Қазақ хандарының шежіресі туралы

Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 3 бет
Таңдаулыға:

1. Тоқсан екі баулы Өзбек-Қазақтың (Дешті-Қыпшақтың) тізімі туралы

Иә, alpawit, жазбалар көбейіп, бәрі де араласып кеткен, ішінен керекті табу
қиын болып барады. "92 баулы Дешті-Қыпшақтың (Өзбектің)" тізімі бұл жерде
бар:

Немесе өте маңызды дерек болғандықтан, алда да Дешті Қыпшақ және Жошы
Ұлысы, Алтын Орда туралы әңгіме қайта-қайта қозғала беретін болғасын
қайтадан көшіріп қойдым, оның ішінде қазақтың қазіргі барлық ру-тайпалары
толығымен негізінен бар. Нағыз Қыпшақтық ру-тайпаларды (қазіргі қазақ пен
Өзбекке және Ноғайға бөлініп түскен) оқырман өзі табатын шығар. Сонымен
бірге Оғыз тайпалары, Монғол тайпалары, Угор тайпалары, ішінара Бұлғар
тайпалары және шағын халықтар атаулары кездеседі:

... Дешті-Қыпшақты мекендеген рулардың тізімін берер алдында сәл ескеретін
жайды айтқым келеді: мен олардың саны дәл 92 болуына күш салған жоқпын.
Және ол рулар дәл осы күйінде "92 баулы қыпшақ" аталды деп айта алмаймын,
алайда сол кезеңде, яғни 11-14 ғасырларда осы далада осындай ру-тайпалар
болғаны жазба деректер бойынша ақиқат. Мен тек сол кездегі ру-тайпалар мен
ұлыстардың барынша толық қамтылуына, ешкімнің де қалып қоймауына, сөйтіп
толық қамтылуына күш салдым. Бұл аталған руларды оқырмандар көбін білетін
немесе шырамытатын шығар. Біреулер белгілі бір руды таппаса, оның ішіндегі
бөлімін табатын шығар, кейбір рулардың, бөлімдердің атаулары қазіргі
тұрғыдан қате жазылған шығар, мен олардың жазбалардағы сол кездегі аталуын
өзгертпеуге тырыстым:

абар, ағар, азак, алшын, араб, арғын, арлат, ауған, ашар, баған, бағлан,
байауыт, балташ, барлас, болатшы, будай, бұйазут, бойат, бұланшы, булат,
булақ, бурия, бүркіт, бурят, гирей, ғыйрат, жалайыр, дүрмен, жабу, жорға,
жөйт, щұбұрған, журат, жүз, жыйыт, илашы, кары, қатаган, келеші, кенегес,
керейіт, кердері, кият, кожалық, көшші, кулекеш, күрлеуіт, қабаша, қалмақ,
қангелді, қаңлы, қарақалпақ, қарлұқ, қонақаш, қоңырат, құралас, құтшы,
қыпшақ, қырғыз, қытай, қыштық, мажар, мамасейіт, манғыт, мең, меркіт,
митан, мұндұз, найман, никуз, оғлан, оймауыт, ойрот, ойшы, оң, оңғұт,
отаршы, рамадан, сарай, сахтиян, сулдуз, сұран, табын, тама, таңғұт,
тарғыл, татар, тейіт, тойшы, тубай, тувадак, тұрғақ, тұрмауыт, түрікмен,
тілеу, уыз, ұйғұр, үйсін, хафиз, чилкас, чоплачи, чувут, шыкыр, шынабай,
шақпақ, шеркеш, ширин, шит, шүрен, шүршіт, шымбай, шымыршық, ылашы.

* бұл ру-тайпа және халық атаулары "Мажму ат-Тауарих" және "Тухфат ат-
тауарих-и хани" еңбектерінен теріп алынды.

Бұл 92 баулы Өзбек-Қазақ туралы басқа да тізімдерді мына жерден табуға
болады. Онда Өзбектердің Ғылым Академиясының және Қырғыз ғалымының
құрастырған тізімі бар бар екен. Бәрін де қатар қойып салыстырып көруге
болады. Мен де өзімдегі тізіммен салыстырып, онша көп айырма тапқан жоқпын:

Қазақтың 50 пайызын құрайтын Орта жүз толығымен көрінеді: Гирей (қазіргі
Керей мен Уақ), Найман, Арғын, Қыпшақ, Қоңырат. Ұлы жүз мына төрт тайпа
арқылы толық көрінеді: Үйсін (сегіз ата Үйсін), Қаңлы, Қатаған, Жалайыр.
Қазір де қазақта Үйсінге қосылмайтын, Ұлы жүздің "Үйсін емес" рулары -
Қаңлы (Шанышқылымен бірге), Қатаған және Жалайырдың да сол кездің өзінде
бөлек алынғаны да таңданарлық.

Кіші жүз тағы да Алшын (бұл деген негізі 12 ата Байұлы мен 6 ата Әлім),
сосын Жетіру және басқа рулар көрінеді: Тама, Табын, Керейіт, Шүрен (Назар-
Шүрен), Рамадан, Кердері, Шеркеш, Тілеу, Күлекеш (Беріштің тармағы), Жөйт
(Дөйіт) т.б. Бұлардан басқа қазір қазақ руларының әрқайсысының ішінен
ажыратылатын аталарының атауларынан және тайпалық құрамынан табылатын
бұлақ, болат, болатшы, барлас, балташ, бүркіт, хангелді, құралас, меркіт,
митан, отаршы, ойшы, шақпақ (шақшақ), қонақаш (Қонақай), шұбырған
(шұбыртпалы), мамасейіт, сұран (сұраншы). шымыршық (шымыр) т.б. рулар бар.

Ал Мең (мың, минг), Азақ (ас), Сулдуз, Қият сияқты тайпалар қыпшақтардың
белгілі рулары бола тұрса да, толғымен Шайбаниді жақтаған сыңайлы, себебі
түгелдей Өзбектердің (Өзбек қыпшақтарының) құрамынан табылады да, қазіргі
қазақта көп жоқ. Қалғандары ежелгі Оғыз тайпалары және Монғол тайпалары,
сосын халықтар да (қарақалпақ, түрікмен, қалмақ, ойрат, араб, бурят,
дүрмен, ашар (авшар) т.б.) бар. Тізімді қарағанда тек руларды қалдырып, бұл
аталған халықтарды шығарып тастасақ, 92-ге шамалап қалатын тәрізді. Сосын,
"қазақта қазір бұл 92-нің қайсылары бар" деп қайта санғанда, тарихи
деректердегі айтылатын: "Көшпелі өзбектердің 92 тайпасының 71-і Керей мен
Жәнібекті (Қазақ Ордасын) жақтады" деген мәліметтің шыныда да шындыққа тым
жақын екенін көреміз.

"Абар" деген тайпа бар. Оның тарихына арнайы тоқталатын боламыз. Бұл негізі
ОА-дағы эфталлиттердің (ақ ғұндардың) ұрпағы. Еуропада Еділ патшаның Гундер
империясынан кейін, көшпенді Уарғун (Варгун) қағандығы орнаған, одан кейін
Абар қағандығы орнайды. Егер кейбір тарихшылар айтатындай Еуропада орнаған
"Уарғун қағандығы" (5-6 ғ.) қазіргі қазақтағы Арғынға қандай да бір қатысы
болатын болса, одан соң Еуропадағы көшпелі мемлекеттердің әулетін - Ақ
ғұндардың ұрпақтары Абарлар жалғастырған болса, әрине "Арғын" сөзінің -
Абар және Гун сөздерінің тіркесінен шығаруға да болады. Абар+Гун=Арғын.

Былай қарағанда сенімсіз түркес болғанымен, алдымен ол империя "Гун" деп
аталады, кейін "Варгун" деп екі халықтың атымен аталады. Одан соң "Гун"
атауы қалып тек бір халықтың атауымен "Абар" деп аталады. Бұл, мысалы,
біздің далада Қимақтарды Қыпшақтардың атауы ығыстырғаны сиқты. Бір кездегі
"Қимақ даласы" (Қимақия) үш жүз жыл өткен соң енді "Қыпшақ даласы" деп
аталған. Қимақтардың құрамында қыпшақтар да болған, кейін үстемдік алған.
Яғни Гундердің басында басым болғанын, сосын екеуі теңескенін, ақыры
Гундерді Абарлардың ығыстырып шығарғанын көрсетеді. Еуропада одан кейінгі
көшпенділер мемлекеттерін жалғастырған Бұлғарлар және Мажарлар, Гагауздар.
Сөйтіп, Еуропа жерінде көшпенділер әулеттерінің мемлекеттері Еділ қағаннан
бастап, 16 ғасырға дейін үзілмей келген.

Әйтсе де, жоғарыда көрсеткендей ежелгі Саха халқы (Якуттар) өздерінің
аталары деп Арғынды және Сопыларды (Мейрамсопы) көрсететін болса, онда
ертедегі Қимақ хандығының негізгі халқы да Арғын болғаны көрінеді. Ондай
болған жағдайда да, "Арғын" деген Бұлғар (Кіші Ғұндар) және Қыпшақ
тайпаларының тоғысуынан пайда болған ұлыс болып шығады. Онда бұл - ерекше
құрылым.

Себебі жоғарыдан көргеніміздей кез келген Түркі халқының құрылымы бірінің
үстіне бірі келіп жамалған үш қабаттан тұрады. 1.Бұлғарлар (Ғұндар қабаты -
төменгі, ежелгі қабат - б.з.б. 2 ғасыр) 2.Оғыздар (Көне Түркі қабаты -
ортаңғы қабат - 7 ғ) 3.Қыпшақтар (Көк Түркі қабаты - кейінгі жаңа қабат -
11 ғ.). Бұл қабаттың қайсысы басым, сол Түркі халқының тілдік және туыстық
ерекшелігін анықтайды. Мысалы, Чуваш, Татар халқында Бұлғар қабаты басым,
Түрікмен, Түрік халқында Оғыз қабаты басым, ал Қазақ, Қырғыз халқында
Қыпщақ қабаты басым т.с.с. кете береді...

2. Қазақ хандарының шежіресі туралы

Қазақ хандарының барлығының Ұлы Атасы - Орыс хан. Бұл жерде барлық жазбалар
мен шежірелердің арасында бірізділік бар. Сондықтан осы кісіден бері ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.