ҚАЗАҚ ХАЛҚЫНЫҢ ДӘСТҮРЛЕРІ МЕН ӘДЕТ - ҒҰРЫПТАРЫНЫҢ АЙМАҚТЫҚ

Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 55 бет
Таңдаулыға:

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ

Ы. АЛТЫНСАРИН АТЫНДАҒЫ АРҚАЛЫҚ МЕМЛЕКЕТТІК ПЕДАГОГИКАЛЫҚ ИНСТИТУТЫ

Тарих және өнер факультеті

Тарих және қоғамдық пәндер кафедрасы

ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС

ҚАЗАҚ ХАЛҚЫНЫҢ ДӘСТҮРЛЕРІ МЕН ӘДЕТ - ҒҰРЫПТАРЫНЫҢ АЙМАҚТЫҚ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ

Орындаған:

Тарих, құқық және экономика негіздері

мамандығының

V курс студенті Жақыбекова Р.

Ғылыми жетекшісі,

аға оқытушы: Бижанова Г. Х. .

Қорғауға жіберілді:

Кафедра меңгерушісі,

т. ғ. к., доцент Абжаппарова Б. Ж.

Арқалық 2008

Мазмұны:

Кіріспе . . . 3 - 6

Сарыарқа өңірі қазақтарының салт - дәстүрлері мен әдет -

ғұрыптарының қалыптасу ерекшеліктері . . . 7 - 19

Жұбайлық неке кодексі мен оның түрлері . . . 7 - 9
Өлікті жерлеу тәртібі . . . 10 - 14
Ежелгі көне түсініктер, наным - сенімдері мен ырымдары . . . 15 - 19

Оңтүстік Қазақстан қазақтарының әдет - ғұрыптары салт -

дәстүрлерінің өзіндік ерекшеліктері . . . 20 - 55

Оңтүстік Қазақстан қазақтарының әдет - ғұрыптары салт - дәстүрлерінің

қалыптасу негізі . . . 20 - 25

Отбасылық - некелік қатынастарға негіделген әдет - ғұрыптар . . . 26 - 47
Жерлеуге байланысты әдет - ғұрыптар ен ырымдар . . . 48 - 55

Қорытынды . . . 56 - 57
Пайдаланылған әдебиеттер . . . 58 - 59

Кіріспе

Халқымыздың ғасырлар бойы қалыптасқан бай тарихи, мәдени мұрасын қайта жаңғырту немесе халық педагогикасының озық салт-дәстүрлерін жаңа заман талабына сай кеңінен пайдалану - өзекті мәселелердің бірі. Халқымыздың әлеуметтік, мәдени, рухани байлықтары қай заманда да әр баланың азамат болып қалыптасуына зор әсер еткені, әлі де әсер ете беретіні белгілі. Сондықтан халқымыздың өткен өміріне, тұрмыс-тіршілігіне, салт-дәстүр, әдет-ғұрпына әділ баға беріп, келешек жас ұрпаққа пайдалы, қажетті дүниелерді үнемі насихатгтап отыруды дәстүрге айналдыру қажет.

Тақырыптың өзектілігі. Қазақ халқының мәдени-тәрбиелік мұралары - ұлттық педагогикалық ой-пікірлерді жинақтап, зерттеу, жүйелеу, оның алдыңғы қатарлы үлгілерін бүгінгі бала тәрбиелейтін ұстаздарға ұсыну қазіргі өмір талабынан туындаған көкейкесті мәселелердің бірі.

Бұл жұмыстың өзектілігі, ғылыми жөне мәдени-қолданбалы маңыздылығы ең бірінші кезекте екі фактор бойынша анықталады.

Біріншісі - ешқандай сын көтермейтін этнографиялық тұрғыдағы басылымдар «толқынының» пайда болуы. Кешегі кеңестік жүйенің ұстанымдары мен міндеттері, яғни басқа «теріс пиғылды» әлеммен (оның ішінде исламдық Шығыспен) мәдени байланыстың болмауы, шексіз дінсіздендіру саясаты, орыстандыру, кеңестендіру, коммунистік идеологияның кеңінен тарауы казақ халқын (Кеңес Одағының басқа да халықтары сияқты) өзінің мөдени-этникалық тамырынан, салт-дәстүрлері мен әдет-ғұрыптарынан қол үзуіне әкеліп соқтырып, нәтижесінде көптеген қазақтар өзінің ана тілінен, этникалық менталитетінен, ислам дінінің негіздерінен ажырап қалды. Қазақ мәдениетінің іргесі қатты шайқалып, өзгеріске ұшырады. Кеңестік тоталитарлық жүйе құлағаннан кейін, халықтың өткен тарихы мен мәдениетіне деген қызығушылығының күрт өсуі және сын мен цензураның тоқталып қалған жағдайында осы олқылықтардың орнын толтыру (мәдени және этникалық сана-сезімін) көп жағдайда кәсіби емес, тіпті кейбір тұстарда қазақ этнографиясынан хабарсыз «шала білімділердің» қолына түсіп, олар «сау терінің пүшпағын» ойына келгенше илеп, оқырман қауымның туған этнографиясы мен фольклорына деген ынта-ықыласын өз мақсаттарында пайдаланды. Бұл басылымдар көбіне еш дәйексіз, жүйесіз жазылғандықтан қалың оқырман арасында түсінбестік, дүдамал жағдай тудырып пемесе шатасушылыққа, яғни қате ұғынуға әкеліп соқтырғаны айқын.

Екінші фактор - ол көзге анық түсетін, яғни шенеуніктік құрылымның алыстан болжай алмайтындығы мен түсіне білмеуі және этнографиялық ғылымға деген академиялық ғылыми-зерттеу институттарының (мемлекет және басқа тарих салаларының этнография ғылымына селқостығы) жоғарыдан қарауы түпкі нәтижесінде мемлекетімізге қымбатқа түсіп отыр. Көпұлтты мемлекет ретінде халықтар достығын, ұлтаралық татулықты ту етіп көтерген саясатымызда мақсатқа жетудің бір жолы нақ осы этнография ғылымы арқылы іске аспақ. Өйткені этнография халықтардың өзара туыстығын ғана емес, сонымен бірге мәдени байланыстарының түп-тамырын анықтай да, ажырата да білетін бірден-бір ғылым саласы. Көзі ашық, кеудесі ояу қауымның Ресейде, іргелес елдерде және әлемнің түкпір-түкпірлерінде болып жатқан этникалық, дінаралық қарым-қатынастардың шешілмеген (белгілі дәрежеде зерттелмеген жөне түсініксіз калған) сұрақтары көбіне қайғылы да қасіретті түрде іске асып жатқанына козі жетіп отыр. Сол себептен біз үшін (мемлекеттік құрылым өкілдерінен жекелеген адамдарға дейін) этностың ұлттық мәдениеті - ол тек қана этнографтар мен академиялық ғылымдардың зерттейтін саласы ғана емес, сонымен қатар қоғамдық-саяси өмірдің маңызды факторы әрі мемлекетіміздің өрлеу компоненттерінің бірі екенін түсінетін уақыт жеткен сияқты.

Қазақ халқының ұлттық тәрбие берудегі жетістігі мұғалімнің педагогикалық қызметінің дәрежесімен айқындалады. Сондықтан мектеп қабырғасында халықтың ғасырлар бойы жинақтаған білім, білік, тәрбиелік тәжірибелерін тиімді пайдалану мәселесі басты назарға алынады.

Халықтық педагогиканың түрлі мәселелерін қазіргі замандағы күнделікті білім беру процесінің сан - салалы түрлеріне қолданудың тиянақты бір жүйеге келтірілген жолы мен әдісі туралы көлемді еңбек жоқ. Нақтылай айтқанда, ертедегі қазақ халқының тіршілік болмысы, халықтық шығармашылығы (ауыз әдебиеті, сазды өнері, сәндік-қолданбалы, тұрмыстық заттары, ұлтгық ойындары және қару-жарақ жасау), салт-дәстүрлері мен әдет-ғұрыптары, даналық ой-пікірлері мен көзқарастарын тарих сабағында пайдалану туралы педагогикалық әдістемелік басылым тым аз деп айтуға болады.

Ғылыми жаңашылдығы. Ұлттық тәлім-тәрбие көшпенді қазақ даласында ұлы тұлғалар Ж. Баласағұни (XI ғ. ), М. Қашқари (XI ғ. ), Қ. А. Иасауи (XV ғ. ), Қорқыт ата (XVI ғ. ) бабалардан бастау алып, қазақ даласының ұлы ойшыл жыршылары Асан қайғы, Шалкиіз, Дулат, Ақтамберді, Үмбетей жырларымен жалғасты. Адам тәрбиесі, оның ішінде адамгершілік қасиеттер, елді қорғау, ұлтгық сана, сезімді дамыту олардың еңбектерінің алтын өзегі болғаны анық.

Халықтық педагогика негізінде құрылған ұлттық мектептер туралы педагог ғалымдардың ой-пікірлерін басшылыққа ала отырып, ұлт мектептерінің барлығыңда, ана тілімен қатар, халықтың рухы, өсіп-өну тарихы, әдет-ғұрпы, тұрмыс-салты, елдік дәстүрі жайында жүйелі түрде білім берілгенде ғана білім сапасы артары және оның оң нәтиже берері анық.

Диплом жұмысының мақсаты мен міндеті. Бүгінгі бүкіл даму-үрдістерінің жалпыға бірдей жаһандануы және модернизациясының заманында кез келген мемлекет, қоғам, халық үшін ұлттық (этностық) Өрлеудің жандануына бағытталған өзінің шынайы ашық мәдени саясатын тиімді түрде іске асыру әрі құрастыру - бірінші кезектегі мәселе. Сонымен қатар ол жаһандану мен модернизацияның ең маңызды (гуманистік) элементтерін өз бойына сіңіре білуі қажет. Өркениеттің гуманитарлық диалогының қарыштап дамып жатқан ғаламдық үрдістерінің арасында Қазақстан өзінің мәдениетін (біртұтас қазақстандық қоғамның бір бөлшегі болып табылатын басқа да этностардың мәдениетін) біліп, қадір тұтып қана қоймай, жаһан мәдениетінің негізін біліп, құрмет тұтатын әрі үзеңгілес диалог жүргізіп, мәдени мұралармен алмаса білетін тең дәрежелі әріптес ретінде де өз орнын алуы қажеттігі де жұмыстың негізгі міндеттерінің бірі болып қазақ халқының салт - дәстүрлерінің бүгінгі даму жағдайын сараптау мен аймақтық ерекшеліктерін зерттеу табылады.

Жұмыстың методологиялық базасы. Зерттеу жұмысын жазу барысында ғылыми дерек көздері ретінде С. Шардарбекованың «Халық қазынасының айнасы», С. Кенжеахметұлының «Қазақтың салт - дәстүрлері мен әдет - ғұрыптары», С. Н Ақатаевтың. «Культ предков у казахов в прошлом и зороастризм», Т. Аршабеков «Жерлеу рәсімінің Сарыарқа өңіріндегі ерекшеліктері», Қазақтың әдет-ғұрыптары мен салт-дәстүрлері: өткендегісі және бүгіні. Макалалар жинағы, В. Дьяконованың «Погребальный обряд тувинцев как историко- этнографический источник», Жәнібеков Ө. «Уақыт керуені», С. Қалиев «Қазақ халқының салт-дәстүрлері», М. Шорманов «Қазақтың халықтық әдет-ғұрыптары» ғылыми еңбектері пайдаланылды.

Жұмыстың практикалық маңыздылығы. Зерттеу жұмысының негізгі объектісі болып отырған тақырыпты орта арнаулы оқу орындары мен жоғары оқу орнындағы студенттерге, орта мектептерде практикалық сабақтар және конференция сабақтарында қолдануға болады. Сонымен қатар дәстүрлі емес сабақтарда қолданып, жан - жақты сараптамалар мен талдаулар жасау үшін де пайдаланылады.

Мәселенің зерттелу деңгейі. Қазақ халқының дәстүрлері мен әдет - ғұрыптарының аймақтық ерекшеліктерінің даму тарихы бойынша X. Арғынбаев, С. Е Әжіғали, Б. Әріпов, Ж. Ерназаров, А. Кенжегалиұлы. А. Т. Толеубаев, С. Руденко, Д Шоқпарұлы, С. Кенжеахметұлы, Д. Шардарбекова осы тақырып жайлы өздерінің ғылыми жаңалығын ұсынуда. Алайда бұл тақырып алдағы уақытта тарихи тұрғыда әлі де болса зерттеуді қажет етеді.

Диплом жұмысының құрылымы кіріспе, екі бөлімнен және тараулар мен қорытынды, пайдаланылған әдебиеттерден тұрады.

Сарыарқа өңірі қазақтарының салт - дәстүрлері мен әдет -

ғұрыптарының қалыптасу ерекшеліктері

Жұбайлық неке кодексі мен оның түрлері

Ежелден келе жатқан ата кәсіп, қоршаған орта, табиғат тағылымы, тұрмыс-тіршілік өзгешелігі қазақ халқының өзіндік тамаша әдет-ғұрыптарын туғызды.

Сан ғасырлық өмір тәжірибесімен сұрыпталып, сараланып, сана сүзгісінен екшеліп өткен, халықтық қасиетімізді, ар-ұятымызды, адамгершілік түсінігімізді, бауырластығымызды, өзара сыйластыққа негізделген ыстық сезімімізді, намыс пен елдігімізді, шын мәнісінде шыңдап келген, әдет-ғұрыпты соңғы жетпіс жылда мүлде жоғалтып алдық.

Халықтық әдет-ғұрыптың жоғалуы ұлттық тілдің, ділдің, ұлттық киімнің, ұлттық тамақтанудың жоғалуына әкеліп соқты. «Дәстүрдің озығы бар, тозығы бар» деп қитұрқы, саясатшыл мәтелсымақ ойлап тауып, озығын ойран, тозығын тоз-тоз еттік.

Сөз жоқ, халық дәстүрінің жоғалуы тілдің жоғалуының алғышарты болып саналады. Ал тілдің жоғалуы халықтың тіршілік аренасынан мүлде кетуі, өлуі, мәңгілік құрдымға батуы. Бұлжөнінде кезінде батыс-шығыстың талай ойшыл ғалымдары жазып кеткен. Оның бәрі өз алдына бөлек әңгіме.

Азақ дәстүрінде жанұя татулығы, оның бірлігі тірліктің діңгегі, болашақтың іргетасы саналған. Мұсылман дінінен талай ғасыр әріде қалған, халықтың жазылмаған заңдық жүйесінде «ақ неке» басты орында тұрған.

Жұбайлық неке кодексі бұзылған жағдайда халықтың өз келесіне салып, оны талқылауға, билік айтуга тұтас ауыл ғана емес, бүкіл ру қамтылып отырган. Қазақ ұғымында жеке адамның бақыты деген ұғым жоқ. Оның орнына «у ішсең руыңмен» деген биік гуманизмге толы көзқарас орын алып келген. Сондықтан да құда түсу, қыз ұзату, келін түсіру, үбірлі-шүбірлі болу қазақ дөстүрінде ауыз айтып жеткізгісіз салтанатты қуаныш, үлкен мереке болған. Соның бірі - құдалық (құдаласу) .

Халқымыздың ежелгі салт-дәстүрінде құда болудың бірнеше кезеңдері болған, атап айтқанда, бел құда, бесік құда, есік құда, сарысүйек құда, т. б. Мұның ішінде «есік көргенді алма, бесік көргенді ал» деп келетін көне мәтелден көрініп тұргандай, баласына қыз айттырушы ата-аналар ерте бастан әңгіме қозғап, дайындық шараларын жүргізе бастаган. Соның бір дәлелі - бел құда. Бел құда дегеніміз - ауылы аралас, қойы қоралас отырған көршілес, жапсарлас отырған екі рулы елдің, екі жанұя басшысының отағасының өзара келісімімен аяқтары ауыр, жүкті жұбайларының құрсағында жатқан, әлі дүниеге келмеген болашақ нәрестелерді өзара атастыру ырымы. Бұл көне ырым «Қозы Көрпеш-Баян сұлу» поэмасында жақсы суреттелген. Онда әйелінің аяғы ауыр Қарабай аңда жүріп өзі теңдес Сарыбаймен құда болмақшы болады. Әдебиетте мұндай мысалдар өте көп. Алайда өмір әдебиет емес, серттескен ата-аналардың әрқашанда біреуінен ұл, біреуінен қыз туа бермейді. Ондай жағдайда бұрынгы серт уәде далада қалмайды. Егер екі жақтан бірдей қыз бала дүниеге келсе «тетелес» деп атап, екеуін екі ата-ана алма-кезек емізіп, дос етіп, бірге тәрбиелеп өсіреді. Егер екі ата-анадан бір мезгілде ұл туса, «кеңкелес» деп, ес жиып, етек жапқан уақытта екеуін бірдей шақырып алып, төс соғыстырып, өмір бақи тату-тәтті болуы үшін бәсіре тайларын айырбастап, серт ұстатқан.

Құдалықтың екінші түрі - бесік құда. Атынан көрініп тұргандай, сәбилерді бесікте жатқанда өзара атастыру. Егер құда болушы екі жақ ауқатты адамдар болса, алдын ала келісім бойынша болашақ келіннің қалың малын алдын ала беріп те қояды. Оны «қарғыбау» деп атайды. Қарғыбаудың қалың малы кейде қысырақ мөлшерінде болуы мүмкін. Кейіннен қыз бала бой жеткенде «қарғыбауын» алған ата-аналар жағы құдасына сәлем айтып, «Келінін келіп, алып қайтсын» деп сәлем жолдайды. Егер осы уақытқа дейін атастырған күйеу бала тірі болса өзі барады. Ал егер өліп қалса, «әмеңгер» ретінде оның не інісі, не ағасы, не жақын-жуық туыстарының біреуі орын алмастырады. Қазақтың «жеңгедей алу», «келіндей алу» деген сөзі осындайдан қалган. Қарғыбауы берілген қыз баланың жұртына енді аса елеулі түрде қалың мал беру мәселесі ағайын арасында шешілетін күрделі мәселе болып табылады. Қалың малы берілген қыз ауылына тұңгыш барған күйеу бала жолы «ұрын бару», «жыртыс сала бару», «қол ұстаса бару», «төсек көре бару» т. б. деп аталады. Өз қалыңдығын тұңгыш көре барған бозбала қыз жеңгесімен жасырын байланыс жасап, жол-жора беру арқылы көптеген өткелдерден өтіп барып, атастырған жарының жүзін зорға көрген.

Қазақта қыз ұзату мен келін түсіру ауыл-аймақ үшін үлкен мереке болғандықтан мұндай тойларды қыс-қыстауда өткізбей, жаз-жайлау төрінде тойлаған. Малды да әлді құдалар келін түсіру мен қыз ұзату тойларында ат шаптырып, балуан күрестірген. Спорттық жарыстардың неше түрі де осындай жұбайлық салтанатты тойларда ерекше орын алған. Қазақтың ежелгі дәстүрінде қыз алушы жақтың отағасы бас құда, отанасы бас құдағи деп аталып, ілу алған. Ал қыз беріп отырған жақтың ата-анасына, туған-туыстарына қымбат қалы киімдер мен заттай сыйлықтар тартылған. Оны «кит» (киіт) деп атаган. Шындығына келгенде қыз алушы жақтың шығыны басымдау болғанмен екі жақтың бір-біріне алыс-берісі мөлшерлес, қарайлас болған. Мәселен, бас құдага қыз ата-анасы жағынан берілетін жоғарыда айтылған «ілу» қыздың ата-анасын кигізген «китпен» қарайлас, пара-пар. Қыздың қалың малы «тең теңімен, тезек қабымен» дегендей әрбір ата-ананың, айттырушы жақтың мал-мүлкінің дәрежесіне карай болған. Қазақтың ежелгі салт-машығы бойынша жеті атаға дейін қыз алысып, қыз беріспеген. Оның да ғылыми себептері жоқ емес. Генетикалық, қандас, туыстас адамдардың некесінен жарымжан, делқұлы, есуас сәбилердің дүниеге келетінін медицина ғылымы баяғыда-ақ дәлелдеген. «Құда мың жылдық» деп атамыз қазақ өз құдасын құдайдан кем сыйламаган. Мұның өзі жаңа ғана жарасқан қыз бен жігіттің татулығы мен сыйластығын өзара арттыра түсуге ықпал еткен.

Өлікті жерлеу тәртібі

Қазақтың ежелгі салт-дәстүрінде қайтыс болған адамды жерлеу ерекше салтанатты жағдайда өткізілген. Көз жұмған адамның туыстары жан-жаққа қаралы хабаршы жөнелтіп, жаназаға арнап бөлек үйлер тігіп, мәйітті сеп құрған қаралы үйге төсек салып, шымылдық құрып, бөлек шығарған. «Торқалы қуаныш, топырақты өлім» дегендей, мұндай қайғыға жиналмай калған жұрт болмаған. Өлген адамның артында қалған туыстарына келіп, көңіл айту үлкен сын. Көңіл айтудың өзі жұбату, тоқтам айту, көңіл айту, ас ішкізу секілді көптеген түрлерге бөлініп кетеді. Қайтыс болған адамның ет жақын туыстарына ауыл төбесі көрінгенде сонадайдан ат қойып, «ой, бауырымдап!» шауып келетін болған. Ағайын арасындагы бұрыннан келе жатқан араздық, өкпе-наз мұндай сәттерде ұмыт болады. Тіпті жеке-жеке жасақ шығарып, майдандасып, соғысып жатқан әскердің өзі де өлім үстінде майданга шықпаған. Қазақта жыл бойы «қара жамылып» отыру деген сөз бар. Оның мәнісі қашан марқұмга жыл өтіп, ас берілгенше сеп жиналған, белдеуіне қаралы ту ілінген үйде бес мезгіл дауыс айтылып, бес мезгіл марқұмның аруағына арналган дұга оқылып отырылған. Жыл бойы (ас берілгенше) зират басына барып, қаралы үйде құран оқушы молданы қазақ ұгымында дәуір жүргізуші деп атайды. Кейде оны қайтыс болған адамның «күнәсін көтеруші, сатып алушы» деп те атасады. Кейіннен ас берілген соң, жыл өткен соң әлгі дәуір көтерген молдаға ағайындары тарапынан арнайы сый-сыяпат, мол қаржы төленеді. Кейде ол малдай да беріледі.

Жоғарыда қаралы үйдегі қаралы ту туралы айттық. Бұл біздің қазіргі түсінігіміздегі жалау (флаг) емес. Ол адамның жасына қарай, сұлтандар мен төрелердің нәсілдеріне орай қолдан жасалатын, сырық басына байланған әр түрлі түсті ту. Егер қайтыс болған адам бала болса, онда тудың түсі ақ, егер үлкен адам болса - қара, егер орта жастағы адам болса, жаңағы тудың бір жагы ақ, бір жағы қара болады. Біздің қаралы ту деп жүргеніміз осы. Өлікті жөнелтудің рәсімі туралы Мұхтар Әуезовтың «Абай жолы» эпопеясында тамаша баяндалған.

Өліктің жылы толғанда ас иесі жан-жақтағы алыс-жақын ағайындарына сауын айтып, астың болатын мерзімін, өтетін жерін күнілгері белгілеп отырған. «Бопының асы», «Өскенбайдың асы» деген үш жүзге мәлім астардың тарихы белгілі. Бопы атақты найман төресі Солтабайдың әкесі, Барақ төренің атасы. Әбілпейіс ханның үлкен ұлы. Шыңғысхан заманынан қалған жоралғы бойынша Әбілпейістің ұрпақтары кейіннен найман еліне берілген төре болады. Міне, осы Бопының асынан кейінгі Орта жүздегі үлкен ас - Құнанбайдың әкесі Өскембайдың асы. Ол Көкшетауда берілген. Бұл ас жөнінде жазылган тарихи естеліктер көп болғандықтан да оған тоқталмаймыз.

Сарыарқа төсінде өткен ғасырларда ас өткізудің тәртіптері мен ережелері болган. Астың бірінші күні үнемі сәрсенбіге белгіленеді. Бұл күнді «Ошақ қазар» дейді. Қазан-ошақ орнату және от жағу үшін шұңқырлар қазылады. Ошақ қазарға тек марқұмның жақын туыстары ғана қатысады. Екінші күнді «Мал сояр» деп атайды. Бүл күні асқа сойылатын мал мен қонақтарға арналып тігілетін үйдің мөлшерін шақырылған туыстары, жақындары және басқа да сырттан келетін адамдардың санына қарап жобалап білетін тәжірибелі адамдар атсалысады. Астың «Ұстаган» деп аталатын үшінші күні мейрам түрінде өтеді. Төртінші күн - «Ат шабар». Аты айтып тұрғандай, бұл күні ат бәйгесі болады. Оған қосатын аттарын екі апта және одан да ертерек дайындай бастайды. Барлық қонақтардың көруіне, әрі аттың мықтылығын сынау үшін ат шабатын жерді ерекше және ыңғайлы тұстан таңдайды.

Бәйге аттарын айдап әкетіп, 20 шақырым және одан да алыс қашықтықтан жібереді. Той иесінің жағдайына қарай бірнеше түйе, жылқы, қой малдары сыйлық ретінде тағайындалады. Бәйге аяқталған соң сырттан келген қонақтар ауылдарына тарайды. Ал туыстары бір күнге немесе бірнеше сағатқа аялдайды.

Бұл секілді астар бір жазда төрт-бес рет кездеседі. Ол әр жерде әр қалай, түрлі уақытта өтеді және жиналған адам саны үнемі дерлік көптігімен ерекшеленеді.

Марқұмға берілетін астың әлеуметтік-саяси маңызы да бар. Ас үстінде көптеген мәселелер шешіледі. Қазақтардың жыл бойы жинақталған талас-тартыстары, тіпті басқа округтердің де шағымдары қаралады. Бұл шағымдар мен даулы мәселелерді өзінің ақыл-оймен, әділдігімен көзге түсіп халықтан «би» деген атақ алған адамдарға жүктейді.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.