Христиандык мәдениет

Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 13 бет
Таңдаулыға:

ӘЛЕМДІК МӘДЕНИЕТГЕР МЕН ӨРКЕНИЕТГЕР
Конфуцийлік-даосистік мәдениет
Қытай этносы қытай халқының басқа халықтардан өзгеше. Мәдениетінің
қалыптасуына ерекше ықпал жасады. Қытайлықтар болмыс құпиялары мен өмір мен
өлім мәселелерінен гөрі жарылғаушыларға бас иіп, оларға еліктеуді өздерінің
қасиетті парызы деп санады. Қытай елінде о дүниедегі рахат өмірді
уағыздаушылардан гөрі, осы нақты өмірдің мән-мағынасын терең түсіне отырьш
"өмір үшін өмір сүруге" үйретушілерді ұлылар қатарына жатқызып, олардың
даналық қағидаларына бас иген. Дәстүрлі қытай мәдениетінің өзіндік бет-
бейнесінің қалыптасуына діннен гөрі, салттық этиканың ерекше әсер етуі де
осы жағдайға тікелей байланысты болса керек.
Қытай қоғамында орын алған мұңдай жағдайлардың бәрі де адамзатты қоршаған
дүниенің бейнесі жайындағы нақты ұғымдардың қалыптасуына да, оның
эволюциялық сипатына да өз ықпалын тигізбей қойған жоқ. Мысалы, Қытайдың
діни құрылымында дін адамдарының рөлі алғашқы кездерде онша жоғары болаған
жоқ. Оған дөлел ретінде Аспан құрметіне манысты өткізілетін діни
рәсімдерді ғалым адамдардың еркін атқара беретіндігін атап көрсетуге
болады. Қытайда сол заманның өзінде-ақ ғалымдарға
эрекше құрмет керсетіліп, оларды жоғары сословиеге жатқызған, бірақ
олар мұндай абыздық қошеметтерден мемлекеттік істерге өте жақын тұрды.
Қытайдың діни тұрлымының бұл ерекшелігі сонау көне заманда, атап
айтқанда, б.з.б. екінші ғасырдан бастап-ақ қалыптаса бастаған болатын.
Қытайлар да дүние жүзінйң басқа халыктары сияқты құдайлар
мен рухтардың құрметтеріне құрбандықтар шалды (кей жағдайларда қанды
құрбандықтар да берілетін болған). Бірақ, уакыт өткен сайын көп құдаилар
мен рухтардың ішінен Ұлы Құдай дәрежесіне жетіп, аты аңызға айналған Шанди
басты орынға шықты. Әрине, діннің даму тарихындага мұндай дара тұлғалар
әлемдік басқа діндерде де жиі кездеседі (мысалы, Египетте). Бірақ,
Қытайда Ұлы Құдай Шандиді өз халқының мұңын жоқтап, жағдайын ойлайтын, оған
барынша қамқорлық жасайтын қамқоршы және арғы ;ата-бабаларының, ата-
тектерінің негізін қалаушы ретінде де қабылдаған. Сон-дықтан да болар,
кытай халқының тұрмыс-тіршілігіндегі барлық мәселелердің түйінін шешу.
Шанди қүдайға табынумен, оған жалбарынумен тығыз байланысты
болған.
Қытайдың қоғамдық-саяси өмірінде орын алған түбегейлі өзгерістерге
байланысты, кейіннен яғни Чжоу династиясы кезеңінде (б.з.б. XI ғ.)
Шанди құдайға табынушылықтың орнын Аспанға табынушылық басты. Сонымен
қатар Чжоу династиясіының билеушісі Аспан тәңрінің ұлы деп, ал Қытай
империясы Аспан аясындағы қасиетті империя деп жарияланды. Бұл атақ пен
қытай елінің бұл аты XX ғасырға дейін сақталып отыр.
Қытайлықтардың ел билеушілеріін осыншама дәрітеп, оларға жоғары атақ
бергеніне қарағанда олар ел басшылары құдайлармен генетикалык,
байланыста деп түсінгендігін айқын аңғаруға болады. Чжоу дәуірінен
бастап - Аспан қытайлықтардың басты құдайына айналды. Аспанға
табынушылықта моральдық-этикалық сарып басым болды. Қытайлықтар Аспан
қайырымдыларды, рахымшылдарды жарылқап, ал мейірімсіз қатыгез адамдарды
аяусыз жазалайды деп түсінген. Адамгершілік, қайырымдылық жөне т.б. ұғымдар
Аспанның космостық күштерінен қуат алған, онымен ұдайы байланыста
болған, халықтың қамын ойлаушы ел билеушісінің бойындағы
ізгі қасиеттермен байланыстырылып қарастырылады. Қайырымды, дана
билеуші ғана өз елін, өз халқын басқара алады, ал бұл
қасиеттерден ада болғандар ел басқару құқысынан айырылады. Ежелті
қытайлықтар өмірдің мәнін адамдардық космос Кеңістігімен
дұрыс қарым-қатынастар орната білуімен де байланыстырады.
Олай болса, қытай халқыкың салт-дәстүрінде, әдет-ғұрыптарында және т.б.
дін этикалық нормаларға айналды. Аспанға табынуда моральдық және
адамгершілік жақтарға баса назар аударылды. Ерекше атап өтетін бір жайт,
Қытайда халық Аспан еркінің жаршысы деп жарияланып, рухтарға қарағанда
халықтың жағдайына ерекше мен берілді, ал бұл жағдай қытай мәдениетінің
дамуына өз әсерін тигізбей қалған жоқ. Мәдениет тарихына тереңірек үңіліп
қарасақ, табиғат дүниесімен етене байланыста больш, оған ерекше сезіммен,
әрі сеніммен қарау кытай халқының бойында қалыптасқан табиғи қасиет
екендігін аңғарамыз. Табиғат пен адам жанының үндестігі, табиғатты аялау,
оған деген сәбилік махаббат сезімі халықтық мәдени туындыларды одан әрі
нәрлендіре түсті. Табиғатқа табыну жөне оның өзіндік табиғи қасиеттерін
бағалаудың арқасында қытайлықтар жан-жақты жетілген, ізгілікке толы
дүниенің бейнесін жасады. Олардың ұғымынша, дүние — қарама-қайшылықтардың
абсолюті үйлесімділігі үстемдік еткен шым-шыттық дүние, бірақ мұнда қандай
жағдай болса да, олар шрін бірі ешуақыттада жоққа шыгармайды, қайта бірін-
бірі толықтырып өзара үйлесімділік тауып отырады. Табиғаттың әрбір құбылысы
— бүкіл табиғат атаулының, бүкіл тіршілік атаулының жалынды жаршысы. Әрбір
табиғи құбылыстың өзіндік құпиясы, өзіндік сыры бар олардан даналық лебі
өседі. Демек, қытай халқының; түсінігіндегі дүние бейнесі өзінің
туыстығымен, өзара үйлесімділігімен таң қалдырады. Қытай халқы табиғаттың
бес қайнар бұлағын бес қасиетпен байланыстырады. Олар: адамгершілік (жень),
парыз сезімі (и), әдепті қылық (ли), ізгілік (синь) жөне даналық (чжи).
Қытай мәдениеті космостық ырғаққа, оның ырқына байланысты іс-әрекетке
шақырады, өйткені адамның әрбір іс-әрекеті, тіпті оның шығармашылық
қасиеттері де Аспанға, оның құдыретіне тікелей байланысты. Мұндай теңірілік
көңіл-күйді қытайлықтар былайша білдіреді: "Мен сөйлеп тұрған жоқпын, мен
баяндап тұрмын". Ұлы уағызгер Конфуцийдің көзқарасынша, адам бойындаға
қасиеттердің барлығы да таби-ғатпен тығыз байланысты. Табиғат адамға дарын
береді, ал дарындылық - табиғаттағы шығармашылық процестердің заңды
нөтижесі болып табылады. Демек, қоғам мен табиғаттың өзара үйлесімділігі
негізінде Аспан әлемімен, оның табиғи іс-әрекеттерімен байланыстырыла
қарастырылатын өлеуметгік-этикалық мазмұндағы идеялар жатыр. Бұл идеялар
даосизм және Крнфуций ілімінде одан әрі түрленіп, толықтырыла түсті. Халық
тарапынан қолдау тапқан бұл идеяны қытай мәдениетнің рухани өзегіне
айналған бұлда діні де кеңшен пайдаланып, одан әрі дамыта түсті. Соньщ
нәтижесінде бұлда діні даосизм мен Конфуций ілімдерімен қосыла отырып
философиялық-діни ұштықты (сань цзяо) құрады.
Даосизм адамзаты табиғатпен бірлікке шақырды. Сонау көне заманда
басталған бұл тамаша дестүр ұрпақтан-ұрпаққа жалғасып, күні бүгінге дейін
өзінщ өміршендігін көрсетіп отыр. Соңдықтан да қытай халқының мәдени
туындыларында адамның табиғатпен байланыстары жан-жақтьі көрсетіліп, тамаша
бейнеленеді. Даосизмнің негізін қалаушы — Лао-Цзы өз заманында "көрі дана"
деген атаққа ие болған. Бұл діни жүйе діннен гөрі философияға жақывдау
больш келеді. Даосизм жергілікті дін ретінде б.з.б. VI ғасырда қалыптаса
бастаған. Лао-Цзының өмірі туралы мөліметгер өте аз, өрі жұмбақ жақтары да
аз емес. Сол кезеңдегі тарихи деректерге сүйенсек, этикалық ілімнің негізін
қалаушы Конфуций Лао Цзыға арнайы келіп одан өзінің шығармашылық қызметі
жайындағы пікірін білгісі келетіндігін білдіреді. Бірақ, "Кері дана"
Конфуцийді "Әлеуметтік жобалар мен реформалар жасауға босқа уақыт кетірдің,
оның барлығы да бос әурешілік" деп қатты сынға алады. Лао-Цзының
тұжырымдауынша, халық да оны (дао — жол деген мағынаны береді) негізге алуы
қажет, өйткені даосизм ілімінің негізі табиғатпен байланысты. Одан әрі ол
былай деп пайымдайды: "Адамзат Жерге, Жер Аспанға тәуелді, Аспан даоны, ал
өз кезегінде дао табиғилықты қажет етеді". Олай болса дао - адамзат
баласының тіршіяігі мен бізді қоршаған жарық дүниенің дөнекершісі больш
табылады. Дао — жер бетіндегі тіршілік атаулының негізі, бүкіл заттық дүние
мен табиғат құбылыстарының қайнар көзі. "Дао ілімінде жеке адамның
адамгершілік тұрғыдан жетілуі өзін қоршаған ортамен үйлесімділігімен
байланыста қарастырылады. Лао-Цзьшың бүл атақты философиялық-діни
қағидалары "О пути к добродетели" аггы еңбегінде жан-жақты баяндалады.
Қытай мәдениетіиің екінші бір қайнар бұлағы — Конфуций ілімі болып
саналады. Оның негізін қалаушы Күн Фуцзы, яғни Күн - ұстаз. Конфуций б.з.б.
551 ж. шамасында өмірге келген. Бала кезһчен-ақ білімге өте құштар болған
Ұлы уағазгер көне заман тарихын қызыға оқып, ескі салт-дәстүрлерді өте
жақсы көрген. Өмір жолында талай қиындықтарды басынан кешірген Конфуцийдің
бойьшда өзі өмір сүрген ортаға көңілі толмаушылық сезімі белең алды. Ол
елдегі бей-берекетсіздіктен құтылу және халықтың тұрмыс-тіршілігін дұрыс
жолға қоюдың басты жолы - ата-бабалалар дәстүрлері мен заңцарына, көне
заман тәртібіне оралу деп санады. Конфуцийдің ойьшша, бұл мақсатты жүзеге
асыру жолындағы шараларды әрбір адам саналы түрде жүзеге асыруы, өз-өзіне
жоғары талаптар қоя білуі хене қабылданған ережелер мен канондарды
мүлтіксіз орьшдай білуі шарт, міне, сонда ғана қоғамда келелі өзгерістерді
жүзеге асыруға мүмкіндік туады. Бұл қағида оның этикалық-әлеуметтік
бағдарламасының негізі болып табылады және Қытайдың мәдени-тарихи дамуына
ерекше ықпал жасады,)

Үнді - будда мәдениеті
Жер шарындага қасиетті де құдіретгі мәдениетгердің бірі - Үнді
мемлекетіңде қалыптасып өркендеген үнді-будда мәдениеті. Үңді елінің
ғасырлар бойғы медени дәстурлері оның талантты халқының діни сана-сезімінің
қалыптасып, дамуымен тығыз байланысты болды.
Үнді жеріне келген арийлер өздерімен бірге б.з.б. 2000 жылы шыға бастаған
көне мәдени мұралардың бірі -Ведаларды ала келіп, оны жергілікті халықтьщ
арасына кеңінен тарата бастады. Ведалар дегеніміз — діни сарывдағы
дұғалардың, құрандардың, құрбандық шалу кезіңде айтылатын суреттемелердщ,
табиғаттың поэтикалық бейнесінен хабардар ететін елеңдердің жиынтыты.
Үндінің атақты жазушысы Рабиндранат Тогор ведалық гимндерді Халықтың
қуаныш-шаттығы мен оның өмірге деген сүйіспеншілігі мен қорқынышының
поэтикалық куәгері" деп өте жоғары бағалаған болатын. " Жаратушы әні
гамнінде бізді қоршаған дүние былай деп сипатталады: Ең алғашқы кезеңде
дүние хаос жағдайында болды. Бірақ , уақыт өткен сайын адамзат баласының
тіршілік етуге деген қулшынысы байқалды, соның нәтижесінде жарық, одан
кейін аспан мен су латшалығы пайда болды. Міне, дәл осы кезден бастап хер
бетінде тіршілік қалыптасып ал құдайлар дүние жаратылғаннан кейін барып
пайда болды".
Шамамен, б.з.б. 800 жылында қалыптасқан упани-шадтар унді-арийлердің діни
көзқарастарының дамуында басты қадам болып саналады, Өйткені, упанишадтар
адамның ішкі жан дүниесі, оның өмірінің мән-мағынасы, адамды ақиқат пен
шындықка апарар жолдар мен олардың бұл өмірдегі маңызы, өлім мен мәңгілік
ғұмыр жайындағы діни-философиялық толғау-ларға толы болып келеді. Ең
бастысы — упанишадтарда Брахман мен Атман идеялары кеңінен көрініс тапқан.
Брахман — абсолютті шындық, абсошотгі руханилыпық, бұл дүниеде одан тысқары
ешнәрсе де жоқ, олай болса бізді қоршаған ортаның мөні де осы Брахмавда. Ол
Атман болса осы жағдайларды ескере отырып - жеке тулғаны мойындау.
Упанишадтар діни философиялық ой-сананың дамуына түрткі болды, сөйтіп көп
ұзамай-ақ оның алты мектебі қалылтасты.
Үнді-будда мәдениетіне тән қасиет дін мен филрсофияның өзара тығыз
байланыста больш, ұштаса білуінде. Бұл туралы Гегель былай деп жазды: Үнді
мәдениеті — жоғары дамыған сан-салалы құдіретгі мәдениет, бірақ олардың
философиясы дінмен сабақтас, өзара тығыз байланыста болып келеді. Философия
шлымы айналысатын меселелерді діннен де көптеп кездестіруге болады.
Сондықтан да болар, ведалар — діннің ғана негізі емес, сонымен қатар
философияның да негізі болып саналады " (Гегель. Соч. Л., 1972. Т. 9. С.
116).
Бір-бірімен өзара тығыз байланыста, ірі табиғи бірлікте болуына
қарамастан үнді философиясының, алты классикалық мектебі де адамның алемге
дүниетанымдық Қарым-қатынастарыньщ сан саласын қамтып, танып-білудің түрлі
адістерін қарастырады. Мысалы, "миманса" діни салт-жораларды түсіндірумен
айналысады және Діни құрбандықтар шалуды жақтайды. Құрбандық шалу адамның
құдай алдыңдағы өз парызын (дхарма) өтеуі болып саналады, онсыз " карманың"
құрсауынан адам еш уақытта да шыға ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.