
жасау және орындау бағдарламаларындағы эфектілік мыналарға байланысты:
- жастар қажеттіліктерінің болжамы және экспертизасы;
- осы бағдарлама арқылы жастар проблемасының бағытын, мақсатын, мүддесін
анықтау;
- Бұл бағдаламаны іске асыру үшін нақты әдістер мен технологиялардың
болуы;
- Зерттеушілердің бұл бағдарламаның орындалуына байланысты айтылған
қорытындысы;
Жастасар саясатының және жастар бағдарламаларының орындалу эфектісі
,оларды бағыттаған обьектісіне қаншалықты түрде пайдалы болғандығына
байланысты болып табылпды.
Қорытынды
Жастар прблемасы жалғыз ізді ғана емес, жалпы әлемдік көлемде де өткір
тұр. Оған БҰҰ Бас Ассамблеясы 50-ші сессиясында қабылданған “Жастарға
қатысты 2000 жылға дейінгі және одан кейін кезеңге арналған әлемдік іс-
қимыл бағдарламасынан” алынған мына бір үзінді дәлел: “Жас адамдар – барлық
елдерде де даму мақсаты үшін адамдардың енгізгі ресурсы әрі әлеуметтік
өзгерістердің, экономикалық даму мен техникалық прогрестің баты
жүргізушілері”(6. 29бет).
Қазақстанда жастар басым болып келеді. Бұл өзіндік ерекшелігі бар
әлеуметтік топ болып табылады. Оладың міндеттерінен гөрі босатндықтары
көбірек, ал жастығы мен өсіп-жетілмегендігіне байланысты мемлекет пен қоғам
қолдап тұрады. Сонымен бірге, өзерінің икемділігі арқылы және білімділігі
арқасында олар елдегі әлеуметтік реформалар мен өзгерістерді
жүргізушілердің бірі, сондай-ақ, еңбек ресурстарының құрамдас бөлігі болып
табылады. Осы еңбекке байланысты жастар проблемасы қоғамның басқа да
қиындықтарымен сабақтасып жатады. Алайда, қазіргі кезде мемлекет те құр
қалып отырған жоқ. Жастар асясатының орындалуы және ондағы қисапсыз
проблемалардың шешілуі үшін көптеген акциялар өткізіліп, реформалар
қабылдануда.
Еліміздегі етек алып отырған жасөспірмдердің арсындағы нашақорлық,
маскүнемдікке салыну , темекі шегу сияқты халқымызға жат қылықтарды жеңуге
қозғалыс өз тарапынан үлес қосуда. “Балалардың темекі шегуіне дол
бермейміз” атты акциялық шараларға балалардың өздерін қатыстыру
жоспарлануда.
Жастар мәселесін шешуде “Қазақстанның болашағы үшін” жастар
қозғалысының үлесі зор. Ол қозғалыс көмескі болып бара жатқан студенттік
құрылыс отрядының жұмысын жанданжырды. Бұл бастама бойынша Еуразия
мемлекттік университетінде 8 мусымда студенттік отрядтың республикалық
слеті өтті. Сондай-ақ, кейінгі кездері “жасыл желек” отрядтары құрылуда.
Бұл студенттерді еңбекпен қамтуға үлкен жол ашты. Осындай акциялар және
қрзғалыстар арқылы жастар өз әрекетін көрсетеді.
Дегенмен, тиімді жастар саясаты әлі орныққын жоқ. Зерттеулер нәтижесі
бойынша жастра арсында жүргізілген сұрақнамаға жүгңнсек 29%-і аймақтық
жастар саясаты бағдарламасы бекітіліп, іске асырылып жатқанын біледі, соның
ішінде жоғарғы оқу орныны студенттерінің 16% ғана біледі. Ал “Сіз жастар
бағдарламасының мазмұнын білесіз бе?” деген сұраққа олардың 80% “білмейміз”
деп жауап берген.
Жастар жетекшілерінің орны ерекше екені бедгілі. Бүгінде бізде
мыңдаған жігіттер мен қыздарды бастай білетін жастар жетекшілеріне деген
сұраныс жоқ. “Жастар көшбасшыларын білесіз бе?” деген сұраққа тек 10%-ы
ғана “білеміз” деген, ал ауылдақ жерлерде бұл көрсеткіш 5%-ға түскен.Бұл
жастар саясатының кең етек ала алмауының көрсеткіші болып табылады.
Қорыта айтқанда, жастар мәселесінде әлі айтылмаған, әлі шешілмеген,
әлі ішкі жақтары көп. Алайда, “көш жүре түзеледі” демекші біздің елдің бұл
мәселесі толығымен шешіледі деген сенімдемін. Алайда, әр кезеңнің өз
проблемелары болары айқын.
Гуманизмге негізделген мемлекеттің атқаратын қызыметтерінің ішінде
әлеуметтік қызымет өте маңызды орын алады. Демократиялық мемлекет
адамадардың құқылармен мен бостандықтарын әлеуметтік жағынан қоғауға,
олардың мұң-мұқтажын, барлық қажеттіліктерін қанағаттандыруға мүдделі.
Қазіргі кезде балалар мен оқушылар құқығы әлеуметтік жағынан
қорғалмай отыр. Соның салдарынан кейбір отбасылар мен жастар арсындағы
қоғамға жат қылықтар саны өсіп, қылмыс белең алып барады.
Әрине аяғынан қаз тұрып келе жатқан мемлекетіміздің келешегі жас
ұрпақтың рухани, мінез –құлық, мәдени, психологиялық жағынан тәрбиелі
болуына , ақыл-ойы мен бой қуатының кемелділігіне тікелей байланысты.
Ол үшін демократиялық үрдіске бет алып отырған қоғамның бүкіл
мақсат- мүддесі адамға, оның игілігіне бағытталған болса, сол арқылы
баланы, жастар мен отбасыларды әлеуметтік-педагогикалық жағынан қорғайтын
кең ауқымды мемлекеттік жүйе қызымет етуі тиіс. Мұндай әлеуметтік қорғау
жүйесінде білікті, әрі білімді , жан-жақты кәсіби даярлықтан өткен маман
педагогтар ісі нәтижелі болмақ. Батыс елдерінде оларды әлеуметтік
қызыметкер деп атайды.
Жастарға тәрбие мен білім беруде әлеуметтік педагог пен
әлеуметтік –педагогикалық қызыметтің ерекше мәні туралы айтқанда қазіргі
оқу-тәрбие орындарының тәжірибесін ескермей кету мүмкін емес.
Осы заманғы мектептер, олардың айырықша түрлері әлі де болса
педагогикалық процестердің ақтық нәтижелеріне дейін қамтитын толық мәнді
құрылым дәрежесіне жете қойған жоқ. Шын мәнінде олар әлеуметтік ортамен
толық байланысқа түспеген жабық мекемелер екені рас. Сондықтан да
мектептерде әлеуметтік тәрбиенің барлық мәселелері шешілген жоқ, мектеп
бітірушілер әлеуметтік жағынан кемел, дербес және жауапкершілікті сезінетін
адамдар емес, демек, әлі де самарқау және ой жүйесі жинақы болмағандықтан
өмірден өз жолын дұрыс таба білмейді. Мектеп шәкірттері мен олардың ата-
аналары үшін жеткілікті дәрежеде мәдени тәрбие орталығы бола қойған жоқ.
Соның салдарынан оқушы жастарға отбасымен мектеп қабырғасынан тыс бөгде
ересектердің, жас топтардың, діни ағымдардың, қылмыстық топтардың т.б.
күшейіп келе жатқаны белгілі. Тіпті мұндай ықпалдар мектептің әсерінен де
күштірек болып, нәтижесінде педагогикалық қызыметтің құрылымы мен логикасын
қиындатып отыр.
Сыныпқа жетекшілік ету – жақсы мұғалімге жүктелген қосымша
міндет. Ол шәкірттермен бейресми қарым-қатынаста болып, оқушылардың
әрқайсысының өзіне тән жеке қабілет қасиеттерін аша білуге тиіс. Бұл
сонымен қатар, баланы әлеуметтік ортаға бейімдеудің бір жолы.
Осы арада мектеп оқушысын әлеуметтік ортаға неғұрлым оңтайлы
бейімдеудің және жеке басына әлеуметтік тәрбие берудің жолдары қандай деген
заңды сұрақ туады.
Кейбір авторлар бұл үшін мұғалімдік жұмыстан қолы босаған
арнайы класс жетекшілерін тәрбиелеу керек деп есептейді. Осылайша,сынып
жетекшісі педагогикалық коллективтің мүшесі бола отырып шәкірттерді
әлеуметтік жағынан тәрбиелеуді неғұрлым толық атқара алар еді дейді олар.
Негізінде бұл бағыт өте көп шығындарды қажет ететін тиімсіз бағыт болып
саналады.
Мектеп оқушысының қоршаған ортамен байланыстарының сипаты өзгеруі
үшін , оқу орындарының барлық түрлері шын мәнінде әлеуметтік және мәдени
тәрбие орындары ретінде танылып, оларда әлеуметтік педагогикаға лайықықты
орын алуы қажет.
Әлеуметтік педагог әрбір өскелең жас ұрпаққа ақылшы ұстаз,
ұйымдастырушы, психолог, тәрбиеші, үлестіруші-әдіскер, олардың әлеуметтік
құқықтарын қоғаушы болуы тиіс. Әлеуметтік педагог кәсіби псхологиялық
жағынан дербес жасампаз адамдарға, жоғары оқу орындарында алған білімі мен
машығы негізінде оқушы жастар мен олардың отбасыларының құқықтарын
әлеуметтік жағынан қорғай алатын, жеке адамдардың әлеуметтік ортада, оқу
барысында еңбек қызыметінде және бос уақытында жан-жақты жарасымды дамуының
мәселелерін пайымдап, іске асыра алатын мамандарға ғана тиесілі. Әлбетте
бұл міндеттерді жүзеге асыру үшін әлеуметтік педагогтар мемлекеттік,
кооперативтік, мәдениет мекемелері, спорттық ұйымдары мен кітапханалар
ұйымдарының, бірлестіктердің т.б. көмегін пайдаланады.
Біліктілігі жоғары маман ретінде әлеуметік педагогтар, срндай-
ақ баланы әлеуметке бейімдеудің жалпы , ауқымды мәселелерімен қатар тиісті
мекемелерде балалар тамағына бөлінген қаржының дұрыс жұмсалуын бақылау,
интернет типті тәрбие орындарында гуманитарлық көмекке әділ болу, т.б.
сияқты жеке мәселелерді де шешеді.
Қазіргі мемлекеттік педагогтың ең алдымен әлеуметтік
педагогика, әлеуметтік психология, педагогикалық социология, жас шамасының
психологиясы мен педагогикасы, акмеология, жастар мәдениеті, отбасын тану,
құқық тану, ортаны педагогикаландыру сияқты салалардан арнайы білімі болуы
тиіс; мектеп оқушысының ауқымды және шектелген ортасының шаруашылық,
экономикалық, демографиялық, ұл-тұрмыстық сипаттамаларын, баланың
айналадағы өмірімен өзара қарым-қатынас жолдарын. Олардың жас адамды
әлеуметтік тұғыда тәрбиелеуге тигізетін әсерін танып- білуі тиіс.Білім беру
мекемелерінің педагогикалық мүмкіндіктерін ата-аналардың ерекшеліктерін
саралап, олармен жұмыс істеуге дайын болуы; отбасы мен шағын ауданды
зерттеп, олардың әлеуметтік-педагогикалық паспортын, баланың мектепке
(балалар үйіне, арнайы балалар үйіне) түскеннен бастап шыққанға дейінгі
әлеуметтік дамуының бағдарламасын жасай, жүзеге асыра білуі; отбасылық және
қоғамдық тәрбиені, өмірлік ортадағы кездейсоқ және тәртіпке айналған
факторлардың оқушыға әсер ету ерекшеліктерін саралауы; қарым-қатынасқа,
сендіре, қайыра сендіруге қабілетті болуы керек.
Өзінің қызымет барысында әлеуметтік педагог оқушының жеке
басына ықпал ететін ортаның әртүрлі кездейсоқ және қалыптасқан әлеуметтік
институттардан тұратын, олардың әрқайсысы жеке адамның әлеуметтік дамуына
дербес ерекше әсер беретінін ескеріп отыруы тиіс.
Педагог әлеуметтік өмірдің ажырамас бөлшегі ретінде көрінеді,
сондықтан да шәкірттің әлеуметтік жағыдайға бейімделу жолдарын да өзгертіп
отырады.Ол жас адамды өмірге, еңбекке т.с.с. дайындауға жәрдемдесіп қана
қоймайды, оның нақты еңбек қызыметіне өз бетінше араласуға дайын болуын
қалыптастырады, қандай да бір тосын жағыдайдан, тайсалмай, тиісті білімі
мен машығын қолдана отырып шешім қабылдауға баулиды. Ол өз шәкіртін қандай
да бір құбылысты фактіні немесе оқиғаны талдай алатын, пайымдайтын, себеп-
салдар байланыстарын ажырата алатын, сол жағыдайларды жалпы тұрғыда немесе
саралай отырып бағалайтын деңгейде ұстайды.
Әлеуметтік педагогтың мұндай позициясы оқу-тәрбие ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Әлеуметтік факультеті
Әлеуметтік жұмыс және әлеуметтік педагогика кафедрасы
Дипломдық жұмыс
Тақырыбы: “Қазақстан жастары - еліміздің бәсекелестігін көтерудің маңызды
ресурсы”
Қарағанды-2007
Мазмұны:
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...3
I Тарау. Қазақстан жастарының қоғамның әлеуметтік құрылымындағы маңызы және
рөлі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .5
1. Қазақстан жастарының жалпы халық құрамындағы рөлі
... ... ... ... ... ... 7
2. Жастардың әлеуметтік жағыдайы және білім беру
жүйесі ... ... ... ... ... 11
3. Жастардың ел саясатына белсене араласу процесі ... ... ... ... ...13
II Тарау. Қазақстан Республикасының тұрақты дамуындағы жастар рөлі...18
2.1.Жастардың жаңа технологияларда жеткен жетістіктері
... ... ... ... ... ... ... .19
2.2. Қазақстан Республикасындағы жастар
саясаты ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..22
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..26
Қолданылған
әдебиеттер ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... 28
Кіріспе
Әрбір қоғамнның, әрбір отбасының ертеңгі келбеті
ондағы жастардың қалай өсіп , ержетуіне байланысты. Сондықтан, бұл мәселеге
мән беру тұрмыстық -әлеуметтік көзқарас ғана емес, саяси салмағы бар үлкен
міндеттердің бірі деп атасақ, артық айтқан емес. Кеше де солай болған ,
келешекте де солай болмақ. Қазақ халқы да “ат тұяғын тай басар” деп
жастардың жайына бей-жай қараған жоқ. Сондықтанда ата-баба мирас еткен
намыстылық, имандылық, Отанды сүю,ынтымақ пен бірлікті берік сақтау үрдісі
әлсіреген жоқ, қайта жаңғырып, одан әрі жалғасын табуда.Ата – бабаның
үмітін бала буын ақтайды. Қысқасы ұяда не көрсе ұшқанда соны іледі. Бүгінгі
таңдағы жайлар мұлдем жауапты. Егемен елдің ертеңгі тағдыры, ең алдымен
қазақты, барша Қазақстандықтарды тынымсыз ойландыруы тиісті. Оның басты
өлшемі мынау: жастарымыз қалай өсіп келеді екен деген сауал? Олардың жан
дүниесінде қандай жаңғырулар бар? Не нәрсеге еліктейді ? Қандай нәрседен
бой тасалайды? Міне, осы тектес сандаған сұрақтардың алдымызды кес-
кестейтіні рас. Жастардың мүмкіндігінше , қоғамдағы болып жатқан
оқиғалардан өзін оқшау ұстамағаны жақсы. Өйткені олар елдің келешегі. Ата
жолын жалғастыратын мұрагер. Бүгінгі аяқталмай жатқан істерді мәреге
жеткізетін солар. Сол үшін де жастарға белсенділік , сергектік, пен
кәсібилік өте керек. Және мұндай болу жастар табиғатына жарасатын мінез.
“Егер біз лаулап жанбасақ...” деген тіркес бар. Сол тіркестің мағынасы әлі
де өз күшінде. Онда жастардың саяси өмірге қатысып, араласып тұруы міндетті
емес пе?
Қолдағы зерттеулер нәтижесіне сүйенсек, жастар Қазақстан
Республикасының үштен бір бөлігін қамтиды. Осыған байланысты жастар
мәселесінің өзектілігін Қарағанды облысының бұрынғы әкімі К.Мұхамеджанов
Қарағанды экономикалық университетінде облыс жастарының өкілдерімен
кездескенде атап өтті: “Мен қашанда батыл, дербес, ынталы, іскер жас
адамдарды көргенде қуанамын. Олардың көпшілігініің өз фирмалары, шығым
капиталы бар. Олар өз әрекетіне жауап бере алады. Ешкімнің мойнында жоқ.
Елбасы Н.Ә.Назарбаев 2030 – стратегиялық бағдарламасының
Қазақстан мұраты деп аталатын бөлімінде –еліміздің тұтастығын,оның
тыныштығын,яғни мемлеекетке қауіп төндіретін қандай да болмасын ішкі және
сыртқы күштерден сақтау міндетінің өзі, жастарымызды отаншылдық,
елжандылық,потриоттық рухта тәрбиелеуді жүктейді.Қазақ халқының бір туар
ұлдарының бірі, Б.Момышұлы: Потриотизм Отанға деген сүйіспеншілік, жеке
адамның аман-саулығы, қоғамдық, мемлекеттік қауіпсіздікке байланыстығын
сезіну, әр адам өзінің мемлекетке тәуелді екендігін олай болса, мемлекетті
нығайту жеке адамдарды күшейту екендігін мойындау,-деген болатын.Сондықтан
да елімізді дамытып, көркейту үшін ең алдымен жастарымызға көңіл бөліп,
солардың бойына потриотизм сезімін ұялатуымыз керек.
Нарықтық экономика әр адамнан дербес, белсенді іс қимылды талап
етеді. Осыған байланысты жастар проблемасы сол жастардың тікелей араласуы
арқылы ғана шешіледі. ”
Бұл диплом жұмыстың мақсаты- жастардың дүниежүзлік жастар мәселесіне
көңіл бөлуі болып табылады. Соның ішінде Қазақстан жастары саясатына жете
көңіл бөліп, олардың кемшіліктері мен жетістіктерін көрсете білу.
Бұл диплом жұмыстың міндеті- жастар саясатының мәнін түсіндіру, олардың
принципімен таныстыру, сондай-ақ Қазақстан Республикасында етек жайған
жастар мәселесәмен таныстыру.
I –тарау. Жастар саясаты туралы негізгі түсініктер.
Кез келген тарихи кезеңде жастарға маргиналдық және қоғамдық орнының
шектелуімен байланысты өте қиын болып келеді. 1985жылы БҰҰ-ның Бас
Ассамблеясымен Халықаралық жастар жылы болып жариялануы кездейсоқ емес.
ТМД елдері жастары , соның ішінде Қазақстан да , елдің дамуына
байланысты қиын кезеңді бастан кешірді.
Мұндайда жастардың өмірлік стратегиясын жүзеге асыруға
әлеуметтік мәселелердің шешімін табуға , біріншіден, жекеше түрде және
жастар ұйымдары арқылы белсенді іс-әрекет жасайтын жастардың өзі ,
екіншіден, жастарға өзін-өзі айқындауға қажетті алғышарттарды жасайтын
мемлекет ,үшіншіден, өз институттарының жұмысы арқылы (қоғамдық өзін-өзі
басқару, қайырымдылық арнайы факторларжәне тағы басқа) азаматтық қоғам
көмектесе алады.
Осы бір-бірімен байланысты үш ағым жастар саясатына келіп
құяды. Тура осындай түрде жастар да тұрғындар тобы ретінде мемлекеттік және
қоғамдық әлеуметтік саясатының құрамдас бөлігі болып табылатын сфецификалық
ерекше бөлік ретінде қарастырылады .
Экономикалық , әлеуметтік және саяси қайта құрулар азаматтық
қоғам , нарықты экономика демокреттық құқықтық мемлекетті дамытуға алғышарт
жасады. Бірақ өтпелі кезеңдегі обьективті қиындықтар, үкіметтің мемлекеттік
органдардың қызыметінің тұрақсыфздығы, реформаны жүзеге асырудағы
қателіктер жастар арасында сенімсіздік пен көңіл қалуды туғызды.
Егер де мемлекет болашаққа бағыт ұстанған болса, ол жастардың
санасындағы өзгерістерсіз жүзеге аспайды . Бүгінгі жастар қандай
құндылықтармен тәрбиеленсе , болашақ та сондай болмақ. Адам төзгісіз
жағыдайларда өмір сүріп жатқан және осыған лайықты мнеталитетке ие болған
жастар болашақты да осындай сарамен құрайды. Сондықтан да мемлекет
жастардың санасын қалыптастыруда, нақты бағыттағы саналы күш-жігер жұмсауы
тиісті.
Жастар қоғамгның ең басты стратегиялық ресурсы . Тек қана
құрылыс және өндірістік жобаларды қаржыландырып қана қоймай, адамның жан-
жақты , соның ішінде мәдени –рухани , әлеуметтік дамуына басты назар
аудару қажет.
3. Қазіргі Қазақстандағы азаматтық жастар қоғамының саяси белсенділігі.
Кез келген елде кез келген қоғамда болмасын, жастардың жалынды
тобы негізгі белсенді күш пен белді шаруаның нақ ортасынан орын алатыны
анық.Ерте заманда, ел басқарып отырған патша көне көзді данагөй қариядан
...Елімнің ертеңін, болашағын болжап берші,- деп сұрағанда, Әуелі елім
дейтін ер болатындай, болашақ жастарыңның бетін көрейін,- деген
екен.Болашақ дегеніміз – үміт, демек, егемен еліміздің бар үміті, бар
болашағы қазіргі жастарда деген сөз.
XXI ғасырда Қазақстан әлемнің күрделі талаптары мен
сұраныстарына жауап беруі тиіс. Сонымен қатар Елбасымыздың ұсынысы
бойынша Қазақстан жоғары қарқынмен даму жолдарында әлемде бәсекеге
қабілетті, өркениетті 50 мемлекет қатарынан орын табуды, бүкіл әлемдік
сауда ұйымына кіруді мақсат тұтып отырған жайы бар. Осы мақсатттарға
жетуде, жалпы еліміздің бірқалыпты саяси жүйесінің қалыптасуыбарысында
жастар саясаты ең маңызды орын алатыны сөзсіз.
Қазіргі таңда мемлекет тарапынан жастар саясатын қолдау
мақсатынад бірқатар игі іс-шаралар атқарылып, олар өз нәтижесін берді.
Атап айтсақ:
2004 жылдың шілде айында Қазақстан Республикасы жастар саясаты
туралы заң жарық көрді, 2005-2007 жылдарға арналған Жастар саясаты
бағдарламасы қабылданып, сондай –ақ Елбасының жеке ұсынысымен елімізде
азаматтық жастар қоғамының келесі институттары құрылды:
• Қазақстан жастар Конгресі;
• Қазақстан Халықтар Ассамблеясы;
• Қазақстан Студенттер Альянсы;
Сонымен қатар, Жасыл Ел елді көгалдандыру бастамасы мен
Студенттік құрылыс отрядтарының қайта құрылуы, биліктің жастарға көңіл
аударғанын білдіреді.
Аталған ұйымдармен, қозғалыстармен елімізде бірқатар іс-шаралар
атқарылады, Қазақстан Студенттер Альянсы мен Республикалық деңгейде
Қалың қалай студент?, Біз коррупцияға қарсымыз, т.с.с. акциялар
ұйымдастырылды және мемлекеттік жастар саясатын жүзеге асыруда көмек
көрсете алатын ұйым Қазақстан Жастар Конгресі жекелеген облыс, қалалардың
аудандардың жастарымен көшбасшыларымен жұмыс атқаруға мүмкіншілік тудырады.
Қазақстан Халықтар Ассамблеясы да көп ұлты Қазақстан жастар саясатын
жүзеге асыруда ел жастарын толеранттыққа, бірлікке жетелей алатын маңызды
ұйым екендігін дәлелдеген сияқты. Сондай-ақ елімізде 2005 жылдан бастап
өзіне артқан сенімді ақтап келе жатқан Жасыл Ел бастамасы мен студенттік
құрылыс отрядтарының да маңызы орасан зор.
Әлеуметтік саясат арқылы қоғамға тікелей қатысы бар адамдардың жан-
жақты қамтылуы, олардың материалдық және әлеуметтік , экономикалық
қажеттіліктерін қанағаттандыруға , адамның ар-намысын сыйлауға және
қоғамдық әлеуметтік өміріндегі тұрақтылықты қамтамасыз ету
түсіндіріледі.
Әлеуметтік жұмыс өзінің құрылымында адамның
дамуына бағытталған Осыдан оның пайымдау туралы маңызды ерекшелігі бар
гумандық бағыты пайда болады. Келесі маңызды еорекшелігі, әлеуметтік
саясат қоғам игілігін пайдалану және бөлу механизімімен теке тірес
жұмыс істеуі болып табылады.
Ғылыми әдебиеттерде , оқулықтарда жастар саясаты
туралы көптеген анықтамалар тауып алуға болады . Солардың бірнешеуін
қарастырсақ; Мемлекеттік жастар саясаты – қоғам пайдасы үшін
жастардың шығармашылық потенциалының түгелдей орындалуына және жас
азаматтардың әлеуметтік дамуы мен қалыптасуы үшін әлеуметтік –
экономикалық , құқықтық , ұйымдастырылған алғышарттар мен
кепілдіктерді құруға мемлекеттің жасайтын іс-әрекеті .(1.29бет)
Жастар саясаты – жастар қажеттілігін және қызығушылығын
қоғауға бағытталған жастар өмірлін нормалауға бағытталған мемлекеттік
және қоғамдық қатысуы және олардың жеке белсенді өмірге аяқ басуына
қолдау көрсететін әлеуметтік саясат сферасы.
Қазақстандық мамандар жастар саясатына өз анықтамасын береді
;
Мемлекеттік жастар саясаты- бұл жас ұрпақтың
әлеуметтік –құқықтық қорғалуы мақсатында жастар саясатының
концептуальдық бағыттары және оны толық жүйеде әлеуметтік-экономикалық
қорғау жүйесі доктаринасына өңдеу жасайтын мемлекеттік іс-әрекет. Жас
ұрпақтың құқығының ерікті әлеуметтік дамуы , шығармашылық инициативасы
оның қабілетіне , физикалық мүмкіндіктеріне , түпкілікті
қызығушылығына және қалыптасушы қоғамның қызығушылығна сай дамитын
прогресс.(2.29бет)
Осы жастар саясаты туралы анықтамалар , негізінлде,
жалпы контурлары және құрылымы жағынан дұрыс бағыт барді. Бұл
анықтамаларда , біріншіден, мемлекет органдеры және методтары жағынан
арқылы жүзеге асыратын жастар саясаты туралы айтылуда. Екіншіден,
анықталған жастар саясатына қоғами жастар ұйымдары арқылы , басқа
қоғамдық бірлестіктермен байланыста отырып немесе жастар саясатының
қалыптасуы мен дамуына өзінің жеке инициативасына байланысты өте әлсіз
қатысады , кей кездері қатыспайды. Үшіншіден, мұнда жастар ортасы үшін
маңызды әлеуметтік саяси критерий - әлеуметтік қоғау қажеттілік
дәрежесі диференциясы көрніс таппаған.
Жоғарыдағы айтылғандарды ескере отырып, жастар
саясатына мынандай анықтама беруге болады.
Жастар әлеуметтік саясаты – бұл мемлекет және қоғам арқылы
жүзегше асатын, сонымен қатар қоғам және жеке қызығушылыққа байланысты
жастардың өмір сүру деңгейін жақсартуға бағытталған , жеке тұлғаның
жауапкершілігіне жіне инициативасына негізделген адамдардың өз өмірі
үшін және отбасыларының өмірі үшін жауапкершілікті адрестік, түгелдей
әлеуметтік тұрақсыз жастар категориясына бағытталған әлеуметтік
саясат.
Сонымен, қазіргі кезде жастар саясаты ғылымит тұрғыда
әлеуметтік саясаттың бір бөлігі ретінде қабылданады. Соңғысы тек қана
әр түрлі тұрғындар категориясын , соның ішінде жасарды ерекше
әлеуметтік группа ретінде адекватты және адрестік сұраныстар болғанда
ғана эфектілі болады.
Бұдан басқа жастар саясатының әлеуметтік қатынасы
болғанына байланысты балалрға , зейнеткерлерге т.б. қамқорсыз
тұрғындар категориясына деген айырмашылықтар мынада жатыр ;
Ол компенсаторлық механизммен ғана үйлеспейді,сонымен қатар жас ұрпақ
шығармашылық және еңбек потнециясына сүйене отырып, белсенді
инавационды аспект құрайды , ал бұл қоғамның стратегиялық ресурсы
ретінде дамуы жастар саясатының маңызды екенін көрсетеді.
Барлық жастар саясаты туралы түсініктерді жүйелей
отырып, жастар саясатына мынандай анықтама беруге болады :
Мемлекеттік жастар саясаты – мемлекет жүзеге асыратын және
жастарды қолдауға бағытталған әлеуметтік-эканомикалық , саяси,
ұйымдастырушылық және құқықтық шаралар жүйесі.
Жастар саясатындағы үлкен, маңызды рөлдердің бірін – жастар
ұйымы алады . Жастар тек жастар ұйымы арқылы ғана өз қызығушылықтар
мен өз іс-әрекеттерін көрсете алады . Осыған байланысты жастар ұйымы
жеке дара жатардың қызыметін танытатын ұйым болапды. жастар ұйымы –
негіңзгі мақсаты әлеуметтік- мәдени , білім беру міндеттерін және
жастардың құқықтарын , заңды мүдделерін қорғауға бағытталған өзге де
міндеттерді шешу , рухани және де қажеттіліктерін қанағаттандыру болып
табылатын заңды тұлғалар қаумдастығы , қор , сондай –ақ қоғамдық
бірлетік нысанында құрылған коммерциялық емес , мемлекеттік емес
ұйым.(3. 29 бет)
Жастар өз мүдделерін жастарға арналған әлеуметтік
инфрақұрылымдар арқылы да білдіре алады.
Жастарға раналған әлеуметтік инфрақұрылым- жастар тіршілігін
қаматамасыз ету үшін қажетті обьектілер( үйлер, құрылыстар,
ғимыраттар) , сондай-ақ жастардың денсаулығын сақтау, оларға білім
беру, оларды тәрбиелеу, әлеуметтік бейімдеу , дене тәрбиесі , рухани
имандылық жағынан дамыту , жұмыспен қамтылуын қамтамасыз ету жөніндегі
қызыметті жүзеге асратын ұйымдар.
1. Жастар саясатының бағыттары.
Жастар саясты өзінің құрылымы жағынан өте күрделі болып келеді
де ,өзінің даму әрекеті әр түрлі бағытта болады . Жастар қай заңда
болимасын бірдей қоғалуы керек. Жастар біздің болашағымыз дей отырып,
оларға көңіл бөлу барлық елдерде де түгелдей орын алған . Бұл , әрине ,
Қазақстанда да тараған .
Мемлекеттік жатар саясатының негізгі бағыттары :
1) жастардың құқықтары мен бостандықтарын сақтауды қамтамасыз ету;
2) жастар еңбегі мен оларды жұмыспен қамтылуы саласындағы кепілдіктерді
қамтамасыз ету;
3) жастардың кәсіпкерлік қызыметіне жәрдемдесу;
4) жас отбасыларын мемлекеттік қолдау;
5) жастардың тегін орта білім алуына концтитутциялық құқығын іске асыру
үшінжағыдай жасауды қамтамасыз ету;
6) жастарды тәрбиелеу және оларға жан-жақты білім беру үшін жағыдай
жасауды қамтамасыз ету;
7) балалар үйлерінің мүгедек және тәрбиеленуші жастарының құқықтары
мен әлеуметтік қоғалу кепілдіктерін қамтамасыз ету;
8) жастардың патриоттық және азаматтық тұрғыда қалыптасуы үшін жағыдай
жасауды қамтамасыз ету;
9) жастар бойында ұлттық мәдениет пен тілді дамыту үшін жағыдай жасауды
қамтамсыз ету ;
10) жатардың денсаулығын сақтауды қамтамасыз ету,олардың салауатты өмір
салтын қалыптастыру;
11) әлеуметтік қолдауға мұқтаж жатарға әлеуметтік көмекті қамтамасыз
ету;
12) жастардың мәдени бос уақыттары мен демалыстары үшін жағыдай жасауды
қамтамасыз ету;
13) талантты жастарды мемлекеттік қолдау;
14) жастар саясатын жүзеге асыру жөніндегі уәкілетті мемлекеттік
органдардың коммерциялық емес жастар ұйымдарымен ынтымақтатығы;
15) жастардың халықаралық ынтымақтастығына жәрдемдесу болып табылады.
Жатар саясаты негізінде осы жастар саясатының бағыттары арқылы жүзеге
асады. Осыған сәйкес қазіргі кезде Қазақстанда көптеген шаралар
қолдануда.
1.3. Жастар саясатының негізгі мақсаты мен принципі мынандай:
- Жастардың әлеуметтік , мәдени , рухани және физиалогиялық
дамуына ықпал ету.
- Жастарды қоғамның әлеуметтік- экономикалық , саяси және мәдени өміріне
толықтай араласуына алғышарттар жасау, яғни жас адамның
өмірлік жолын таңдауын және жеке жетістіктерге жетуге жол ашу. Қо-
ғам дамуына және жастардың өздерінің дамуына да, жастар инавациялық
потенциясын жүзеге асыру.
-Өз мәселелерін өз күшімен шеше алмайтын жастар категориясын толыктай
әлеуметтік қорғау жасау.
Өз мәселелерін өз күшімен шеше алмайтындарға қараусыз қалған адамдарды, жас
наркамандарды , сондай-ақ қаңғыбастарды, мүгедектерді , дауындарды
жатқызамыз.
Осы жастар саясатының мақсаттары, міндеттері және принциптері ҚР-ның
мемлекеттік жастар саясаты туралы заңның 3-ші бабында көрсетілген .Осы
заңға сәйкес жастар саясатының міндеттері , мақсат-тары ,принциптері былай
анықталады:
1. Қазақстан Республикасындағы мемлекеттік жастар саясаты жастардың рухани
, мәдени,білім алуы , кәсіби қалыптасуы мен дене тәрбиесін дамытуы үшін
әлеуметтік –экономикалық, құқықтық, ұйым-
дастырушылық жағдайлармен кепілдіктер жасау , бүкіл қоғам мүддесі үшін
олардың шығармашылық әлеуметін ашу мақсатында жүзеге асырылады,
2. Қазақстан Республикасындағы мемлекеттік жастар саясатының мін-деттері :
1) Жастардың құқықтары мен заңды мүдделерін қорғау;
2) Жастарға көмек беру және әлеуметтік қызмет көрсету;
3) Жастардың әлеуметті маңызды бастамаларын іске асыру болып
табылады.
Қазақстан Республикасының мемлекеттік жастар саясаты:
1) ерекше әлеуметтік –демографиялық топ ретнде жастардың мүдделері
мен қажеттіліктерін тану ;
2) Қазақстан Республикасының тарихи және мәдени құндылық-тарының
басым болуы ;
3) Тән саулығын сақтау және нығайту;
4) Адамгершілік және рухани даму;
5) Қазақстандық патриотизімді қалыптастыру;
6) Адамзаттықты қалыптастыру;
7) Жастардың құқықтары мен бостандықтарын іске асыру ;
8) Жастардың проблемаларын шешудегі жүйелік пен кешенді-
лік;
9) Мемлекеттік жастар саясатын қалыптастырумен мен іске асыруға
жастардың тікелей қатысуы принциптріне негізделеді.
Мемлекеттік жастар саясаты дегеніміз , сонымен,- мемлекет жүзеге
асыратын және жастарды қолдауға бағытталған әлеуметтік –экономикалық ,
саяси , ұйымдастырушылық және құқықтық шаралар жүйесі.
Кез келген қоғам және мемлекет өзінің мүмкіндіктері мен қызығушылығына
байланысты әлеуметтік саясатты белгілі бір прин-цип арқылы басқарады.
Кеңес өкіметі кезінде қоғамның тұтыну фонды тұрғын үйді,білім және
денсаулық сақтау жүйесін тегін қылды .Бұл кезде адамдардың әлеуметтік
құқығын қорғау капитализмге қарағанда эфектілі форма ретнде қарастырылды .
Мемлекет бақылауына бүкіл білім беру жүйесі мен жасөспірімдер тәрбиесі
кірді. Мемлекет балаға қамқор бола отырып , отбасын балаға қарау немесе
баланың жұмыс істеуге кедер-гі болуы мәселесінен босатып берді . Алайда ,
барлығын тең дәрежеде қорғау трансформацияға әкеліп соқтырды.Осының
салдарынан тұлға ,отпасы және әлеуметтік иниституттар арқылы көрінетін екі
жақты қоғам мен тұлға арасындағы , субъект пен субъект байланысының
бұзылуына әкелді. Бұдан әлеуметтік бойкүйездік пайда болды. Әлеуметтік
бойкүйездік туалы айтқан кезде , біз адамның саналы түрдегі орентациясы
туралы айтамыз, біз өмірдің объктісі қалыптас-қаналғышарттарын айтамыз. Осы
бойынша адам өзіне сенбей мемлекет көмегіне барынша бой ұсынады, сөйтіп өз
пассипті объектіге айналады (4. 29 бет) . Алайда мемлекеттің өзі де
жарияланған құқықтарды сапалы түрде орындай алмайтын болып шықты . Бұған
Кеңес өкіметі және дамыған капиталистік мемлекеттер ішінде әр түрлі өмір
сүру деңгейінің болуымен , төменгі дәрежеде өмір сүретін тап өкілдері дә-
лел бола алады.
1.4. Жастар саясатының модельі
Жастар саясатының бөлінуі қоғам және мемлекет іс-әрекетіндегі өз бетімен
бағытталуы, адам цивилизациясының дамуының қазіргі кездегі кезеңіндегі
белгілі бір заңдылығын көрсетеді. Бұл процесс қоғамды еңбек және
интелектуалдық ресурстардың әлемдік қайта құру экономикалық шарттарына
байланысты қиындықтар, жас өспірімді әлеуметтендіру ұлттық институттың
кризистерімен көптеген жастардың өз бетімен қалыптасушы тәртібінің
көбінесе бас кезінде және нашақорлықтарда көрінетін қиындықтармен
байланысты.
Әлемдік бірілестік БҰҰ, және МОТ және басқада халықаралық ұйымдар
алдында жас ұрпақтың әлеуметтенуіші сапасынан және әлеуметтік дамуына
адамзат болашағы байланысты екен анық сезінгендігін жеткізеді. БҰҰ әлемдік
бірлестік назарын әлеуметтік институттар, әлеуметтік қабат және группаларын
іздеу барысында прогресс және қоғам дамуының темпінің өсуіне әсер етеді.
Жастардың экономикалық саяси әлеуметтік дамуының субъектісі екеніне
бірлестіктің назарын аудартқызды. Халықаралық қоғам мен сондай-ақ мыналарда
мойындалған: жастарды әлеуметтендіру және интерграциялау кезеңінде қоғамның
ұшырасатын қиындықтары құбылмалы өмірдегі жас адамдар қажеттіліктері мен
тырысуы арасындағы қайшылықтардан шығады. Қоғам оларға бір нәрсені ұсынады
және олардан басқа нәрсені талап етеді. Бұл процесске әсерін тигізеді.
Қарама- қайшылықты шешу үшін жастарға өзін-өзі қалыптастыру шарттарын
құрып, қоғам даму процесіне өз үлесін қосуға мүмкіндік алу керек.
Тек қана қоғам жастарды білім және тәрбие арқылы әлеуметтендіруді жаңа
идеалармен көз қарастырушы жастар өз кезегінде қоғамда прогресивті бағытта
өзгеруіне және дамуына итермелейді. Жастар дамуының деңгейінен, оның
білімінен, оның сала деңгейінен, құндылықтарынан, өзін-өзі ұстау мативіне,
әлеуметтік белсенділігінен қоғам дамуына, әлеуметтік прогреске үлес
қосуына, ықпал етуіне байланысты болады. Қоғам және жастардың даму темпі
өмір сперасының қандай терең және кең түрде жастар қатысуына байланысты
болып табылады. Барлық осы жағдайларды халықаралық бірілемстік ескере
отырып, жастар саясатының қалыптасу мәселелері құрлымы ретінде қарады.
XXғасырдың II жартысында шығыс елдеріндегі жастар саясатының қалыптасуы
шартты түрде екі кезеңнен тұрды. 60-жылдардың бас кезінде Шығыс қоғамыны
жастарының Америкадағы Анти социалды тәртібіне қамықты. Оның басты себебі
ретінде көптеген мамандар қоғам модеринизациясын, ғылыми техниканың
прогресс ықпал етуіне оның құрылымдарының түгелдейі қиындауын, сондай-ақ
діни және отбасының моронь иниституттары және дәстүрлі әлеуметтік
қатынастарының бұзылуы мен байланысты.
Кез келген жастар саясатының моделі тек қана оның орындалу мерзімі
болғанда ғана орындалады. БҰҰ құжаттарында сұрақ барлығына ерекше мән
берілетіні кездейсоқтық емес. Жекеше түрде , жастардың саясатының
орындалуына бөліп қарастыруы бойынша ұлттық орындар құрылуы керек.Оларға
келесі органдар тән:
- жастарға қатысты жоспарда және әлеуметтік саясаттың өңделуі кезінде
қатысу .
- кадырлар дайындау програмасын қоса аланда , жастарға қатысты программалар
және саясат жүргізгенде көмек және кординаталық іс әрекет көрсету.
- жұмыс барысының жүргізілуімен танысу.
- зерттеушілік іс- әрекет және мәліметтерді жинау .
Қазіргі кезде өкімет құрылымы 90 мемлекетте арнайы министірліктер түрінде
немесе басқада министірліктер құрамындағы басқарушы түріндегі
департаменттер.
Жастар саясатын қалыптастыру немесе өңдеу тәжирбесі бойынша шет ел
апазисіне жүгінсек , келесіндей қосымшалар аламыз:
- дамыған мемлекеттерде жастар саясаты мемлекеттің іс-тәжирбесінің жеке
дара бағыты ретінде қалыптасты . Бұған себеп болған еңбек және
интелектуалдық ресурстардың өңделуінің қиындауы еді.
- Мемлекеттік жастар саясатын басқару органдар жүйесі және хординациялар
арқылы жүргізеді , мұндай мемлекеттердің араласуы ұлғайған сайын ,кері және
жастарға өлшеп көрсететін ,өздерін еркін жеткізушілер деген атайтын фонд,
ассационалистер , клубтар белсенділігі төмендей береді.
- жастардың және бағдарламаның орындалуы ,жастардың тәртіптілігіне орай
білім деңгейіне деген талап қызығушылығына , жұмыспен қамтылуына байланысты
болды ; Бұл бағдарламаларда негізгі көңіл жастардың өзін -өзі басқару ,
жастардың өз уақыттары , оқу процесін таңдау формаларының қалыптасуына
бекінеді .
- сондай-ақ ұзақ мерзімді жастар бағдарламасынан бас тарту байқалады .
Себебі кей-кездерде қоғам дамуының жоғарғы темпі көрініс береді және
солардың өзі де интенсивтілі өзгерілуі байқалады, моральды түрде ескіріліп
қалған шешімдерді басқасымен алмастыру жыл сайын өтуде.
ІІ тарау. Жастармен әлеуметтік жұмыс негізіндегі жастар саясаты.
2.1. Қазақстан Республикасындағы жастар проблемасы.
Зерделеп қарасаңыз, бүгіндері жастарымыздығ қам-қаректтеріне жаңа
бір үрдіс байқалады. Ол здері өмір сүріп отырған қоғамға, яки күнделікті
жұмысына қанағатанбағандықтан қайткен күнде де соы өзгертуге тырысушылық.
Осының жолында қандай әректттерге болмасын баруға олар әзір.
Қазақстандық қоғамдық қайта құрулар барлық әлеуметтік топтар, соның
ішінде жастардың да басынан өткен біртұтас жұйенің құлдырауымен бірге
жүреді. Бұл асу бір сәтте және барлық адамдар үшінбірдей болуы мүмкін емес.
Қазақстандық модернизмнің айқын айғағы тек қана жас әрі қуатты “жаңа
қазақтар” емес, сонымен бірге әлеуметтік жағдайы төмен адамдар, ал олардың
ішінде қаншама жасөспірімдер, балалар мен жастар бар. Астар жұмыссыздар
қатарын толықтыруда, жастар арсындағы қиыншылықтардың көрсеткіштері өсуде.
Қазіргі тағда айтарлықтай сұранысқа ие болмай жатқан мамандықтың көбее
түсуі жұмыссыздықтың өсуіне, жатардың бәсеклестігінің төмендеуіне, қоғамда
өз орнын таба алмауына әкеліп соқтырды. Жұмыссыздар ішінде бүгінде жастар
тобының алар орны өте үлкен(5. 29 бет).
Соңғы жылдар ішінде экономикалық реформаларды талдау жастар
арасындағы жұмыссыздықтың өсе түскендігін көрсетті. Соынмен бірге жастарды
жұмысқа орналастыру да төмендеп кетті. Ресми жағынан алғанда, жас еңбек
ресурстарының саны айтарлықтай жоғары, Бұл жұмыссыздардың өсе түскедігін
блжауға мүмкіндік береді. Мұнымен бірге белгіленген жұмыс орындарына
қабылдаудың қысқара түсуі және орта арнаулы орындарына қабылдаудың
азайғандығы байқалады. Ендеше оқу орнын бітіргендердің көбісі жұмыссыз
қалады деген сөз.
Жұмыс күшіне деген сұраныс пен ұсыныс арсындағы айымашылық өсе
түсуде.
Бүгінде жас өспірімдер мен қызар ақысы төмен, әрі біліктілігі төмен
жұмыстарға қызықпайды, соған қарамастанжоғарғы оқу орындарының басым
көпшілігінің мамандар даярлау сапасы еңбек рыногының талаптарына сай келмей
отыр.
Мұндай жағдайда жастар арсында әлеуметтік қоғансыздық сезімі өсе
түсуде және олар өздерінің өмірлік деңгейін кез-келген жолдармен көтеруге
ұмтылады.
Нақты индустриалдық әлем, нарықтық заман тұрақсыздық пен әлеуметтік
және жеке жағдайдағы тұйықталуға ұмтылдырады, білім ал, еңбек, жүйелік
құндылық плюрализмінде бұрын болмаған кең көлемдегі таңдауда тудырды.
Статистикаға қарасақ, бүгіңгі жұмыссыздардың үш бөлігіне жуығы жас
адамдар. Бес паызы ғана шын мәнінде, көркею үстінде, ал үштен екісі
кедейшілік тауқыметін тартуда немесе одан да қиын жағдайда. Көптеген жас
отбасылар үшін балалы болу қол жетпес арман сияқты, туу көсеткіші өте
төмен, соған қарамастан жастар арасындағы өлім деңгейі қарттармен
салыстырғанда екі есе жоғары.
Тағы ьір өткір мәселе – жастардың мумкіндікткрі мне күш-қуаты бұл
қоғамға қажетсіз болып отыр.
Бүгінгі ауыл жатары тіршіліксіз аралда қалғандай күйде, елімізде
болып жатқан оқиғалардан хабарсыз, клубтар мен кітапханалар жабылған,
жұмыссыздық пен шарасыздық ауыл жастарын қоғамның “масылдарына” айналдырды.
Ал, байқап қарасақ, ауылдан Қазақстанның мақтанышы болып табылатын
Қ.Сәтбаев, М.Әуезов, Б.Момышұлы және басқалар сияқты талантты, атақты
адамдар шықты емес пе?
Елбасының нұықыауы бойынша алдағы үш жал қатарынан ауыл жылы болып
бекітілді. Енді, әсіресе, ауыл жастарына ерекше назар аударылар деген үміт
бар. Ауылдың жастары да мемлектетіміздің болашағы болып табылады. Біз
олардың ішінен тек білімді жастарды ғана емес, жан-жақты дарынды, тәрбиелі
жастарды көруіміз керек. Сондықтан да мемлекет тікелей ауылды қолдауға
тиісті. Біздің азаматтық міндетіміз – ұрпаққа отанымыздың біреу ғана
екедігін, оны аты Қазақстан екендігін, ол көптеген тері-қан арқылы
құрылатындығын және оның болашағы қазіргі жастардың қолында екендігін
жеткізуіміз болып табылады, өйткені қазақ халқының ғасырлар бойғы арманын
жүзеге асыру және ХХІ ғасырда алаңсыз өмір сүру солардың қолында.
Соңғы кездері жастардың басқа мәселелермен қосыла, Қылмыстық
әрекеттері етек жаюда. Қылмыстың жасалу себептері көп, соның ішінде бірінші
кезекте экономикаға қатысты. Өндірістің тоқтатылып, жұмыс орындарының
қысқартылуы, көптеген адамдардың жұмысының нашарлауына әкеп соқты.Кәмелетке
толмағандардың еңбекке орналаса алмау, құқық бұзушылыққа жол ашты. Сол
себептен, бұларды белгілі бір қадағалауға алу керектігі туады.
Сондай-ақ, жастар арсында өрбіген тағы бір проблема, мәселе –
маскүнемдікке салыну, шылым шегу, нашақолық. Қазіргі кезде шылым шегу -
жастар үшңн таптырмас құштарлық. Республикамызда шылым шегушілердің 70%-ын
жастар құрайды. 18 жасқа толмаған жасөспірімдерге сатылмауға тиым салынса
да, бұл дерт мектеп оқушылыры ішінде де тараған.
2.2. Қазақстандағы жастар саясаты.
Көптеген шет елдердің даму кезеңіндегі саясаты
Қазақстанның және ТМД елдерінің Кеңес өкіметінен бөлінгеннен соң
ұстанған саясаты болды.
Кеңес өкіметі қол астындағы мемлекеттірге бірдей жастар
саясатын қалыптастыру жүрді. Мұнда жастарға әлеуметтік проблеманың ерекше
бөлігі ретінде қарады.
СССР құламай тұрғанның өзінде жастар саясаты бүкіл кеңестік
және республикалық тұрғыдан тиесілі шешімдер мен нормалық актілерді
қабылдауды қажет етті. Мысалы,СССР- дің мемлекеттік еңбек комитетінің
“нарықтық эканомикаға өту кезіндегі тұрғындарды әлеуметтік қамту
концепциясының жағыдайы” (1. бет) жобасында әлеуметтік
қамсыздандырылмаған ,әлсіз топтар қатарына мүгедектер, зейнеткерлер және
көп балалы аналармен қоса студенттерді де енгізген. 1990 жылы “Жалпы СССР
бойынша мемлекеттік жастар саясатының басиамасы” туралы Заң қабылданды.
Бұл заңның барлық болмысы сол кезеңдегі ескіріп қалаған дәстүрге
бағытталды. Мұнда: Жастарға қатысты потернализм, жастарға қатысты әр
түрлі әлеуметтік инвелирлік, мемлекеттік жастар саясатына қатысты
орталыққа бағынушылық жатты.
1991 жылы Қазақ ССР –інде “мемлекеттік жастар саясаты
туралы” заң қабылданды. Бұл заң мемлекеттің нарықтық экономикаға көшуіне
байланысты жастардың өмірінің алғышартын жақсартуға негізделген бірнеше
статьялармен толықтырылды. Олар:1. жеке кәсіпкершілікті дамыту ;
1. жастарды қосымша жұмыс орындарымен қамтамасыз ету;
2. жас жұмыскерлерге жұмысына байланысты көиектер беру ;
3. “жастар”, “студенттік”, “оқушылар” –мен байланысты ұйымдарға көмек
беру.
Сондай –ақ бұл заңда жас отбасыларына балалы болар кезеңінде
ұзақ мерзімдік судалар қарастырылған.
Заң, сондай-ақ жастар және балалар ұйымдарының мемлекеттен
қолдау алатындығын және жастар және балаларға қатысты жобалардың барлығы
мемлекет және жергілікті органдар бюджетінен төленуі керек деген.
Алайда бұл заң дамушы Қазақстан мемлекеті үшін қолайсыз
болғандықтан, ол өмір сүруін тоқтатты. Заңның барлық тармақтары 11994-1996
жылдар ішінде тоқтатылды. Қоғам дамуындағы жастардың құндылықтарын жоғалту
сияқты, жастар арасындағы жұмыссыздық , жастар арсындағы білім деңгейінің
төмендеуі жастар саясатын қайта қарауды қажет етті. Бұл,әрине , нарықтық
экономикаға сай әлеуметтік-экономикалық , әлеуметтік-мәдени құндылықтар
деңгейінде болуға тиісті . 1996 жылы 9 қазанда Қазақстан Республиткасының
Президентінің жарлығы бойынша , “Мемлекеттік жастар саясатын нығайту туралы
шаралар” жүйесіне қол қойды. Бұл шаралар жүйесі жастарды жұмыспен қамту,
үймен қамтамасыз ету, жастар саясты және оның орындалу ерекшеліктерін
қамтыды.
Жастар саясатын республикалық тұрғыда көтеруге алғашқы
қадам болып “Қазақстан Республикасының жастар саясатының концепциясы”
жатады. Бұл жобаны “ Қазақстан болашағы үшін” жастар қозғалысы 1998 жылы
ақпанда республикалық жасатарын ның сьезінде ұсынылды.
“Концепция” Қазақстан Республикасының Конститутциясы мен
Бүкіләлемдік адам құқығы туралы Декларацияға , БҰҰ-ның Бас Ассамблеясының
“2000 жылғы дүниежүзілік жастарды дамыту бағдарламасына” , Қазақстан 2030
бағдарламасына негізделеді. Бұл Концепцияға сай Қазақстан Республикасының
жастар саясаты мынындай негізгі принциптерге негізделуі керек:
- қоғамда игілікті орта қалыптастыру, мұнда Отанына деген сүйіспеншілік,
париотизм, професонализм, адамнфың мемлекетке керек екене сенімді
болу, өзі үшін және өз жақындары үшін қам жеу тоғысып жатады;
- жалпы жастар қоғамына қатысты шешімдерге жастардың араласуымен өтуі;
- жастардың негізгі қызығушылықтарына байланысты негізгі құқықтар мен
тұлға бостандығы;
- мемлекет тарапынан жастар және балалар мекемелеріне қолдау көрсету;
Концепцияға сәйкес жастар саясаты мынандай болуы керек:
- жастар және балалар тәрбиесі потриоттық және құқықтық, білімді;
- жастар ұйымының дамуына және белсенділігінің болуы;
- жас кәсіпкерлерді қолдау және дамыту;
- жастар, балалар және отбасылар қызығушылығына байланысты саяси
механизмдерді жетілдіру;
- жас ұрпақтың классикалық құндылықтар мен ұлттық құндылықтарды
жетілдіру;
- жастар арасында спорт және денсаулық рогпагандсын дамыту;
Қазақстандағы жастар саясатының дамуына жастар ұйымдары
тарапынан болған іс-әрекеттер көмектеседі.Әсіресе бұл “Қазақстан
болашағы үшін” жастар қозғалысы арқылы жүзеге асады. Жастар қозғалысы өз
ойларын ,іс-әрекеттерін,мемлекет тарапынан болатын жастарға қатысты
жобаларды , концепцияларды, жастардың проблемаларын мемлекетке көрсететін
шар айна тәрізді.
“Қазақстан болашағы үшін” жастар қозғалысына Қазақстан
жастары форумы, жастар ұйымдарының ұлттық кеңесі, қоғами жобалардың
оралығы “Яппи” сияқты ұйымдар мен органдар қосылды. Қазіргі кезде
республикамызда жастар және балалар ұйымдары саны 150-ге жетеді.
Республикалық статусын 6-ы ғана иемденген. Бұлар: “ Қазақстан – жастарды
қолдау Ассоциясы”, Жастар альянсы “Азан” , “Қазақстан жастар форумы” ,
“Мемлекеттік жастар-балалар бірлестігі “Атамекен” және т.б.(5)
Мемлекетімізде ақырын ,алайда , басқа елдермен салыстырғанда
тұрақты түрде жастардың әлеуметтік –экономикалық мәселелерін шешу жүріп
жатыр. 1993 жылдан бастап жастар еңбек биржасын құру, жас өспірімдер үшін
баспаханалар ашу, мед-психологиялық және пунктер мен кеңес беру
орталықтары ашылды, сенім телефондары, еңбек және әлеуметтік адаптация
орталықтары , мүгедек балалар үшін мед-әлеуметтік адаптация орталықтары
ашылды.
2000 жылы “Бөбек” халықаралық балалар қорының ықпалымен
“Балалар және жастардың отбасылық үйлері туралы” Қазақстан
Республикасының Заңы қабылданды. Осыған байланысты республикамызда 5
“балалар ауылы” және 11 жастар ауылы қалыптасты. Және басқа да осы
тәріздес қараусыз қалған балалар үшін 523 әр түрлі типтегі интернаттар
бар. 67 мыңдай жетімдер оқып,білім-тәрбие алады. Сондай-ақ 40балалар үйі
бар , онда 11,5 мың балалар өмір сүреді.
Жастармен әлеуметтік жұмыс инфроқұрылымына байланысты оқу
орындары, спорт мектептері сияқты “ұлттық” мекемелер пайда бола бастады.
2001 жылы республикамызда 8300 мектеп, 282 кәсби – техникалық училище,
293 коллеж,185 жоғары оқу орындары тіркелген. (3.29 бет)
Жастар саясатын жүргізу барысында оның өтпелі кезеңдерінен
ешқандай қателіксіз өту маңызды болып табылады . Шетелдің жастар саясатын
жасау және орындау бағдарламаларындағы эфектілік мыналарға байланысты:
- жастар қажеттіліктерінің болжамы және экспертизасы;
- осы бағдарлама арқылы жастар проблемасының бағытын, мақсатын, мүддесін
анықтау;
- Бұл бағдаламаны іске асыру үшін нақты әдістер мен технологиялардың
болуы;
- Зерттеушілердің бұл бағдарламаның орындалуына байланысты айтылған
қорытындысы;
Жастасар саясатының және жастар бағдарламаларының орындалу эфектісі
,оларды бағыттаған обьектісіне қаншалықты түрде пайдалы болғандығына
байланысты болып табылпды.
Қорытынды
Жастар прблемасы жалғыз ізді ғана емес, жалпы әлемдік көлемде де өткір
тұр. Оған БҰҰ Бас Ассамблеясы 50-ші сессиясында қабылданған “Жастарға
қатысты 2000 жылға дейінгі және одан кейін кезеңге арналған әлемдік іс-
қимыл бағдарламасынан” алынған мына бір үзінді дәлел: “Жас адамдар – барлық
елдерде де даму мақсаты үшін адамдардың енгізгі ресурсы әрі әлеуметтік
өзгерістердің, экономикалық даму мен техникалық прогрестің баты
жүргізушілері”(6. 29бет).
Қазақстанда жастар басым болып келеді. Бұл өзіндік ерекшелігі бар
әлеуметтік топ болып табылады. Оладың міндеттерінен гөрі босатндықтары
көбірек, ал жастығы мен өсіп-жетілмегендігіне байланысты мемлекет пен қоғам
қолдап тұрады. Сонымен бірге, өзерінің икемділігі арқылы және білімділігі
арқасында олар елдегі әлеуметтік реформалар мен өзгерістерді
жүргізушілердің бірі, сондай-ақ, еңбек ресурстарының құрамдас бөлігі болып
табылады. Осы еңбекке байланысты жастар проблемасы қоғамның басқа да
қиындықтарымен сабақтасып жатады. Алайда, қазіргі кезде мемлекет те құр
қалып отырған жоқ. Жастар асясатының орындалуы және ондағы қисапсыз
проблемалардың шешілуі үшін көптеген акциялар өткізіліп, реформалар
қабылдануда.
Еліміздегі етек алып отырған жасөспірмдердің арсындағы нашақорлық,
маскүнемдікке салыну , темекі шегу сияқты халқымызға жат қылықтарды жеңуге
қозғалыс өз тарапынан үлес қосуда. “Балалардың темекі шегуіне дол
бермейміз” атты акциялық шараларға балалардың өздерін қатыстыру
жоспарлануда.
Жастар мәселесін шешуде “Қазақстанның болашағы үшін” жастар
қозғалысының үлесі зор. Ол қозғалыс көмескі болып бара жатқан студенттік
құрылыс отрядының жұмысын жанданжырды. Бұл бастама бойынша Еуразия
мемлекттік университетінде 8 мусымда студенттік отрядтың республикалық
слеті өтті. Сондай-ақ, кейінгі кездері “жасыл желек” отрядтары құрылуда.
Бұл студенттерді еңбекпен қамтуға үлкен жол ашты. Осындай акциялар және
қрзғалыстар арқылы жастар өз әрекетін көрсетеді.
Дегенмен, тиімді жастар саясаты әлі орныққын жоқ. Зерттеулер нәтижесі
бойынша жастра арсында жүргізілген сұрақнамаға жүгңнсек 29%-і аймақтық
жастар саясаты бағдарламасы бекітіліп, іске асырылып жатқанын біледі, соның
ішінде жоғарғы оқу орныны студенттерінің 16% ғана біледі. Ал “Сіз жастар
бағдарламасының мазмұнын білесіз бе?” деген сұраққа олардың 80% “білмейміз”
деп жауап берген.
Жастар жетекшілерінің орны ерекше екені бедгілі. Бүгінде бізде
мыңдаған жігіттер мен қыздарды бастай білетін жастар жетекшілеріне деген
сұраныс жоқ. “Жастар көшбасшыларын білесіз бе?” деген сұраққа тек 10%-ы
ғана “білеміз” деген, ал ауылдақ жерлерде бұл көрсеткіш 5%-ға түскен.Бұл
жастар саясатының кең етек ала алмауының көрсеткіші болып табылады.
Қорыта айтқанда, жастар мәселесінде әлі айтылмаған, әлі шешілмеген,
әлі ішкі жақтары көп. Алайда, “көш жүре түзеледі” демекші біздің елдің бұл
мәселесі толығымен шешіледі деген сенімдемін. Алайда, әр кезеңнің өз
проблемелары болары айқын.
Гуманизмге негізделген мемлекеттің атқаратын қызыметтерінің ішінде
әлеуметтік қызымет өте маңызды орын алады. Демократиялық мемлекет
адамадардың құқылармен мен бостандықтарын әлеуметтік жағынан қоғауға,
олардың мұң-мұқтажын, барлық қажеттіліктерін қанағаттандыруға мүдделі.
Қазіргі кезде балалар мен оқушылар құқығы әлеуметтік жағынан
қорғалмай отыр. Соның салдарынан кейбір отбасылар мен жастар арсындағы
қоғамға жат қылықтар саны өсіп, қылмыс белең алып барады.
Әрине аяғынан қаз тұрып келе жатқан мемлекетіміздің келешегі жас
ұрпақтың рухани, мінез –құлық, мәдени, психологиялық жағынан тәрбиелі
болуына , ақыл-ойы мен бой қуатының кемелділігіне тікелей байланысты.
Ол үшін демократиялық үрдіске бет алып отырған қоғамның бүкіл
мақсат- мүддесі адамға, оның игілігіне бағытталған болса, сол арқылы
баланы, жастар мен отбасыларды әлеуметтік-педагогикалық жағынан қорғайтын
кең ауқымды мемлекеттік жүйе қызымет етуі тиіс. Мұндай әлеуметтік қорғау
жүйесінде білікті, әрі білімді , жан-жақты кәсіби даярлықтан өткен маман
педагогтар ісі нәтижелі болмақ. Батыс елдерінде оларды әлеуметтік
қызыметкер деп атайды.
Жастарға тәрбие мен білім беруде әлеуметтік педагог пен
әлеуметтік –педагогикалық қызыметтің ерекше мәні туралы айтқанда қазіргі
оқу-тәрбие орындарының тәжірибесін ескермей кету мүмкін емес.
Осы заманғы мектептер, олардың айырықша түрлері әлі де болса
педагогикалық процестердің ақтық нәтижелеріне дейін қамтитын толық мәнді
құрылым дәрежесіне жете қойған жоқ. Шын мәнінде олар әлеуметтік ортамен
толық байланысқа түспеген жабық мекемелер екені рас. Сондықтан да
мектептерде әлеуметтік тәрбиенің барлық мәселелері шешілген жоқ, мектеп
бітірушілер әлеуметтік жағынан кемел, дербес және жауапкершілікті сезінетін
адамдар емес, демек, әлі де самарқау және ой жүйесі жинақы болмағандықтан
өмірден өз жолын дұрыс таба білмейді. Мектеп шәкірттері мен олардың ата-
аналары үшін жеткілікті дәрежеде мәдени тәрбие орталығы бола қойған жоқ.
Соның салдарынан оқушы жастарға отбасымен мектеп қабырғасынан тыс бөгде
ересектердің, жас топтардың, діни ағымдардың, қылмыстық топтардың т.б.
күшейіп келе жатқаны белгілі. Тіпті мұндай ықпалдар мектептің әсерінен де
күштірек болып, нәтижесінде педагогикалық қызыметтің құрылымы мен логикасын
қиындатып отыр.
Сыныпқа жетекшілік ету – жақсы мұғалімге жүктелген қосымша
міндет. Ол шәкірттермен бейресми қарым-қатынаста болып, оқушылардың
әрқайсысының өзіне тән жеке қабілет қасиеттерін аша білуге тиіс. Бұл
сонымен қатар, баланы әлеуметтік ортаға бейімдеудің бір жолы.
Осы арада мектеп оқушысын әлеуметтік ортаға неғұрлым оңтайлы
бейімдеудің және жеке басына әлеуметтік тәрбие берудің жолдары қандай деген
заңды сұрақ туады.
Кейбір авторлар бұл үшін мұғалімдік жұмыстан қолы босаған
арнайы класс жетекшілерін тәрбиелеу керек деп есептейді. Осылайша,сынып
жетекшісі педагогикалық коллективтің мүшесі бола отырып шәкірттерді
әлеуметтік жағынан тәрбиелеуді неғұрлым толық атқара алар еді дейді олар.
Негізінде бұл бағыт өте көп шығындарды қажет ететін тиімсіз бағыт болып
саналады.
Мектеп оқушысының қоршаған ортамен байланыстарының сипаты өзгеруі
үшін , оқу орындарының барлық түрлері шын мәнінде әлеуметтік және мәдени
тәрбие орындары ретінде танылып, оларда әлеуметтік педагогикаға лайықықты
орын алуы қажет.
Әлеуметтік педагог әрбір өскелең жас ұрпаққа ақылшы ұстаз,
ұйымдастырушы, психолог, тәрбиеші, үлестіруші-әдіскер, олардың әлеуметтік
құқықтарын қоғаушы болуы тиіс. Әлеуметтік педагог кәсіби псхологиялық
жағынан дербес жасампаз адамдарға, жоғары оқу орындарында алған білімі мен
машығы негізінде оқушы жастар мен олардың отбасыларының құқықтарын
әлеуметтік жағынан қорғай алатын, жеке адамдардың әлеуметтік ортада, оқу
барысында еңбек қызыметінде және бос уақытында жан-жақты жарасымды дамуының
мәселелерін пайымдап, іске асыра алатын мамандарға ғана тиесілі. Әлбетте
бұл міндеттерді жүзеге асыру үшін әлеуметтік педагогтар мемлекеттік,
кооперативтік, мәдениет мекемелері, спорттық ұйымдары мен кітапханалар
ұйымдарының, бірлестіктердің т.б. көмегін пайдаланады.
Біліктілігі жоғары маман ретінде әлеуметік педагогтар, срндай-
ақ баланы әлеуметке бейімдеудің жалпы , ауқымды мәселелерімен қатар тиісті
мекемелерде балалар тамағына бөлінген қаржының дұрыс жұмсалуын бақылау,
интернет типті тәрбие орындарында гуманитарлық көмекке әділ болу, т.б.
сияқты жеке мәселелерді де шешеді.
Қазіргі мемлекеттік педагогтың ең алдымен әлеуметтік
педагогика, әлеуметтік психология, педагогикалық социология, жас шамасының
психологиясы мен педагогикасы, акмеология, жастар мәдениеті, отбасын тану,
құқық тану, ортаны педагогикаландыру сияқты салалардан арнайы білімі болуы
тиіс; мектеп оқушысының ауқымды және шектелген ортасының шаруашылық,
экономикалық, демографиялық, ұл-тұрмыстық сипаттамаларын, баланың
айналадағы өмірімен өзара қарым-қатынас жолдарын. Олардың жас адамды
әлеуметтік тұғыда тәрбиелеуге тигізетін әсерін танып- білуі тиіс.Білім беру
мекемелерінің педагогикалық мүмкіндіктерін ата-аналардың ерекшеліктерін
саралап, олармен жұмыс істеуге дайын болуы; отбасы мен шағын ауданды
зерттеп, олардың әлеуметтік-педагогикалық паспортын, баланың мектепке
(балалар үйіне, арнайы балалар үйіне) түскеннен бастап шыққанға дейінгі
әлеуметтік дамуының бағдарламасын жасай, жүзеге асыра білуі; отбасылық және
қоғамдық тәрбиені, өмірлік ортадағы кездейсоқ және тәртіпке айналған
факторлардың оқушыға әсер ету ерекшеліктерін саралауы; қарым-қатынасқа,
сендіре, қайыра сендіруге қабілетті болуы керек.
Өзінің қызымет барысында әлеуметтік педагог оқушының жеке
басына ықпал ететін ортаның әртүрлі кездейсоқ және қалыптасқан әлеуметтік
институттардан тұратын, олардың әрқайсысы жеке адамның әлеуметтік дамуына
дербес ерекше әсер беретінін ескеріп отыруы тиіс.
Педагог әлеуметтік өмірдің ажырамас бөлшегі ретінде көрінеді,
сондықтан да шәкірттің әлеуметтік жағыдайға бейімделу жолдарын да өзгертіп
отырады.Ол жас адамды өмірге, еңбекке т.с.с. дайындауға жәрдемдесіп қана
қоймайды, оның нақты еңбек қызыметіне өз бетінше араласуға дайын болуын
қалыптастырады, қандай да бір тосын жағыдайдан, тайсалмай, тиісті білімі
мен машығын қолдана отырып шешім қабылдауға баулиды. Ол өз шәкіртін қандай
да бір құбылысты фактіні немесе оқиғаны талдай алатын, пайымдайтын, себеп-
салдар байланыстарын ажырата алатын, сол жағыдайларды жалпы тұрғыда немесе
саралай отырып бағалайтын деңгейде ұстайды.
Әлеуметтік педагогтың мұндай позициясы оқу-тәрбие ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz